Buọt Idem ye Jehovah ke Ini Osobode Afanikọn̄
Ibuot Usụkkiet
Buọt Idem ye Jehovah ke Ini Osobode Afanikọn̄
1. Ntak emi mme Christian mfịn ẹdibọde ufọn ẹto ndidụn̄ọde Isaiah ibuot 7 ye 8?
ISAIAH ibuot 7 ye 8 ẹtịn̄ nsio nsio n̄kpọ. Isaiah ye Ahaz ẹketo idụt oro ayakde idem ọnọ Jehovah; mmọ mbiba ẹma ẹnyene utom oro Abasi ọkọnọde, kiet nte prọfet, enye eken nte edidem Judah; ndien mmọ mbiba ẹma ẹsobo ukem n̄kpọndịk—en̄wan oro ọkpọsọn̄ udịmekọn̄ mme asua ẹdade ẹdụk Judah. Nte ededi, Isaiah akasak iso ese n̄kpọndịk oro ye mbuọtidem ke Jehovah, ke adan̄aemi Ahaz akayakde idem ọnọ ndịk. Ntak nsio nsio edinam emi-e? Sia udịm mme asua ẹkande mme Christian ukem ntre ẹkụk mfịn, mmọ ẹyenam ọfọn ndidụn̄ọde ibuot iba ẹmi ke Isaiah man ẹkụt mme ukpepn̄kpọ oro ẹsịnede ke mmọ.
Ndisak Iso Nse Edinam Ubiere
2, 3. Nso ibio ibio ndụn̄ọde ke Isaiah ọnọ ke mme ntọn̄ọikọ esie?
2 Ukem nte ewet-ndise emi owụtde nte obufa ndise editiede ke ndiwet nnyan udịm ifan̄, Isaiah ọtọn̄ọ mbụk esie ye ibat ibat in̄wan̄în̄wan̄ utịn̄ikọ ẹmi ẹwụtde ntọn̄ọ ye utịt n̄kpọntịbe emi enye oyomde nditịn̄: “Ke eyo Ahaz eyen Jotham, eyen Uzziah, edidem Judah, Rezin edidem Syria, ye Pekah eyen Ramaliah, edidem Israel, ẹdọk ke Jerusalem ẹka ekọn̄ ye enye; edi mmọ ikemke ubọk ekọn̄ ye enye.”—Isaiah 7:1.
3 Edi ọyọhọ isua ikie itiaita M.E.N., Ahaz ada itie Jotham, ete esie nte edidem Judah. Rezin, edidem Syria, ye Pekah, edidem obio ubọn̄ edem edere eke Israel, ẹda ekọn̄ edụk Judah, ndien udịmekọn̄ mmọ ẹma ẹn̄wana ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄. Ke akpatre, mmọ ẹkan Jerusalem ẹkụk. Nte ededi, en̄wan oro oyokpu. (2 Ndidem 16:5, 6; 2 Chronicles 28:5-8) Ntak-a? Iyọfiọk oro ke ukperedem.
4. Ntak emi esịt Ahaz ye eke ikọt esie ẹyọhọde ye ndịk?
4 Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ekọn̄ oro, ẹma “ẹtọt ufọk David, ẹte, Syria ke osụhọde etie ke otu Ephraim. Ndien esịt enyek enye, onyụn̄ enyek ikọt esie, kpa nte ini ofụm enyen̄ede eto akai.” (Isaiah 7:2) Ih, edi n̄kpọ oro anamde Ahaz ye ikọt esie ndịk ndifiọk nte ke mbon Syria ye nditọ Israel ẹdiana kiet ye nte ke udịmekọn̄ mmọ ke emi ẹnam nna ke isọn̄ Ephraim (Israel). Edi sụk isan̄ usen iba m̀mê ita ọtọn̄ọde ke Jerusalem!
5. Ke nso usụn̄ ke ikọt Abasi mfịn ẹbiet Isaiah?
5 Jehovah asian Isaiah ete: “Wọrọ, ndien, kosobo ye Ahaz, afo ye Shear-jashub eyen fo, ka ke utịt udiọn̄ mmọn̄ enyọn̄-enyọn̄ n̄kpọdiọhọ-mmọn̄ ke ọkpọusụn̄ in̄wan̄ ọdiọn̄-ọfọn̄.” (Isaiah 7:3) Kam kere ise! Ke ini emi edidem okpoyomde prọfet Jehovah onyụn̄ obụpde ndausụn̄, prọfet enyene ndika n̄koyom edidem! Idem kpa ye oro, Isaiah enyịme ndikop uyo Jehovah. Ukem ntre, ikọt Abasi mfịn ẹdu ke mben̄eidem ndiwọrọ n̄koyom mme owo ẹmi ẹkopde ndịk ke ntak mme mfịghe ererimbot emi. (Matthew 24:6, 14) Edi n̄kpọ oro ọnọde uyụhọ didie ntem nte ke kpukpru isua ediwak tọsịn owo ke mme itie ikie ẹsinam n̄kpọ ẹban̄a edika n̄kese oro mme ọkwọrọ eti mbụk ẹmi ẹsikade ẹnyụn̄ ẹmụm ubọk ukpeme Jehovah!
6. (a) Nso etop oro ọnọde nsịnudọn̄ ke prọfet ọnọ Edidem Ahaz? (b) Nso idaha idu mfịn?
