Ibuot Itiaita

Jehovah Abasi Odu ke Edisana Temple Esie

Isaiah 6:1-13

1, 2. (a) Ini ewe ke prọfet Isaiah okụt n̄kukụt esie aban̄ade temple? (b) Ntak emi Edidem Uzziah akatabade mfọn Jehovah?

 “KE ISUA oro edidem Uzziah akpade, ami nnyụn̄ n̄kụt Ọbọn̄ etiede ke edikon̄ ye edimenede ebekpo, ndien akwa ekụra esie ọyọhọ ke temple.” (Isaiah 6:1) Mme ikọ prọfet ẹmi ẹtọn̄ọ ọyọhọ ibuot 6 ke n̄wed Isaiah. Isua oro edi 778 M.E.N.

² Ukara isua 52 eke Uzziah nte edidem Judah ama okụt ata unen ke ediwak idaha. Ke anamde “se inende ke iso Jehovah,” enye ama enyene ibetedem Abasi ke mme edinam ekọn̄, ubọp n̄kpọ, ye utọin̄wan̄ esie. Edi unen oro enye okokụtde ama akabade n̄ko edi nsobo esie. Ke akpatre, esịt esie ama akabade okpon, “ndien enye edue Jehovah Abasi esie, onyụn̄ odụk ke temple Jehovah ndifọp incense.” Ke ntak edinam n̄kohodeidem emi ye iyatesịt esie ye mme oku ẹmi ẹkesuade ẹnọ enye, Uzziah ama akpa nte owo akpamfia. (2 Chronicles 26:3-22) Ekedi ke ufan̄ ini emi ke Isaiah ọkọtọn̄ọ utom ntịn̄nnịm ikọ esie.

3. (a) Ndi Isaiah okụt Jehovah ata edikokụt? Nam an̄wan̄a. (b) Nso ndise ke Isaiah okụt, ndien kaban̄a nso ntak?

³ Owo isianke nnyịn ebiet emi Isaiah odude ke ini enye okụtde n̄kukụt emi. Edi se enye adade enyịn esie okụt nte an̄wan̄ade edi n̄kukụt, idịghe ata ata edikụt Ata Ọkpọsọn̄, sia ‘akanam baba owo kiet mîkwe Abasi.’ (John 1:18; Exodus 33:20) Kpa ye oro, ndikụt Andibot, kpa Jehovah,  idem ke n̄kukụt, edi n̄kpọ oro enyenede uten̄e. Andikara Ekondo ye Enye emi kpukpru eti ukara otode, etie ke edikon̄ ebekpo emi adade aban̄a utom esie nte nsinsi Edidem ye Ebiereikpe! Isọn̄ anyan ekụra esie ọyọhọ temple. Ẹnọ Isaiah ikot ndinam utom ntịn̄nnịm ikọ oro edinọde odudu edikara ye unenikpe Jehovah ubọn̄. Ke nditịm idem nnọ oro, ẹyewụt enye n̄kukụt aban̄ade edisana idaha Abasi.

4. (a) Ntak emi se ẹtịn̄de ẹban̄a Jehovah emi ẹkụtde ke n̄kukụt ẹnyụn̄ ẹwetde ke Bible ẹdide ndamban̄a? (b) Nso ke ẹkpep ẹban̄a Jehovah ke n̄kukụt Isaiah?

⁴ Isaiah itịn̄ke n̄kpọ ndomokiet iban̄a nte Jehovah etiede ke n̄kukụt esie—ke mîbietke mme n̄kukụt oro Ezekiel, Daniel, ye John ẹketọtde. Ndien mbụk oro kpukpru ẹkpụhọde ye kiet eken ke se ẹkụtde ke heaven. (Ezekiel 1:26-28; Daniel 7:9, 10; Ediyarade 4:2, 3) Nte ededi, ana ẹnyene mme uduot ye uduak n̄kukụt ẹmi ke ekikere. Mmọ iwụtke nte Jehovah etiede ke ata ata usụn̄. Enyịn ikpọkidem ikemeke ndikụt n̄kpọ eke spirit, ekikere owo oro enyenede-nyene adan̄a inyụn̄ ikemeke ndifiọk mme n̄kpọ ke ikpehe n̄kan̄ spirit. Ntem, mme n̄kukụt oro ẹwụt ntọt oro ẹnyenede ndinọ ke usụn̄ owo ekemede ndifiọk. (Men Ediyarade 1:1 domo.) Ke n̄kukụt Isaiah, iyomke ẹtịn̄ ẹban̄a nte Abasi etiede. N̄kukụt oro asian Isaiah nte ke Jehovah odu ke edisana temple esie ye nte ke enye edi edisana, mme ikpe esie ẹnyụn̄ ẹnen.

