Isaiah Ebem Iso Etịn̄ “Utịbe N̄kpọ” Jehovah
Ibuot Edịp Ye Iba
Isaiah Ebem Iso Etịn̄ “Utịbe N̄kpọ” Jehovah
1, 2. Ntak emi Israel ye Judah ẹdude ke ifụre?
ISRAEL ye Judah ẹdu ke ifụre ke esisịt ini. Mme adausụn̄ mmọ ẹnam ufan ye ikpọ mme okop-odudu idụt ukaraidem, ke ukeme oro ẹsịnde ndinyene ubọhọ ke ererimbot n̄kpọndịk. Samaria, ibuot obio Israel, ọwọn̄ọde ebịne Syria edide mbọhọidụn̄, ke adan̄aemi Jerusalem, ibuot obio Judah, ọkọn̄de mbuọtidem esie ke abak-ibak Assyria.
2 Ke adianade ye ndikọn̄ mbuọtidem mmọ ke mbufa ufan ukaraidem, ekeme ndidi ndusụk owo ke obio ubọn̄ edem edere ẹdori enyịn Jehovah ndikpeme mmọ—kpa ye oro mmọ ẹkade iso ndikama nditọ enan̄ ke utuakibuot. Kpasụk ntre Judah enịm ete imọ imekeme ndidori enyịn ke ukpeme Jehovah. Kamse, nte temple Jehovah idụhe ke Jerusalem, ibuot obio mmọ? Edi mme n̄kpọntịbe unana idotenyịn ke ẹna ẹbet idụt mbiba ẹmi. Jehovah ọnọ Isaiah odudu spirit ndibem iso ntịn̄ mme n̄kpọntịbe ẹmi ẹditiede ata esen esen inọ mme ọsọn̄-ibuot ikọt esie. Ndien mme ikọ esie ẹsịne mme akpan ukpepn̄kpọ ẹnọ kpukpru owo mfịn.
“Mbon Mmịn Ephraim”
3, 4. Obio ubọn̄ edem edere Israel atan̄ idem aban̄a nso?
3 Isaiah ọtọn̄ọ ntịn̄nnịm ikọ esie ye mme aduai-owo-idem ikọ ẹmi: “Ifọnke fọn inọ edikon̄ anyanya mbon mmịn Ephraim, ye ediyemede ikọn̄ ediye mbana esie emi odorode ke ibuot eti itịghede isọn̄ mmọ eke wine amiade. Sese, Ọbọn̄ emenyene n̄kpọ eke ọsọn̄de sọn̄, ebiet edịm-itiat ye oyobio nsobo, . . . enye ada ubọk ọduọk enye ke isọn̄. Ẹyeda ukot ẹdịghi edikon̄ anyanya mbon mmịn Ephraim.”—Isaiah 28:1-3.
4 Ephraim, ọwọrọiso n̄kan ke otu esien duop eke edem edere, ada aban̄a ofụri obio ubọn̄ Israel. Samaria, ibuot obio esie, odu ke ata eti itie ke “eti itịghede isọn̄.” Mme adausụn̄ Ephraim ẹtan̄ idem ẹban̄a “edikon̄ anyanya” ukaraidem mmọ emi mmọ ẹdian̄arede ẹkpọn̄ itie ubọn̄ edidem David ke Jerusalem. Edi mmọ ẹdi “mbon mmịn,” ẹkpade mmịn ke n̄kan̄ eke spirit ke ntak itie ufan mmọ ye Syria ndin̄wana ye Judah. Mbon oro ẹdade ekọn̄ ẹdụk ẹmọn̄ ẹdịghi kpukpru n̄kpọ oro mmọ ẹmade ke idak ikpat.—Men Isaiah 29:9 domo.
5. Nso idi idiọk itie Israel, ndien nso idotenyịn ke Isaiah ọnọ?
5 Ephraim ifiọkke idiọk itie esie. Isaiah aka iso ete: “Ediyemede flower ediye mbana esie emi odorode ke ibuot eti itịghede isọn̄ esie, eyebiet n̄wara-ndat fig ke ini utet mîka-ikemke kan̄a: emi andise okụtde, ndien ke osụk odude ke ubọk esie, emen enye adia.” (Isaiah 28:4) Ephraim ọyọduọ odụk ubọk Assyria, edinem uyo emi ẹdomde inua kiet kpọt. Do, nte idotenyịn ndomokiet idụhe? Ọfọn, nte esiwakde nditịbe, ubiereikpe ntịn̄nnịm ikọ Isaiah asan̄a ye idotenyịn. Idem okposụkedi idụt oro ọduọde, ye un̄wam Jehovah, mme owo ẹmi ẹnamde akpanikọ ẹyebọhọ. “Jehovah mme udịm ayakabade edi diadem uyai, ye anyanya ubọn̄ ikọt esie eke ẹsụhọde; onyụn̄ edi spirit ikpe mmọ eke ẹtiede ke itie ikpe, onyụn̄ edi odudu mmọ eke ẹbịnde ekọn̄ ẹfep ke inua-otop.”—Isaiah 28:5, 6.