6 Isaiah okụt Ahaz ke edem ibibene Jerusalem, emi edidem asan̄ade ese usụn̄ mmọn̄ obio ke nditịm idem nnọ en̄wan oro. Isaiah ọnọ enye etop Jehovah ete: “Kpeme idem, nyụn̄ tie sụn̄; kûdịghe, kûnyụn̄ uyak esịt emem fi, uban̄a etak ifia ikan̄ iba ẹmi ẹwọrọde nsụn̄ikan̄, uban̄a ikan̄ iyatesịt Rezin ye Syria, ye eke eyen Remaliah.” (Isaiah 7:4) Ke ini mbon en̄wan oro ẹkesobode Judah ke akpa ini, iyatesịt mmọ okofiop nte edemeikan̄. Idahaemi mmọ ẹdi sụk ‘ifia ikan̄ iba ẹmi ẹwọrọde nsụn̄ikan̄.’ Ahaz inyeneke ndikop ndịk mban̄a Edidem Rezin eke Syria m̀mê Edidem Pekah eke Israel, eyen Remaliah. Ukem oro ke edi mfịn. Ke ediwak isua ikie, mme adaiso Christendom ẹmekọbọ mme ata Christian ikan̄îkan̄. Idahaemi, nte ededi, Christendom ebiet ifia ikan̄ emi ekperede ndisak n̄kụre. Utịt esie emekpere.
7. Ntak emi enyịn̄ Isaiah ye eke eyen esie ẹnọde ntak ndinyene idotenyịn?
7 Ke eyo Ahaz, idịghe etop Isaiah kpọt ọnọ mbon oro ẹbuọtde idem ye Jehovah idotenyịn edi n̄ko se enyịn̄ Isaiah ye eke eyen esie ẹwọrọde. Edi akpanikọ, Judah odu ke itiendịk, edi enyịn̄ Isaiah, emi ọwọrọde “Edinyan̄a Jehovah,” owụt nte ke Jehovah ọyọnọ edinyan̄a. Jehovah asian Isaiah ete asan̄a ye eyen esie Shear-jashub, emi enyịn̄ esie ọwọrọde “Ubak eke Osụhọde Ayafiak.” Idem ke ini obio ubọn̄ Judah ọduọde ke akpatre, Abasi ke mbọm ayanam nsụhọ ẹfiak ẹnyọn̄ọ idụt oro.
Idịghe Sụk Ekọn̄ ke Ufọt Mme Idụt
8. Ntak emi en̄wan oro ẹn̄wanade ye Jerusalem akande ekọn̄ ke ufọt mme idụt?
8 Jehovah ada Isaiah ayarade n̄kari mme asua Judah. Se mmọ ẹdiomide edi emi: “Yak nnyịn idọk ke Judah ikotụk enye, inyụn̄ ikan enye inọ idem nnyịn, inyụn̄ inịm edidem ke esịt, kpa eyen Tabeel.” (Isaiah 7:5, 6) Uduak ediomi Syria ye Israel edi ndikan Judah nnyụn̄ ndorode Ahaz, eyen David mfep, nnyụn̄ ndori owo eke mmọ ẹmade. Nte an̄wan̄ade, en̄wan oro ẹn̄wanade ye Jerusalem ke emi idịghe sụk ekọn̄ ke ufọt mme idụt. Enye amakabade edi en̄wan ke ufọt Satan ye Jehovah. Ntak-a? Koro Jehovah Abasi akanam ediomi ye Edidem David, ntre ọsọn̄ọde ọnọ enye nte ke nditọ esie ẹdikara ikọt Jehovah. (2 Samuel 7:11, 16) Nso edikan ke emi ekpedi ntem ọnọ Satan edieke enye ekemede ndidori udịm ubọn̄ efen ke ebekpo ke Jerusalem! Enye ekpekeme ndinam uduak Jehovah okpu kaban̄a ubon David ndisio nsinsi adiakpa, kpa “Ọbọn̄ Emem” ndi.—Isaiah 9:6, 7.
Ima Ima Nsọn̄ọ Oro Jehovah Ọnọde
9. Mme nsọn̄ọ ewe ẹkpesọn̄ọ Ahaz ye mme Christian mfịn idem?
9 Ndi uduak Syria ye Israel oyokụt unen? Baba. Jehovah ọdọhọ ete: “Ididaha, idinyụn̄ isụhe.” (Isaiah 7:8a) Ebede ke Isaiah, Jehovah ọdọhọ ete ke en̄wan oro ẹn̄wanade ye Jerusalem idikpụhu kpọt edi ke “osụk isua ata ye ition, Ephraim ayasuana, etre ndidi idụt.” (Isaiah 7:8b) Ih, ke ufan̄ isua 65 Israel ididụhe aba nte idụt. a Nsọn̄ọ emi, ye akpan nnennen ini oro ẹnịmde ẹnọ enye, ekpenyene ndisọn̄ọ Ahaz idem. Ke ukem usụn̄ oro, ẹsọn̄ọ ikọt Abasi idem mfịn oto ke ndifiọk nte ke ini oro osụhọde ọnọ ererimbot Satan emi ọmọn̄ okụre.
10. (a) Didie ke mme ata Christian mfịn ẹkeme ndikpebe Jehovah? (b) Nso ke Jehovah ọn̄wọn̄ọ ndinọ Ahaz?
