MME akpa Christian ẹma ẹnen̄ede ẹnyene uko. Ke ini ọkpọsọn̄ ukọbọ eke akpa isua ikie ita, mme okpono ndem Rome ẹma ẹwot ediwak mmọ ke ntak ẹkesịnde ndituak ibuot nnọ edidem. Ndusụk ini, ẹma ẹsiwụk itieuwa ke an̄wa mbre. Man ẹnyene ifụre, Christian n̄kukụre ẹkenyene ndifọp ata ekpri mben̄e incense ke ndiwụt edifiọk oro mmọ ẹfiọkde ke edidem edi abasi. Nte ededi, ibat ibat ẹma  ẹkan̄ mbuọtidem. Ata ediwak ẹma ẹmek ndikpa utu ke ndikan̄ mbuọtidem mmọ.

Ke eyomfịn, mme Christian Ntiense Jehovah ẹda ukem idaha oro ke se iban̄ade edida san̄asan̄a ukaraidem. Ke uwụtn̄kpọ, nsọn̄ọnda mmọ kpa ye ubiọn̄ọ ukara Nazi edi n̄kpọ oro n̄wetnnịm n̄kpọ eke mbụk ẹkemede ndisọn̄ọ. Mbemiso ye ke ini ekọn̄ ererimbot ọyọhọ iba, n̄kpọ nte mbahade inan̄ ke otu Mme Ntiense ke Germany ẹma ẹtaba uwem mmọ, akpan akpan ke mme itienna ekikere, koro mmọ ẹkedade san̄asan̄a ẹnyụn̄ ẹtrede ndidọhọ “Heil Hitler.” Ẹma ẹnyịk n̄kpri nditọ ẹdianade ẹkpọn̄ mme ete ye eka mmọ ẹdide Mme Ntiense. Kpa ye mfịghe oro, n̄kpri owo ẹma ẹsọn̄ọ ẹda ẹnyụn̄ ẹsịn ndiyak mme ukpepn̄kpọ oro mîkemke ye N̄wed Abasi oro mbon en̄wen ẹkedomode ndinyịk mmọ nsịn, ẹsabade mmọ.

Mme Ntiense Jehovah ke ofụri ofụri idịghe akpan iso utọ ukọbọ oro mfịn. Nte ededi, mme ntuaha ẹsidemede ndusụk ini nte utịp ubiere ofụri esịt n̄kparawa Ntiense nditre ndibuana ke mme edinam ufreidụt, utọ nte edikọm ọfọn̄ etakubom.

Ẹkpep nditọ Mme Ntiense Jehovah ẹte ẹkûsịn udọn̄ ẹnọ mbon en̄wen nditre ndikọm ọfọn̄ etakubom; oro enyene owo kiet kiet ndibiere. Nte ededi, idaha Mme Ntiense ke idemmọ enyene iwụk: Mmọ ikọmke ọfọn̄ etakubom idụt ekededi. Ke akpanikọ owo inamke emi man ẹwụt unana ukpono. Mmọ ke akpan ẹkpono ọfọn̄ etakubom idụt ekededi oro mmọ ẹdụn̄de, mmọ ẹsinyụn̄ ẹwụt ukpono emi ebe ke ndinam mbet idụt. Akananam mmọ isịnke idem ke  orụk edinam ekededi oro ọbiọn̄ọde-biọn̄ọ ukara. Ke akpanikọ, Mme Ntiense ẹnịm ẹte ke mme ukara owo oro ẹdude kemi ẹnam “se Abasi okonịmde” oro enye ayakde odu. Ntre mmọ ẹda ke mmimọ idu ke idak ibet Abasi ndikpe mme tax nnyụn̄ n̄kpono utọ “mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade” do. (Rome 13:1-7) Emi odu ke n̄kemuyo ye ọwọrọetop ikọ Christ oro: “Ẹnọ Caesar se inyenede Caesar—ẹnyụn̄ ẹnọ Abasi se inyenede Abasi.”—Matthew 22:21, Jerusalem Bible eke Catholic.

