Jehovah Emenede Ubọk
Ibuot Edịp Ye Kiet
Jehovah Emenede Ubọk
1. Ntak emi Isaiah owụtde esịtekọm aban̄a Jehovah?
ISAIAH enyene ntotụn̄ọ ima ọnọ Jehovah onyụn̄ okop idatesịt nditoro enye. Enye ofiori ete: “Jehovah afo edi Abasi mi, nyokpono fi, nyotoro enyịn̄ fo.” Nso in̄wam prọfet emi ndiwụt esịtekọm ntre nnọ Andibot enye? Akpan n̄kpọ edi ifiọk oro enye enyenede aban̄a Jehovah ye mme edinam esie. Mme ikọ ẹmi Isaiah afiakde etịn̄ ayarade ifiọk emi: “Koro afo anamde mme utịbe n̄kpọ; kpa uduak eyo oko, ata akpan akpanikọ.” (Isaiah 25:1) Nte Joshua emi ekebemde enye iso odu, Isaiah ọfiọk ete ke Jehovah anam akpanikọ onyụn̄ edi se ẹkemede ndiberi edem, ndien kpukpru “uduak” esie—mme n̄kpọ ẹmi enye aduakde—ẹsisu.—Joshua 23:14.
2. Ewe uduak Jehovah ke Isaiah atan̄a ke emi, ndien nso ikeme ndidi ntak uduak emi?
2 Uduak Jehovah esịne mme ikọ ubiereikpe esie oro ẹban̄ade mme asua Israel. Isaiah ke emi atan̄a kiet ke otu mmọ ẹmi ete: “Afo amakabade obio enịm ke ibombom; enịm obio ibibene ke n̄wụre: enịm akwa ufọk isen owo, ete okûdi aba obio; ididiọn̄ke enye ke nsinsi.” (Isaiah 25:2) Ewe obio ke owo mîsiakke enyịn̄ emi? Eyedi Isaiah etịn̄ aban̄a Ar eke Moab—Moab ke anyan ini ekedi asua ikọt Abasi. a Mîdịghe eyedi enye etịn̄ aban̄a ọkpọsọn̄ obio efen—kpa Babylon.—Isaiah 15:1; Zephaniah 2:8, 9.
3. Ke nso usụn̄ ke mme asua Jehovah ẹkpono enye?
3 Didie ke mme asua Jehovah ẹdinam n̄kpọ ke ini uduak esie kaban̄a ọkpọsọn̄ obio mmọ osude? “Mmọdo ọkpọsọn̄ obio oyokpono fi, obio mbon afai ayabak fi.” (Isaiah 25:3) An̄wan̄a nte ke mme asua ata ọkpọsọn̄ Abasi ẹyebak enye. Didie, ndien, ke mmọ ẹkpono enye? Ndi mmọ ẹyekpọn̄ mme nsunsu abasi mmọ ẹnyụn̄ ẹnyịme edisana utuakibuot? Ọsọsọn̄! Utu ke oro, ukem nte Pharaoh ye Nebuchadnezzar, mmọ ẹkpono Jehovah ke ini ẹnyịkde mmọ ndifiọk akwa odudu esie.—Exodus 10:16, 17; 12:30-33; Daniel 4:37.
4. Ewe “ọkpọsọn̄ obio” odu mfịn, ndien didie ke enye okpono Jehovah?
4 Mfịn, “ọkpọsọn̄ obio” edi “akwa obio eke akarade ndidem isọn̄,” oro edi, “Akwa Babylon,” ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono. (Ediyarade 17:5, 18) Akpan ubak obio ukara emi edi Christendom. Didie ke mme adaiso ido ukpono Christendom ẹkpono Jehovah? Ebe ke ndinyịme ye ubiak mme utịben̄kpọ oro enye anamde ọnọ Mme Ntiense esie. Akpan akpan ke 1919 ke ini Jehovah akafiakde ọnọ mme asan̄autom esie okopodudu utom ke ẹma ẹkesion̄o mmọ ke ntan̄mfep eke spirit ke Akwa Babylon, mme adaiso ẹmi “ẹkabade ẹdịghe eti-eti, ẹnyụn̄ ẹyak ubọn̄ ẹnọ Abasi heaven.”—Ediyarade 11:13. b
