Ibuot Iba

Ete ye Mme Ọsọn̄-Ibuot Nditọ Esie

Isaiah 1:2-9

1, 2. Nam an̄wan̄a nte Jehovah asan̄ade enyene mme ọsọn̄ibuot nditọ.

 ENYE ama etịm nditọ esie akama, nte ima ima ete ekededi akpanamde. Ke ediwak isua enye ama okụt ete mmọ ẹdia udia, ẹsịne ọfọn̄, ẹnyụn̄ ẹnyene itie udakibuot. Ke ini okoyomde, enye ama otụnọ mmọ. Edi ntụnọ oro ọkọnọde mmọ akananam ibehe ubọk; kpukpru ini ekesinọ enye “nte enende.” (Jeremiah 30:11) Do, nnyịn imekeme ndikam n̄kere ubiak oro ima ima ete emi okokopde ke enye ndiketịn̄ ikọ emi: “[Mma] mbọk, nnyụn̄ n̄kọ nditọ, ndien mmọ ẹmekabade ẹsọn̄ ibuot ye ami.”—Isaiah 1:2b.

² Mme ọsọn̄-ibuot nditọ oro ẹtịn̄de ẹban̄a mi ẹdi mbon Judah, ndien ete oro okopde mfụhọ mi edi Jehovah Abasi. Edi n̄kpọ mmọn̄eyet didie ntem! Jehovah ọbọk mbon Judah onyụn̄ emenede mmọ enịm ke n̄kokon̄ idaha ke otu mme idụt. Enye ke ukperedem ama ada prọfet Ezekiel eti mmọ ete: “[Mma] nsịne fi n̄wet-n̄wet ọfọn̄idem, nnyụn̄ nsịne fi ikpa-ukot badger, nnyụn̄ nyara fi linen, nnyụn̄ mfụk fi ke silk.” (Ezekiel 16:10) Edi, ke ediwak idaha, mbon Judah iwụtke esịtekọm ke se Jehovah anamde ọnọ mmọ. Utu ke oro, mmọ ẹsọn̄ ibuot.

3. Ntak emi Jehovah okotde enyọn̄ ye isọn̄ ete ẹtie ntiense ẹban̄a nsọn̄ibuot Judah?

³ Ye eti ntak ke Jehovah ọtọn̄ọ mme ikọ ẹmi enye etịn̄de aban̄a mme ọsọn̄-ibuot nditọ esie ye utịn̄ikọ emi: “Mbufo  enyọn̄ ẹkop, isọn̄ nyụn̄ kpan̄ utọn̄: koro Jehovah ọdọhọde.” (Isaiah 1:2a) Ediwak isua ikie mbemiso, enyọn̄ ye isọn̄ ẹma ẹkop, yak idọhọ, nditọ Israel ẹbọde in̄wan̄în̄wan̄ ntọt ẹban̄a mme utịp nsọn̄ibuot. Moses ọkọdọhọ ete: “Mfịn emi mmowụk enyọn̄ ye isọn̄ nte ẹdi ntiense ẹban̄a mbufo, nte mbufo ẹyewara ndibiara ke isọn̄ emi mbufo ẹbede Jordan ẹka do ndida enye nnyene.” (Deuteronomy 4:26) Idahaemi ke eyo Isaiah, Jehovah okot enyọn̄ oro enyịn mîkwe ye isọn̄ oro ẹkụtde ke enyịn nditie ntiense mban̄a nsọn̄ibuot Judah.

4. Didie ke Jehovah emek ndiwụt Judah idemesie?

⁴ Nte idaha oro ọdiọkde eketre oyom in̄wan̄în̄wan̄ usụn̄ edinam. Idem ke ndiọi idaha ẹmi, nte ededi, odot ẹtịm ẹfiọk—onyụn̄ edi inem inem n̄kpọ—nte ke Jehovah owụt Judah idemesie nte ima ima ete utu ke sụk andinyene emi ekedepde-dep mmọ. Ke nditịm ntịn̄, Jehovah ke ekpe ikọt esie ubọk ndise n̄kpọ emi ke idaha ekikere eke ete emi odude ke ọkpọsọn̄ ubiak aban̄a mme otụt-utọn̄ nditọ esie. Ekeme ndidi ndusụk mme ete ke Judah ẹma ẹsobo utọ afanikọn̄ oro ke idemmọ ndien uwụtn̄kpọ emi ama otụk mmọ. Ke usụn̄ ekededi, Jehovah ọmọn̄ anam ikọ ye Judah.