10 Ekeme ndidi eketie nte ke Ahaz inịmke emi ke akpanikọ, sia Jehovah, ebede ke Isaiah, ọdọhọde ete: “Ke mbufo mîbuọtke idem, n̄kọm idiberike mbufo.” Jehovah, ke ime esie, “ọtọn̄ọ ntak ọdọhọ Ahaz.” (Isaiah 7:9, 10) Nso eti uwụtn̄kpọ ke emi edi ntem! Mfịn, okposụkedi ediwak owo mîsisọpke inam n̄kpọ iban̄a etop Obio Ubọn̄, nnyịn imanam ọfọn ndikpebe Jehovah ebe ke ‘nditọn̄ọ ntak ndọhọ mmọ’ nte nnyịn iwahade ikese mmọ ndien ndien. Ekem Jehovah asian Ahaz ete: “Ben̄e Jehovah Abasi fo idiọn̄ọ ke idem fo, ben̄e enye ke ntụn̄ọ, m̀mê ke ata enyọn̄.” (Isaiah 7:11) Ahaz ekeme ndiben̄e idiọn̄ọ, ndien Jehovah ayanam enye nte nsọn̄ọ nte ke imọ iyekpeme ufọk David.
11. Nso nsọn̄ọ ke ẹkụt ke ikọ Jehovah oro ‘Abasi fo’?
11 Fiọk ete ke Jehovah ọdọhọ ete: ‘Ben̄e Abasi fo idiọn̄ọ.’ Ke akpanikọ Jehovah ọfọn ido. Ẹtetịn̄ ẹte ke Ahaz atuak ibuot ọnọ mme nsunsu abasi onyụn̄ etiene mme oburobụt edinam ukpono ndem. (2 Ndidem 16:3, 4) Kpa ye oro, n̄ko kpa ye edu ufep Ahaz, Jehovah osụk ọdọdọhọ ke imọ idi Abasi Ahaz. Emi ọsọn̄ọ ọnọ nnyịn nte ke Jehovah isịnke mme owo ke ibụmede. Enye enyịme ndin̄wam mbon oro ẹduede m̀mê mbon oro mbuọtidem mmọ ememde. Ndi nsọn̄ọ ima Abasi emi oyonụk Ahaz ndinyịme un̄wam Jehovah?
To ke Eyịghe Sịm Ntụtutọn̄
12. (a) Nso edu ntan̄idem ke Ahaz owụt? (b) Utu ke ndiwọn̄ọde mbịne Jehovah, anie ke Ahaz aka ebịne okoyom un̄wam?
12 Ahaz ọbọrọ ke usọn̄enyịn ete: “Ndiben̄eke, ndinyụn̄ ndomoke Jehovah.” (Isaiah 7:12) Ahaz mi inamke mme ikọ ẹmi ẹwetde ke ibet ẹte: “Ẹkûdomo Jehovah Abasi mbufo.” (Deuteronomy 6:16) Ediwak isua ikie ke ukperedem, Jesus okot oto ibet oro ke ini Satan odomode enye. (Matthew 4:7) Kaban̄a Ahaz, nte ededi, Jehovah ọnọ enye ikot ndifiak mbịne utuakibuot akpanikọ ke onyụn̄ eben̄e idem ndisọn̄ọ mbuọtidem esie ebe ke ndinam idiọn̄ọ. Nte ededi, Ahaz emek ndiyom ukpeme nto ebiet efen. Eyedi ke ọtọ emi ke edidem ọnọ ediwak okụk ẹsọk Assyria, oyomde un̄wam ndin̄wana mbiọn̄ọ mme asua esie ke edem edere. (2 Ndidem 16:7, 8) Kan̄a ke emi, udịmekọn̄ Syria ye Israel ẹkan Jerusalem ẹkụk ndien en̄wan asiaha.
13. Nso ukpụhọde ke nnyịn ikụt ke Isa 7 ufan̄ikọ 13, owụtde nso?
13 Ke enyenede unana mbuọtidem edidem oro ke ekikere, Isaiah ọdọhọ ete: “Mbufo, ufọk David, ẹkop ndien; nte edifek owo ekekpri akan mbufo, m̀mê oro esịn mbufo ẹfek Abasi mi n̄ko?” (Isaiah 7:13) Ih, ndisọn̄ ibuot kpukpru ini esifek Jehovah. Fiọk, n̄ko, ete ke prọfet oro ke emi ọdọhọ “Abasi mi,” utu ke “Abasi fo.” (Sịghisịghi ubọkn̄wed edi eke nnyịn.) Ukpụhọde emi asan̄a ye afanikọn̄! Ke ini Ahaz esịnde Jehovah onyụn̄ ọwọn̄ọrede ebịne Assyria, enye ataba eti ifet ndifiak nnyene itie ebuana esie ye Abasi. Ẹyak nnyịn ikûdede itaba itie ebuana nnyịn ye Abasi ebe ke ndifụmi mme n̄kpọ oro nnyịn inịmde ke akpanikọ ẹmi ẹkọn̄ọde ke N̄wed Abasi man inyene mme ufọn ibio ini.