‘Mmọ Ẹmedue’
6. Ini ewe ke Israel okụt nsobo esie, edi ntak emi Judah mîkpokopke inemesịt?
6 Usen unam ibat ye Samaria edi ke 740 M.E.N. ke ini mbon Assyria ẹsobode idụt oro ndien obio ubọn̄ edem edere etre ndidu nte idụt ukaraidem. Nso kaban̄a Judah? Assyria ayada ekọn̄ odụk isọn̄ esie, ndien ekem Babylon oyosobo ibuot obio esie. Edi ke eyo-uwem Isaiah, temple ye itie oku Judah ẹyesụk ẹdu ke edinam ndien mme prọfet esie ẹyeka iso nditịn̄ ntịn̄nnịm ikọ. Ndi Judah okpokop inemesịt aban̄a nsobo oro edisịmde mbọhọidụn̄ esie eke edem edere? Ke akpanikọ ikpokopke! Jehovah ayanam ibat n̄ko ye Judah ye mme adausụn̄ esie aban̄a nsọn̄ibuot ye unana mbuọtidem mmọ.
7. Ke nso usụn̄ ke mme adaiso Judah ẹkpa mmịn, ndien ye mme utịp ewe?
7 Ke ọnọde Judah etop esie, Isaiah aka iso ete: “Edi wine esịn kpa mme mmọ ẹmi n̄ko ẹdue, mmịn onyụn̄ anam mmọ ẹtụn usụn̄; mmịn esịn oku ye prophet ẹdue, wine emen mmọ esịn ke idịbi, mmịn anam mmọ ẹtụn usụn̄; mmọ ẹdue ke n̄kukụt, ẹten̄ ke itie ikpe. Koro ikpọhi ye ndek ẹyọhọde kpukpru mme okpokoro, baba ebiet idụhe.” (Isaiah 28:7, 8) Nso n̄kpọ mbubiam ke emi edi ntem! Ata ata edikpa mmịn ke ufọk Abasi eyetịm ọdiọk. Edi mme oku ye mme prọfet ẹmi ẹkpa mmịn ke n̄kan̄ eke spirit—mmọ ndinyene ọkpọsọn̄ mbuọtidem ke mme ediomi owo anam ekikere mmọ ekịm. Mmọ ẹmebian̄a idemmọ ke ndikere nte ke usụn̄ edinam mmimọ ikpọn̄ edi enye oro ọfọnde, ndusụk ẹnịmde ẹte ke idahaemi imenyene ndutịm ukpeme efen edieke ukpeme oro Jehovah ọnọde mîkemke. Ke idaha ukpa mmịn eke spirit mmọ, mme adaiso ido ukpono ẹmi ẹkpọhi mme ndek ndek ikọ nsọn̄ibuot oro owụtde ata idiọk unana edinyene ata mbuọtidem ke mme un̄wọn̄ọ Abasi.
8. Ẹnam didie n̄kpọ ẹban̄a etop Isaiah?
8 Didie ke mme adausụn̄ Judah ẹnam n̄kpọ ẹban̄a ntọt Jehovah? Mmọ ẹsak Isaiah nsahi, ẹdoride enye ikọ ẹte ke enye etịn̄ ikọ ye mmimọ nte n̄kpọ eke mmimọ idide nseknditọ: “Enye edikpep anie ifiọk? Anie n̄ko ke enye edisian se enye okopde? Mmọ eke ẹdahade ke mmọn̄-eba? Mmọ eke mmọ ẹkụbọde ke eba? Koro (ẹkọtde) ibet ke ibet, ibet ke ibet; ewụhọ ke ẹwụhọ, ewụhọ ke ewụhọ; mi esisịt, do esisịt.” (Isaiah 28:9, 10) Ikọ Isaiah ekefek onyụn̄ etie esen esen ke utọn̄ mmọ didie ntem! Enye aka iso nditịn̄ mfiak ntịn̄, ọdọhọde ete: ‘Ntem ke Jehovah ọdọhọ ete! Ntem ke Jehovah ọdọhọ ete! Usụn̄ Jehovah edi emi! Usụn̄ Jehovah edi emi!’ a Edi Jehovah ọmọn̄ “etịn̄” ikọ ọnọ mmọ ebe ke ndinanam n̄kpọ n̄wụt. Enye ọyọdọn̄ udịmekọn̄ Babylon—kpa isenowo ẹmi ẹsemde isio isio usem—ndin̄wana ye mmọ. Udịmekọn̄ oro ke akpanikọ ẹyenam “ibet ke ibet” Jehovah, ndien Judah ọyọduọ.—Kot Isaiah 28:11-13.