Unam Ikọt Ẹtịm Ẹfiọk N̄kpọ

5. Ke edide isio ye Israel, ke nso usụn̄ ke enan̄ ye ass ẹwụt edinam akpanikọ?

⁵ Ebede ke Isaiah, Jehovah ọdọhọ ete: “Enan̄ ọfiọk andinyene enye, ass onyụn̄ ọfiọk ebiet eke ete esie enịmde udia ọnọ enye: Israel ifiọkke, ikọt mi ikereke.” (Isaiah 1:3) a Enan̄  ye ass ẹdi unam oro ẹsidade ẹnam utom ẹmi mbon oro ẹdụn̄de ke Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn ẹmehede. Ke akpanikọ, mbon Judah idifan̄ake ite ke idem mme usụhọde unam ẹmi isinamke akpanikọ, isinyeneke in̄wan̄în̄wan̄ ifiọk ite ke mmimọ imenyene eteufọk. Ke afan̄ emi, kere se anam-ndụn̄ọde kiet mban̄a Bible okokụtde ke utịt usen ke obio kiet ke Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn: “Ndondo oro otu ufene ẹma ẹkebe ibibene mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndisuana. Enan̄ kiet kiet ama etịm ọfiọk andinyene enye, ye usụn̄ ufọk esie, ekikere inyụn̄ itịmekede enye ndomo esisịt ke mme mfafaha ye n̄kakwan̄a afan̄usụn̄ in̄wan̄. Amaedi ass, enye ama asan̄a nnennen esịm enyịn̄usụn̄, onyụn̄ ọdọk odụk ‘ufọk udia ufene eteufọk esie.’”

6. Didie ke mbon Judah ẹkpu ndinam n̄kpọ ye ifiọk?

⁶ Sia mme utọ idaha ntre nte eyịghe mîdụhe ẹkedide ọsọ n̄kpọ ke eyo Isaiah, se etop Jehovah ọwọrọde an̄wan̄a: Edieke unam ikọt ọdiọn̄ọde eteufọk esie ye usịnudia esie, nso ntak ke mbon Judah ẹkeme ndinọ ke ndikpọn̄ Jehovah? Ke akpanikọ, mmọ ‘ikekereke.’ Etie nte n̄kpọ eke mmọ mîfiọkke ite ke uforo mmimọ ye uwem mmimọ ẹkọn̄ọ ke Jehovah. Ke akpanikọ edi uyarade mbọm nte ke Jehovah ke osụk etịn̄ aban̄a mbon Judah nte “ikọt mi”!

7. Nso idi ndusụk usụn̄ emi nnyịn ikemede ndiwụt esịtekọm mban̄a mme enọ Jehovah?

⁷ Nnyịn ikpedehede iyom ndinam n̄kpọ ye unana ifiọk ebe ke ndikpu ndiwụt esịtekọm mban̄a kpukpru se Jehovah anamde ọnọ nnyịn! Utu ke oro, nnyịn ikpenyene ndikpebe David, andiwet psalm, emi ọkọdọhọde ete: “Nyọkọm Jehovah ke ofụri esịt mi; nyobụk kpukpru mme utịbe n̄kpọ fo.” (Psalm 9:1) Ndika iso n̄kọ ifiọk Jehovah eyesịn udọn̄ ọnọ nnyịn ke afan̄ emi, koro Bible ọdọhọ ete ke “ndifiọk Ata Edisana onyụn̄ edi asian.” (Mme N̄ke 9:10) Nditie kpukpru usen n̄kere mme edidiọn̄ Jehovah ayan̄wam nnyịn ndinyene esịtekọm ikûnyụn̄ ida Ete nnyịn eke heaven didie  didie. (Colossae 3:16) Jehovah ọdọhọ ete: “Owo eke awade uwa ekọm oyokpono mi: ama onyụn̄ edi owo eke etịmde ndinịm ido, nyowụt enye edinyan̄a eke Abasi anyan̄ade.”—Psalm 50:23.