5. Didie ke Jehovah ekpeme mbon ẹmi ẹnyenede ọyọhọ mbuọtidem ke enye?
5 Okposụkedi anamde mme asua ndịk, Jehovah edi ebiet ubọhọ ọnọ sụn̄sụn̄ mbon nsụhọdeidem ẹmi ẹyomde ndinam n̄kpọ esie. Mbon ufịk ido ukpono ye eke ukaraidem ẹkeme ndidomo kpukpru se ẹkemede ndibiat mbuọtidem mme ata andituak ibuot, edi mmọ ẹkpu koro mmọ ẹmi ẹnyenede ọyọhọ mbuọtidem ke Jehovah. Ke akpatre, enye ẹyekịbi mme asua esie inua mmemmem mmemmem, anamde ntre nte n̄kpọ eke enye adade obubịt enyọn̄ ekwi ata ufiop eyo m̀mê adade ibibene ọbiọn̄ọ odudu edịm itiat.—Kot Isaiah 25:4, 5.
‘Akamba Udia Kpukpru Mme Idụt’
6, 7. (a) Nso orụk usọrọ ke Jehovah enịm, ndien enịm ọnọ mmanie? (b) Nso ke akamba udia emi Isaiah eketịn̄de ada aban̄a?
6 Nte ima ima ete, Jehovah inọhọ sụk ukpeme edi ọbọbọk nditọ esie n̄ko, akpan akpan ke usụn̄ eke spirit. Ke ama akanam ikọt esie ẹwọrọ ufụn ke 1919, enye ama enịm mmọ akamba udia edikan, akpakịp udia eke spirit, ke iso: “Ke obot emi ke Jehovah mme udịm edinam akamba udia ọnọ kpukpru mme idụt, n̄kpọ eke enyenede isek, ndia ke wine eke anade ke ntak, ke n̄kpọ eke enyenede isek, ẹnyụn̄ ẹwakde ndia, wine ke ntak eke ẹtịmde ẹdụk.”—Isaiah 25:6.
7 Ẹnịm akamba udia oro ke “obot” Jehovah. Nso idi obot emi? Edi “obot ufọk Jehovah” emi kpukpru mme idụt ẹbụn̄ọde ẹdụk ke “utịt eyo.” Edi “edisana obot” Jehovah, emi mme anam-akpanikọ andituak ibuot nnọ enye mînamke idiọk mînyụn̄ ibiatke n̄kpọ. (Isaiah 2:2; 11:9) Ke n̄kokon̄ ebiet utuakibuot emi, Jehovah enịm akamba udia ọnọ mme anam akpanikọ. Ndien nti n̄kpọ eke spirit emi ẹnọde ke ntatubọk ada aban̄a nti n̄kpọ obụkidem oro ẹdinọde ke ini Obio Ubọn̄ Abasi akabarede edi n̄kukụre ukara ubonowo. Biọn̄ ididụhe aba. “Uwak ibokpot oyodu ke isọn̄ ke nsom ikpọ obot.”—Psalm 72:8, 16.
8, 9. (a) Ewe ikpọ asua ubonowo iba ke ẹdisio ẹfep? Nam an̄wan̄a. (b) Nso ke Abasi edinam man osio esuene ikọt esiemmọ efep?