Mme Akpammịn eke Spirit Mfịn
9, 10. Ini ewe ndien didie ke mme ikọ Isaiah ẹnyene se ẹwọrọde ẹnọ mme ukperedem emana?
9 Nte mme ntịn̄nnịm ikọ Isaiah ẹkesu ke idem Israel ye Judah eset kpọt? Baba! Jesus ye Paul ẹma ẹkot ẹto mme ikọ esie ẹnyụn̄ ẹbuan mmọ ye idụt eyo mmọ. (Isaiah 29:10, 13; Matthew 15:8, 9; Rome 11:8) Mfịn, n̄ko, idaha etiede nte eke eyo Isaiah emedemede.
10 Isan̄ enye emi, edi mme adaiso ido ukpono Christendom ẹkọn̄ mbuọtidem mmọ ke mbre ukara. Mmọ ẹten̄, nte mme akpammịn Israel ye Judah, ẹsịnde idem ke mme mbubehe ukara, ẹdatde esịt ndidi se mme inua-okot ikpọ owo ererimbot emi ẹdide ẹdisobo. Utu ke nditịn̄ edisana akpanikọ Bible, mmọ ẹtịn̄ mbubiam n̄kpọ. Enyịn eke spirit mmọ ẹkịm, ndien mmọ idịghe nti ndausụn̄ inọ ubonowo.—Matthew 15:14.
11. Didie ke mme adaiso Christendom ẹnam n̄kpọ ẹban̄a eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi?
11 Didie ke mme adaiso Christendom ẹnam n̄kpọ ke ini Mme Ntiense Jehovah ẹdụride ntịn̄enyịn mmọ ẹwụt n̄kukụre ata idotenyịn, kpa Obio Ubọn̄ Abasi? In̄wan̄ake mmọ. Etie mmọ nte Mme Ntiense ẹwak nditịn̄ ndisịme, nte nseknditọ. Mme adaiso ido ukpono ẹse mme isụn̄utom ẹmi ke usụhọde ẹnyụn̄ ẹsak mmọ nsahi. Nte mme Jew eke eyo Jesus, mmọ iyomke Obio Ubọn̄ Abasi inyụn̄ iyomke otuerọn̄ mmọ ẹkop ẹban̄a oro. (Matthew 23:13) Ntem, ẹnam mmọ ẹfiọk ẹte ke Jehovah iditịn̄ke ikọ kpukpru ini ibe ke mme emem emem isụn̄utom esie. Ini eyedi emi mbon oro mîsụkke idem inọ Obio Ubọn̄ Abasi, ‘ẹdinuahade, ẹnyụn̄ ẹsịghede, ẹnyụn̄ ẹdi se ẹmụmde ke afia,’ ih, ẹsobode ofụri ofụri.
“Ediomi ye N̄kpa”
12. Nso idi ‘ediomi emi Judah odiomide ye n̄kpa’?
12 Isaiah aka iso ke ntọt esie ete: “Mbufo [ẹdọhọ], ẹte, Nnyịn imodiomi ediomi ye n̄kpa, inyụn̄ isobo esop ye obio ekpo; ke ini ikpa ebede ofụk, idisịmke nnyịn: koro nnyịn inịmde nsu ke ebiet ubọhọ nnyịn, inyụn̄ idịbede ke abian̄a.” (Isaiah 28:14, 15) Mme adausụn̄ Judah ẹnam inua nte ke mme ufan ukaraidem mmimọ idiyakke ẹkan mmimọ. Mmọ ẹkere ke imanam “ediomi ye n̄kpa” man asana mmimọ ayak. Edi ikpîkpu ebiet ubọhọ mmọ idikpemeke mmọ. Mme itie ufan mmọ ẹdi abian̄a ye nsu. Ukem ntre mfịn, n̄kpet n̄kpet itie ebuana oro Christendom enyenede ye mme adaiso ererimbot idikpemeke enye ke ini edide edikem ọnọ Jehovah ndinam ibat ye enye. Ke akpanikọ, emi edidi nsobo esie.—Ediyarade 17:16, 17.