Ata Usọn̄enyịn ye “Edisana Abasi Israel”

8. Ntak emi ẹkemede ndikot mbon Judah “idụt emi anamde idiọk”?

⁸ Isaiah aka iso ke etop esie ye n̄kpọsọn̄ ikọ kaban̄a idụt Judah: “Ọdiọk ọnọ idụt emi anamde idiọk, mbio ẹmi ẹbiomde idiọk ido, ubon mme oburobụt owo, nditọ ẹmi ẹkabarede ẹdiọk! Mmọ ẹmekpọn̄ Jehovah, ẹmesịn Edisana Abasi Israel ke ndek, ẹmekabade ẹfiak edem.” (Isaiah 1:4) Ndiọi edinam ẹkeme ndiwak ẹkesịm udomo oro mmọ ẹkabarede ẹtie nte ndodobi mbiomo. Ke eyo Abraham, Jehovah ama etịn̄ aban̄a idiọkn̄kpọ Sodom ye Gomorrah nte “odobide eti-eti.” (Genesis 18:20) Idahaemi ẹkụt ukem n̄kpọ oro ke idem mbon Judah, koro Isaiah ọdọhọ ete ke mmọ ‘ẹbiom idiọk ido.’ Ke adianade do, enye okot mmọ “ubon mme oburobụt owo, nditọ ẹmi ẹkabarede ẹdiọk!” Ih, mbon Judah ẹtie nte nditọ nsọn̄ibuot. Mmọ “ẹmekabade ẹfiak edem,” mîdịghe nte New Revised Standard Version esịnde enye, mmọ “ẹmedian̄ade ofụri ofụri” ẹkpọn̄ Ete mmọ.

9. Nso ke ubak udịmikọ oro “Edisana Abasi Israel” ọwọrọ?

⁹ Ebede ke usụn̄ uwem ntụtutọn̄ mmọ, mbon Judah ẹwụt ata unana ukpono ẹnọ “Edisana Abasi Israel.” Nso ke ubak udịmikọ emi ọwọrọ, emi ẹkụtde utịm ike 25 ke n̄wed Isaiah? Ndidi edisana ọwọrọ ndinana ndek nnyụn̄ nden̄i. Jehovah edi edisana ke akakan udomo. (Ediyarade 4:8) Ẹti nditọ Israel akpanikọ emi kpukpru ini oro mmọ ẹkụtde ikọ ẹmi “Edisana N̄kpọ Jehovah” oro ẹkekapde ke nsem nsem mbọbọ gold ke uyaraibuot akwa oku. (Exodus 39:30) Ntem, ebede ke nditịn̄ mban̄a Jehovah nte “Edisana Abasi Israel,” Isaiah ọsọn̄ọ nte idiọkn̄kpọ Judah okponde. Kamse, mbon nsọn̄ibuot ẹmi ẹbiat ewụhọ oro ẹkenọde mme eteete mmọ:  “Ẹnam idem mbufo ẹsana ndien, ẹnyụn̄ ẹdi edisana: koro ami nsanade”!—Leviticus 11:44.

10. Didie ke nnyịn ikeme ndifep ndiwụt edu unana ukpono nnọ “Edisana Abasi Israel”?

¹⁰ Ana mme Christian mfịn nte ẹkekeme ẹtre ndikpebe uwụtn̄kpọ Judah emi edide unana ediwụt ukpono nnọ “Edisana Abasi Israel.” Ana mmọ ẹkpebe edisana idaha Jehovah. (1 Peter 1:15, 16) Ndien oyom mmọ “ẹsua idiọk ido.” (Psalm 97:10) Mme utọ ndek ndek edinam nte oburobụt ido idan̄, ukpono ndem, uyịpinọ, ye ukpammịn ẹkeme ndibiat esop Christian. Ntak edi oro ẹsisiode mbon oro mîmaha nditre ndinam mme n̄kpọ ẹmi ẹfep ke esop. Ke akpatre, ẹyekpan mbon oro ẹtienede ndek ndek usụn̄ edinam ye unana edikabade esịt ndidara mme edidiọn̄ ukara Obio Ubọn̄ Abasi. Ke akpanikọ, kpukpru utọ ndiọi utom oro ẹwọrọ ata usọn̄enyịn ẹnọ “Edisana Abasi Israel.”—Rome 1:26, 27; 1 Corinth 5:6-11; 6:9, 10.