8 Mbon ẹmi ẹbuanade ke usọrọ eke spirit emi Abasi enịmde ẹnyene ubọn̄ ubọn̄ idotenyịn. Kpan̄ utọn̄ ke mme ikọ Isaiah en̄wen. Ke emende idiọkn̄kpọ ye n̄kpa odomo ye “ọfọn̄ ufụk-iso” m̀mê “ufụhọ-n̄kpọ,” emi ababade owo ibifịk, enye ọdọhọ ete: “Ke obot emi Enye eyemen iso ufụhọ-n̄kpọ emi ofụkde ofụri ekondo, ye ọfọn̄ ufụk-iso emi ofụkde kpukpru mme idụt. Enye eyemen n̄kpa ke nsinsi; Ọbọn̄ Jehovah onyụn̄ ọkwọhọde kpukpru iso mmọn̄eyet efep.”—Isaiah 25:7, 8a.
9 Ih, idiọkn̄kpọ ye n̄kpa idụhe aba! (Ediyarade 21:3, 4) Akan oro, ẹyemen esuene emi mme asan̄autom Jehovah ẹyọde ke ediwak tọsịn isua ẹfep. “Oyonyụn̄ osio esuene ikọt esiemmọ ke ofụri ererimbot efep: koro edi Jehovah ọdọhọ.” (Isaiah 25:8b) Didie ke emi edida itie? Jehovah oyosio ntak esuene oro, kpa Satan ye mfri esie efep. (Ediyarade 20:1-3) Eyịghe idụhe nte ke oyonụk ikọt Abasi ndidọhọ ẹte: “Sese, Abasi nnyịn edi emi; nnyịn imebet enye, ndien enye anyan̄a nnyịn: Jehovah edi emi; nnyịn imebet enye: iyadara inyụn̄ ibre mbre iban̄a edinyan̄a esie.”—Isaiah 25:9.
Ẹsụhọde Mbon Iseri
10, 11. Nso ọkpọsọn̄ edinam ke Jehovah enịm ebet Moab?
10 Jehovah esinyan̄a ikọt esie ẹmi ẹsụhọrede idem. Nte ededi, Moab mbọhọidụn̄ Israel atan̄ idem, Jehovah onyụn̄ asasua ntan̄idem. (Mme N̄ke 16:18) Ke ntre, ẹnịm Moab ẹnọ esuene. “Ubọk Jehovah oyosụk ana ke obot emi, ẹyenyụn̄ ẹdịghi Moab ke itie esie, kpa nte ẹdịghide nnyanyan̄a ke mmọn̄ obube ifụm. Ndien enye (Moab) oyotop ubọk esie ke esịt, kpa nte ọwọk otopde ke ediwọk: ndien Enye oyosụhọde iseri esie ye n̄kari ubọk esie. Enye onyụn̄ ọduọk ọkpọsọn̄ ye n̄kokon̄ ibibene fo, osụhọde adian ke isọn̄, kpa ntan-isọn̄.”—Isaiah 25:10-12.
11 Ubọk Jehovah “oyosụk ana” ke obot Moab. Nso ididi utịp? Ẹyetop eseri-iseri Moab ẹnyụn̄ ẹdịghi enye ke “mmọn̄ obube ifụm.” Ke eyo Isaiah, ẹsidịghi nnyanyan̄a akabade edi eboho ifụm ndida nnam ntọn̄ in̄wan̄; ntre Isaiah ebem iso etịn̄ edisụhọde Moab itie, kpa ye mme n̄kokon̄ ibibene esie ẹtiede nte se inọde ukpeme.
12. Ntak ẹsiode Moab ẹnịm san̄asan̄a ẹnọ ubiereikpe Jehovah?
12 Ntak emi Jehovah osiode Moab san̄asan̄a enịm ọnọ ọkpọsọn̄ uduak emi? Mbon Moab ẹdi mme andito ubon Lot, eyen eyeneka Abraham ye andituak ibuot nnọ Jehovah. Ntem, mmọ idịghe sụk mbọhọidụn̄ idụt ediomi Abasi edi ẹdi n̄ko mme iman. Kpa ye emi, mmọ ẹtuak ibuot ẹnọ mme nsunsu abasi ẹnyụn̄ ẹsua Israel ọkpọsọn̄ usua. Mmọ ẹdot ndibọ utịp mmọ. Kaban̄a emi, Moab ebiet mme asua asan̄autom Jehovah mfịn. Enye akpan akpan ebiet Christendom, emi ọdọhọde ke inyene ntọn̄ọ ito esop Christian eke akpa isua ikie, edi emi, nte ikebemde iso ikụt, edide akpan ubak Akwa Babylon.