13. Anie edi “itiat eke ẹdomode,” ndien didie ke Christendom esịn enye?
13 M̀mọ̀n̄, ndien, ke mme adaiso ido ukpono ẹmi ẹkpese? Ke emi Isaiah ewet un̄wọn̄ọ Jehovah: “Sese, ami mmenịm itiat ke Zion, itiat eke ẹdomode, ọsọn̄-urua itiat inụk, emi ẹtịmde ẹsịn ke idak ibibene: owo eke ọbuọtde idem idinyeneke ndifehe. Ndien nyenịm ikpe ke urụk udomo, nyenịm se inende ke plummet: ndien edịm itiat ọyọkpọri ubọhọ nsu efep, mmọn̄ oyonyụn̄ ọtọ ofụk ebiet udịbe.” (Isaiah 28:16, 17) Ibịghike ke Isaiah ama eketịn̄ mme ikọ ẹmi, ẹma ẹdori anam-akpanikọ Edidem Hezekiah ke ebekpo ke Zion, ndien ẹma ẹnyan̄a obio ubọn̄ esie, itoho ke mme ufan mbọhọidụn̄ esie, edi oto ke Jehovah ndisịbe ndụk. Nte ededi, mme ikọ eke odudu spirit ẹmi ikosụhu ke idem Hezekiah. Apostle Peter, ke okotde oto mme ikọ Isaiah ẹmi, ama owụt ete ke Jesus Christ, nsannsan andito ubon Hezekiah, edi “itiat eke ẹdomode” mi ye nte ke owo ekededi emi ọbuọtde idem ke Enye inyeneke ndikop ndịk. (1 Peter 2:6) Edi n̄kpọ mfụhọ didie ntem nte ke mme adaiso Christendom, ke adan̄aemi ẹkotde idemmọ Christian, ẹnam se Jesus Christ ekesịnde ndinam! Mmọ ẹyom uwọrọiso ye odudu ke ererimbot emi utu ke ndibet Jehovah ndida Obio Ubọn̄ esie ndi ke idak Edidem Jesus Christ.—Matthew 4:8-10.
14. Ini ewe ke ẹdisọhi ‘ediomi emi Judah odiomide ye n̄kpa’?
14 Ke ini “akpa eke ọtọde ofụk” emi edide udịmekọn̄ Babylon asan̄ade ebe ke idụt oro, Jehovah ayayarade ebiet ubọhọ ukara Judah nte edide abian̄a. “Ẹyesọhi ediomi emi mbufo ẹdiomide ye n̄kpa ẹfep,” ntem ke Jehovah ọdọhọ. “Ke ini [akpa] eke ọtọde ofụk, ebede, mbufo ẹyedi se enye edidịghide. Adan̄a ini nte ebede . . . ndien ẹdifiọk n̄kpọ eke ẹdikopde edidi ndịk-ndịk.” (Isaiah 28:18, 19) Ih, okopodudu ukpepn̄kpọ odu ndikpep nto se itịbede inọ mbon ẹmi ẹdọhọde ke ikpono Jehovah edi ẹmi ẹkabarede ẹkọn̄ mbuọtidem ke ndidiomi ediomi ye mme idụt.
15. Didie ke Isaiah owụt ke ukpeme Judah ikemke?
15 Kere ban̄a idaha oro mme adausụn̄ Judah ẹkụtde idemmọ idahaemi. “Bed [omụhọ] akan nte owo anyanarede ana: ufụhọ-n̄kpọ onyụn̄ afaha akan nte owo adade enye ofụk idem.” (Isaiah 28:20) Etie nte n̄kpọ eke mmọ ẹsụhọrede ẹna ẹyom ndibọ nduọkodudu, edi ikemeke. Ekeme ndidi ukot mmọ ẹwọn̄ọ ke ọfọn̄ ndien tuep anam mmọ mîdịghe mmọ ẹn̄wịn ukot mmọ ẹdọn̄ ndien ọfọn̄ ekpri akaha ndifụk mmọ man ẹkop ufiop. Emi ekedi idaha unana ifụre oro okodude ke eyo Isaiah. Oro onyụn̄ edi idaha emi odude mfịn ọnọ owo ekededi emi ọkọn̄de mbuọtidem esie ke nsunsu ebiet ubọhọ eke Christendom. Edi n̄kpọ mbubiam didie ntem nte ke ndusụk mme adaiso Christendom ẹmekụt idemmọ ke utọ enyene-ndịk afai nte “edinam ekpụk asana” ye nsobo ofụri orụk, nte utịp editiene mbuana ke mbre ukaraidem!
“Utịbe N̄kpọ” Jehovah
16. Nso idi “utịbe n̄kpo” Jehovah, ndien ntak utom emi edide utịbe?
16 Akpatre utịp edidi ata isio ye se mme adaiso ido ukpono Judah ẹdoride enyịn ẹban̄a. Jehovah ayanam utịbe n̄kpọ aban̄a mme akpammịn eke spirit Judah. “Jehovah ayadaha ke enyọn̄, kpa nte ke obot Perazim, oyonyụn̄ akpahaesịt, kpa nte ke itịghede Gibeon, man anam n̄kpọ—utịbe n̄kpọ esie, onyụn̄ anam utom—utịbe utom esie.” (Isaiah 28:21) Ke eyo Edidem David, Jehovah ama anam ikọt esie ẹkan mme Philistine ke Obot Perazim ye ke unaisọn̄ Gibeon ke n̄wọrọnda usụn̄. (1 Chronicles 14:10-16) Ke eyo Joshua, enye ama akam anam utịn atuak ada ke Gibeon man Israel okụre ndikan mbon Amorite. (Joshua 10:8-14) Oro ekedi ata utịbe n̄kpọ! Idahaemi Jehovah ayafiak an̄wana, edi ye mbon ẹmi ẹdọhọde ke idi ikọt esie. Nte n̄kpọ ekededi ekeme nditie utịbe utịbe m̀mê esen esen n̄kan oro? Ikemeke, ke ikerede iban̄a akpanikọ oro nte ke Jerusalem edi iwụk ebiet utuakibuot Jehovah ye obio edidem Jehovah oro ẹyetde aran. Tutu esịm emi, akananam owo ikanke ufọk ubọn̄ David ke Jerusalem. Edi, Jehovah ke akpanikọ ayanam “utịbe n̄kpo” esie.—Men Habakkuk 1:5-7 domo.