Ndusụk owo ẹkeme ndibụp ẹte, ‘Edi ntak, ndien, Mme Ntiense Jehovah mîsikponoke ọfọn̄ etakubom ebe ke ndikọm enye?’ Edi koro mmọ ẹsede edikọm ọfọn̄ etakubom nte edinam utuakibuot, ndien utuakibuot enyene Abasi; ubieresịt mmọ ikemeke ndiyak mmọ ẹnọ owo ekededi m̀mê n̄kpọ ekededi utuakibuot ke mîbọhọke Abasi. (Matthew 4:10; Utom 5:29) Ke ntre, mmọ ẹsiwụt esịtekọm ke ini mme andikpep ẹkponode edinịm ke akpanikọ emi ẹnyụn̄ ẹyakde nditọ Mme Ntiense ẹdu uwem nte ekemde ye se mmọ ẹnịmde ke akpanikọ.

Nte mîkpaha owo idem, idịghe Mme Ntiense Jehovah kpọt ẹnịm ke akpanikọ nte ke edikọm ọfọn̄ etakubom enyene ebuana ye utuakibuot, nte mme utịn̄ikọ ẹtienede mi ẹwụtde:

“Mme akpa ọfọn̄ etakubom ẹkpere ndidi ẹkenen̄ede ẹdi eke ido ukpono. . . . Etie nte ẹma ẹsiyom un̄wam ido ukpono kpukpru ini ndinam mme ọfọn̄ etakubom idụt ẹdi edisana.” (Sịghisịghi ubọkn̄wed edi eke nnyin.)—Encyclopædia Britannica.

“Ọfọn̄ etakubom, ukem nte cross, edi edisana. . . . Mme mbet ye ewụhọ oro ẹnyenede n̄kpọ ndinam ye edu owo kaban̄a mme idaha idụt ẹsida n̄kpọsọn̄, in̄wan̄în̄wan̄ ikọ, nte, ‘Utom Ọfọn̄ Etakubom,’ . . . ‘Uten̄e Ọfọn̄ Etakubom,’ ‘Utuakibuot Ọfọn̄ Etakubom.’” (Sịghisịghi ubọkn̄wed edi eke nnyin.)—The Encyclopedia Americana.

“Mme Christian ẹma ẹsịn . . . ndiwa uwa nnọ abasi ukpeme edidem [Rome]—emi akade nditie ukem mfịn nte edisịn ndikọm ọfọn̄ etakubom m̀mê nditịn̄ un̄wọn̄ọ edinam akpanikọ.”—Those About to Die (1958), eke Daniel P. Mannix, page 135.

Ke ndifiak ntịn̄, Mme Ntiense Jehovah iduakke nditre ndikpono ukara ekededi m̀mê mme andikara esie ebe ke nditre ndikọm ọfọn̄ etakubom. Edi n̄kukụre nte ke mmọ, ke edinam utuakibuot kiet, idinụhọke inọ m̀mê ikọm mbiet oro adade ọnọ ukara. Mmọ ẹda enye ukem nte idaha oro n̄kparawa Hebrew ita ke mme ini Bible ẹkedade ẹmi ẹkesịnde ndinụhọ nnọ mbiet oro Nebuchadnezzar edidem Babylon okowụkde ke unaisọn̄ Dura. (Daniel, ibuot 3) Ntre  ndien, ke adan̄aemi mbon eken ẹsikọmde ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ọde ndinam akpanikọ, ẹkpep nditọ Mme Ntiense Jehovah nditiene ubieresịt mmọ oro Bible ọnọde ukpep. Ntem, mmọ ke ndopuyo ye ke edu owụtde ukpono ẹsitre ndibuana. Ke mme ukem ntak oro, nditọ Mme Ntiense ẹsimek nditre ndibuana ke ini ẹkwọde m̀mê ẹbrede ikwọ ufreidụt.