Idiọn̄ọ eke Immanuel
14. Didie ke Jehovah owụt edinam akpanikọ ke ediomi esie ye David?
14 Jehovah osụk ananam akpanikọ kaban̄a ediomi esie ye David. Ẹma ẹnọ idiọn̄ọ, ẹyenọ idiọn̄ọ! Isaiah aka iso ete: “Ọbọn̄ ke idem esie [ọnọ] mbufo idiọn̄ọ: sese, eyenọwọn̄ an̄wan oyomo, onyụn̄ aman eyen eren, onyụn̄ osio enye enyịn̄ Immanuel. Enye ayadia edibari mmọn̄-eba ye aran-ọkwọk, tutu enye ọfiọk ndisịn idiọk, nnyụn̄ mmek eti. Koro ke eyenọwọn̄ oro mîka-ifiọkke kan̄a ndisịn idiọk, nnyụn̄ mmek eti, owo ẹyekpọn̄ isọn̄ emi ndịk edidem esie iba anamde fi.”—Isaiah 7:14-16.
15. Ewe mbụme iba ke ntịn̄nnịm ikọ aban̄ade Immanuel ọbọrọ?
15 Emi edi eti mbụk ọnọ owo ekededi oro okopde ndịk nte ke mme andida en̄wan ndụk oro ẹyeda utịt ẹsọk ndidem eke udịm David. “Immanuel” ọwọrọ “Abasi ke Ododu ye Nnyịn.” Abasi odu ye Judah idinyụn̄ iyakke ẹbiat ediomi oro Enye akanamde ye David. Ke adianade do, owo isianke Ahaz ye ikọt esie se Jehovah edinamde kpọt edi n̄ko ini emi enye edinamde. Mbemiso eyen oro Immanuel okpon ekem ndifiọk se idiọkde ye se ifọnde, ẹyesobo mme idụt usua. Ndien emi osu!
16. Nso ikeme ndidi ntak emi Jehovah mîkanamke ẹdiọn̄ọ owo emi Immanuel edide ke eyo Ahaz?
16 Bible iyarakede m̀mê Immanuel edi eyen anie. Edi sia ekpri Immanuel edidide idiọn̄ọ ndien ekem Isaiah ọdọhọ ke imọ ye nditọ imọ ‘idi idiọn̄ọ,’ ekeme ndidi Immanuel edi eyen prọfet. (Isaiah 8:18) Ekeme ndidi Jehovah eketre ndinam owo emi Immanuel edide an̄wan̄a ke eyo Ahaz mbak ediwọn̄ọde ntịn̄enyịn emana ini iso ọkpọn̄ Akamba Immanuel. Anie edi oro?
17. (a) Anie edi Akamba Immanuel, ndien nso ke emana esie okowụt? (b) Ntak emi ikọt Abasi ẹkemede ndifiori mfịn ẹte, “Abasi ke ododu ye nnyịn”?
17 Ke osiode n̄wed Isaiah efep, enyịn̄ oro Immanuel odu ini kiet kpọt ke Bible, ke Matthew 1:23. Jehovah ama ọnọ Matthew odudu spirit ndibuan ntịn̄nnịm ikọ emana Immanuel ye emana Jesus, nnennen Adiakpa ebekpo David. (Matthew 1:18-23) Emana akpa Immanuel ekedi idiọn̄ọ nte ke Abasi ikọkpọn̄ke ufọk David. Kpasụk ntre, emana Jesus, Akamba Immanuel, ekedi idiọn̄ọ nte ke Abasi ikpọn̄ke ubonowo m̀mê ediomi Obio Ubọn̄ oro enye akanamde ye ufọk David. (Luke 1:31-33) Sia etubom andida ke ibuot Jehovah odude idahaemi ke otu ubonowo, Matthew ama ekeme ndidọhọ ete, “Abasi ke ododu ye nnyịn.” Mfịn, Jesus akara nte Edidem eke heaven onyụn̄ odu ye esop esie ke isọn̄. (Matthew 28:20) Ke akpanikọ, ikọt Abasi ẹnyene ntak efen ndifiori uko uko ẹte: “Abasi ke ododu ye nnyịn.”
Mme Utịp Unana Edinam Akpanikọ Efen Efen
18. (a) Ntak emi udiana ikọ emi Isaiah etịn̄de anamde mme andikpan̄ utọn̄ nnọ enye ẹkop ndịk? (b) Mme ukpụhọde ewe inyene ndida itie ke mîbịghike?
18 Okposụkedi mme ukperedem ikọ esie ẹdide n̄kpọ ndọn̄esịt, se Isaiah afiakde etịn̄ anam mme andikpan̄ utọn̄ nnọ enye ẹkop ndịk: “Jehovah ayada orụk usen emi akananam mîdịghe toto ke usen oro Ephraim akadahade ọkpọn̄ Judah, etiene fi, ye ikọt fo, ye ufọk usọ, kpa edidem Assyria.” (Isaiah 7:17) Ih, afanikọn̄ ke edi, ndien ke ubọk edidem Assyria. Anaedi ekikere edidu ke idak ukara mme ọwọrọetop ibak ibak mbon Assyria edi ntak emi Ahaz ye ikọt esie mîdehe idap ke ediwak okoneyo. Ahaz ekere ke ndinam ufan ye Assyria ayanam imọ ibọhọ Israel ye Syria. Ke akpanikọ, edidem Assyria ayanam n̄kpọ aban̄a eben̄e Ahaz ebe ke ndin̄wana ye Israel ye Syria ke akpatre. (2 Ndidem 16:9) Eyedi oro edi ntak emi ẹdinyịkde Pekah ye Rezin ẹtre en̄wan mmọ ye Jerusalem. Ntem, ediomi oro Syria ye Israel ẹkedụkde ikekemeke ndikan Jerusalem. (Isaiah 7:1) Idahaemi, nte ededi, Isaiah asian otuowo esie ẹmi ẹkopde n̄kpaidem ete ke Assyria, andikpeme oro mmọ ẹdoride enyịn, ayakabade edi andifịk mmọ!—Men Mme N̄ke 29:25 domo.
