Ibuot Itiaita

Ẹnyan̄a Ẹsio ke Inua Mme Lion!

1, 2. (a) Didie ke Darius eke Media eketịm akwa obio ukara esie? (b) Tịn̄ mme utom ye odudu emi mbọn̄ ẹkenyenede.

 BABYLON ọmọduọ! Ẹma ẹsọhi uyai esie oro ekebịghide ke isua ikie nte ukara ererimbot ẹfep ke hour ifan̄ kpọt. Obufa emana ke ọkọtọn̄ọ—kpa eke mbon Media ye Persia. Nte andida ebekpo Belshazzar, Darius eke Media ke emi akasak iso ese n̄kpọ-ata nditịm akwa obio ukara esie.

² Kiet ke otu akpa utom oro Darius akanamde ekedi ndimek mbọn̄ 120. Ẹnịm ke akpanikọ nte ke ndusụk ini ẹkesimek mbon oro ẹkenamde utom ke ifetutom emi ke otu mme iman edidem. Ke usụn̄ ekededi, ọbọn̄ kiet kiet ekesikara akpan esien m̀mê ekpri mbahade ikpehe obio ukara. (Daniel 6:1) Utom esie ama esịne edibọ mme tax nnyụn̄ mbọ utomo n̄kekpe ke okụre edidem. Okposụkedi isụn̄utom edidem ekesikade ekese onyụn̄ anamde ndụn̄ọde ke ini ke ini, ọbọn̄ ama esinyene akamba odudu. Udorienyịn̄ esie ọkọwọrọ “andikpeme Obio Ubọn̄.” Ẹkesida ọbọn̄ nte udiana edidem ke mbahade obio ukara esie, ekperede ndinyene ofụri odudu ukara.

3, 4. Ntak emi Darius akamade Daniel, ndien edidem ekemek enye esịn ke ewe ifetutom?

³ Nso utom ke Daniel ekenyene ke obufa ndutịm emi? Ndi Darius eke Media ama anam akanieren prọfet owo Jew emi idahaemi okodude ke iduọk isua 90 esie, ọkpọn̄ utom? N̄wan̄ansa-o! Nte eyịghe mîdụhe, Darius ama ọfiọk ete ke Daniel ama ebem iso etịn̄ nnennen nnennen aban̄a iduọ Babylon ye nte ke utọ ntịn̄nnịm ikọ oro oyom ifiọk oro akande eke owo. Ke adianade do, Daniel ama enyene ediwak isua ifiọkutom ke ndinam n̄kpọ  ye nsio nsio otu mbon ntan̄mfep ke Babylon. Darius ama aduak ndinyene emem emem itie ebuana ye mbufa mme andidu ke idak esie emi enye akakande. Ke ntre, enye ke akpanikọ okoyom owo emi enyenede ọniọn̄ ye ifiọk nte eke Daniel ndidu n̄kpere ebekpo. Ke ewe ifetutom?

⁴ Ekpekedi ata n̄kpọ n̄kpaidem edieke Darius ekpekemekde Daniel owo ntan̄mfep Jew ndidi ọbọn̄. Edi kam kere ban̄a editịm oro okodude ke ini Darius ọkọtọtde ubiere esie ndinam Daniel edi kiet ke otu ikpọ owo ita ẹmi ẹdisede ẹban̄a mbọn̄! Ikokụreke ke oro edi Daniel “ama ọwọrọ ada san̄asan̄a,” owụtde idemesie nte owo oro ọfọnde akan ekemmọ ikpọ owo. Ke akpanikọ, “ata eti spirit” ama odu enye ke idem. Darius ama akam aduak ndinọ enye ifetutom nte akpan isụn̄utom ukara.—Daniel 6:2, 3.