Mme Seraphim

5. (a) Mmanie ẹdi mme seraphim, ndien nso ke ikọ oro ọwọrọ? (b) Ntak emi mme seraphim ẹfụkde iso ye ukot mmọ?

⁵ Kpan̄ utọn̄! Isaiah aka iso ete: “Mme Seraphim ẹda enye ke enyọn̄: kiet-kiet enyene mba itiokiet-itiokiet; ada iba ofụk iso esie, ada iba ofụk ukot esie, onyụn̄ ada iba efe.” (Isaiah 6:2) Isaiah ibuot 6 edi n̄kukụre itie ke Bible oro nnyịn ikụtde ẹsiakde mme seraphim. Nte an̄wan̄ade,  mmọ ẹdi mme edibotn̄kpọ ẹdide angel ẹmi ẹnamde utom Jehovah ẹmi ẹnyenede n̄kokon̄ ifetutom ye ukpono, ẹdude ẹkanade ebekpo Jehovah eke heaven. Ke mîbietke atan̄-idem Edidem Uzziah, mmọ ẹda ofụri nsụhọdeidem ye nsụkesịt ẹnam utom ke ifetutom mmọ. Ke ntak ẹdude ke iso Andikara eke heaven, mmọ ẹda mba iba ẹfụk iso mmọ; ndien ke ndiwụt ukpono nnọ edisana ebiet oro mmọ ẹdude, mmọ ẹda mba iba efen ẹfụk ukot mmọ. Sia ẹdude ẹkpere Andikara Ekondo, mme seraphim ẹtetịm ẹsụhọde idem, mbak ẹdiwọn̄ọde ntịn̄enyịn ẹkpọn̄ ubọn̄ oro Abasi ke idemesie enyenede. Ikọ oro “mme seraphim,” emi ọwọrọde “mbon oro ẹtiede ikan̄îkan̄” m̀mê “mbon oro ẹsakde,” ọnọ ekikere nte ke mmọ ẹnọ un̄wana, edi kpa ye oro mmọ ẹdịp iso mmọ ẹbiọn̄ọ akwa un̄wana ye ubọn̄ Jehovah.

6. Nso idi idaha mme seraphim ke ẹmende ẹdomo ye Jehovah?

⁶ Mme seraphim ẹda mba mmọ iba eken ẹfe ndien, nte eyịghe mîdụhe, ẹfe ẹkanade, m̀mê ‘ẹda,’ ke mme itie mmọ. (Men Deuteronomy 31:15 domo.) Kaban̄a ifetutom mmọ, Prọfesọ Franz Delitzsch ọdọhọ ete: “Mme seraphim ke akpanikọ idọkke ikon̄ ikan ibuot Enye emi etiede ke ebekpo, edi mmọ ẹfe ẹkon̄ ẹkan ekụra oro Enye esịnede emi ọyọhọde ufọk.” (Commentary on the Old Testament) Etie nte emi owụt ifiọk. Mmọ ‘ẹda ke enyọn̄,’ idịghe nte ke mmọ ẹkon̄ ẹkan Jehovah, edi ẹda mbet, ẹkopde item ẹnyụn̄ ẹben̄ede idem ndinam utom.

7. (a) Nso utom ke mme seraphim ẹnam? (b) Ntak emi mme seraphim ẹtan̄ade utịm ikata ẹte ke Abasi edi edisana?