Ikwọ Edinyan̄a
13, 14. Ewe “ọkpọsọn̄ obio” ke ikọt Abasi ẹnyene mfịn, ndien mmanie ke ẹyak ẹdụk?
13 Nso kaban̄a ikọt Abasi? Ke ẹkopde nduaidem ndinyene mfọn ye ukpeme Jehovah, mmọ ẹmenede uyo mmọ ẹkwọ ikwọ. “Ndien ke usen oro mmọ ẹyekwọ ikwọ emi ke isọn̄ Judah, ẹte, Nnyịn imenyene ọkpọsọn̄ obio; Abasi enịm edinyan̄a ke ibibene ye ọkọ ekọn̄. Mbufo ẹberede mme itịm, man edinen idụt emi enịmde akpanikọ odụk.” (Isaiah 26:1, 2) Ke adan̄aemi mme ikọ ẹmi ẹkenyenede edisu ke eset nte eyịghe mîdụhe, mmọ ẹnyene in̄wan̄în̄wan̄ edisu mfịn n̄ko. Ẹnam “edinen idụt” Jehovah, kpa Israel eke spirit, enyene ọkpọsọn̄ ndutịm emi ebietde eke obio. Nso ntak ke emi edi ntem ndidat esịt nnyụn̄ n̄kwọ ikwọ!
14 Nso orụk mme owo ẹdụk ẹdi “obio” emi? Ikwọ emi ọnọ ibọrọ: “Ama edi esịt eke eberede Fi [Abasi], afo eyekpeme enye ke emem emem: koro enye ọbuọtde idem esie ye afo. Mbufo ẹbuọt idem ye Jehovah ke nsinsi; koro Jah Jehovah edide nsinsi itiat.” (Isaiah 26:3, 4) “Esịt” oro Jehovah ọnọde ibetedem edi udọn̄ ndisụk ibuot nnọ ndinen edumbet esie nnyụn̄ mbuọt idem ye enye, idịghe ke anana-iwụk ndutịm unyamurua, eke ukaraidem, ye eke ido ukpono. “Jah Jehovah” edi n̄kukụre Akwa Itiat ubọhọ emi ẹkemede ndiberi edem. Mbon oro ẹnyenede ọyọhọ mbuọtidem ke Jehovah ẹnyene ukpeme esie ẹnyụn̄ ẹdara “emem.”—Mme N̄ke 3:5, 6; Philippi 4:6, 7.
15. Didie ke ẹduọk “edikon̄ obio” mfịn, ndien ke nso usụn̄ ke “ukot mbon ukụt” ẹdịghi enye?
15 Nso ukpụhọde ke emi edi ntem ye se itịbede inọ mme asua ikọt Abasi! “Enye omosụhọde mmọ ẹmi ẹdụn̄de ke edikon̄ ebiet, kpa edikon̄ obio: enye ọyọduọk enye; ọyọduọk enye ke isọn̄; ayanam enye ana ke ntan. Ukot eyedịghi enye, kpa ukot mbon ukụt, ye ikpat mme ubuene.” (Isaiah 26:5, 6) Mi, ekeme ndidi Isaiah n̄ko etịn̄ aban̄a “edikon̄ obio” ke Moab, mîdịghe ekeme ndidi enye etịn̄ aban̄a obio en̄wen, utọ nte Babylon, emi ke akpanikọ okon̄de ke iseri. Se ededi oro idaha edide, Jehovah anam n̄kpọ okpụhọde ye “edikon̄ obio,” ndien ‘mbon ukụt ye mme ubuene’ ẹdịghi enye. Mfịn ntịn̄nnịm ikọ emi etịm odot ye Akwa Babylon, akpan akpan Christendom. Ke 1919 ẹma ẹnyịk “edikon̄ obio” emi ndisana ikọt Jehovah nyak—iduọ esuene—ndien mmọ, ke n̄kan̄ eken, ẹdịghi akani andikomụm mmọ. (Ediyarade 14:8) Didie? Ebe ke nditan̄a iyatesịt Jehovah emi edisịmde enye an̄wan̄wa.—Ediyarade 8:7-12; 9:14-19.