17. Nso utịp ke nsahi edinyene ke edisu ntịn̄nnịm ikọ Isaiah?
17 Ke ntre, Isaiah ọnọ item ete: “Mbufo ẹkûsak, ndien, nsahi, mbak n̄kpọkọbi mbufo edisọn̄ọ: koro n̄kopde ẹte ke Ọbọn̄ Jehovah mme udịm omowụk nditaha ke ofụri ererimbot.” (Isaiah 28:22) Okposụkedi mme adausụn̄ oro ẹsakde, etop Isaiah edi akpanikọ. Enye okop oto Jehovah, emi mme adausụn̄ oro ẹdude ke itie ebuana ediomi ye enye. Ukem ntre mfịn, mme adaiso ido ukpono Christendom ẹsak nsahi ke ini ẹkopde ẹban̄a “utịbe n̄kpọ” Jehovah. Mmọ ẹkam ẹnam uyom ẹnyụn̄ ẹyat esịt. Edi etop oro Mme Ntiense Jehovah ẹtan̄ade edi akpanikọ. Enye odu ke Bible, n̄wed oro mme adaiso ẹmi ẹdọhọde nte inịmde ke akpanikọ.
18. Didie ke Isaiah owụt nte Jehovah adade ukem ukem ke ini ọnọde ntụnọ?
18 Amaedi mbon esịt akpanikọ ẹmi mîtieneke mme adaiso oro, Jehovah eyenen̄ede mmọ onyụn̄ anam mmọ ẹfiak ẹnyene mfọn esie. (Kot Isaiah 28:23-29.) Kpa nte ọtọin̄wan̄ etịmde ekpeme ndibek n̄kpasịp oro mîsọn̄ke idem, utọ nte cummin, kpa ntre ke Jehovah ọnọ ntụnọ esie ekekem ye owo ye mme idaha. Akananam enye inamke n̄kpọ isa isa m̀mê ke ufịk edi anam ye ekikere edinam mme anamidiọk ẹfiak ẹdu ke eti idaha. Ih, edieke mme owo ẹnamde se Jehovah oyomde, idotenyịn odu. Ukem ntre mfịn, ke adan̄aemi ẹma ẹkebebiere se iditịbede inọ Christendom ke ofụri ofụri, owo ekededi emi osụkde idem ọnọ Obio Ubọn̄ Jehovah ekeme ndifep ubiomikpe emi edide.
Mbọm Jerusalem!
19. Ke ewe usụn̄ ke Jerusalem akabade edi “ebụkikan̄ itieuwa,” ini ewe ndien didie ke emi ada itie?
19 Nso, ndien, ke Jehovah etịn̄ aban̄a idahaemi? “Mbọm Ariel, Ariel, obio emi David okodụn̄de! Mbufo ẹkọt isua ke isua; ẹyak mme ini ederi ẹkanade ẹkụk. Ndien ami nyotụhọ Ariel, ndien eyet ye ntuan̄a ẹyedu: enye oyonyụn̄ etie nte [ebụkikan̄ itie uwa Abasi, NW] ye ami.” (Isaiah 29:1, 2) Ekeme ndidi “Ariel” ọwọrọ “Ebụkikan̄ Itieuwa Abasi,” ndien nte an̄wan̄ade enye mi etịn̄ aban̄a Jerusalem. Do ke temple ye itieuwa esie odu. Mme Jew ẹtiene ido edinam edinịm mme usọrọ ye edifọp mme uwa do, edi Jehovah ikopke inemesịt ke utuakibuot mmọ. (Hosea 6:6) Utu ke oro, enye owụk ete ke obio oro ke idemesie ayakabade edi “ebụkikan̄ itieuwa” ke isio isio usụn̄ifiọk. Nte itieuwa, iyịp ọyọfiọrọ do ikan̄ oyonyụn̄ ata. Jehovah akam etịn̄ nte emi editịbede:“Nyanam nna-ekọn̄ n̄kan fi n̄kụk, nnyụn̄ nda udịm mfịk fi, nnyụn̄ mmenede n̄kpọ un̄wana ekọn̄ n̄n̄wana ye afo. Ndien afo oyosụhọde, eyetie ke isọn̄ ọdọhọ, ikọ fo ayana ke ntan osụk uyo.” (Isaiah 29:3, 4) Emi osu ke Judah ye Jerusalem ke 607 M.E.N. ke ini udịmekọn̄ Babylon odụkde onyụn̄ osobode obio oro ẹnyụn̄ ẹfọpde temple esie. Ẹsụhọde Jerusalem nte isọn̄ emi ẹkebọpde enye.