Ẹdọn̄ọ Ọtọn̄ọde ke Ibuot Esịm Ikpat

11, 12. (a) Tịn̄ ban̄a idiọk idaha Judah. (b) Ntak emi nnyịn mîkpokopke mbọm iban̄a Judah?

¹¹ Ekem Isaiah odomo ndikọk ibuot ye mbon Judah ebe ke ndimen idaha udọn̄ọ mmọ n̄wụt mmọ. Enye ọdọhọ ete: “Ẹdinam didie ẹsụk ẹmia mbufo? Mbufo ẹdọdiọn̄ ẹkabade ẹkpọn̄ mi”? Ke nditịm ntịn̄, Isaiah obụp mmọ ete: ‘Nte ufen emi mbufo ẹbọde ikemke? Ntak emi ẹnọde idem mbufo unan efen efen ebe ke ndika iso nsọn̄ ibuot?’ Isaiah aka iso ete: “Ofụri ibuot ke ọdọn̄ọ, ofụri esịt ke onyụn̄ akpa. Ọtọn̄ọde ke ikpat ukot tutu esịm ke ibuot, baba nsọn̄idem idụhe ke esịt.” (Isaiah 1:5, 6a) Judah ọdọn̄ọ ata idiọk udọn̄ọ—ọdọn̄ọde ke n̄kan̄ eke spirit ọtọn̄ọde ke ibuot tutu esịm ikpat. Ke akpanikọ emi edi mfụhọ mfụhọ ndụn̄ọde!

¹² Nte nnyịn ikpokop mbọm iban̄a Judah? Baba! Ediwak isua ikie ke edem ẹma ẹdụri ofụri idụt Israel utọn̄ ẹban̄a  utịp ntụtutọn̄. Ẹma ẹsian mmọ ubak ubak ẹte: “Jehovah ayada idiọk [oyo] eke mîdikopke ibọk, amia fi ke edọn̄ fo, ye ke idịbi ukot fo, ọtọn̄ọde ke ikpat ukot fo tutu esịm etịn̄-ibuot fo.” (Deuteronomy 28:35) Ke ndamban̄a usụn̄ifiọk, Judah ke emi ke ọbọ mme utịp usụn̄ edinam nsọn̄ibuot esie. Ndien ẹkpekefep kpukpru ẹmi edieke mbon Judah ẹkpekekopde uyo Jehovah.

13, 14. (a) Nso unan ke ẹnọ Judah? (b) Ndi mme ufen oro Judah ọbọde ẹnam enye afiak etie ekere usụn̄ uwem nsọn̄ibuot esie?

¹³ Isaiah aka iso nditịn̄ mban̄a mbọm mbọm idaha Judah ete: “Unan ye n̄kukịp, ye obufa ufen: ifịkke mmọ, inyụn̄ ibọpke, inyụn̄ iyetke mmọ aran inam ẹmem.” (Isaiah 1:6b) Mi prọfet oro etịn̄ aban̄a orụk unan ita: unan (nde oro ẹkpide, utọ nte mmọ oro ẹkpide ke ofụt m̀mê ikwa), n̄kukịp (ekpụk otode umia), ye obufa nde oro ẹfọrọrede (ndọk eke ndondo emi, emi etiede nte ikemeke ndikpa). Ekikere oro ẹnọde mi aban̄a owo emi ẹma ẹkemia ọkpọsọn̄ ufen ke kpukpru usụn̄ oro owo ekemede ndikere, inyụn̄ idụhe itie ndomokiet ke idem esie emi mînyeneke unan. Ke akpanikọ Judah odu ke itie nnanenyịn.