5. Enyene ndidi ikpọ owo eken ye mbọn̄ ẹkenam n̄kpọ didie ẹban̄a edimek oro ẹkemekde Daniel, ndien ntak-a?

⁵ Anaedi ikpọ owo eken ye mbọn̄ ẹma ẹkop iyatesịt. Kamse, mmọ ikemeke ndiyọ ndikụt Daniel—emi mîkedịghe eyen Media m̀mê Persia mîkonyụn̄ idịghe owo ubon ubọn̄—ke itieutom ukara oro okponde akan eke mmọ! Darius akpasan̄a didie emenede esen owo enịm ke utọ akamba itie ntre, ofụmide nditọ idụt esie, idem ubon esie? Anaedi ama etie nte utọ edinam oro ikọfọnke. Akan oro, mbọn̄ nte an̄wan̄ade ẹkeda nsọn̄ọnda Daniel nte ubiọn̄ọ oro mmọ mîmaha emi ọbiọn̄ọde mme edinam udia idiọk udori ye oburobụt edu mmọ. Edi, ikpọ owo ye mbọn̄ ikedehede ika ibịne Darius ikeneme n̄kpọ emi. Kamse, Darius ama akam enen̄ede ama Daniel.

6. Didie ke ikpọ owo ye mbọn̄ ẹkedomo ndisuene Daniel, ndien ntak emi ukeme emi ekedide ikpîkpu?

⁶ Ntre mbon ukara oro ẹkedide mbon isịnenyịn mi ẹma ẹdụk odu ke otu idemmọ. Mmọ ẹma “ẹsịn ubọk ẹyom ndikụt ikọ eke ẹkpedoride Daniel ke edem n̄kpọ obio.” Ndi n̄kpọ ndomokiet ama akwan̄a kaban̄a usụn̄  oro enye ekesede aban̄a mme mbiomo esie? Ndi enye ikanamke akpanikọ? Ikpọ owo ye mbọn̄ ikekwe idiọn̄ọ unana edinọ ntịn̄enyịn m̀mê idiọkido ndomokiet ke usụn̄ nte Daniel ekesede aban̄a mme utom esie. Mmọ ẹma ẹdọhọ ẹte: “Nnyịn idikwe baba n̄kpọ kiet eke idade idori Daniel emi, ke mîbọhọke ke ikọ mbet Abasi esie.” Ntre mme oburobụt owo ẹmi ẹma ẹdụk odu. Mmọ ẹkekere ke emi ayanam ẹwot Daniel.—Daniel 6:4, 5.

ẸDỤK ODU UWOTOWO

7. Nso ekikere ke ikpọ owo ye mbọn̄ ẹkenọ edidem, ndien ke nso usụn̄ ke mmọ ẹkenam oro?

⁷ Ikpọ owo ye mbọn̄ ẹma “ẹdụk nte otu kiet” (NW) ẹbịne Darius. Ikọ Aramaic oro ẹdade mi ọnọ ekikere uyom uyom editịm. Nte an̄wan̄ade, mbon ẹmi ẹkenam etie nte n̄kpọ eke mmọ ẹnyenede ata usọp usọp n̄kpọ nditịn̄ nnọ Darius. Eyedi mmọ ẹma ẹkere ke ekeme ndidi enye idifan̄ake ekikere mmimọ edieke mmimọ inemede enye ye nsọn̄uyo ye nte n̄kpọ oro oyomde ẹnam n̄kpọ ẹban̄a usọp usọp. Ntem, mmọ ẹma ẹtịn̄ se idide mfịna nnennen nnennen, ẹdọhọde ẹte: “Kpukpru ikpọ owo obio, ye mme andikara, ye mbọn̄, ye mme andinọ item, ye mme etubom ẹmediomi ẹte iwụk ewụhọ edidem, inyụn̄ inam isọn̄-ikọ, ite, Ẹmen owo ekededi eke ediben̄ede abasi m̀mê owo ekededi eben̄e, ke ofụri usen edịp ye duop, ke mîdịghe afo ikpọn̄ ke ẹben̄e, O edidem, ẹda enye ẹduọk ke obube mme lion.” *—Daniel 6:6, 7.

8. (a) Ntak emi ibet oro ẹkenọde ekikere ẹban̄a ekedemerede udọn̄ Darius? (b) Nso ikedi ata uduakesịt ikpọ owo ye mbọn̄?