20. Nso iditịbe inọ mme asua Abasi ke akpatre?
20 Mbemiso ini afanikọn̄ oro, Judah esinyene edidem emi enịmde Ibet Jehovah ke ini ke ini. Nso ndien? Jehovah an̄wana ọnọ ikọt esie. Idem okposụkedi asua ekemede ndifụk idụt oro, mmọ ẹkabade ẹtie ukem nte “obu” ye “mbio.” Ke edikem ini esie, Jehovah asuan mmọ “ke obuma, ye unyek-isọn̄, ye akwa uyom, ye idio, ye oyobio, ye edeme ikan̄ eke atade.”—Isaiah 29:5, 6.
21. Nam se Isaiah 29:7, 8 etịn̄de an̄wan̄a.
21 Ekeme ndidi mme udịmekọn̄ asua ẹbet ye ọkpọsọn̄ udọn̄ ndibụme Jerusalem nnyụn̄ ndia mme n̄kpọ mbụme ekọn̄ oro. Edi ẹmọn̄ ẹnyịk mmọ ndifiọk n̄kpọ! Nte owo ọbiọn̄ emi adabade nte idiade usọrọ ndien ekem etetịm okop biọn̄ ke ini edemerede, mme asua Judah ididiaha usọrọ oro mmọ ẹbetde ye ọkpọsọn̄ udọn̄. (Kot Isaiah 29:7, 8.) Kere ban̄a se itịbede inọ udịmekọn̄ Assyria ke idak Sennacherib ke ini enye edịghede Jerusalem ke eyo anam-akpanikọ Edidem Hezekiah. (Isaiah, ibuot 36 ye 37) Ke okoneyo kiet, ye unana owo ndomokiet ndimenede ubọk, enyene-ndịk udịmekọn̄ Assyria ẹfiak ẹnyọn̄ọ—owo 185,000 ke otu n̄kpọsọn̄ mbonekọn̄ esie ẹkpan̄a! Idotenyịn edikan ayafiak okpu ke ini udịmekọn̄ Gog eke Magog ẹdahade ẹda ndin̄wana ye ikọt Jehovah ke n̄kpet n̄kpet ini iso.—Ezekiel 38:10-12; 39:6, 7.
22. Didie ke ukpammịn eke spirit Judah otụk enye?
22 Ke ini Isaiah etịn̄de ikpehe ntịn̄nnịm ikọ enye emi, mme adausụn̄ Judah inyeneke mbuọtidem nte eke Hezekiah. Ẹkpa mmịn tutu ẹkabade nditen̄ ke n̄kan̄ eke spirit ebe ke mme itie ufan mmọ ye mme idụt oro mîbakke Abasi. “Mbufo ẹnam ubịghi, ẹnyụn̄ ẹyịk, ẹbre mbre, ẹnyụn̄ ẹtie nnan; mmọ ẹyụhọ, edi idịghe wine anam; mmọ ẹten̄, edi idịghe mmịn anam.” (Isaiah 29:9) Ke ẹkpade mmịn ke n̄kan̄ eke spirit, mme adausụn̄ ẹmi ikemeke ndifiọk nte n̄kukụt emi ẹnọde ata prọfet Jehovah mi edide akpan n̄kpọ. Isaiah ọdọhọ ete: “Jehovah aman̄wan̄a mbufo spirit idap ke idem, onyụn̄ ọbọp mbufo enyịn; enye ofụk mme prophet, ye mbuot mbufo, mbon n̄kukụt. Ndien ofụri n̄kukụt amakabade ọnọ mbufo, etie nte ikọ n̄wed eke esịrede, eke ẹdade ẹnọ ọfiọk-n̄wed, ẹte, Mbọk, kot emi: edi enye ọdọhọ, ete, N̄kemeke, koro enye esịrede. Ndien ẹda n̄wed oro ẹnọ owo emi mîfiọkke n̄wed, ẹte, Mbọk, kot emi: edi enye ọdọhọ, ete, Mfiọkke n̄wed.”—Isaiah 29:10-12.