Idahaemi, ata ediwak idụt ẹkpono unen mme ete ye eka ndinọ nditọ mmọ ukpep ido ukpono ke n̄kemuyo ye se mmọ ẹnịmde ke akpanikọ. Kpukpru ido ukpono ẹnọ unen emi ibetedem, nte mbet ufọkabasi oro osụk odude ke edinam ke Ufọkabasi Catholic anamde an̄wan̄a: “Sia mmọ ẹkenọde nditọ mmọ uwem, mme ete ye eka ẹnyene ata akamba mbiomo ndinọ mmọ ukpep, ẹnyụn̄ ẹnyene unen ndinam ntre; oro edi ntak emi obiomode mme ete ye eka akpan akpan ndinọ nditọ mmọ ukpep Christian nte ekemde ye ukpepn̄kpọ Ufọkabasi.”—N̄wedibet Ufọkabasi 226.

Mme Ntiense Jehovah iyomke n̄kpọ efen ikan oro. Nte mme ete ye eka oro ẹkerede ẹban̄a, mmọ ẹdomo ndisịn mme ata ido uwem Christian ke esịt nditọ mmọ nnyụn̄ nsịn mmọ ima ẹnyenede ẹnọ mbọhọidụn̄ ye ukpono ẹnyenede ẹnọ inyene mbon en̄wen ke esịt. Mmọ ẹyom ndinam item oro apostle Paul ọkọnọde mme Christian ke Ephesus: “Mme ete ye eka, ẹkûnam n̄kpọ ye nditọ mbufo ke usụn̄ oro edinamde mmọ ẹyat esịt. Utu ke oro, ẹbọk mmọ ke ntụnọ ye ukpep Christian.”—Ephesus 6:4, Today’s English Version.

Ke ndusụk ubon, ete m̀mê eka kpọt edi Ntiense Jehovah. Ke utọ idaha oro, ẹsịn udọn̄ ẹnọ ete m̀mê eka oro edide Ntiense ndifiọk unen oro ete m̀mê eka oro mîdịghe Ntiense enyenede n̄ko ndinọ  nditọ ukpep nte ekemde ye mme edinịm ke akpanikọ ido ukpono esie. Nditọwọn̄ oro ẹsiode ẹnyan ẹnọ nsio nsio ekikere ido ukpono ẹkụt ibat ibat, ke edide ẹkam ẹkokụt, ndiọi utịp. * Ke nditịn̄ akpanikọ, kpukpru nditọ ẹnyene ndimek m̀mê ewe ido ukpono ke mmọ ẹyom nditiene. Nte ido edide, idịghe kpukpru uyen ẹsimek nditiene mme edumbet ido ukpono ete ye eka mmọ, edide Mme Ntiense Jehovah m̀mê idịghe.

Afo n̄ko ekpenyene ndifiọk nte ke Mme Ntiense Jehovah ẹda ubieresịt Christian kiet kiet ke akpan n̄kpọ. (Rome, ibuot 14) Ediomi Kaban̄a Unen Eyen, emi Akwa Mbono Edidiana Mme Idụt akadade ke 1989, ama ọfiọk unen eyen ndinyene “ifụre ekikere, ubieresịt ye ido ukpono” ye unen “nditịn̄ ekikere esie ifụre ifụre nnyụn̄ ndi se ẹkerede ẹban̄a ekikere oro ke n̄kpọ m̀mê edinam ekededi oro otụkde eyen oro.”

Idụhe nditọwọn̄ iba oro ẹdide ata ukem. Ke ntre, afo emekeme ndidori enyịn nte owụtde eti ibuot ndikụt ndusụk ukpụhọde ke mme ubiere oro n̄kparawa Ntiense m̀mê nditọ ufọkn̄wed eken ẹnamde ke edide edisịm ndusụk edinam ye se ẹnọde ẹnam ke ufọkn̄wed. Nnyịn imonịm ite ke afo n̄ko omonyịme edumbet ifụre ubieresịt.