19. Nso ntọt ke mbụk emi esịne ọnọ mme Christian mfịn?
19 Ata mbụk emi esịne ntọt ọnọ mme Christian mfịn. Nnyịn imekeme ndisobo idomo edibiat mme edumbet Christian ke ini nnyịn idude ke mfịghe, ke ntre isịnde ukpeme Jehovah. Emi edi unana edikụt n̄kpọ n̄ka anyan, onyụn̄ akama nsobo, nte ẹkemede ndikụt nto mme n̄kaiso ikọ Isaiah. Prọfet oro aka iso nditịn̄ se en̄wan Assyria oro edinamde ke idụt oro ye ikọt esie.
20. Mmanie ẹdi “nduyịp” ye “ọkwọk,” ndien nso ke mmọ ẹdinam?
20 Isaiah abahade se enye etịn̄de ke ikpehe inan̄, kiet kiet etịn̄de se iditịbede “ke usen oro”—oro edi, usen emi Assyria an̄wanade ye Judah. “Ama ekem ke usen oro, Jehovah eyesi okot nduyịp ẹmi ẹdude ke utịt mme akpa mmọn̄ Egypt, okot ọkwọk ẹmi ẹdude ke isọn̄ Assyria. Ndien kpukpru mmọ ẹyedi ẹdibono ke ikpîkpu ebeden̄, ye ke nsiaha ikpọ itiat, ye ke kpukpru ọkọ n̄kukịm, ye ke kpukpru ebiet-ubọk-ufene.” (Isaiah 7:18, 19) Ẹyewọn̄ọde ntịn̄enyịn udịmekọn̄ Egypt ye Assyria, ukem nte otu nduyịp ye ọkwọk, ẹwụt Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Emi ididịghe ekpri ekọn̄. “Nduyịp” ye “ọkwọk” ẹyenam idụn̄ do, ẹyọhọde kpukpru itụn̄ ye inụk ke idụt oro.
21. Ke nso usụn̄ ke edidem Assyria editie nte akadan̄?
21 Isaiah aka iso ete: “Ke usen oro Ọbọn̄ eyekpe akadan̄ kiet ke edem akpa oko, kpa Assyria, ada okporo ibuot, ye idet ukot: enye oyonyụn̄ akwat ntan̄ebek efep.” (Isaiah 7:20) Idahaemi edi Assyria kpọt, kpa akpan n̄kpọndịk, ke ẹsiak. Ahaz ekpe edidem Assyria ‘ndikporo idet’ Syria ye Israel. Nte ededi, ‘akadan̄ emi ẹkpede’ mi, emi otode n̄kann̄kụk Euphrates oyodụk “ibuot” Judah onyụn̄ okporo enye idet ofụri ofụri, idem okporode enye ntan̄ebek!
22. Mme uwụtn̄kpọ ewe ke Isaiah ada ndiwụt mme utịp en̄wan Assyria oro asan̄ade ekpere?
22 Nso ididi utịp? “Ama ekem ke usen oro, owo ọyọbọk abak uman enan̄ kiet ye erọn̄ iba: ndien ama ekem, koro ẹdinamde ediwak mmọn̄ eba, enye ayadia edibari mmọn̄ eba: koro kpukpru mmọ eke ẹsụhọde ke isọn̄ ẹyedia edibari mmọn̄ eba ye aran-ọkwọk.” (Isaiah 7:21, 22) Etisịm ini emi mbon Assyria ‘ẹkporode idet’ idụt oro, ata ibat ibat owo ẹdisụhọ emi edinamde esisịt ibat unam ekem ke n̄kpọ udia. Ẹdidia “edibari mmọn̄ eba ye aran-ọkwọk”—n̄kpọ efen idụhe, wine idụhe, uyo idụhe, udia ofụri ini idụhe. Nte n̄kpọ eke oyomde ndisọn̄ọ ntịn̄ mban̄a udomo nsobo oro, Isaiah ọdọhọ utịm ikata ete ke ebiet emi eti isọn̄ oro ọfọnde n̄kpọ esidude ke emi edidi akpap ye ikọt n̄kukịm. Mbon oro ẹdede-de ẹnam isan̄ ẹka obio-in̄wan̄ ẹyeyom “utịgha ye idan̄” ndida n̄kpeme idem mbak ndiọi unam oro ẹdịbede ke mme mfụhọ ikọt. Ikọt ẹmi ẹfụn̄de ẹyekabade ẹdi ebiet emi enan̄ ye ufene ẹdịghide. (Isaiah 7:23-25) Ntịn̄nnịm ikọ ẹmi ọtọn̄ọ ndisu ke eyo Ahaz.—2 Chronicles 28:20.
Edibem Iso Ntịn̄ Nnennen
23. (a) Nso ke ẹnọ Isaiah uyo idahaemi ẹte anam? (b) Didie ke ẹsọn̄ọ idiọn̄ọ ikpan̄wed?