⁷ Idahaemi, kpan̄ utọn̄ nọ mme seraphim oro ẹnyenede ifetutom mi! “Kiet ofiori okot kiet, onyụn̄ ọdọhọ ete, Edisana, edisana, edisana, Jehovah mme udịm: ubọn̄ esie ke ọyọhọ ke ofụri ererimbot.” (Isaiah 6:3) Utom mmọ edi ndikụt nte ke ẹtan̄a edisana idaha Jehovah ye nte ke ẹnyene ifiọk  ẹban̄a ubọn̄ esie ke ofụri ekondo, emi isọn̄ edide ubak esie. Ẹkụt ubọn̄ esie ke kpukpru se enye okobotde ndien ke mîbịghike kpukpru mme andidụn̄ isọn̄ ẹyetịm ẹfiọk. (Numbers 14:21; Psalm 19:1-3; Habakkuk 2:14) Ẹditan̄a utịm ikata ẹmi “edisana, edisana, edisana,” idịghe uyarade Abasi-Ita-ke-Kiet. Utu ke oro, enye edi edidori nsọn̄uyo utịm ikata ke edisana idaha Abasi. (Men Ediyarade 4:8 domo.) Jehovah edi edisana ke akakan udomo.

8. Nso isụn̄ọ ito se mme seraphim ẹtan̄ade?

⁸ Okposụkedi owo mîsiakke ibat mme seraphim, ekeme ndidi odu mme otu seraphim ẹmi ẹdude ẹkpere ebekpo. Mmọ ke adiana ke adiana ẹda inem inem ikwọ ẹtan̄a edisana idaha ye ubọn̄ Abasi. Nso utịp ke nnyịn ikụt? Fiak kpan̄ utọn̄ nte Isaiah akade iso: “Uyo oro okotde enyen̄e udori-asan̄-udọk, nsụn̄ikan̄ edinyụn̄ ọyọhọ ke ufọk.” (Isaiah 6:4) Ke Bible, nsụn̄ikan̄ m̀mê obubịt enyọn̄ esiwak ndidi uyarade edidu Abasi oro ẹkụtde ke enyịn. (Exodus 19:18; 40:34, 35; 1 Ndidem 8:10, 11; Ediyarade 15:5-8) Enye owụt ubọn̄ emi nnyịn nte mme edibotn̄kpọ ẹdide owo mîkemeke ndisan̄a n̄kpere.

Idotke, Edi Ẹnam Asana

9. (a) Nso utịp ke n̄kukụt oro enyene ke idem Isaiah? (b) Nso ukpụhọde idu ke ufọt Isaiah ye Edidem Uzziah?

⁹ N̄kukụt emi aban̄ade ebekpo Jehovah mi enyene akwa utịp ke idem Isaiah. Enye ewet ete: “Ami ndọhọ, nte, Mbọm mi! Koro mmakpa: koro ami ndide owo edidehe n̄kpọk-inua, nnyụn̄ ndụn̄ ke otu mbon edidehe n̄kpọk-inua: koro enyịn mi okụtde edidem, Jehovah mme udịm.” (Isaiah 6:5) Nso akwa ukpụhọde ke emi edi ntem ke ufọt Isaiah ye Edidem Uzziah! Uzziah ama ọbọ utom oku oro ẹkeyetde aran anam ndien ye unana ukpono odụk Edisana ubet temple. Okposụkedi Uzziah okokụtde mme udiọk-utuenikan̄ o-gold, itie ufọp incense oro ẹkedade  gold ẹnam, ye mme okpokoro “uyo iso,” enye ikenyeneke unyịme Jehovah m̀mê ndibọ san̄asan̄a utom ekededi nto enye. (1 Ndidem 7:48-50) Ke n̄kan̄ eken, prọfet Isaiah ifụmike itie oku inyụn̄ ibiatke ewụhọ temple. Edi, enye okụt n̄kukụt aban̄ade Jehovah ke edisana temple esie ẹnyụn̄ ẹkpono enye ebe ke Abasi ndinọ enye utom nnennen nnennen. Ke adan̄aemi mme seraphim mîdehede ise Ọbọn̄ temple oro ẹdoride ke ebekpo, ẹyak Isaiah ke n̄kukụt, ese “edidem, Jehovah mme udịm”!