23. Ntak emi Jehovah edikotde Judah edinam ibat, ndien didie ke enye edinam oro?
23 Mme adaiso ido ukpono Judah ẹdọhọ ke imenyene ọniọn̄ ke n̄kan̄ eke spirit, edi mmọ ẹkpọn̄ Jehovah. Mmọ ẹkabade ẹkpep ukwan̄ ekikere mmọ ke se iban̄ade eti ye idiọk, ẹkụtde unen ẹnọ mme edinam unana mbuọtidem ye eke oburobụt ido mmọ ẹnyụn̄ ẹda mme owo usụn̄ ẹnam ẹtaba mfọn Abasi. Ebede ke ‘n̄kpọ eke edide utịbe’—“utịbe n̄kpọ” esie—Jehovah oyokot mmọ ẹdinam ibat ẹban̄a mbubịk ido mmọ. Enye ọdọhọ ete: “Koro mbio-obio ẹmi ẹtienede mi ke inua mmọ, ẹnyụn̄ ẹkponode mi ke n̄kpọk-inua mmọ, edi esịt mmọ ada nsan-nsan ye ami, uten̄e eke mmọ ẹten̄ede mi onyụn̄ akabade edi item owo, n̄kpọ eke ẹtemede mmọ: mmọdo, sese, ami nyamana nnam mbio-obio ẹmi utịbe n̄kpọ, kpa utịbe n̄kpọ ye ido eke edide utịbe: ndien ifiọk mme ọfiọkn̄kpọ owo mmọ ẹyetak, ọniọn̄ mbon ọniọn̄ mmọ ẹyenyụn̄ ẹnịme.” (Isaiah 29:13, 14) Ifiọk ye ọniọn̄ Judah ẹyetak ke ini Jehovah anamde n̄kpọ man Ukara Ererimbot eke Babylon osobo ofụri ndutịm ọsọn̄-ibuot ido ukpono esie. Ukem n̄kpọ oro eketịbe ke akpa isua ikie ke mme adausụn̄ mme Jew ẹmi ẹkenịmde idem ke mbon ọniọn̄ ẹma ẹkeda idụt oro ẹwaha ẹkpọn̄ usụn̄. Ukem n̄kpọ oro eyetịbe ọnọ Christendom ke eyo nnyịn.—Matthew 15:8, 9; Rome 11:8.
24. Didie ke mbon Judah ẹwụt unana mmọ ndinyene ndịk Abasi?
24 Nte ededi, idahaemi, mme adausụn̄ Judah ẹmi ẹnamde inua ẹnịm ẹte ke mmimọ imenyene ifiọk ikem ndibọhọ edibiat oro mmimọ ibiatde utuakibuot akpanikọ. Ndi mmọ ẹfiọk n̄kpọ ntre? Isaiah ofụhọde ufụkiso mmọ, ayararede mmọ nte mbon ẹmi mînyeneke ata ndịk Abasi ndien ke ntre mînyeneke ata ifiọk: “Ọdọdiọk ọnọ mmọ eke ẹkpọn̄de Jehovah ẹdụk ke ntụn̄ọ, ẹte idịp uduak mmimọ, eke ẹnyụn̄ ẹnamde n̄kpọ mmọ ke ekịm, ndien mmọ ẹdọhọ, ẹte, Anie owo okụt nnyịn? anie owo onyụn̄ ọfiọk nnyịn? Se n̄kwan̄a mbufo! Nte ẹkpebat obot-eso nte mbat eso? Emi utom ọdọhọde andinam enye, ete, Idịghe enye anam mi? Emi n̄kpọ eke ẹbotde ọdọhọde andibot enye, ete, Enye inyeneke ibuot?” (Isaiah 29:15, 16; men Psalm 111:10 domo.) Inamke n̄kpọ m̀mê mmọ ẹkere ke imenen̄ede idịbe adan̄a didie, mmọ ẹna “iferi ye ata in̄wan̄-in̄wan̄” ke enyịn Abasi.—Mme Hebrew 4:13.
“Mbon-Inan Ẹyekop Ikọ”
25. Ke nso usụn̄ifiọk ke “mbon-inan” ẹdikop ikọ?
25 Nte ededi, edinyan̄a odu ọnọ mme owo ẹmi ẹnyenede mbuọtidem. (Kot Isaiah 29:17-24; men Luke 7:22 domo.) “Mbon-inan ẹyekop ikọ n̄wed,” etop emi otode Ikọ Abasi. Ih, emi idịghe edikọk ata inan. Enye edi ukọkudọn̄ọ eke spirit. Ini kiet efen Isaiah afiak anyan ubọk owụt ediwụk Obio Ubọn̄ Messiah ye edifiak n̄wụk utuakibuot akpanikọ ke isọn̄ ebe ke ukara Messiah. Emi ada itie ke eyo nnyịn, ndien ediwak miliọn mbon esịt akpanikọ ẹmeyak Jehovah enen̄ede mmọ ndien mmọ ke ẹkpep nditoro enye. Nso akama-nduaidem edisu ke emi edi ntem! Ke akpatre, usen eyedi emi kpukpru owo, kpukpru n̄kpọ eke ẹduọkde ibifịk, ẹditorode Jehovah ẹnyụn̄ ẹnam edisana enyịn̄ esie asana!—Psalm 150:6.