23 Isaiah idahaemi ọwọn̄ọde ebịne se isụk itịbede. Ke adan̄aemi Syria ye Israel ẹsụk ẹdianade kiet ẹn̄wana ye Jerusalem, Isaiah ọtọt ete: “Jehovah ọdọhọ mi, ete, Da akamba ikpa-n̄wed ke idem fo, nyụn̄ da ntan̄wed owo wet ke esịt, ete, Eke Maher-shalal-hash-baz; (Mbụme, wara! Un̄wo, sọp ukot!) Ndien nyada ntiense akpanikọ ndian idem, man etie ese, kpa Uriah oku, ye Zechariah eyen Jeberechiah.” (Isaiah 8:1, 2) Enyịn̄ oro Maher-shalal-hash-baz ọwọrọ “Mbụme, wara! Un̄wo, sọp ukot.” Isaiah okot owo iba ẹmi ẹkponode ke obio ete ẹdi ntiense nte enye ewetde enyịn̄ emi ke akamba ikpan̄wed, man ke ukperedem mmọ ẹkeme ndisọn̄ọ nte uwetn̄kpọ emi edide akpanikọ. Ọyọhọ idiọn̄ọ iba, nte ededi, enyene ndisọn̄ọ idiọn̄ọ emi.
24. Nso utịp ke idiọn̄ọ eke Maher-shalal-hash-baz ekpenyene ke idem mbon Judah?
24 Isaiah ọdọhọ ete: “Ndien ntiene prophet an̄wan; ndien enye oyomo, aman eyen-eren. Ndien Jehovah ọdọhọ mi, ete, Sio enye enyịn̄ Maher-shalal-hash-baz. Koro ke eyenọwọn̄ emi mîka-ifiọkke nte okotde, ete, Ete mi, ye eka mi! mmọ ẹyemen inyene Damascus, ye mbụme Samaria, ẹbiom ke iso edidem Assyria.” (Isaiah 8:3, 4) Akamba ikpan̄wed oro ye nsekeyen ẹdidi idiọn̄ọ nte ke Assyria ayawara obụme mme andifịk Judah, kpa Syria ye Israel. Ediwara adan̄a didie? Mbemiso eyen oro ekeme nditịn̄ akpa ikọ emi ata ediwak nseknditọ ẹsikpepde—“Ete” ye “Eka.” Utọ edibem iso ntịn̄ nnennen ntre ekpenyene ndisọn̄ọ mbuọtidem mme owo ke Jehovah. Mîdịghe enye ekeme ndinam ndusụk owo ẹsak Isaiah ye nditọ esie nsahi. Se ededi oro idaha edide, ntịn̄nnịm ikọ Isaiah ẹsu.—2 Ndidem 17:1-6.
25. Nso mbiet idu ke ufọt eyo Isaiah ye eyomfịn?
25 Mme Christian ẹkeme ndikpep n̄kpọ nto ntọt oro Isaiah eketịn̄de afiak etịn̄ mi. Apostle Paul ama ayarade ọnọ nnyịn ete ke enịm-mbụk n̄kpọntịbe emi, Isaiah akada aban̄a Jesus Christ ndien nditọ Isaiah ẹda ẹban̄a mme mbet Jesus oro ẹyetde aran. (Mme Hebrew 2:10-13) Ebede ke mme anditiene enye oro ẹyetde aran ke isọn̄, Jesus ke eti mme ata Christian ufọn oro odude ke ‘nditaba idap’ ke ndiọkeyo emi. (Luke 21:34-36) Ke ukem ini oro, ẹtọt mme andibiọn̄ọ oro mîkabakede esịt ẹban̄a nsobo mmọ oro edide, okposụkedi ẹsiwakde ndisasak mme utọ ntọt oro. (2 Peter 3:3, 4) Mme ntịn̄nnịm ikọ oro ẹnyenede ebuana ye ini ndikosu ke eyo Isaiah edi nsọn̄ọ nte ke ini Abasi kaban̄a eyo nnyịn n̄ko ‘iditreke ndidi, idinyụn̄ ibehe ini.’—Habakkuk 2:3.
“Mmọn̄” Nsobo
26, 27. (a) Mme n̄kpọntịbe ewe ke Isaiah ebem iso etịn̄? (b) Nso ke mme ikọ Isaiah ẹwụt kaban̄a mme asan̄autom Jehovah mfịn?
26 Isaiah aka iso ke ntọt esie ete: “Koro mbio-obio ẹmi ẹsede mmọn̄ Shiloah emi asan̄ade sụn̄, ke ndek, ẹnyụn̄ ẹdatde esịt ẹban̄a Rezin ye eyen Remaliah: mmọdo, sese, Ọbọn̄ ke ada n̄kpọsọn̄ ye akamba mmọn̄ akpa, kpa edidem Assyria, ye ofụri ubọn̄ esie, ọdọk etiene mmọ: ndien enye ọyọtọ ọyọhọ ke ofụri akpa esie, onyụn̄ emen ofụri mben esie: ndien enye eyebe odụk ke Judah: ọyọtọ onyụn̄ asan̄a ebe, eyesịm ke itọn̄; ndien editara mba esie ẹyedi se iyọhọde ubom isọn̄ fo, O Immanuel.”—Isaiah 8:5-8.