10. Ntak emi ndịk anamde Isaiah ke ini okụtde n̄kukụt oro?

¹⁰ Ukpụhọde oro Isaiah okụtde ke ufọt edisana idaha Abasi ye idaha idiọkn̄kpọ esie anam enye ekere ke imenen̄ede idehe. Ke okopde ndịk, enye ọdọhọ ke imọ iyakpa. (Exodus 33:20) Enye okop mme seraphim ẹdade ndisana n̄kpọkinua ẹtoro Abasi, edi n̄kpọkinua esie isanake ẹnyụn̄ ẹkaka iso ẹdehe oto ndedehe n̄kpọkinua mme owo ẹmi enye odụn̄de ke otu mmọ ẹmi enye okopde ikọ mmọ. Jehovah edi edisana, ndien ana mme asan̄autom esie ẹsana.  (1 Peter 1:15, 16) Okposụkedi ẹma ẹkememek Isaiah ndidi etịn̄ikọ ke ibuot Abasi, enye ndifiọk idaha idiọkn̄kpọ esie ye unana enye ndinyene ndisana n̄kpọkinua oro ẹdotde ndidi anditịn̄ ikọ ke ibuot ubọn̄ ubọn̄ ye edisana Edidem anam enye okop ndịk. Nso ke heaven edinam?

11. (a) Nso ke kiet ke otu mme seraphim anam, ndien nso ke edinam emi ada aban̄a? (b) Didie ke editie n̄kere se seraphim oro asiande Isaiah ekeme ndin̄wam nnyịn ke ini ikerede ke nnyịn idotke nte mme asan̄autom Abasi?

¹¹ Utu ke ndibịn usụhọde owo nte Isaiah mfep ke iso Jehovah,  mme seraphim ẹnam n̄kpọ ndin̄wam enye. N̄wetnnịm n̄kpọ oro ọdọhọ ete: “Ndien owo mme seraphim kiet efe etiene mi, ye mbubek ikan̄ eke enye akadade ufat-ikan̄ osio ke itie-uwa, ke ubọk esie: ndien enye ada enye otụk mi ke n̄kpọk-inua, onyụn̄ ọdọhọ ete, Sese, emi omotụk fi ke n̄kpọk-inua: omonyụn̄ osio isop idiọkido fo.” (Isaiah 6:6, 7) Ke ndamban̄a usụn̄, ikan̄ enyene odudu ndinam n̄kpọ asana. Ke ini adade mbubek ikan̄ oro okosiode ke edisana ikan̄ itieuwa otụk Isaiah n̄kpọkinua, seraphim oro ama ọsọn̄ọ etịn̄ ọnọ Isaiah nte ke ẹmesio isop mme idiọkn̄kpọ esie ke udomo oro oyomde man enye ekeme ndibọ mfọn ye utom Abasi. Emi edi n̄kpọ nsịnudọn̄ didie ntem ọnọ nnyịn! Nnyịn n̄ko idi mme anamidiọk inyụn̄ idotke ndisan̄a n̄kpere Abasi. Edi ẹma ẹnyan̄a nnyịn ebe ke isọn̄ uwa ufak Jesus imonyụn̄ ikeme ndibọ mfọn Abasi inyụn̄ isan̄a ikpere enye ke akam.—2 Corinth 5:18, 21; 1 John 4:10.

12. Nso itieuwa ke Isaiah okụt, ndien nso utịp ke ikan̄ enyene?

¹² “Itie-uwa” oro ẹsiakde afiak eti nnyịn nte ke emi edi n̄kukụt. (Men Ediyarade 8:3; 9:13 domo.) Itieuwa iba ẹkedu ke temple Jerusalem. Ekpri itie ufọp incense ama odu ekpere ikpehe Ata Edisana, ndien akamba itie ufọp uwa, emi ikan̄ ekesisakde kpukpru ini, ama odu ke iso usụn̄ edisana ebiet. (Leviticus 6:12, 13; 16:12, 13) Edi mme itieuwa eke isọn̄ ẹmi ẹkedi ndamban̄a, mbiet n̄kpọ emi okponde akan. (Mme Hebrew 8:5; 9:23; 10:5-10) Ikan̄ otode heaven akata uwa oro ẹkedoride ke itieuwa ke ini Edidem Solomon akayakde temple ọnọ. (2 Chronicles 7:1-3) Ndien idahaemi edi ikan̄ otode ata itieuwa eke heaven anam n̄kpọkinua Isaiah ẹsana.