26. Nso mme n̄kpọ editi eke spirit ke “mbon-inan” ẹkop mfịn?
26 Nso ke mme utọ “mbon-inan” ẹmi ẹkopde Ikọ Abasi do ẹkpep mfịn? Nte ke ana kpukpru Christian, akpan akpan mbon oro esop esede nte uwụtn̄kpọ, ẹnen̄ede ẹfep ‘ndiyak mmịn anam mmọ ẹdue.’ (Isaiah 28:7) N̄ko-n̄ko, inaha nnyịn ikpa mba ndikop mme n̄kpọ editi ẹtode Abasi, ẹmi ẹn̄wamde nnyịn ndinyene idaha ekikere eke spirit ke kpukpru n̄kpọ. Ke adan̄aemi mme Christian nte odotde ẹsụkde ibuot ẹnọ mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade ẹnyụn̄ ẹdoride enyịn mmọ ndinọ ndusụk n̄kpọ oro ẹyomde, edinyan̄a edito Jehovah Abasi, itoho ererimbot. N̄ko, inaha nnyịn idede ifre ite ke emana emi idibọhọke ubiereikpe Abasi, kpa nte ubiereikpe oro ẹkenọde ọsọn̄-ibuot Jerusalem. Ye un̄wam Jehovah nnyịn imekeme ndika iso ntan̄a ntọt esie kpa ye ubiọn̄ọ, ukem nte Isaiah akanamde.—Isaiah 28:14, 22; Matthew 24:34; Rome 13:1-4.
27. Nso ukpepn̄kpọ ke mme Christian ẹkeme ndikpep nto ntịn̄nnịm ikọ Isaiah?
27 Mbiowo ye mme ete ye eka ẹkeme ndikpep n̄kpọ nto usụn̄ oro Jehovah ọnọde ntụnọ, kpukpru ini ẹyomde ndinam mme anamidiọk ẹfiak ẹnyene mfọn Abasi, idịghe sụk ndinọ mmọ ufen. (Isaiah 28:26-29; men Jeremiah 30:11 domo.) Ndien ẹti kpukpru nnyịn, esịnede n̄kparawa owo, ẹban̄a nte edide akpan n̄kpọ ndinam n̄kpọ Jehovah ke ofụri esịt, idịghe enyọn̄ enyọn̄ edidi Christian man inem mme owo esịt. (Isaiah 29:13) Ana nnyịn iwụt nte ke mîbietke mme anana-mbuọtidem mme andidụn̄ Judah, nnyịn imenyene eti mbak ye ntotụn̄ọ ukpono inọ Jehovah. (Isaiah 29:16) Akan oro, oyom nnyịn iwụt ite ke imenyịme ndibọ edinen̄ede nnyụn̄ n̄kpep n̄kpọ nto Jehovah.—Isaiah 29:24.
28. Didie ke mme asan̄autom Jehovah ẹse mme edinam edinyan̄a esie?
28 Edi akpan n̄kpọ didie ntem ndinyene mbuọtidem ye uko ke Jehovah ye ke mme usụn̄ edinam esie! (Men Psalm 146:3 domo.) Ye ediwak owo, etop ntọt oro nnyịn ikwọrọde editie nte n̄kpọ nditọwọn̄. Nsobo oro edidide itiene esop Christendom, emi ọdọhọde ke inam n̄kpọ inọ Abasi, edi esen esen ekikere. Edi Jehovah ayanam “utịbe n̄kpọ” esie. Eyịghe ikemeke ndidu mban̄a oro. Ntem, ke ukperedem ini editịm n̄kpọ emi, mme asan̄autom Abasi ẹkọn̄ ọyọhọ mbuọtidem ke Obio Ubọn̄ esie ye ke Edidem oro ẹmekde, Jesus Christ. Mmọ ẹfiọk ẹte ke mme edinam edinyan̄a Jehovah—oro anamde ọkọrọ ye ‘utịbe utịbe utom’ esie—ẹyeda nsinsi edidiọn̄ ẹsọk kpukpru mme okop-item ubonowo.
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a Ke akpasarade usem Hebrew, Isaiah 28:10 edi uto, aka nditie nte ikwọ edepeyen. Ntem, etop Isaiah eketie nte ikwọ ye n̄kpọ nditọwọn̄ ke utọn̄ mme adaiso ido ukpono.
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Mme ndise ke page 289]
Christendom eberi edem ke ndinam ufan ye mme andikara ẹdide owo utu ke Abasi
[Ndise ke page 290]
Jehovah anam “utịbe n̄kpọ” esie ke ini enye ayakde Babylon osobo Jerusalem
[Ndise ke page 298]
Mbon oro ẹdide inan eke spirit ẹkeme ‘ndikop’ Ikọ Abasi