27 “Mbio-obio emi,” kpa obio ubọn̄ edem edere eke Israel, ẹsịn ediomi oro Jehovah akanamde ye David. (2 Ndidem 17:16-18) Ye mmọ, enye etie nte mba mba ntọi mmọn̄ Shiloah, kpa mmọn̄ idịm Jerusalem. Mmọ ẹdara ẹban̄a ekọn̄ oro mmọ ẹn̄wanade ye Judah. Edi emiom emi idibọhọke ufen. Jehovah ayayak mbon Assyria ‘ẹtọ ẹmen,’ m̀mê ẹkan, Syria ye Israel, kpa nte Jehovah ke mîbịghike ediyakde ikpehe ukaraidem ererimbot emi odude ke emi ọtọ emen ikpehe nsunsu ido ukpono. (Ediyarade 17:16; men Daniel 9:26 domo.) Ekem, Isaiah ọdọhọ ete ke akwa “mmọn̄” “eyebe odụk ke Judah,” esịm “itọn̄,” ọdọk esịm Jerusalem, emi ibuot (edidem) Judah akarade. b Kpasụk ntre ke eyo nnyịn mme andisobo nsunsu ido ukpono ẹmi ẹdide mbon ukaraidem ẹyedọk ẹbịne mme asan̄autom Jehovah, ẹkande mmọ ẹkụk ‘esịm itọn̄.’ (Ezekiel 38:2, 10-16) Nso ididi utịp? Ọfọn, nso itịbe ke eyo Isaiah? Ndi mbon Assyria ẹdọk ẹbe ibibene obio ẹnyụn̄ ẹkpọri ikọt Abasi ẹfep? Baba. Abasi odu ye mmọ.
Ẹkûfehe Ndịk—“Koro Abasi Odude ye Nnyịn”!
28. Kpa ye n̄kpọsọn̄ ukeme oro mme asua mmọ ẹsịnde, nso ke Jehovah ọsọn̄ọ ọnọ Judah?
28 Isaiah ọtọt ete: “Mbufo mme idụt [ẹmi ẹsuade ikọt ediomi Abasi] ẹdama, ndien ẹnuaha; kpukpru mme anyan idụt, ẹkpan̄ utọn̄ mbufo, ẹbọbọ n̄kpọ ke idem, ndien ẹnuaha; ẹbọbọ n̄kpọ, ndien ẹnuaha. Mbufo ẹduak uduak, ndien oyokpu; ẹdọhọ ikọ, ndien ididaha: koro Abasi odude ye nnyịn.” (Isaiah 8:9, 10) Ndusụk isua ke ukperedem, mme ikọ ẹmi ẹyesu, ke ini ukara anam-akpanikọ Hezekiah, eyen Ahaz. Ke ini mbon Assyria ẹdịghede Jerusalem, angel Jehovah owot owo 185,000 ke otu mmọ. Nte an̄wan̄ade, Abasi ke ododu ye ikọt esie ye udịm ubọn̄ David. (Isaiah 37:33-37) Kpasụk ntre, ke Armageddon oro edide, idikụreke ke Jehovah ndidọn̄ Akamba Immanuel ete anuak mme asua Esie mbak mbak edi n̄ko ndinyan̄a mbon oro ẹbuọtde idem ye Enye.—Psalm 2:2, 9, 12.
29. (a) Didie ke mme Jew eyo Ahaz ẹkpụhọde ye mbon eyo Hezekiah? (b) Ntak emi mme asan̄autom Jehovah mfịn ẹtrede ndidụk ediomi ye ido ukpono ye ukaraidem?
29 Ke mîbietke mme Jew eke eyo Hezekiah, mbon ukem iduọk ini Ahaz ẹnana mbuọtidem ke ukpeme Jehovah. Mmọ ẹmek ndidụk “odu,” ye mbon Assyria nte ọkpọsọn̄ ukpeme ndibiọn̄ọ ediomi Syria ye Israel. Nte ededi, “ubọk” Jehovah onụk Isaiah ndisua nnọ “usụn̄ mbio-obio,” m̀mê ọwọrọetop ido. Enye ọtọt ete: “Ẹkûnyụn̄ ẹyak ndịk emi anamde mmọ anam mbufo, ẹkûnyụn̄ ẹnyek. Mbufo ẹnịm idem Jehovah mme udịm ke edisana; ẹyak enye onyụn̄ edi se mbufo ẹbakde ẹnyụn̄ ẹdịghede.” (Isaiah 8:11-13) Ye emi ke ekikere, ikọt Jehovah mfịn ẹkpeme ẹbiọn̄ọ edidụk odu ye m̀mê edikọn̄ mbuọtidem mmọ ke mme esop ido ukpono ye mme ediomi ukaraidem. Mme asan̄autom Jehovah ẹnyene ọyọhọ mbuọtidem ke odudu ukpeme Abasi. Kamse, edieke ‘Jehovah odude ye nnyịn, nso ke owo ekeme ndinam nnyịn?’—Psalm 118:6.
30. Nso iditịbe inọ mbon oro mîbuọtke idem ye Jehovah?
30 Isaiah aka iso ndifiak ntịn̄ nte ke Jehovah eyedi ‘edisana ebiet,’ ukpeme, ọnọ mbon oro ẹbuọtde idem ye enye. Ke edide isio, mbon oro ẹsịnde enye “ẹyetuak ukot ke esịt, ẹnyụn̄ ẹduọn̄ọ, ẹnyụn̄ ẹnuaha, ẹnyụn̄ ẹsịghe, ẹnyụn̄ ẹduọ ke mfịne”—in̄wan̄în̄wan̄ ikọedinam ition emi eyịghe ndomokiet mîdụhe kaban̄a se idiwọrọde inọ mbon oro mîbuọtke idem ye Jehovah. (Isaiah 8:14, 15) Ke akpa isua ikie, mbon oro ẹkesịnde Jesus ẹma ẹtuak ukot ẹnyụn̄ ẹduọn̄ọ kpasụk ntre. (Luke 20:17, 18) Ukem utịp oro ana ebet mbon oro mfịn ẹtrede ndida nnọ Jesus, Edidem eke heaven oro ẹdoride ke ebekpo.—Psalm 2:5-9.
31. Didie ke mme ata Christian mfịn ẹkeme nditiene uwụtn̄kpọ Isaiah ye mbon oro ẹkpan̄de utọn̄ ẹnọ ukpepn̄kpọ esie?
31 Ke eyo Isaiah, idịghe kpukpru owo ẹkeduọn̄ọ. Isaiah ọdọhọ ete: “Bọp n̄wed ntiense, fịk seal ke ewụhọ ke otu mmọ ẹmi ntemede. Ndien nyebet Jehovah emi edịpde ufọk Jacob iso esie, nyonyụn̄ ndori enye enyịn mi.” (Isaiah 8:16, 17) Isaiah ye mbon oro ẹnamde ukpepn̄kpọ esie idikpọn̄ke Ibet Abasi. Mmọ ẹka iso ẹbuọt idem ye Jehovah, kpa ye oro mme ọsọn̄-ibuot mbio obio mmọ ẹsịnde ndien ke ntem ẹnamde Jehovah edịp mmọ iso esie. Nnyịn ikpakam itiene uwụtn̄kpọ mbon oro ẹbuọtde idem ye Jehovah inyụn̄ inyene ukem ubiere oro ndisọn̄ọ nyịre ke edisana utuakibuot!—Daniel 12:4, 9; Matthew 24:45; men Mme Hebrew 6:11, 12 domo.
“Idiọn̄ọ” ye “N̄kpọ Ndyọ”
32. (a) Mmanie mfịn ẹnam n̄kpọ nte “mme idiọn̄ọ ye n̄kpọ ndyọ”? (b) Ntak emi mme Christian ẹkpedide isio ye ererimbot?
32 Isaiah ke emi ọtọt ete: “Sese, ami ye nditọ ẹmi Jehovah ọnọde mi, idi mme idiọn̄ọ ye n̄kpọ ndyọ ke Israel, ito Jehovah mme udịm emi odụn̄de ke obot Zion.” (Isaiah 8:18) Ih, Isaiah, Shear-jashub, ye Maher-shalal-hash-baz ẹdi idiọn̄ọ uduak Jehovah kaban̄a Judah. Kpasụk ntre mfịn, Jesus ye nditọ ete esie oro ẹyetde aran ẹnam n̄kpọ nte mme idiọn̄ọ. (Mme Hebrew 2:11-13) Ndien “akwa otu owo” eke “mme erọn̄ en̄wen” ẹdiana ye mmọ ke utom mmọ. (Ediyarade 7:9, 14; John 10:16) Edi akpanikọ, idiọn̄ọ enyene ufọn n̄kukụre edieke enye ọwọrọde ada san̄asan̄a ke n̄kann̄kụk esie. Kpasụk ntre, mme Christian ẹnam utom mmọ nte mme idiọn̄ọ n̄kukụre edieke mmọ ẹwọrọde ẹda san̄asan̄a ẹdi isio ye ererimbot emi, ẹkọn̄de ọyọhọ mbuọtidem mmọ ke Jehovah ẹnyụn̄ ẹtan̄ade mme uduak esie uko uko.
33. (a) Nso ke mme ata Christian ẹbiere ndinam? (b) Ntak emi mme ata Christian ẹkemede ndisọn̄ọ nda?
33 Do, yak kpukpru owo ẹnịm mme idaha Abasi, idịghe eke ererimbot emi. Ẹka iso ndiwọrọ nda ye unana ndịk—nte mme idiọn̄ọ—ẹkade iso ẹnam utom oro ẹnọde Akamba Isaiah, Jesus Christ: ‘Ndikwọrọ isua mfọnido ye usen usiene Abasi nnyịn.’ (Isaiah 61:1, 2; Luke 4:17-21) Ke akpanikọ, ke ini mmọn̄ Assyria ọtọde emen ofụri isọn̄—idem ọkpọkọm enye ọdọk esịm itọn̄ nnyịn—enye idikpọrike mme ata Christian ifep. Nnyịn iyọsọn̄ọ ida koro “Abasi ke ododu ye nnyịn.”
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a Ke oyomde ntọt efen efen kaban̄a edisu ntịn̄nnịm ikọ oro, se Insight on the Scriptures, Eboho 1, page 62, ye 758, emi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., osiode.
b Ẹmen Assyria n̄ko ẹdomo ye inuen emi ntatara mba esie ọyọhọde ‘ubom isọn̄ fo.’ Ntem, ebiet ekededi emi isọn̄ oro atarade esịm, udịmekọn̄ Assyria ẹyesịm.
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Ndise ke page 103]
Isaiah akasan̄a ye Shear-jashub ke ini akadade etop Jehovah ọsọk Ahaz
[Ndise ke page 111]
Ntak emi Isaiah ekewetde “Maher-shalal-hash-baz” ke akamba ikpan̄wed?