13. Nso mbụme ke Jehovah obụp, ndien anie ke enye abuan ke ini enye ọdọhọde “nnyịn”?

¹³ Ẹyak nnyịn itiene Isaiah ikpan̄ utọn̄. “N̄kop uyo Ọbọn̄ ọdọhọde, ete, Anie ke ndidọn̄ utom? Anie edinyụn̄  aka n̄kpọ ọnọ nnyịn? Ndien ndọhọ nte, Se mi, dọn̄ mi utom.” (Isaiah 6:8) Mbụme oro Jehovah obụpde enen̄ede edi man Isaiah ọbọrọ, sia prọfet efen edide owo mîkodụhe ke n̄kukụt oro. Enye ekedi in̄wan̄în̄wan̄ ikot ẹnọde Isaiah ndidi asan̄autom Jehovah. Edi ntak emi Jehovah obụpde ete, ‘Anie edinyụn̄ aka n̄kpọ ọnọ nnyịn?’ Ke ndiwọn̄ọde n̄kpọn̄ ọkpọkpọ adaitie ikọenyịn̄ oro “ndidọn̄” emi owụtde n̄kpọ kiet mbịne adaitie ikọenyịn̄ oro “nnyịn” emi owụtde ediwak, Jehovah ke nsụhọde n̄kaha ada owo kiet efen adian idem. Anie? Nte emi ikedịghe ikpọn̄îkpọn̄ edibon Eyen esie, emi ke ukperedem akakabarede edi owo, kpa Jesus Christ? Ke akpanikọ, ekedi kpa Enye emi ke Abasi ọkọdọhọ ete, “Ẹyak nnyịn inam owo isịn ke mbiet nnyịn.” (Genesis 1:26; Mme N̄ke 8:30, 31)  Ih, ikpọn̄îkpọn̄ edibon Eyen Jehovah odu enye ke n̄kan̄ ke ebietidụn̄ eke heaven.—John 1:14.

14. Didie ke Isaiah anam n̄kpọ aban̄a ikot oro Jehovah ọnọde, ndien nso uwụtn̄kpọ ke enye enịm ọnọ nnyịn?

¹⁴ Isaiah imen̄eke ndibọrọ! Inamke n̄kpọ m̀mê nso ke etop oro edidi, enye ọsọsọp ọbọrọ ete: “Se mi, dọn̄ mi utom.” Enye ikonyụn̄ ibụpke se ididide udori imọ ke ndinam utom oro. Edu unyịmesịt esie edi eti uwụtn̄kpọ ọnọ kpukpru mme asan̄autom Abasi mfịn, ẹmi ẹnyenede utom edikwọrọ ‘gospel Ubọn̄ Abasi ke ofụri ekondo.’ (Matthew 24:14) Ukem nte Isaiah, mmọ ke edinam akpanikọ ẹsọn̄ọ ẹyịre ke utom mmọ ẹnyụn̄ ẹnam utom ‘edinọ kpukpru mme idụt ikọ ntiense,’ kpa ye ntatara unana udọn̄. Ndien mmọ ẹka iso ye uko, nte Isaiah akakade, ẹfiọkde ẹte ke utom mmimọ enyene unyịme oto n̄kon̄n̄kan ebiet.

Utom Isaiah

15, 16. (a) Nso ke Isaiah enyene nditịn̄ nnọ ‘mbio esie,’ ndien didie ke mmọ ẹdinam n̄kpọ? (b) Ndi nte mme owo ẹnamde n̄kpọ oto ndudue ekededi ke n̄kan̄ Isaiah? Nam an̄wan̄a.

¹⁵ Idahaemi Jehovah owụt se Isaiah editịn̄de ye nte ẹdinamde n̄kpọ ẹban̄a oro: “Ka kọdọhọ mbio ẹmi, ete, Mbufo ẹsụk ẹkop, edi ẹkûnyene ibuot; ẹsụk ẹse n̄ko, edi ẹkûfiọk. Nam esịt mbio ẹmi odobi, nyụn̄ nam utọn̄ odobi mmọ, nyụn̄ tịbi mmọ enyịn: mbak mmọ ẹdikụt ke enyịn mmọ, ẹdinyụn̄ ẹkop ke utọn̄ mmọ, ẹnyụn̄ ẹtịm ẹfiọk n̄kpọ ke esịt mmọ, ẹnyụn̄ ẹkabade, ndien ẹkọk mmọ.” (Isaiah 6:9, 10a) Nte emi ọwọrọ ke Isaiah enyene ndinam n̄kpọ ke nsọn̄ido ye unana usọ onyụn̄ an̄wana ye mme Jew, anamde mmọ ẹkûnyịme ye Jehovah? N̄wan̄ansa-o! Mmọ ẹmi ẹdi ikọt Isaiah ẹmi enye abuanade n̄kpọ. Edi mme ikọ Jehovah ẹwụt nte mme owo ẹdinamde n̄kpọ ẹban̄a etop esie, inamke n̄kpọ m̀mê Isaiah anam utom esie ọfọn adan̄a didie.