⁸ Mme n̄wetnnịm n̄kpọ eset ẹsọn̄ọ nte ke ekedi ọsọ n̄kpọ ndida nnyụn̄ n̄kpono ndidem Mesopotamia nte abasi. Ntre nte eyịghe mîdụhe ẹma ẹbian̄a Darius ke  ekikere emi. Ekeme n̄ko ndidi enye ama okụt ufọn ewụhọ oro. Ti ete, Darius ekedi esenowo ye obufa owo ọnọ mbon oro ẹkedụn̄de ke Babylon. Obufa ibet emi ama anam n̄kpọ ndisọn̄ọ itie esie nte edidem, ama onyụn̄ esịn udọn̄ ọnọ ediwak owo ke Babylon ndisọn̄ọ nda nnyụn̄ nnọ obufa ukara emi ibetedem. Ke ndinọ ekikere mban̄a ewụhọ emi, nte ededi, ikpọ owo ye mbọn̄ ke baba usụn̄ kiet ikekereke iban̄a mfọnọn̄kpọ edidem. Ata uduakesịt mmọ ekedi ndimụm Daniel, koro mmọ ẹma ẹfiọk ẹte ke ẹkedi ido esie ndida ke window ubet enyọn̄ esie oro anade in̄wan̄ mbọn̄ akam nnọ Abasi utịm ikata ke usen.

9. Ntak emi obufa ibet oro mîkedịghe mfịna inọ ediwak mbon oro mîkedịghe mme Jew?

⁹ Ndi ukpan oro ẹkedoride ke akam mi ama ada mfịna ọsọk kpukpru otu ido ukpono ke Babylon? Inen̄ekede idi ntre, akpan akpan sia ukpan emi ekenyenede ndibịghi ke ọfiọn̄ kiet kpọt. N̄ko-n̄ko, ibat ibat mbon oro mîdịghe mme Jew ẹkese edibọn̄ akam nnọ owo ke ndusụk ini nte edikan̄ mbuọtidem. Eyen ukpepn̄kpọ Bible kiet ọdọhọ ete: “Utuakibuot nnọ edidem ikoyomke esen n̄kpọ ndomokiet ito ata idụt ukpono ndem; ndien ke ntre ke ini ẹkekotde mbon Babylon ẹte ẹdinọ andikan—Darius eke Media—ukpono oro ẹkpenọde abasi, ẹma ẹsọsọp ẹnyịme ndinam oro. Ekedi mme Jew kpọt ẹkesua utọ n̄kpọ oro ẹkeyomde do.”

10. Didie ke mbon Media ye Persia ẹkesida ibet oro edidem mmọ enịmde?

¹⁰ Ke usụn̄ ekededi, isenowo Darius ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ enye ẹte “nam ndien isọn̄-ikọ emi, nyụn̄ sịn enyịn̄ ke n̄wed, man ẹkûkpụhọde enye, nte mme ewụhọ nditọ Media ye nditọ Persia ẹsan̄ade, emi mîkemeke ndikpụhọde.” (Daniel 6:8) Ke Edem Usiahautịn eset, ẹkesiwak ndida uduak edidem nte akpatre ubiere. Emi ama anam ẹka iso ẹnyene ekikere oro nte ke enye inyeneke ndudue. Idem  ẹkenyene ndinịm ibet oro adade n̄kpa ọsọk mbon oro mîduehe!

11. Didie ke ibet Darius okotụk Daniel?

¹¹ Ye unana edikere mban̄a Daniel, Darius ama esịn ubọk ke ewụhọ oro. (Daniel 6:9) Ke ndinam ntre, enye ye unana edidiọn̄ọ ọkọnọ odudu ete ẹwot ata n̄wọrọnda akwa owo ukara esie. Ih, ke akpanikọ ibet emi ekenyene nditụk Daniel.

ẸNYỊK DARIUS NDIBIOM IKPE

12. (a) Nso ke Daniel akanam ndondo oro enye okopde aban̄a obufa ibet oro? (b) Mmanie ẹkese Daniel, ndien ntak-a?