¹⁴ Ndi idiọk idaha oro Judah odude onụk enye ndifiak ntiene Jehovah? Baba! Judah etie nte owo nsọn̄ibuot oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Mme N̄ke 29:1 ẹte: “Owo eke ẹwakde ndiduari enye, ndien enye ọsọn̄ obot itọn̄, ayabiara usọp-usọp, ndien ididịghe nte ẹkọkde enye.” Etie nte owo idikemeke ndikọk udọn̄ọ idụt oro. Nte Isaiah etịn̄de, owo ‘ifịkke, inyụn̄ ibọpke unan esie, inyụn̄ iyetke mmọ aran inam ẹmem.’ b Ke usụn̄ifiọk kiet, Judah etie nte ndọk oro owo mîbọpke.

15. Ke mme usụn̄ ewe ke nnyịn ikeme ndikpeme idem mbiọn̄ọ udọn̄ọ eke spirit?

 ¹⁵ Ke ikpepde n̄kpọ ito Judah, ana nnyịn ikpeme ibiọn̄ọ udọn̄ọ eke spirit. Ukem nte udọn̄ọ ikpọkidem, enye ekeme ndimụm owo nnyịn ekededi. Kamse, anie ke otu nnyịn ọbọhọ mme udọn̄ obụkidem? Idiọkitọn̄ ye mme udọn̄ kaban̄a ebeubọk inemesịt ẹkeme ndidọn̄ n̄kam ke esịt nnyịn. Ntem, oyom nnyịn inọ idem nnyịn ukpep ‘ndisua se idiọkde’ nnyụn̄ ‘nyịre se ifọnde.’ (Rome 12:9) Oyom nnyịn n̄ko ikọri mbun̄wụm spirit Abasi ke uwem ofụri usen nnyịn. (Galatia 5:22, 23) Ke ndinam ntre, nnyịn iyefep idaha oro ọkọnọmọde Judah—edidọn̄ọ ke n̄kan̄ eke spirit ọtọn̄ọde ke ibuot esịm ikpat.

Idụt Oro Ẹsobode

16. (a) Didie ke Isaiah etịn̄ aban̄a idaha isọn̄ Judah? (b) Ntak emi ndusụk owo ẹdọhọde ke ekeme ndidi ẹketịn̄ mme ikọ ẹmi ke ini ukara Ahaz, edi didie ke mmọ ẹkpen̄wan̄a nnyịn?

¹⁶ Isaiah ke emi ọkpọn̄ ndimen ndomo ye usọbọ idem onyụn̄ ọwọn̄ọde ebịne idaha isọn̄ Judah. Nte n̄kpọ eke enye owụkde enyịn ese unaisọn̄ oro ekọn̄ abiatde, enye ọdọhọ ete: “Ẹsobo isọn̄ mbufo, mme obio mbufo ẹta ikan̄; ama edi obot in̄wan̄ mbufo, isen owo ke ẹdia enye ke iso mbufo, ẹnyụn̄ ẹsobo enye nte n̄kpọ eke isen owo ẹbiatde.” (Isaiah 1:7) Ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ ẹdọhọ ẹte ke okposụkedi ẹkụtde mme ikọ ẹmi ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ n̄wed Isaiah, ekeme ndidi ẹketịn̄ mmọ ke ukperedem ini utom prọfet oro, iso-ọfọn ke ini ukara idiọk Edidem Ahaz. Mmọ ẹsọn̄ọ ẹtịn̄ ẹte ke ini ukara Uzziah ama enen̄ede enyene uforo akan ndidot ye mfụhọ mfụhọ idaha ẹmi. Edi akpanikọ, owo ikemeke nditịn̄ ye nsọn̄ọ m̀mê ẹketịm n̄wed Isaiah ke adiana ke adiana. Nte ededi, ekeme ndidi mme ikọ Isaiah oro ẹban̄ade nsobo ẹdi ntịn̄nnịm ikọ. Ke nditịn̄ ikọ eke enyọn̄ emi, enyene ndidi Isaiah ada usụn̄ oro ẹkụtde ke ebiet efen ke Bible—enye oro etịn̄de aban̄a n̄kpọntịbe ini  iso nte n̄kpọ eke edide adada itie, ntem ọsọn̄ọde owụt nte edisu ntịn̄nnịm ikọ edide akpanikọ.—Men Ediyarade 11:15 domo.

17. Ntak emi nsobo oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke ntịn̄nnịm ikọ mîkpedịghe n̄kpọ n̄kpaidem inọ mbon Judah?