 ¹⁶ Mme owo ẹnyene ndudue. Isaiah eyetịn̄ ikọ ọnọ mmọ ‘ndien ndien,’ edi mmọ idinamke etop oro m̀mê ndifiọk se ọwọrọde. Ata ediwak mmọ ẹyesọn̄ ibuot ẹnyụn̄ ẹsọn̄ esịt, nte n̄kpọ eke ẹdide ata ata nnan ye inan. Ebede ke ndika mbịne mmọ ndien ndien, Isaiah ayanam “mbio ẹmi” ẹwụt ẹte ke mmimọ iyomke ndifiọk n̄kpọ. Mmọ ẹyewụt ẹte ke mmimọ imesịri esịt ye ekikere mmimọ ibaha etop Isaiah—etop Abasi—oro ẹnọde mmọ. Emi edi akpanikọ didie ntem aban̄a mme owo mfịn! Ata ediwak mmọ ẹsịn ndikpan̄ utọn̄ nnọ Mme Ntiense Jehovah nte mmọ ẹkwọrọde eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi oro edide.

17. Ke ini Isaiah obụpde, “Adan̄a didie?” enye obụp aban̄a nso?

¹⁷ Isaiah okop editịmede esịt: “Ndien ndọhọ nte, Ọbọn̄ adan̄a didie? Ndien enye ọbọrọ ete, Tutu mme obio ẹwụre ẹnana mme andidụn̄, mme ufọk ẹnyụn̄ ẹbiara ẹnana owo, isọn̄ onyụn̄ abiara fap, Jehovah onyụn̄ emen owo efep enịm anyan ebiet, ẹnyụn̄ ẹkpọn̄ akamba ubak ke ufọt isọn̄.” (Isaiah 6:10-12b) Ke ndibụp, “Adan̄a didie?” Isaiah ibụpke m̀mê adan̄a didie ke imọ idinyene ndika iso n̄kwọrọ ikọ nnọ mbon oro mînyịmeke ndikop mi. Utu ke oro, enye ekere aban̄a mme owo onyụn̄ obụp m̀mê idiọk idaha eke spirit mmọ edibịghi adan̄a didie n̄ko m̀mê edisuene enyịn̄ Jehovah ke isọn̄ edibịghi adan̄a didie. (Se Psalm 74:9-11.) Ntre, ndien, idiọk idaha edika iso ebịghi adan̄a didie?

18. Adan̄a didie ke idiọk idaha eke spirit mme owo edika iso, ndien ndi Isaiah oyodu uwem okụt ntịn̄nnịm ikọ emi osude ọyọhọ ọyọhọ?

¹⁸ Ke mfụhọ, ibọrọ oro Jehovah ọnọde owụt nte ke idiọk idaha eke spirit oro mme owo ẹdude ayaka iso tutu ẹbọ ọyọhọ utịp nsọn̄ibuot oro ẹsọn̄de ye Abasi, nte ẹwụtde ke ediomi esie. (Leviticus 26:21-33; Deuteronomy 28:49-68) Ẹyesobo idụt oro, ẹtan̄ mme owo ẹfep, isọn̄ onyụn̄ abiara fap. Isaiah ididụhe uwem ikụt nsobo Jerusalem ye temple esie ke ubọk udịmekọn̄ Babylon ke 607 M.E.N., okposụkedi  enye editịn̄de ntịn̄nnịm ikọ ke se ibede isua 40, akade iso tutu ebe odụk ini ukara Hezekiah, eyen eyeyen Edidem Uzziah. Edi, Isaiah ayaka iso anam akpanikọ ke utom esie tutu enye akpa, se ibede isua 100 mbemiso nsobo idụt oro adade itie.