¹² Ikebịghike Daniel ama ọdiọn̄ọ aban̄a ibet oro akpande edibọn̄ akam. Inikiet inikiet, enye ama odụk ufọk esie onyụn̄ aka ke ubet enyọn̄ esie, ke ebiet emi window akanade in̄wan̄ owụt n̄kan̄ Jerusalem. * Do Daniel ama ọtọn̄ọ ndibọn̄ akam nnọ Abasi “nte enye akam esinamde.” Ekeme ndidi Daniel ama ekere ke imọ ikodu ikpọn̄, edi mbon odu oro ke ẹkese enye. Inikiet inikiet, mmọ ẹma “ẹsop idem,” nte eyịghe mîdụhe ye ukem nduaidem oro mmọ ẹkenyenede ke ini ẹkekade ẹbịne Darius. Idahaemi mmọ ẹma ẹda enyịn mmọ ẹkụt—Daniel ama “anam n̄kpeubọk ke iso Abasi esie.” (Daniel 6:10, 11) Ikpọ owo ye mbọn̄ ẹma ẹnyene kpukpru uyarade oro mmọ ẹkeyomde ndidori Daniel ikọ ke iso edidem.

13. Nso ke mme asua Daniel ẹketọt ẹnọ edidem?

¹³ Mme asua Daniel ke n̄kari ẹma ẹbụp Darius ẹte: “Nte afo ukesịnke enyịn̄ ke isọn̄-ikọ, ete ẹmen owo ekededi eke ediben̄ede abasi ekededi m̀mê owo ekededi eben̄e ke ofụri usen edịp ye duop, ke mîbọhọke afo, O edidem, ẹda ẹduọk ke obube mme lion?” Darius ama ọbọrọ ete: “Ikọ oro edi akpanikọ nte asan̄ade ye mme ewụhọ Media ye Persia, emi mîkemeke ndikpụhọde.” Idahaemi  mbon odu oro ẹma ẹsọsọp ẹtịn̄ se ẹkenyenede ke ekikere. “Daniel emi otode ke nditọ mme Jew ẹmi ẹketan̄de ẹdi, ibatke fi, O edidem, ke baba n̄kpọ kiet inyụn̄ ibatke isọn̄-ikọ oro afo ekesịnde enyịn̄ ke esịt, edi enye anam n̄kpe-ubọk utịm ikata ke usen.”—Daniel 6:12, 13.

14. Nte an̄wan̄ade, ntak emi ikpọ owo ye mbọn̄ ẹketịn̄de ẹban̄a Daniel nte “otode ke nditọ mme Jew ẹmi ẹketan̄de ẹdi”?

¹⁴ Ikpọ owo ye mbọn̄ ndiketịn̄ mban̄a Daniel nte “otode ke nditọ mme Jew ẹmi ẹketan̄de ẹdi” enyene se ọwọrọde. Etie nte mmọ ẹkeyom ndisọn̄ọ ntịn̄ nte ke Daniel emi Darius ekemenerede enịm ke utọ akwa itie oro ke akpanikọ ikedịghe n̄kpọ ndomokiet ikan ofụn owo Jew. Ke ntem mmọ ẹkenịm ẹte ke enye ke akpanikọ ikokponke ikan ibet—inamke n̄kpọ m̀mê nso ke edidem ekere aban̄a enye!

15. (a) Didie ke Darius akanam n̄kpọ aban̄a etop oro ikpọ owo ye mbọn̄ ẹkedade ẹsọk enye? (b) Didie ke ikpọ owo ye mbọn̄ ẹkeka iso ẹwụt usua oro mmọ ẹkesuade Daniel?

¹⁵ Eyedi ikpọ owo ye mbọn̄ ẹkedori enyịn edidem ndinọ mmọ utịp ke mmọ ndikanam utom ndụn̄ọde oro. Ke edide ntre, mmọ ẹmọn̄ ẹdu ke n̄kpaidem. Esịt ama enen̄ede etịmede Darius ke etop oro mmọ ẹkedade ẹsọk enye. Utu ke ndikop iyatesịt mban̄a Daniel m̀mê ndisọsọp nnam ẹsịn enye ke obube mme lion, Darius ama abiat ofụri usen oro odomode ndinyan̄a enye. Edi ukeme esie ẹkewọrọ ikpîkpu. Ikebịghike, mbon odu oro ẹma ẹfiak ẹdi, ndien ke edu unana iso o-bụt mmọ, mmọ ẹma ẹyom iyịp Daniel.—Daniel 6:14, 15.

16. (a) Ntak emi Darius okowụtde ukpono ọnọ Abasi Daniel? (b) Nso idotenyịn ke Darius ekenyene aban̄a Daniel?

¹⁶ Darius ama ekere ke imọ inyeneke uyo ndomokiet ke n̄kpọ emi. Owo ikemeke ndikpụhọde ibet oro, owo inyụn̄ ikemeke ndifen “idiọkn̄kpọ” Daniel. Ofụri se Darius ekekemede ndidọhọ Daniel ekedi “Abasi fo emi afo anamde n̄kpọ esie kpukpru ini, ayanyan̄a fi.” Etie nte Darius ama owụt ukpono ọnọ Abasi Daniel. Edi Jehovah ọkọnọ  Daniel ukeme ndibem iso ntịn̄ mban̄a iduọ Babylon. Abasi n̄ko ọkọnọ Daniel “ata eti spirit,” emi akanamde enye ọwọrọ ada san̄asan̄a ọkpọn̄ ikpọ owo eken. Eyedi Darius ama ọfiọk ete ke ediwak isua ke edem kpa Abasi emi akanyan̄a n̄kparawa Hebrew ita osio ke akwa ikan̄ eke asakde. Eyedi edidem ama odori enyịn nte ke Jehovah ke emi ayanyan̄a Daniel, sia Darius mîkekemeke ndikpụhọde ibet oro enye ekesịnde ubọk. Ntem, ẹma ẹtop Daniel ẹsịn ke obube mme lion. * Ekem, “ẹda itiat kiet ẹdori ke inua obube oro; ndien edidem ada ufịk n̄wed esiemmọ ye eke ikpọ owo esie enịm idiọn̄ọ ke esịt; man ẹkûkpụhọde uduak emi aban̄ade Daniel.”—Daniel 6:16, 17.

MME N̄WỌRỌNDA N̄KPỌNTỊBE

17, 18. (a) Nso iwụt ke Darius ama ofụhọ aban̄a idaha Daniel? (b) Nso iketịbe ke ini edidem akafiakde aka obube mme lion ke eyo esierede?

¹⁷ Darius emi okopde mfụhọ afiak ọnyọn̄ akwa ufọk ubọn̄ esie. Owo ikadaha mme ebre ikwọ ndomokiet idụk ke iso esie, koro ekikere esie ikodụhe ke unọ idem inemesịt. Utu ke oro, Darius ama ataba idap ofụri okoneyo oro, etre udia. “Idap onyụn̄ atiam enye.” Ke eyo esierede, Darius ama ọsọp aka ke obube mme lion. Enye akada uyo mbọm okot ete: “O Daniel, owo Abasi uwem, nte Abasi fo emi afo anamde n̄kpọ esie kpukpru ini, emekeme ndinyan̄a fi mbọ mme lion?” (Daniel 6:18-20) Ke n̄kpaidem esie—ye ọyọhọ nsụkesịt—ibọrọ ama odu!

¹⁸ “O edidem, itọn̄ uwem osụk ọsọn̄ fi ke nsinsi.” Ye ukpono ukpono ekọm emi, Daniel ama owụt ete ke imọ ikenyeneke idiọk esịt ndomokiet iban̄a edidem. Enye ama ọfiọk ete ke ukọbọ esie ikenen̄ekede ito Darius edi ke okoto ikpọ owo ye mbọn̄ ẹmi ẹkedide mbon isịnenyịn.  (Men Matthew 5:44; Utom 7:60 domo.) Daniel ama aka iso ete: “Abasi mi ọmọdọn̄ angel esie edikịbi mme lion inua, ndien mmọ inamke mi baba idiọk n̄kpọ kiet: koro ẹkụtde ẹte ke nnyeneke se nduede ke iso esie; ndien, n̄ko, O edidem, nnamke baba idiọk-n̄kpọ kiet ke iso fo.”—Daniel 6:21, 22.

19. Didie ke ikpọ owo ye mbọn̄ ẹkebian̄a Darius ẹnyụn̄ ẹda enye ẹnam n̄kpọ?

¹⁹ Didie ke anaedi mme ikọ oro ẹma ẹtụk ubieresịt Darius ntem! Ofụri emi enye ama ọfiọk ete ke Daniel ikanamke baba n̄kpọ kiet ndidot se ẹtopde ẹsịn ke obube mme lion. Darius ama etịm ọfiọk ete ke ikpọ owo ye mbọn̄ ẹkedụk odu man ẹwot Daniel ye nte ke mmọ ẹma ẹda edidem ẹnam n̄kpọ ndiyọhọ ibụk ibụk udọn̄ mmọ. Ke mmọ ndisọn̄ọ ndọhọ ke “kpukpru ikpọ owo obio” ẹkediomi ẹte ẹwụk ewụhọ, mmọ ẹkewụt nte ke mmimọ ima isobo ye Daniel n̄ko ke n̄kpọ emi. (Sịghisịghi ubọkn̄wed edi eke nnyịn.) Darius eyese aban̄a ndiọi owo ẹmi ke ukperedem. Akpa, nte ededi, enye ama ọnọ uyo ete ẹkot Daniel ẹsio ke obube mme lion. Ke utịbe utịbe usụn̄, Daniel ikenyeneke ndomo nde unan kiet!—Daniel 6:23.

20. Nso iketịbe inọ mme ubi ubi asua Daniel?

²⁰ Ke emi Daniel ama ọkọbọhọ, Darius ama enyene n̄kpọ efen ndise mban̄a. “Edidem ọnọ uyo, ete ẹda mbon oro ẹkedoride Daniel ikọ ẹdi, ndien ẹda mmọ ye nditọ mmọ ye iban mmọ ẹdiduọk ke obube mme lion: ndien mme lion ẹmụm mmọ, ẹnyụn̄ ẹnuak kpukpru mme ọkpọ mmọ, ke mmọ mîka-isịmke isọn̄ obube.” *—Daniel 6:24.

21. Ke ndinam n̄kpọ ye mbonubon mme anamidiọk oro, nso ukpụhọde idu ke ufọt Ibet Moses ye ibet ndusụk obio eset?

²¹ Ekeme nditie nte ke ekedi ata nsọn̄ido ndiwot mbon  odu oro ọkọrọ ye iban ye nditọ mmọ n̄ko. Ke edide isio, Ibet oro Abasi ọkọnọde ebe ke prọfet Moses ọkọdọhọ ete: “Mme ete ẹkûkpa ẹban̄a nditọ, nditọ ẹkûnyụn̄ ẹkpa ẹban̄a mme ete: yak owo akpa aban̄a idiọk-n̄kpọ esiemmọ.” (Deuteronomy 24:16) Edi, ke ndusụk obio eset, ikedịghe esen n̄kpọ ndiwot mbonubon ọkọrọ ye anamidiọk, ke ẹnamde akwa ubiatibet. Ekeme ndidi ẹkenam emi man mbonubon ẹkûkeme ndisio usiene ke ukperedem. Nte ededi, idịghe Daniel ekedi ntak ke se ẹkenamde emi ye mbonubon ikpọ owo ye mbọn̄. Eyedi enye ama ofụhọ aban̄a afanikọn̄ oro ndiọi owo ẹmi ẹkedade ẹsọk ubon mmọ.

22. Nso obufa ewụhọ ke Darius okowụk?

²² Ikpọ owo oro ye mbọn̄ ẹmi ẹkeduakde idiọk uduak do ikodụhe aba. Darius ama owụk ewụhọ, emi ọkọdọhọde ete: “Mmowụk ewụhọ nte ke kpukpru ebiet eke ndide ọbọn̄ ye edidem, yak owo ẹbak ẹnyụn̄ ẹfehe Abasi Daniel: koro edi enye edi Abasi uwem, enye onyụn̄ ebịghi ke nsinsi, ubọn̄ esie onyụn̄ edi se mîdibiarake, ndien enye eyedi edidem ke nsinsi. Enye anyan̄a onyụn̄ osio, onyụn̄ anam mme idiọn̄ọ ye mme utịbe n̄kpọ ke enyọn̄ ye ke isọn̄, emi akanyan̄ade Daniel osio ke ubọk mme lion.”—Daniel 6:25-27.

NAM N̄KPỌ ABASI KPUKPRU INI

23. Nso uwụtn̄kpọ ke Daniel ekenịm kaban̄a utom ererimbot esie, ndien didie ke nnyịn ikeme ndibiet enye?

²³ Daniel ama enịm eti uwụtn̄kpọ ọnọ kpukpru mme asan̄autom Abasi eyomfịn. Owo ikekemeke nditịn̄ n̄kpọ mbiat edu uwem esie. Ke utom idịbi udia esie, Daniel ‘ekedi owo akpanikọ, ndien owo ikekwe baba ndudue m̀mê idiọk ido kiet eke ẹkpedoride enye.’ (Daniel 6:4) Ke ukem usụn̄ oro, Christian ekpenyene ndisịn ifịk ke utom esie. Emi iwọrọke ndidi ibak ibak owo mbubehe emi esịnde idem ebịne inyene obụkidem m̀mê emi ọnọde mbon  efen unan man ẹmenede enye itie ke utom. (1 Timothy 6:10) N̄wed Abasi oyom ete Christian anam utom ukara esie ke edinam akpanikọ ye ke ofụri esịt, “nte n̄kpọ eke ẹnamde ẹnọ Ọbọn̄.”—Colossae 3:22, 23; Titus 2:7, 8; Mme Hebrew 13:18.

24. Didie ke Daniel okowụt ke imọ ikemeke ndikan̄ mbuọtidem ke n̄kpọ aban̄ade utuakibuot?

²⁴ Ke utuakibuot esie, Daniel ikakan̄ke mbuọtidem. Kpukpru owo ẹma ẹdiọn̄ọ ẹban̄a edu ubọn̄ akam esie. N̄ko-n̄ko, ikpọ owo ye mbọn̄ ẹma ẹtịm ẹfiọk ẹte ke Daniel akada utuakibuot esie ke akpan n̄kpọ. Ke akpanikọ, mmọ ẹma ẹnịm ẹte ke enye ayaka iso ke edinam ofụri ini emi idem ọkpọkọm ibet ama akpan. Nso eti uwụtn̄kpọ ke emi edi ntem ọnọ mme Christian eyomfịn! Mmọ n̄ko ẹwọrọ etop kaban̄a edinịm utuakibuot Abasi ke akpa itie. (Matthew 6:33) Mme andida nse ẹkpenyene ndikụt emi in̄wan̄în̄wan̄, koro Jesus ọkọnọ mme anditiene enye ewụhọ ete: “Yak un̄wana mbufo ayama ke iso owo, man mmọ ẹkụt nti utom mbufo, ẹnyụn̄ ẹtoro Ete mbufo emi odude ke heaven.”—Matthew 5:16.

25, 26. (a) Nso ubiere ke ndusụk owo ẹkeme ndisịm kaban̄a se Daniel akanamde? (b) Ntak emi Daniel akadade edinam ukpụhọde ke edinam ofụri ini esie nte edide ukem ye edikan̄ mbuọtidem?

²⁵ Ndusụk owo ẹkeme ndidọhọ ke Daniel ekpekefep ukọbọ ke ndibọn̄ akam nnọ Jehovah ke ndịbe ke ufan̄ usen 30 oro. Kamse, idụhe akpan usụn̄ m̀mê idaha ẹyomde man Abasi okop akam. Enye akam ekeme ndifiọk ekikere esịt owo. (Psalm 19:14) Edi, Daniel akada ukpụhọde ekededi ke usụn̄ unam n̄kpọ esie nte edide ukem ye edikan̄ mbuọtidem. Ntak-a?

²⁶ Sia ẹma ẹketịm ẹdiọn̄ọ ido ubọn̄ akam Daniel, nso ke okpokowụt edieke enye ke mbuari ekpeketrede emi? Ekeme ndidi mme andida nse n̄ko ẹkpekedọhọ ke Daniel ekefehe owo enyịn ye nte ke ewụhọ edidem ama akan ibet Jehovah. (Psalm 118:6) Edi Daniel ama owụt ebe  ke mme edinam esie nte ke Jehovah ama ọbọ san̄asan̄a utuakibuot imọ. (Deuteronomy 6:14, 15; Isaiah 42:8) Edi akpanikọ, ke ndinam emi Daniel ikananake ukpono inyụn̄ ibiat ibet edidem. Edi, enye ikefeheke ndịk ebe ke ndikan̄ mbuọtidem. Daniel n̄kukụre akaka iso ndibọn̄ akam ke ubet enyọn̄ esie, “nte enye akam esinamde” mbemiso ewụhọ edidem oro.

27. Didie ke mme asan̄autom Abasi mfịn ẹkeme nditie nte Daniel ke (a) ndisụk ibuot nnọ mme enyene-odudu oro ẹkarade? (b) ndikop uyo Abasi n̄kan uyo owo? (c) ndidomo ndidu ke emem ye kpukpru owo?

²⁷ Mme asan̄autom Abasi mfịn ẹkeme ndikpep n̄kpọ nto uwụtn̄kpọ Daniel. Mmọ “ẹsụk idem ẹnọ enyene-odudu ẹmi ẹkarade,” ẹnịmde ibet idụt emi mmọ ẹdude. (Rome 13:1) Nte ededi, ke ini mme ibet owo ẹtuahade ye eke Abasi, ikọt Jehovah ẹda idaha oro mme apostle Jesus ẹkedade, ẹmi ẹketịn̄de uko uko ẹte: “Nnyịn inyene ndikop uyo Abasi n̄kan uyo owo.” (Utom 5:29) Ke ndinam ntre, mme Christian isịnke udọn̄ inọ en̄wan m̀mê nsọn̄ibuot. Utu ke oro, uduak mmọ n̄kukụre edi ndidu ke emem ye kpukpru owo man mmọ “[ẹdu] uwem ifụre ye emem, ke kpukpru uten̄e ye eti ido.”—1 Timothy 2:1, 2; Rome 12:18.

28. Didie ke Daniel akanam n̄kpọ Jehovah “kpukpru ini”?

²⁸ Darius ama etịn̄ utịm ikaba ete ke Daniel akanam n̄kpọ Abasi “kpukpru ini.” (Daniel 6:16, 20) Akpasarade ikọ Aramaic oro ẹkabarede “kpukpru ini” ọwọrọ “ndisan̄a n̄kanade ebe.” Enye ọnọ ekikere edika iso nsan̄a n̄kanade, m̀mê n̄kpọ oro odude ke nsinsi. Nsọn̄ọnda Daniel eketie ntre. Enye eketiene usụn̄ oro ẹkemede ndidiọn̄ọ ke mbemiso. Mbụme ndomokiet ikodụhe iban̄a se Daniel akpanamde ke ini osobode mme idomo, ẹdide ikpọ m̀mê n̄kpri. Enye ama aka iso ke usụn̄ edinam oro enye ama ọkọtọn̄ọ ediwak isua ke edem—eke nsọn̄ọnda ye edinam akpanikọ nnọ Jehovah.

29. Didie ke mme asan̄autom Jehovah mfịn ẹkeme ndibọ ufọn nto usụn̄ uwem edinam akpanikọ Daniel?

 ²⁹ Mme asan̄autom Abasi eyomfịn ẹyom nditiene usụn̄ edinam Daniel. Ke akpanikọ, apostle Paul ama ọnọ kpukpru mme Christian item ete ẹkere ẹban̄a uwụtn̄kpọ iren eset ẹmi ẹketen̄ede Abasi. Ebede ke mbuọtidem, mmọ “ẹma ẹnam edinen ido, ẹbọ mme un̄wọn̄ọ,” ẹnyụn̄—nte an̄wan̄ade ẹtịn̄de ẹban̄a Daniel—“ẹkịbi mme lion inua.” Nte mme asan̄autom Jehovah mfịn, ẹyak nnyịn iwụt mbuọtidem inyụn̄ inam utom kpukpru ini nte Daniel inyụn̄ “ifehe mbuba eke anade nnyịn ke iso ye ime.”—Mme Hebrew 11:32, 33; 12:1.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

NSO KE AFO OKOKỤT?

• Ntak emi Darius eke Media ekebierede ndida Daniel nnam n̄kpọ ke akamba itie?

• Nso ibak ibak odu ke ikpọ owo ye mbọn̄ ẹkedụk? Didie ke Jehovah akanyan̄a Daniel?

• Nso ke afo ekekpep oto edinọ ntịn̄enyịn ke uwụtn̄kpọ edinam akpanikọ Daniel?

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

 [Ndise ke page 114]

 [Ndise ke page 121]

[Ndise ke page 127]

Daniel ama anam n̄kpọ Jehovah “kpukpru ini.” Nte afo amanam?