INDONESIA
Ukwọrọikọ Esịm Edem Usiahautịn Indonesia
Ke 1953, ẹma ẹmek Peter Vanderhaegen esenyịn circuit ofụri Indonesia. To ke usiahautịn sịm usoputịn ekedi itiat 3,200, ndien to ke enyọn̄-enyọn̄ sịm usụk usụk ekedi itiat 1,100. Ndusụk se iketịbede ke ini enye akade ndise nditọete ke nsio nsio itie emi ama enyene ndịk etieti.
Ke 1954, Brọda Vanderhaegen ama aka edem usiahautịn Indonesia, emi ẹkekponode Abasi ke nsio nsio usụn̄. Ediwak owo ke Bali ekedi mbon Hindu; ediwak ke Lombok ye Sumbawa ẹdi Muslim; mbon Catholic ẹwak ke Flores; ndien mbon Protestant ẹwak ke Sumba, Alor, ye Timor. Brọda Vanderhaegen ama awat n̄kọhọde n̄kọhọde ubom ọkwọrọ ikọ ke nsio nsio isuo mbemiso
esịmde Kupang, emi edide ibuot obio West Timor. Enye ọkọdọhọ ete: “Mma n̄kwọrọ ikọ ke Timor urua iba. Kpa ye ọkpọsọn̄ edịm, mma nnọ mme owo kpukpru n̄wed emi n̄kakamade, ntọn̄ọ ndikpep ediwak owo Bible, ndien owo 34 ẹdọhọ nsitobo magazine nnọ mmimọ.” Mme akpan asiakusụn̄ ẹma ẹkekpep mme owo oro Bible ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ esop ke Kupang. Ikọ Abasi ama oto do ekesịm mme isuo en̄wen ke mbọhọ oro, utọ nte Rotè, Alor, Sumba, ye Flores.Esịt ikenemke mme etubom ufọkabasi Protestant ke Kupang ndikụt mbon ufọkabasi mmọ ẹkopde ukwọrọikọ Mme Ntiense Jehovah. Akamba etubom kiet do ama ọdọhọ Thomas Tubulau, akanieren emi ekenyenede ubọk kiet onyụn̄ edide tin̄ka, ete okûkpep n̄kpọ aba ye Mme Ntiense Jehovah okûnyụn̄ etịn̄ se enye ekpepde unọ mbon en̄wen, mîdịghe ntre ke owo ayakpa. Thomas ama ọdọhọ enye uko uko ete: “Idịghe Christian ekpetịn̄ utọ ikọ oro osụk etetịn̄ do. Udukwe mi ke ufọkabasi fo aba.” Nte ini akakade, Thomas ama akabade edi ọkwọrọikọ, eyen esie an̄wan onyụn̄ edi akpan asiakusụn̄.
Mme etubom ufọkabasi ke Timor ẹma ẹbiere ke Mme Ntiense Jehovah ididụhe aba ke obio oro. Ntre ke 1961, mmọ ẹma ẹnam ikpọ owo ekọn̄ ye Itieutom Emi Esede Aban̄a Ido Ukpono ẹtre nnyịn ndikwọrọ ikọ ke ufọk ke ufọk. Nditọete ẹma ẹsio usụn̄ efen ẹdi. Mmọ ẹma ẹsikwọrọ ikọ ke urua ye ke itie ubọ mmọn̄, ẹka esụk ẹbịne mme ọkọiyak, ẹnyụn̄ ẹka itie udi ẹkekwọrọ ẹnọ mbon emi ẹdide ndidiọn̄ udi owo mmọ. Ke ọfiọn̄ kiet ama ekebe, ikpọ owo ekọn̄ ẹma ẹsion̄o idem ẹkpọn̄ Mme Ntiense Jehovah ẹnyụn̄ ẹtịn̄ ke radio ke kpukpru owo ke Timor ẹkeme ndinam n̄kpọ Abasi mmọ. Ke ini Itieutom Emi Esede Aban̄a Ido Ukpono ẹkesụk ẹyịrede ẹte ke inaha ikwọrọ ikọ ke ufọk ke ufọk, nditọete ẹma ẹdọhọ mmọ ẹwewet ẹsịn ke
n̄wed, edi mmọ ikenyịmeke. Sia mmọ mîkenyịmeke, nditọete ẹma ẹfiak ẹtọn̄ọ ndikwọrọ ikọ ke ufọk ke ufọk, owo inyụn̄ ifịnake mmọ aba.Piet ye Nell de Jager, ye Hans ye Susie van Vuure ẹma ẹdisịm Papua ke 1962. Mme etubom ufọkabasi ẹma ẹkọbọ mbufa isụn̄utom emi n̄ko. Ikpọ etubom ita ẹma ẹkedọhọ mmọ ẹka ebiet en̄wen ẹkekwọrọ ikọ. Mme etubom ufọkabasi ẹma ẹsida ke enyọn̄ mbot ufọkabasi ẹtịn̄, ẹwet ke n̄wedmbụk n̄kpọntịbe, ẹnyụn̄ ẹtetịn̄ ke radio ke Mme Ntiense Jehovah ẹnam mme owo ẹsịn ntịme ye ukara. Edieke owo ufọkabasi mmọ ekpepde Bible ye mme isụn̄utom, mmọ ẹyekpek mîdịghe ẹnọ enye ubọkedem ẹte etre, mîdịghe ẹsịn enye ndịk ke idem. Mmọ ẹma ẹsidọhọ mbọn̄ obio n̄ko ẹte ẹkûyak Mme Ntiense ẹkwọrọ ikọ ke obio.