¹⁷ Ke idaha ekededi, se ẹtịn̄de ke ntịn̄nnịm ikọ ẹban̄a nsobo Judah ikpedịghe n̄kpọ n̄kpaidem inọ mme ọsọn̄-ibuot ye mme otụt-utọn̄ mbon ẹmi. Ediwak isua ikie ke edem Jehovah ama odụri mmọ utọn̄ aban̄a se iditịbede edieke mmọ ẹsọn̄de ibuot. Enye ọkọdọhọ ete: “Ami nyonyụn̄ nnam isọn̄ odobo; ndien oro eyesịn idem akpa mme asua mbufo eke ẹdụn̄de ke esịt. Nyonyụn̄ nsuan mbufo ke otu mme idụt, nnyụn̄ ndabade ofụt mbịne mbufo; ndien isọn̄ mbufo oyodobo, mme obio mbufo ẹyenyụn̄ ẹwụre.”—Leviticus 26:32, 33; 1 Ndidem 9:6-8.

18-20. Ini ewe ke mme ikọ Isaiah 1:7, 8 ẹsu, ndien ke nso usụn̄ ke Jehovah ‘osụhọ ata ekpri nsụhọ’ ke ini emi?

¹⁸ Nte an̄wan̄ade, mme ikọ oro ke Isaiah 1:7, 8 ẹsu ke ini ekọn̄ oro Assyria adade odụk ẹsụn̄ọde ke nsobo Israel ye akpakịp nsobo ye ufen ke Judah. (2 Ndidem 17:5, 18; 18:11, 13; 2 Chronicles 29:8, 9) Nte ededi, owo isoboke Judah ofụri ofụri ifep. Isaiah ọdọhọ ete: “Adiaha Zion osụk nte efe ke in̄wan̄-vine, nte ataya ke in̄wan̄-ikpan, nte obio eke ẹkụkde.”—Isaiah 1:8.

¹⁹ Ke ofụri nsobo emi, ẹyeyak Jerusalem, kpa “adiaha Zion,” osụhọ. Edi enye eyenen̄ede odu ke idaha oro n̄kpọ ekemede ndikom—nte efe ke in̄wan̄ vine m̀mê ataya owo ukpeme ke in̄wan̄ ikpan. Ke ini akanamde isan̄ osụhọde Nile, ẹma ẹti eyen ukpepn̄kpọ ọyọhọ isua ikie 19 kiet ẹban̄a mme ikọ Isaiah oro ke ini enye okokụtde mme ukem ataya oro, emi enye etịn̄de aban̄a nte “se ikponde esisịt ikan ọkọ ubere ofụm edere.” Ke ini ukpen̄e ama ekebe ke Judah, ẹma ẹsiyak mme ataya ẹmi ẹwụre ẹnyụn̄ ẹduọn̄ọ. Edi, inamke n̄kpọ m̀mê Jerusalem etie n̄kehede n̄kehede  adan̄a didie ke iso okop-odudu udịmekọn̄ Assyria, enye ọyọbọhọ.

²⁰ Isaiah eberi ntịn̄nnịm ikọ emi ete: “Ke mîkpedịghe Jehovah mme udịm osụhọ ata ekpri nsụhọ ọnọ nnyịn, nnyịn ikpakabade itie nte Sodom, ibiet Gomorrah.” (Isaiah 1:9) c Ke akpatre Jehovah eyedi edin̄wam Judah onyụn̄ ọbiọn̄ọ odudu Assyria. Ke mîbietke Sodom ye Gomorrah, owo idisọhike Judah ifep. Enye ọyọbọhọ.