Ndiyom Se Inende ye Se “Ẹdade Ẹti” Jehovah
16. Nso eti uwụtn̄kpọ kaban̄a utuakibuot ke Isaiah enịm?
16 Ke ama ekewet ikwọ edikan emi, Isaiah ayarade nte utuakibuot esie otụn̄ọde ye mme utịp edinam n̄kpọ nnọ Abasi ke edinen ido. (Kot Isaiah 26:7-9.) Prọfet emi ọnọ eti uwụtn̄kpọ aban̄a ‘edibet Jehovah’ ye edinyene ntotụn̄ọ udọn̄ mban̄a “enyịn̄” ye “se ẹdade ẹti” Jehovah. Nso idi se ẹdade ẹti Jehovah? Exodus 3:15 ọdọhọ ete: “Jehovah . . . edi enyịn̄ mi ke nsinsi, emi onyụn̄ edi se ẹdade ẹti mi ke kpukpru emana.” Isaiah ama enyịn̄ Jehovah ye kpukpru se enye adade aban̄a, esịnede ndinen idaha ye mme usụn̄ Esie. Mbon oro ẹnyenede ukem ima oro ẹnọ Jehovah ẹyebọ edidiọn̄ esie.—Psalm 5:8; 25:4, 5; 135:13; Hosea 12:5.
17. Mme ifetutom ewe ke owo mîdiyakke mme idiọkowo ẹnyene?
17 Nte ededi, idịghe kpukpru owo ẹma Jehovah ye mme n̄kokon̄ idaha esie. (Kot Isaiah 26:10.) Mme idiọkowo, idem ọkpọkọm ẹnọnọ ikot, ẹsọn̄ obotitọn̄ ẹsịn ndikpep edinen ido man ẹdụk “isọn̄ mmọ eke ẹnende,” kpa isọn̄ emi mme asan̄autom Jehovah ẹmi ẹnende ke ido uwem ye n̄kan̄ eke spirit ẹdụn̄de. Nte utịp, mme idiọkowo “idinyụn̄ ikwe ubom Jehovah.” Mmọ ididụhe uwem man ẹdara mme edidiọn̄ oro ẹdisịmde ubonowo ke ẹma ẹkenam enyịn̄ Jehovah asana. Idem ke obufa ererimbot, ke ini ofụri isọn̄ edidide “isọn̄ mmọ eke ẹnende,” eyedi ndusụk owo ẹyekpu ndinam n̄kpọ mban̄a ima-mfọnido Jehovah. Owo idiwetke enyịn̄ mme utọ owo ẹmi ke n̄wed uwem.—Isaiah 65:20; Ediyarade 20:12, 15.
18. Ke nso usụn̄ ke ndusụk owo ke eyo Isaiah ẹkokoi ẹdi nnan, ndien ini ewe ke ẹdinyịk mmọ ‘ndikụt’ Jehovah?
18 “Jehovah, afo ememenede ubọk fo; mmọ ikwe enye; mmọ ẹyekụt, ẹnyụn̄ ẹtịmede ke ufụp emi afo efịbede ọnọ ikọt fo; idem ikan̄ ayata mme asua fo.” (Isaiah 26:11) Ke eyo Isaiah, ubọk Jehovah ama emenede ke ini Jehovah ekpemede ikọt esie ebe ke ndin̄wana ye mme asua mmọ. Edi ekese mmọ ifiọkke emi. Ