Ẹn̄wọn̄ọ Ndinọ Ọbọn̄ Emem
Ibuot Duop
Ẹn̄wọn̄ọ Ndinọ Ọbọn̄ Emem
1. Nso ke ubonowo osobo toto ke eyo Cain?
N̄KPỌ nte isua tọsịn itiokiet ẹmi ẹkebede, akpa nsekeyen ama amana. Enye ekekere Cain, ndien emana esie ekedi san̄asan̄a. Ete ye eka esie, m̀mê mme angel, m̀mê idem Andibot akananam ikwe nsekeyen edide owo mbemiso enye emi. Obufa nsekeyen emi akpakada idotenyịn ọsọk ekpụk ubonowo oro ẹkebiomde ikpe. Ekedi n̄kpọ edikpu didie ntem, enye ndikabade ndi owotowo ke ama ọkọkọri ọwọrọ owo! (1 John 3:12) Toto ke ini oro ubonowo omokụt anana-ibat uwotowo efen. Sia mme owo ẹnyenede ntụhọ unam idiọkn̄kpọ, mmọ idụhe ke emem ye kiet eken m̀mê ye Abasi.—Genesis 6:5; Isaiah 48:22.
2, 3. Mme idotenyịn ewe ke Jesus Christ ekeberede, ndien nso ke nnyịn ikpanam man ibọ mme utọ edidiọn̄ oro?
2 N̄kpọ nte isua tọsịn inan̄ ke Cain ama akamana, nsekeyen efen ama amana. Enye ekekere Jesus, ndien emana esie n̄ko ekedi san̄asan̄a. N̄wan oro mîfiọkke erenowo akaman enye, ebe ke odudu edisana spirit—kpa n̄kukụre utọ emana oro ke mbụk. Ke ini enye akamanade, ediwak angel oro ẹkopde idatesịt ẹma ẹkwọ itoro ẹnọ Abasi, ẹdọhọde ẹte: “Ubọn̄ enyene Abasi ke ata enyọn̄. Emem onyụn̄ odu ke isọn̄ ke otu owo ẹmi Enye enende iso ye mmọ.” (Luke 2:13, 14) Utu ke ndidi owotowo, Jesus ama eberede usụn̄ ọnọ mme owo ndidu ke emem ye Abasi nnyụn̄ nnyene nsinsi uwem.—John 3:16; 1 Corinth 15:55.
3 Isaiah ama etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ ete ke ẹdikot Jesus “Ọbọn̄ Emem.” (Isaiah 9:6) Enye ọyọnọ uwem esie ke ibuot ubonowo, ntem anamde ẹkeme ndinyene edifen mme idiọkn̄kpọ. (Isaiah 53:11) Mfịn, mbuọtidem ke Jesus Christ edi isọn̄ ndinyene emem ye Abasi nnyụn̄ mbọ edifen mme idiọkn̄kpọ. Edi mme utọ edidiọn̄ oro idịghe ke mbuari. (Colossae 1:21-23) Ana mbon oro ẹyomde mmọ ẹkpep ndikop item nnọ Jehovah Abasi. (1 Peter 3:11; men Mme Hebrew 5:8, 9 domo.) Ke eyo Isaiah, Israel ye Judah ẹnam se idide ata isio.
Ndiwọn̄ọde Mbịne Mme Demon
4, 5. Mme n̄kpọ ẹtie didie ke eyo Isaiah, ndien anie ke ndusụk owo ẹwọn̄ọde ẹbịne?
4 Ke ntak nsọn̄ibuot mmọ, mbon iduọk ini Isaiah ẹdu ke idiọk idaha ido uwem, ata ukpe ekịm eke spirit. Idem obio ubọn̄ edem usụk eke Judah, kpa ebiet oro temple Abasi odude, inyeneke emem. Nte utịp unana edinam akpanikọ mmọ, ekọn̄ oro mbon Assyria ẹdade ẹdụk esịn mbon Judah ndịk ke idem ndien n̄kpọsọn̄ ini ẹdu ke iso. Mmọ ẹwọn̄ọde ẹbịne anie ẹkeyom un̄wam? Ke mfụhọ, ediwak mmọ ẹwọn̄ọde ẹbịne Satan, ibịneke Jehovah. Baba, mmọ ikotke Satan ke enyịn̄. Utu ke oro, ukem nte Edidem Saul eke eset, mmọ ẹbuana ke ubụpekpo, ẹyomde mme ibọrọ mfịna mmọ ebe ke ndidomo ndinyene nneme ye mme akpan̄kpa.—1 Samuel 28:1-20.
5 Ndusụk mmọ ẹkam ẹsesịn udọn̄ ẹnọ edinam emi. Isaiah etịn̄ aban̄a utọ nsọn̄ibuot oro ke ini enye ọdọhọde ete: “Adan̄aemi mmọ ẹdọhọde mbufo, ẹte, Mbufo ẹbụp ndem, ye mbia-idiọn̄ ẹmi ẹkụnide, ẹnyụn̄ ẹnụnde ikọ: nte [mbio-obio] ikpobụpke Abasi mmọ? (Nte ẹkpebụp) mme akpa-n̄kpa ẹnọ mme odu-uwem?” (Isaiah 8:19) Mme enyene nsan̄a ekpo ẹkeme ndibian̄a mme owo, “ẹkụnide, ẹnyụn̄ ẹnụnde ikọ.” Owo oro odude uwem ekeme ndinam utọ uyom oro esitiede nte oto ebiet efen, emi ẹsinyụn̄ ẹdọhọde ke ẹdi eke spirit mbon oro ẹkekpan̄ade. Nte ededi, ke ndusụk idaha, mme demon ẹkeme ndibuana nnennen nnennen ẹnyụn̄ ẹnam nte idi mme akpan̄kpa, kpa nte eketịbede ke ini Saul akakade okobụp n̄kpọ oto n̄wan ifọt Endor.—1 Samuel 28:8-19.
6. Ntak emi nditọ Israel oro ẹwọn̄ọrede ẹbịne ubụpekpo akpan akpan ẹnyenede nduduọhọ?
6 Kpukpru ẹmi ke etịbe ke Judah kpa ye oro Jehovah akpande edinam ubụpekpo. Ke idak Ibet Moses, emi akama ufen n̄kpa. (Leviticus 19:31; 20:6, 27; Deuteronomy 18:9-12) Ntak mme owo ẹmi ẹdide akpan inyene Jehovah ẹnamde utọ akwa idiọkn̄kpọ oro? Koro mmọ ẹmekpa edem mmọ ẹwụt Ibet ye item Jehovah ndien ẹkabade ẹdi se ‘idiọkn̄kpọ adade abian̄a esie ọsọn̄ mmọ esịt.’ (Mme Hebrew 3:13) “Esịt mmọ etie nte ikpọn̄ unam,” ndien mmọ ẹmedian̄ade ẹkpọn̄ Abasi mmọ.—Psalm 119:70. a
7. Didie ke ediwak owo mfịn ẹkpebe nditọ Israel eke eyo Isaiah, ndien nso ididi ini iso mme utọ owo oro edieke mmọ mîkabakede esịt?
7 Eyedi mmọ ẹkere, ‘Nso ufọn ke Ibet Jehovah enyene ke ini edide mbon Assyria ẹmọn̄ ẹda en̄wan ẹdụk?’ Mmọ ẹyom usọp usọp ye mmemmem usọbọ ke mfịna mmọ inyụn̄ inyịmeke ndibet Jehovah anam uduak esie. Ke eyo nnyịn n̄ko, ediwak owo ẹfụmi ibet Jehovah ẹnyụn̄ ẹka ẹbịne mme enyene nsan̄a ekpo, ẹbụp mme ese-ntantaọfiọn̄ ntịn̄ ini iso, ẹnyụn̄ ẹwọn̄ọde ẹbịne mme orụk edinam ndedịbe odudu eken ndikọk mme mfịna mmọ. Nte ededi, mme odu uwem ndiyom mme ibọrọ nto mme akpan̄kpa ọdiọk kpa nte ọkọdiọkde ke eset. Ini iso owo ekededi emi anamde mme utọ n̄kpọ oro ye unana edikabade esịt edidi ye “mme owot owo, ye mbon use . . . ye mme okpono ndem, ye kpukpru mme osu nsu.” Mmọ inyeneke idotenyịn uwem ini iso.—Ediyarade 21:8.
“Ewụhọ ye N̄wed Ntiense” Abasi
8. Nso idi “ewụhọ” ye “n̄wed ntiense” emi nnyịn mfịn ikpakade ibịne ikoyom ndausụn̄?
8 Ibet Jehovah oro akpande ubụpekpo, ọkọrọ ye mme ewụhọ esie eken, idịghe edịbe ke Judah. Ẹtịm enye ẹnịm ke n̄wed. Mfịn Ikọ esie odu ke ọyọhọ ọyọhọ uduot oro ẹwetde-wet. Enye edi Bible, emi mîsịneke mme ibet ye edumbet Abasi oro ẹwetde-wet kpọt edi n̄ko mbụk aban̄ade mme edinam Abasi ye ikọt esie. Mbụk Bible emi aban̄ade mme edinam Jehovah mi anam se idide n̄wed ntiense, ekpepde nnyịn aban̄a mme edu Jehovah. Utu ke ndika n̄kobụp mme akpan̄kpa n̄kpọ, m̀mọ̀n̄ ke nditọ Israel ẹkpeka ẹkeyom ndausụn̄? Isaiah ọbọrọ ete: “Ẹbụp ewụhọ ye n̄wed ntiense!” (Isaiah 8:20a) Ih, mbon oro ẹyomde ata ifiọk ẹkpenyene ndika mbịne Ikọ Abasi oro ẹwetde-wet.
9. Ndi edikot nto Bible ke ini ke ini enyene ufọn ndomokiet ọnọ mme anamidiọk oro mîkabakede esịt?
9 Ndusụk nditọ Israel oro ẹsịnde idem ke ubụpekpo ẹkeme ndidọhọ ke imowụt ukpono inọ Ikọ Abasi oro ẹwetde-wet. Edi mme utọ ikọ oro ẹdi ikpîkpu ye mbubịk. Isaiah ọdọhọ ete: “Ke mmọ mînyịmeke ndidọhọ nte ekemde ye ikọ emi, ke edi mmọ eke mîdikwe usiere.” (Isaiah 8:20b) Ewe ikọ ke Isaiah etịn̄ aban̄a mi? Eyedi etịn̄ aban̄a ikọ emi: “Ẹbụp ewụhọ ye ikọ ntiense”! Ekeme ndidi nte ke ndusụk mme ọsọn̄-ibuot nditọ Israel ẹsitịn̄ ẹtụk Ikọ Abasi, kpa nte mbon nsọn̄ibuot ye mmọ eken mfịn ẹkemede ndikot nto N̄wed Abasi. Edi mmọ ẹmi ẹdi ikpîkpu ikọ. Ndikot nto N̄wed Abasi idinamke owo ndomokiet ‘okụt usiere,’ m̀mê enyene ifiọk otode Jehovah, edieke emi mîsan̄ake ye edinam uduak Jehovah nnyụn̄ nsịn mme ndek ndek edinam. b
“Idịghe Akan̄ Udia”
10. Didie ke mbon Judah ẹbọ ufen ke ndisịn Jehovah?
10 Ndisọn̄ ibuot ye Jehovah osụn̄ọ ke enyịn esịt ndikịm. (Ephesus 4:17, 18) Ke usụn̄ifiọk eke spirit, mbon Judah ẹma ẹkabade nnan, inyụn̄ inyeneke ifiọk. (1 Corinth 2:14) Isaiah etịn̄ aban̄a idaha mmọ ete: “Mmọ ẹyesan̄a ke esịt ẹbe ke nnanenyịn ye biọn̄.” (Isaiah 8:21a) Ke ntak unana edinam akpanikọ idụt oro—akpan akpan ke ini ukara Edidem Ahaz—Judah ndibọhọ nte san̄asan̄a obio ubọn̄ odu ke itiendịk. Mme asua ẹkan idụt oro ẹkụk. Udịmekọn̄ Assyria ẹtọn̄ọ en̄wan ye obio Judah kiet kiet. Asua oro osobo eti isọn̄, anamde udia anana. Ediwak owo ẹdu “ke nnanenyịn ye biọn̄.” Edi orụk ọ-biọn̄ efen omụm idụt oro n̄ko. Ediwak isua ke mbemiso Amos ama etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ ete: “Ọbọn̄ Jehovah ọdọhọ, ete, Sese, ini ke edi, ndien nyọdọn̄ akan̄ utom ke isọn̄, idịghe akan̄ udia, inyụn̄ idịghe nsat-itọn̄ mmọn̄, edi eke edikop ikọ Jehovah.” (Amos 8:11) Judah idahaemi odu ke ọkpọsọn̄ ubiak ke utọ akan̄ eke spirit oro!
11. Ndi Judah eyekpep n̄kpọ oto ntụnọ oro enye ọbọde?
11 Ndi Judah eyekpep n̄kpọ onyụn̄ ọwọn̄ọde ebịne Jehovah? Ndi ikọt esie ẹyewọn̄ọde ẹkpọn̄ ubụpekpo ye ukpono ndem ẹnyụn̄ ẹfiak ẹbịne “ewụhọ ye n̄wed ntiense”? Jehovah ada okụt nte mmọ ẹdinamde n̄kpọ: “Ama ekem ke biọn̄ ọdọn̄de mmọ, mmọ ẹyeyat esịt, ẹnyụn̄ ẹsụn̄i edidem mmọ ye Abasi mmọ, ẹnyụn̄ ẹmenede iso mmọ ke enyọn̄.” (Isaiah 8:21b) Ih, ediwak owo ẹyeduọhọ edidem mmọ edide owo ke ndida mmọ nsịn ke idaha emi. Ndusụk mmọ ke ndisịme ẹyekam ẹduọhọ Jehovah ke afanikọn̄ mmọ! (Men Jeremiah 44:15-18 domo.) Mfịn, ediwak owo ẹnam n̄kpọ ke ukem usụn̄ oro, ẹduọhọde Abasi ke mme nnama oro idiọkn̄kpọ owo ẹdide ntak.
12. (a) Ndiwọn̄ọde n̄kpọn̄ Abasi akada Judah ekesịm nso? (b) Mme akpan mbụme ewe ke ẹbụp?
12 Nte edisụn̄i Abasi ayada emem ọsọk mme andidụn̄ Judah? Baba-o. Isaiah ebem iso etịn̄ ete: “Mmọ ẹyewụk enyịn ẹse isọn̄; ndien, sese nnanenyịn ye ekịm, ekịm ukụt, ẹyenyụn̄ ẹbịn enye ẹsịn ke ọkpọsọn̄ ekịm.” (Isaiah 8:22) Ke ẹma ẹkemenede enyịn ẹse enyọn̄ man ẹduọhọ Abasi, mmọ ẹfiak ẹwụk enyịn ẹse isọn̄, ẹfiak ẹbịne unana idotenyịn mmọ. Mmọ ndiwọn̄ọde n̄kpọn̄ Abasi amada mmọ ekesịn ke afanikọn̄. (Mme N̄ke 19:3) Nte ededi, nso kaban̄a un̄wọn̄ọ oro Abasi ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ Abraham, Isaac, ye Jacob? (Genesis 22:15-18; 28:14, 15) Ndi Jehovah oyokpu? Ndi mbon Assyria m̀mê odudu ekọn̄ efen ẹyeda utịt ẹsọk udịm ubọn̄ oro ẹken̄wọn̄ọde ẹnọ Judah ye David? (Genesis 49:8-10; 2 Samuel 7:11-16) Ndi ẹdidu ke ekịm ke nsinsi?
Isọn̄ Emi ‘Ẹkesụhọrede’
13. Nso idi “Galilee mme idụt,” ndien didie ke ‘ẹkesụhọde’ enye?
13 Isaiah ke emi etịn̄ aban̄a kiet ke otu ndiọkn̄kan n̄kpọntịbe oro eketịbede ọnọ mme andito ubon Abraham ete: “Isọn̄ emi okokụtde ukụt [idikịmke]. Kpa nte akpa ini okosụhọrede isọn̄ Zebulun ye isọn̄ Naphtali, kpa ntre ini iso oyofori usụn̄ inyan̄, ye edem Jordan oko, ye Galilee mme idụt.” (Isaiah 9:1) Galilee edi ikpehe odude ke obio ubọn̄ edem edere Israel. Ke ntịn̄nnịm ikọ Isaiah enye esịne “isọn̄ Zebulun ye isọn̄ Naphtali” n̄ko ye “usụn̄ inyan̄,” kpa akani usụn̄ oro ọtọn̄ọde ke mben Inyan̄ Galilee onyụn̄ ebe esịm Inyan̄ Mediterranean. Ke eyo Isaiah, ẹkot ikpehe oro “Galilee mme idụt,” ndusụk ke ntak emi mme andidụn̄ ediwak ke otu obio esie mîdịghe nditọ Israel. c Didie ke ‘ẹkesụhọde’ isọn̄ emi? Mme okpono ndem mbon Assyria ẹma ẹkan enye, ẹtan̄ nditọ Israel ẹka ntan̄mfep, ẹnyụn̄ ẹfiak ẹnịm mme okpono ndem, ẹmi mîdịghe mme andito ubon Abraham, ke ofụri ikpehe oro. Ntem obio ubọn̄ edem edere eke esien duop osop ke mbụk nte san̄asan̄a idụt!—2 Ndidem 17:5, 6, 18, 23, 24.
14. Ke nso usụn̄ifiọk ke “ekịm” oro Judah odude mîdikponke nte eke obio ubọn̄ esien duop?
14 Judah n̄ko odu ke idak mfịghe otode mbon Assyria. Nte enye oyosụhọde odụk makmak “ekịm” kpa nte obio ubọn̄ esien duop emi Zebulun ye Naphtali ẹdade ẹban̄a? Baba. Ke “ini iso,” Jehovah ayada edidiọn̄ ọsọk ikpehe obio ubọn̄ edem usụk eke Judah idem adade ọsọk isọn̄ oro obio ubọn̄ edem edere akakarade ke akpa. Didie?
15, 16. (a) Ke ewe “ini iso” ke idaha edikpụhọde ọnọ “isọn̄ Zebulun ye isọn̄ Naphtali”? (b) Didie ke ẹfori isọn̄ oro ẹkesụhọrede?
15 Apostle Matthew ọbọrọ mbụme emi ke n̄wetnnịm n̄kpọ eke odudu spirit esie emi aban̄ade utom ukwọrọikọ Jesus ke isọn̄. Ke etịn̄de aban̄a ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini utom ukwọrọikọ oro, Matthew ọdọhọ ete: “[Jesus] onyụn̄ ọkpọn̄ Nazareth ebe edi edidụn̄ ke Capernaum, emi odude ke mben inyan̄, ke adan̄a Zebulon ye Naphtali; man osu nte Isaiah prophet ọkọdọhọde, ete, isọn̄ Zebulon ye isọn̄ Naphtali, usụn̄ inyan̄, ke edem Jordan oko, Galilee mme Gentile. Mbio oro ẹketiede ke ekịm ẹkụt akwa un̄wana, ama edi mmọ [ẹmi] ẹketiede ke isọn̄ mfụt n̄kpa, un̄wana ayama ọnọ mmọ.”—Matthew 4:13-16.
16 Ih, “ini iso” oro Isaiah ekebemde iso etịn̄ aban̄a edi ini utom ukwọrọikọ Christ eke isọn̄. Jesus akabiat ekese ini uwem esie eke isọn̄ ke Galilee. Ekedi ke ikpehe Galilee ke enye ọkọtọn̄ọ utom ukwọrọikọ esie onyụn̄ ọtọn̄ọ ndikwọrọ ete: “Ubọn̄ Heaven ke ekpere.” (Matthew 4:17) Ke Galilee, enye ama ọkwọrọ ọwọrọetop Ukwọrọikọ esie oro ke Obot, emek mme apostle esie, anam akpa utịben̄kpọ esie, onyụn̄ owụt n̄kpọ nte owo 500 idem ke ama ekeset ke n̄kpa. (Matthew 5:1–7:27; 28:16-20; Mark 3:13, 14; John 2:8-11; 1 Corinth 15:6) Ke usụn̄ emi Jesus ama osu ntịn̄nnịm ikọ Isaiah ebe ke ndifori “isọn̄ Zebulon ye isọn̄ Naphtali.” Edi akpanikọ, Jesus ikọkwọrọke ikọ esie inọ mbon Galilee kpọt. Ebede ke ndikwọrọ eti mbụk ke ofụri idụt oro, Jesus ‘ama ofori’ ofụri idụt Israel, esịnede Judah.
“Akwa Un̄wana”
17. Didie ke “akwa un̄wana” ayama ke Galilee?
17 Nte ededi, nso kaban̄a “akwa un̄wana” ke Galilee oro Matthew etịn̄de aban̄a? Emi n̄ko ekedi ikọ oro ẹkotde ẹto ntịn̄nnịm ikọ Isaiah. Isaiah ekewet ete: “Mbio oro ẹkesan̄ade ke ekịm ẹkụt akwa un̄wana: ama edi mmọ eke ẹketiede ke isọn̄ mfụt n̄kpa, un̄wana ayama ọnọ mmọ.” (Isaiah 9:2) Etisịm akpa isua ikie E.N., nsu mme okpono ndem ama edịp un̄wana akpanikọ. Mme adaiso ido ukpono ẹdide mme Jew ẹma ẹnam mfịna etetịm ọsọn̄ ubọk ebe ke ndisọn̄ọ nyịre ke item ido ukpono mmọ ẹmi mmọ ẹkedade “ẹnam ikọ Abasi akabade edi ikpîkpu.” (Matthew 15:6) Ẹma ẹfịk mbon nsụhọdeidem, mmọ enyụn̄ ẹdu ke n̄kpaidem, ẹtienede “mme eteme-usụn̄ eke ẹdide nnan.” (Matthew 23:2-4, 16) Ke ini Jesus kpa Messiah okowụtde idem, ẹma ẹtat enyịn ediwak mme usụhọde owo ke utịbe utịbe usụn̄. (John 1:9, 12) Ke ntịn̄nnịm ikọ Isaiah, ẹwụt utom Jesus ke adan̄aemi okodude ke isọn̄ ye mme edidiọn̄ oro ẹtode uwa esie nte “akwa un̄wana.”—John 8:12.
18, 19. Nso ntak akwa idatesịt ke mbon oro ẹkenamde n̄kpọ ẹban̄a un̄wana oro ẹkenyene?
18 Mbon oro ẹkenamde n̄kpọ ẹban̄a un̄wana oro ẹma ẹnyene ekese ntak ndikop idatesịt. Isaiah ama aka iso ete: “Afo amanam idụt ọtọt, amanam idatesịt esie okpon: mmọ ẹdat esịt ke iso fo, kpa nte ẹdatde esịt ke ini ukpen̄e, kpa nte ẹbrede ke ini mmọ ẹdemede mbụme.” (Isaiah 9:3) Nte utịp utom ukwọrọikọ Jesus ye eke mme anditiene enye, mbon esịt akpanikọ ẹma ẹwọrọ ẹdi, ẹwụtde idemmọ nte mbon oro ẹnyenede ifịk ndituak ibuot nnọ Jehovah ke spirit ye ke akpanikọ. (John 4:24) Ke se isụhọrede ikan isua inan̄, ediwak owo ẹma ẹnyịme Ido Ukpono Christ. Owo tọsịn ita ẹma ẹna baptism ke usen Pentecost 33 E.N. Esisịt ini ke oro ebede, “ibat ikọt Abasi onyụn̄ ọkọri ekpere ndisịm thousand owo ition.” (Utom 2:41; 4:4) Nte mme mbet ẹwụtde un̄wana ifịk ifịk, “ibat mbet onyụn̄ ọtọt ke Jerusalem eti-eti; ediwak mme oku ẹnyụn̄ ẹsụk ibuot ẹnọ akpanikọ.”—Utom 6:7.
19 Ukem nte mbon oro ẹkedarade ke akpakịp idọk m̀mê oro ẹkekopde idatesịt ke mbụme nti n̄kpọ ke ẹma ẹkekan ke ekọn̄, mme anditiene Jesus ẹma ẹkop idatesịt ẹban̄a n̄kọri oro okodude. (Utom 2:46, 47) Nte ini akakade, Jehovah ama anam un̄wana ayama ke otu mme idụt. (Utom 14:27) Ntre mme owo eke kpukpru orụk ẹma ẹkop idatesịt nte ke usụn̄ ama eberede ọnọ mmọ ndisan̄a n̄kpere Jehovah.—Utom 13:48.
“Kpa Nte Akanamde ke Usen Midian”
20. (a) Ke mme usụn̄ ewe ke mbon Midian ẹdi mme asua Israel, ndien didie ke Jehovah eketre ndịk oro mmọ ẹkesịnde? (b) Ke “usen Midian” oro edide ke iso, didie ke Jesus editre ndịk oro mme asua ikọt Abasi ẹsịnde?
20 Utịp utom Messiah edi ke nsinsi, nte nnyịn ikụtde ito ikọ oro Isaiah afiakde etịn̄ ete: “Afo omobụn̄ ọkpọnọ mbiomo esie, ye eto afara esie, ye esan̄ andifịk enye, kpa nte akanamde ke usen Midian.” (Isaiah 9:4) Ediwak isua ikie mbemiso eyo Isaiah, mbon Midian ẹma ẹdụk odu ye mbon Moab man ẹtap Israel ẹsịn ke idiọkn̄kpọ. (Numbers 25:1-9, 14-18; 31:15, 16) Ekem, mbon Midian ẹma ẹsịn nditọ Israel ndịk ke idem ebe ke ndin̄wana nnyụn̄ mbụme mme obio-in̄wan̄ ye mme in̄wan̄ mmọ ke isua itiaba. (Judges 6:1-6) Edi ekem Jehovah, ebede ke asan̄autom esie Gideon, ama ebịn udịmekọn̄ Midian efep. Ke “usen Midian” oro ama ekebe, uyarade ndomokiet idụhe ndiwụt nte ke ikọt Jehovah ẹma ẹfiak ẹbọ ufen ke ubọk mbon Midian. (Judges 6:7-16; 8:28) Ke n̄kpet n̄kpet ini iso, Jesus Christ, akamba Gideon, ọyọtọ mme asua ikọt Jehovah eyomfịn ita nsobo. (Ediyarade 17:14; 19:11-21) Adan̄aoro, “kpa nte akanamde ke usen Midian,” ẹyenyene ọyọhọ ọyọhọ ye akpatre edikan ebe ke odudu Jehovah, idịghe ke ukeme owo. (Judges 7:2-22) Tutu amama ikọt Abasi idifiakke ibọ ufen aba ke idak ọkpọnọ ufịk!
21. Nso ke ntịn̄nnịm ikọ Isaiah owụt kaban̄a ini iso oro ekọn̄ enyenede?
21 Ndiwụt odudu Abasi idịghe nditoro ekọn̄. Jesus oro ẹnamde ẹset edi Ọbọn̄ Emem, ndien ebede ke edisobo mme asua esie, enye ayada nsinsi emem edi. Isaiah ke emi etịn̄ aban̄a nte ẹsobode n̄kpọ un̄wana ekọn̄ ofụri ofụri ke ikan̄ ete: “Kpukpru n̄kpọ-ekọn̄ eke owo ekọn̄ adade odụk ke ekọn̄, ye ọfọn̄-idem eke ewerede ke iyịp, edi se ẹdifọpde—udia ikan̄.” (Isaiah 9:5) Ntịm ikpaukot mbonekọn̄ oro ẹsan̄ade idinamke owo ndịk aba. Owo idikwe aba ọfọn̄idem nta mme an̄wanaekọn̄ oro iyịp ọyọhọde. Ekọn̄ ididụhe aba!—Psalm 46:9.
‘Utịbe Ọnọitem’
22. Nso nsio nsio enyịn̄ ntịn̄nnịm ikọ ke ẹnọ Jesus ke n̄wed Isaiah?
22 Ke ini utịbe utịbe emana esie, enye emi akamanade nte Messiah ama ọbọ enyịn̄ oro Jesus, emi ọwọrọde “Jehovah Edi Edinyan̄a.” Edi enye enyene mme enyịn̄ efen, mme enyịn̄ ntịn̄nnịm ikọ ẹmi ẹwụtde akpan utom esie ye n̄kokon̄ ifetutom esie. Kiet ke otu enyịn̄ oro edi Immanuel, emi ọwọrọde “Abasi ke Ododu ye Nnyịn.” (Isaiah 7:14, ikọ idakisọn̄ NW) Isaiah ke emi etịn̄ aban̄a enyịn̄ ntịn̄nnịm ikọ efen ete: ‘Eyen amana ọnọ nnyịn, ẹnọ nnyịn eyen-eren: ubọn̄ onyụn̄ odoro enye ke afara; ẹnyụn̄ ẹsio enye enyịn̄, Utịbe Ọnọitem, Ọkpọsọn̄ Abasi, Nsinsi Ete, Ọbọn̄ Emem.’ (Isaiah 9:6) Kere ban̄a se enyịn̄ ntịn̄nnịm ikọ emi enyenede ediwak ikpehe mi ọwọrọde ọyọhọ ọyọhọ.
23, 24. (a) Ke nso usụn̄ ke Jesus edi ‘Utịbe Ọnọitem’? (b) Didie ke mme ọnọitem ẹdide Christian ẹkeme ndikpebe uwụtn̄kpọ Jesus mfịn?
23 Ọnọitem edi owo emi ọnọde item. Ke ini okodude ke isọn̄ Jesus ama ọnọ utịbe utịbe item. Ke Bible nnyịn ikot ite ke “n̄kpaidem [ama] omụm ediwak owo oro aban̄a ukpepn̄kpọ Esie.” (Matthew 7:28) Enye edi ọnọitem emi enyenede ọniọn̄ onyụn̄ owụtde mbọm, enyenede n̄wọrọnda ifiọk aban̄a obot owo. Item esie itreke ke nsuannọ m̀mê ntụnọ kpọt. Ediwak ini, esidi ke orụk unọ ukpep ye ima ima item. Item Jesus edi utịbe koro enye kpukpru ini esiwụt ọniọn̄, ọfọn ama, onyụn̄ anana ndudue. Ke ini ẹdade ẹsịn ke edinam, enye ada esịm nsinsi uwem.—John 6:68.
24 Item Jesus idịghe sụk utịp eti ekikere esie. Utu ke oro, enye ọdọhọ ete: “Ukpepn̄kpọ eke nnọde idịghe Okịm, edi edi eke Andidọn̄ Mi.” (John 7:16) Kpa nte ekedide ye Solomon, Jehovah Abasi edi Ebiet emi ọniọn̄ oro Jesus ekenyenede otode. (1 Ndidem 3:7-14; Matthew 12:42) Uwụtn̄kpọ Jesus ekpenyene ndinụk mme andikpep ye mme ọnọitem ke esop Christian ndikọn̄ item mmọ ke Ikọ Abasi kpukpru ini.—Mme N̄ke 21:30.
“Ọkpọsọn̄ Abasi” ye “Nsinsi Ete”
25. Nso ke enyịn̄ oro “Ọkpọsọn̄ Abasi” asian nnyịn aban̄a Jesus ke heaven?
25 Jesus n̄ko edi “Ọkpọsọn̄ Abasi” ye “Nsinsi Ete.” Emi iwọrọke ite ke enye ama ọbọ odudu ye idaha Jehovah, emi edide “Abasi Ete nnyịn” ada. (2 Corinth 1:2) “Enye [Jesus] ikabatke ndida n̄ka-n̄ka ye Abasi, ke n̄kpọ eke okpomụmde akama.” (Philippi 2:6) Ẹkot enye Ọkpọsọn̄ Abasi, idịghe Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. Akananam Jesus ikereke ke idi Abasi Ata Ọkpọsọn̄, koro enye eketịn̄ aban̄a Ete esie nte “ata Abasi kierakiet,” oro edi, n̄kukụre Abasi oro ẹkpetuakde ibuot ẹnọ. (John 17:3; Ediyarade 4:10b) Ke N̄wed Abasi, ikọ oro “abasi” ekeme ndiwọrọ “ọkpọsọn̄ owo” m̀mê “okopodudu owo.” (Exodus 12:12; Psalm 8:5; 2 Corinth 4:4) Mbemiso Jesus ekedide isọn̄, enye ekedi “abasi,” ‘odude ke mbiet Abasi.’ Ke enye ama ekeset ke n̄kpa, enye ama afiak akada itie oro akam okon̄de akan ke heaven. (John 1:1; Philippi 2:6-11) N̄ko-n̄ko, ikọ oro “abasi” ọnọ ekikere efen. Ẹkekot mme ebiereikpe ke Israel “mme abasi”—Jesus ke idemesie ama okot ini kiet. (Psalm 82:6; John 10:35) Jesus edi Ebiereikpe emi Jehovah emekde, “emi edikpede ikpe mme odu-uwem ye mme akpa-n̄kpa.” (2 Timothy 4:1; John 5:30) Nte an̄wan̄ade, ẹkot enye “Ọkpọsọn̄ Abasi,” nte odotde.
26. Ntak ẹkemede ndikot Jesus “Nsinsi Ete”?
26 Udorienyịn̄ oro “Nsinsi Ete” etịn̄ aban̄a ukeme ye odudu Edidem Messiah ndinọ mme owo idotenyịn nsinsi uwem ke isọn̄. (John 11:25, 26) N̄kpọ-akpa oro akpa ete nnyịn, Adam, ọkọnọde ekedi n̄kpa. Jesus, akpatre Adam, akabade “edi Spirit emi ọnọde uwem.” (1 Corinth 15:22, 45; Rome 5:12, 18) Kpa nte Jesus, Nsinsi Ete, edidude ke nsinsi, ntre ke okop-item ubonowo edidara mme ufọn itie esie nte ete ke nsinsi.—Rome 6:9.
“Ọbọn̄ Emem”
27, 28. Mme utịbe utịbe ufọn ewe ẹdu ẹnọ mme andidu ke idak “Ọbọn̄ Emem” idahaemi ye ke ini iso?
27 Ke osiode nsinsi uwem efep, owo oyom n̄ko ndidu ke emem ye Abasi ye ekemmọ owo. Idem mfịn, mbon oro ẹdude ke idak ukara “Ọbọn̄ Emem” ‘ẹda ofụt mmọ ẹdom n̄kpọ ufụn̄ isọn̄, ẹda eduat mmọ ẹdom ikwa udiọn̄ vine.’ (Isaiah 2:2-4) Mmọ isịnke usua ke esịt ke ntak ukpụhọde ukaraidem, ikpehe obio, orụk, m̀mê idaha ndutịm uforo. Mmọ ẹdiana kiet ke utuakibuot Abasi akpanikọ kierakiet, Jehovah, ndien mmọ ẹnam n̄kpọ ndimụm emem emem itie ebuana n̄kama ye mme mbọhọidụn̄ mmọ, ke esịt ye ke ọwọrọde ọkpọn̄ esop.—Galatia 6:10; Ephesus 4:2, 3; 2 Timothy 2:24.
28 Ke edikem ini Abasi, Christ oyowụk emem oro edidude ke ofụri ererimbot mi ke isọn̄, ọsọn̄ọ owụk enye, ke nsinsi. (Utom 1:7) “Ubọn̄ ye emem ididopke ndikọri ke ebekpo David ye ke itie ubọn̄ esie, man enịm enye, onyụn̄ ọsọn̄ọ owụk enye ke ikpe ye ke edinen ido, ke emi ye ke nsinsi.” (Isaiah 9:7a) Ke ndikama odudu esie nte Ọbọn̄ Emem, Jesus idinamke n̄kpọ ke ufịk. Owo idinamke mme andidu ke idak esie ẹtaba ifụre mmọ, idinyụn̄ ikarake mmọ ke odudu. Utu ke oro, kpukpru se enye edinamde edidi ke “ikpe ye ke edinen ido.” Nso ukpụhọde oro ọnọde nduọkodudu ke emi edi ntem!
29. Nso ke nnyịn ikpanam edieke iyomde ndidara edidiọn̄ nsinsi emem?
29 Ke ikerede iban̄a mme utịbe utịbe ebuana oro enyịn̄ ntịn̄nnịm ikọ emi Jesus enyenede ọwọrọde, nte Isaiah eberide ikpehe emi ke ntịn̄nnịm ikọ esie edi n̄kpọ nduaidem. Enye ewet ete: “[Ifịk NW] Jehovah mme udịm ayanam n̄kpọ emi.” (Isaiah 9:7b) Ih, Jehovah esinam n̄kpọ ye ifịk. Enye inamke n̄kpọ ndomokiet ke ubak esịt. Nnyịn imekeme ndinịm ke akpanikọ nte ke se ededi oro enye ọn̄wọn̄ọde, enye ayanam mmọ ama. Do, edieke owo ekededi oyomde ndidara nsinsi emem, yak enye anam n̄kpọ Jehovah ke ofụri esịt. Ukem nte Jehovah Abasi ye Jesus, kpa Ọbọn̄ Emem, ẹyak kpukpru asan̄autom Abasi ‘ẹsịn ifịk ẹnam nti utom.’—Titus 2:14.
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a Ediwak owo ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke Hezekiah ekewet Psalm 119 mbemiso enye ekedide edidem. Ke edide ntre, eyedi ẹkewet enye ke ini Isaiah okosụk etịn̄de ntịn̄nnịm ikọ.
b Ubak udịmikọ oro “ikọ emi” ke Isaiah 8:20 ekeme nditịn̄ mban̄a ikọ oro aban̄ade ubụpekpo, emi ẹkotde ke Isaiah 8:19. Edieke oro edide ntre, Isaiah ọdọhọ ete ke mme andisịn udọn̄ nnọ ubụpekpo ke Judah ẹyeka iso ẹkpak mbon en̄wen ndika mbịne mme enyene nsan̄a ekpo ndien ke ntem idinyeneke ifiọk ndomokiet ito Jehovah.
c Ndusụk owo ẹnọ ekikere ẹte ke ekeme ndidi mbon oro mîkedịghe nditọ Israel ẹkedụn̄ ke mme obio Galilee 20 ẹmi Edidem Solomon ọkọnọde Hiram edidem Tyre.—1 Ndidem 9:10-13.
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Ndise obio/Ndise ke page 122]
(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)
Chorazin
Bethsaida
Capernaum
Unaisọn̄ Gennesaret
Inyan̄ Galilee
Magadan
Tiberias
Akpa Jordan
GADARA
Gadara
[Mme ndise ke page 119]
Emana Cain ye eke Jesus ẹkedi ata san̄asan̄a. Eke Jesus kpọt ekenyene idara idara utịp
[Ndise ke page 121]
Akan̄ oyodu emi edidiọkde akan akan̄ udia ye nsatitọn̄ mmọn̄
[Ndise ke page 127]
Jesus ekedi un̄wana ke idụt emi