19. Okposụkedi ẹdikpide idụt oro ẹduọk nte eto, nso nsọn̄ọ ke Abasi ọnọ Isaiah?

¹⁹ Nsobo oro edinamde Judah “abiara fap” enyene ndidi, edi idotenyịn odu. (2 Ndidem 25:1-26) Jehovah ọn̄wọn̄ọ ọnọ Isaiah ete: “Edi ọyọhọ ubak duop oyosụk odu enye (isọn̄) ke esịt, ndien emi ọyọtọn̄ọ ntak edi se ẹditade, kpa nte terebinth, ye nte ofriyo, eke etak odude ke esịt, ke ẹkpide mmọ ẹduọk: etak esie (oro) eyedi edisana n̄kpasịp.” (Isaiah 6:13) Ih, “ọyọhọ ubak duop . . . edisana n̄kpasịp” oyodu, kpa nte etak akwa eto oro ẹkpide ẹduọk. Nsọn̄ọ emi, nte eyịghe mîdụhe, ọnọ Isaiah ndọn̄esịt—ẹyekụt  edisana nsụhọ ke otu ikọt esie. Okposụkedi ikan̄ akatade idụt oro ndien ndien nte akwa eto oro ẹkpide ndida nnam ifia, akpan etak ndamban̄a eto edide Israel oyosụhọ. Enye edidi n̄kpasịp, m̀mê eyen, oro edide edisana ọnọ Jehovah. Nte ini akade, enye ayafiak etịbe, ndien eto oro ayafiak ọkọri.—Men Job 14:7-9; Daniel 4:26 domo.

20. Didie ke akpatre ikpehe ntịn̄nnịm ikọ Isaiah ekebem iso osu?

²⁰ Ndi ntịn̄nnịm ikọ ẹmi ẹma ẹsu? Ih. Isua 70 ke ẹma ẹkesobo idụt Judah, nsụhọ oro ẹbakde Abasi ẹma ẹnyọn̄ ntan̄mfep ke Babylon ẹdi. Mmọ ẹma ẹfiak ẹbọp temple ye obio oro, ndien mmọ ẹma ẹfiak ẹwụk utuakibuot akpanikọ ke idụt oro. Edifiak nnam mme Jew ẹnyọn̄ obio emana mmọ oro Abasi ọkọnọde mi ama anam ntịn̄nnịm ikọ oro Jehovah ọkọnọde Isaiah osu ọyọhọ ikaba. Oro ekenyene ndidi nso?—Ezra 1:1-4.

Mme Edisu Efen

21-23. (a) Ntịn̄nnịm ikọ Isaiah okosu mmanie ke idem ke akpa isua ikie, ndien didie? (b) Anie ekedi “edisana n̄kpasịp” ke akpa isua ikie, ndien didie ke ẹkekpeme enye?

²¹ Utom ntịn̄nnịm ikọ Isaiah akada aban̄a utom oro  Messiah, Jesus Christ, edinamde ke n̄kpọ nte isua 800 ke ukperedem. (Isaiah 8:18; 61:1, 2; Luke 4:16-21; Mme Hebrew 2:13, 14) Okposụkedi okponde akan Isaiah, Jesus ama enyịme Ete esie eke heaven ọdọn̄ enye utom kpasụk ntre, ọdọhọde ete: “Sese, mmedi ndinam uduak Fo.”—Mme Hebrew 10:5-9; Psalm 40:6-8.

²² Ukem nte Isaiah, Jesus ama anam utom esie ke edinam akpanikọ onyụn̄ osobo ukem idaha oro. Mme Jew ke eyo Jesus ikenyịmeke ndibọ etop oro ukem nte mbon oro prọfet Isaiah ọkọkwọrọde ikọ ọnọ. (Isaiah 1:4) Edida mme n̄ke ekedi ikpehe utom ukwọrọikọ Jesus. Emi ama anam mme mbet esie ẹbụp ẹte: “Nsinam afo etịn̄de ikọ ye mmọ ke n̄ke?” Jesus ama ọbọrọ ete: “Ẹyak ẹnọ mbufo ndifiọk ndịbe n̄kpọ Obio Ubọn̄ Heaven, edi iyakke inọ mmọ. Mmọdo ntịn̄de ikọ nnọ mmọ ke n̄ke: koro ke edise, mmọ ikwe n̄kpọ; ye ke edikop, mmọ ikopke inyụn̄ ifiọkke nte ọwọrọde. Ndien prọfesi Isaiah osu ọnọ mmọ, emi ọdọhọde ete, Mbufo ẹsụk ẹkop, edi idifiọkke se ọwọrọde; mbufo ẹsụk ẹse n̄ko, edi ididiọn̄ọke se edide: koro esịt mbon ẹmi ama akabade odobi, utọn̄ mmọ onyụn̄ ọsọn̄ ndikop ikọ, mmọ ẹnyụn̄ ẹbọp enyịn; mbak mmọ ẹdida enyịn mmọ ẹkụt usụn̄, ẹnyụn̄ ẹda utọn̄ mmọ ẹkop ikọ, ẹnyụn̄ ẹda esịt mmọ ẹfiọk n̄kpọ, ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ntak ẹkabade, ndien Ami nnam udọn̄ọ okụre mmọ.”—Matthew 13:10, 11, 13-15; Mark 4:10-12; Luke 8:9, 10.