21. Ke Babylon ama okosobo Jerusalem, ntak emi Jehovah ‘okosụhọde ata ekpri nsụhọ’?

²¹ Ke se ibede isua 100 ke ukperedem, ẹma ẹfiak ẹsịn  Judah ndịk ke idem. Mme owo ikekpepke n̄kpọ ito ntụnọ oro ẹkedade Assyria ẹnọ. “Mmọ ẹsak mme isụn̄utom Abasi, ẹnyụn̄ ẹsịn ikọ esie ke ndek, ẹnyụn̄ ẹsụn̄i mme prophet esie.” Nte utịp, “Jehovah [ama] obụmede iyatesịt ye ikọt esie, tutu inyeneke edikụre.” (2 Chronicles 36:16) Nebuchadnezzar edidem Babylon ama akan Judah, ndien isan̄ enye emi, n̄kpọ ndomokiet ikosụhọke “nte efe ke in̄wan̄-vine.” Ẹma ẹkam ẹsobo Jerusalem. (2 Chronicles 36:17-21) Edi, Jehovah ama ayak ‘ata ekpri nsụhọ odu.’ Idem okposụkedi Judah okodude ke ntan̄mfep ke isua 70, Jehovah ama okụt ete ke idụt oro aka iso odu ndien akpan akpan udịm ubon David, emi edisiode Messiah edi.

22, 23. Ke akpa isua ikie, ntak emi Jehovah ‘okosụhọde ata ekpri nsụhọ’?

²² Ke akpa isua ikie, Israel ama osobo akpatre afanikọn̄  esie nte ikọt ediomi Abasi. Ke ini Jesus okowụtde idem nte Messiah, idụt oro ama esịn enye, ndien nte utịp, Jehovah ama esịn mmọ. (Matthew 21:43; 23:37-39; John 1:11) Nte emi ekedi utịt ọnọ Jehovah ndinyene san̄asan̄a idụt ke isọn̄? Baba. Apostle Paul ama owụt ete ke Isaiah 1:9 enyene edisu efen. Ke okotde oto edikabade eke Septuagint, enye ekewet ete: “Kpa nte Isaiah ekebemde iso ọdọhọ ete, Ke mîkpedịghe Jehovah mme udịm ayak ubon [“mfri,” NW] ọnọ nnyịn, nnyịn ikpakabade itie nte Sodom, ikponyụn̄ ibiet Gomorrah.”—Rome 9:29.

²³ Isan̄ enye emi mme andibọhọ ẹkedi mme Christian oro ẹyetde aran, ẹmi ẹkebuọtde idem ye Jesus Christ. Mmọ ẹmi, ke akpa kan̄a, ẹkedi mme Jew ẹmi ẹkenịmde ke akpanikọ. Ekem mme Gentile oro ẹnịmde ke akpanikọ ẹma ẹdiana ye mmọ. Mmọ ẹma ẹdiana kiet ẹnam obufa Israel, kpa “Israel Abasi.” (Galatia 6:16; Rome 2:29) “Mfri” emi ama ọbọhọ nsobo editịm n̄kpọ mme Jew ke 70 E.N. Ke akpanikọ, “Israel Abasi” ke osụk ododu ye nnyịn mfịn. Idahaemi ediwak miliọn mme owo ẹtode mme idụt, ẹmi ẹnịmde ke akpanikọ ẹmi ẹnamde “akwa otu owo, eke baba owo kiet mîkemeke ndibat, eke ẹtode ke kpukpru obio ye esien ye idụt ye usem,” ẹdiana ye mmọ.—Ediyarade 7:9.

24. Nso ke kpukpru owo ẹkpenyene ndifiọk edieke mmọ ẹyomde ndibọhọ n̄kponn̄kan afanikọn̄ ubonowo?

²⁴ Ibịghike ekọn̄ Armageddon eyesịm ererimbot emi. (Ediyarade 16:14, 16) Ke adan̄aemi emi edidide afanikọn̄ oro okponde akan ekọn̄ oro mbon Assyria m̀mê Babylon ẹkedade ẹdụk Judah, idem okponde akan nsobo oro mbon Rome ẹkesobode Judea ke 70 E.N., mme andibọhọ ẹyedu. (Ediyarade 7:14) Edi akpan n̄kpọ didie ntem, ete kpukpru nnyịn itịm ikere mme ikọ oro Isaiah eketịn̄de ọnọ Judah! Mmọ ẹkewọrọ edinyan̄a ẹnọ mme anam-akpanikọ ke ini oro. Mmọ ẹkeme ndinyụn̄ n̄wọrọ edinyan̄a nnọ mme andinịm ke akpanikọ mfịn.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ndise ke page 20]

Ke mîbietke Sodom ye Gomorrah, Judah idinaha ndon ke nsinsi