Mmọ ẹkebabiat n̄kpọ ẹnọ idemmọ sia ikọ mmọ ama anam ọbọn̄ obio kiet ọdọhọ mme isụn̄utom ẹdi obio esie ẹdikwọrọ ikọ. Hans ọkọdọhọ ete: “Ke ọbọn̄ obio oro ama okokot kpukpru owo obon, ami ye Piet ima itịn̄ nte isikwọrọde ikọ inọ mmọ ibio ibio. Ekem iban nnyịn ẹma ẹnam ẹwụt nte isikọn̄de usụn̄ufọk owo, idụk ika ke ini ẹdọhọde idụk, ye nte isidade Bible ikwọrọ ikọ ekpri ekpri inọ mme owo. N̄kpọ emi ama enem ọbọn̄ oro ye mbon obio esie, enye ama onyụn̄ ayak nnyịn ikwọrọ ikọ ke obio esie.”
Emi ama esitịbe ke ediwak obio. Mbon Muslim ikesiwakke ndifịna nnyịn, mme etubom ufọkabasi ẹkesikam ẹfịna. Ubọkutom mmọ edi oro tutu esịm emi.
“Ẹda Ẹka Iso Mme Andikara . . . Man Ẹdi Ntiense”
Jesus ọkọdọhọ mbet esie ete: “Ẹyedụri mbufo ẹda ẹka iso mme andikara ye iso ndidem ke ntak mi, man ẹdi ntiense ẹnọ mmọ ye mme idụt.” (Matt. 10:18) Ikọ Jesus emi osu ediwak ini ke Indonesia.
Ke 1960, eyen Dutch kiet ke Jakarta emi esikpepde n̄kpọ aban̄a ido ukpono ama osio n̄wed emi ọdọhọde ke Mme Ntiense Jehovah idịghe mme ata Christian. N̄wed emi ama anam ediwak mme etubom ẹdori Mme Ntiense Jehovah ikọ. Ke uwụtn̄kpọ, etubom ufọkabasi ke obio kiet ama ewet leta ọnọ Itieutom Emi Esede Aban̄a Ido Ukpono ete ke Mme Ntiense Jehovah ke “ẹbian̄a mbon ufọkabasi imọ.” Ke ini ikpọ owo itieutom oro ẹkekotde nditọete ẹte ẹditịn̄ m̀mê edi ntre, nditọete ẹma ẹketịn̄ ẹnyụn̄ ẹda ifet oro ẹkwọrọ ikọ ẹnọ mmọ. Akwaowo kiet do ama ọdọhọ owo itieutom mmọ ete: “Ẹsana Mme Ntiense Jehovah emi ẹyak. Mmọ ẹkam ẹnanam enyịn atara mbon Protestant.”
Ke 1964, ndusụk mme etubom Protestant ke Papua ẹma ẹkedọhọ kọmiti emi ẹsede n̄kpọ ẹban̄a ido ukpono ẹte ẹtre utom Mme Ntiense Jehovah. Edi ọfis Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹdọhọ kọmiti oro ẹte ẹsụk ẹkop ẹto mmimọ n̄ko. Tagor Hutasoit ọkọdọhọ ete: “Ima itịn̄ ikọ ke iso kọmiti emi ikpere hour kiet inyụn̄ inam utom nnyịn enen̄ede an̄wan̄a mmọ. Owo ukara kiet emi ekedide owo Protestant onyụn̄ asuade nnyịn etieti ama ọdọhọ ke nnyịn isịn en̄wan nsio nsio ufọkabasi ke Papua. Edi ediwak mbon Muslim ke kọmiti oro ẹma ẹda ye nnyịn ẹnyụn̄ ẹdọhọ nnyịn ẹte: ‘Ibet enyịme mme owo ẹnam n̄kpọ Abasi mmọ, ntre ẹmenyene unen ndikwọrọ ikọ.’” Ke oro ebede, ata akwaowo ukara ke Papua ama ọdọhọ ete: ‘Obufa ukara emi ẹnyịme kpukpru owo ye mbufa ufọkabasi emi ẹwọrọde ẹdi ẹnam n̄kpọ Abasi mmọ.’