²³ Ke ndikot nto Isaiah, Jesus okowụt ke ntịn̄nnịm ikọ oro ama osu ke eyo esie. Mme owo ke ofụri ofụri ẹkenyene ukem edu oro mme Jew ẹkenyenede ke eyo Isaiah. Mmọ ikanamke n̄kpọ iban̄a etop esie ndien ke ntre ẹma ẹkụt nsobo. (Matthew 23:35-38; 24:1, 2) Emi eketịbe ke ini udịmekọn̄ Rome ke idak Etubom Titus ekedide en̄wan ye Jerusalem ke 70 E.N. ẹnyụn̄ ẹsobode obio oro ye temple esie. Edi, ndusụk owo ẹma ẹkpan̄ utọn̄  ẹnọ Jesus ẹnyụn̄ ẹkabade ẹdi mme mbet esie. Jesus ọkọdọhọ ke “ọfọfọn” ọnọ mmọ ẹmi. (Matthew 13:16-23, 51) Enye ama asian mmọ ete ke ini mmọ ẹkụtde “nte mbon-ekọn̄ ẹkande Jerusalem ẹkụk,” mmọ ẹkpenyene ‘ndifehe n̄ka ikpọ obot.’ (Luke 21:20-22) Ntem ẹma ẹnyan̄a “edisana n̄kpasịp” oro ekenyenede mbuọtidem emi ẹkenyụn̄ ẹnamde akabade edi idụt eke spirit, kpa “Israel Abasi.” a—Galatia 6:16.

24. Paul akada ntịn̄nnịm ikọ Isaiah abuan ye nso, ndien nso ke emi owụt?

²⁴ Ke n̄kpọ nte 60 E.N., ẹma ẹsịn apostle Paul ke n̄kọbintem ke Rome. Do enye ama anam ndutịm ndisobo ye “ikpọ owo mme Jew” ọkọrọ ye mbon efen onyụn̄ “ọkwọrọ Ubọn̄ Abasi” ọnọ mmọ. Ke ini ediwak owo mîkenyịmeke etop esie, Paul ama anam an̄wan̄a nte ke emi ekedi ndisu ntịn̄nnịm ikọ Isaiah. (Utom 28:17-27; Isaiah 6:9, 10) Ntre mme mbet Jesus ẹma ẹnam utom oro ekebietde eke Isaiah.

25. Nso ke Mme Ntiense Abasi eyomfịn ẹfiọk, ndien didie ke mmọ ẹnam n̄kpọ ẹban̄a oro?

²⁵ Ukem ntre, Mme Ntiense Jehovah mfịn ẹfiọk ẹte ke Jehovah Abasi odu ke edisana temple esie. (Malachi 3:1) Nte Isaiah, mmọ ẹdọhọ ẹte: “Se mi, dọn̄ mi utom.” Mmọ ye ifịk ẹnọ etop ntọt aban̄ade utịt idiọk editịm n̄kpọ emi oro asan̄ade ekpere. Edi, nte Jesus okowụtde, esisịt ibat owo ẹtat enyịn ye utọn̄ ndikụt nnyụn̄ n̄kop nnyụn̄ mbọ edinyan̄a. (Matthew 7:13, 14) Ke akpanikọ, mbon oro ẹsịnde esịt ndikpan̄ utọn̄ man “ẹkọk mmọ” ẹkop inemesịt!—Isaiah 6:8, 10.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ndise ke page 94]

“Se mi, dọn̄ mi utom”

[Ndise ke page 97]

“Tutu mme obio ẹwụre ẹnana mme andidụn̄”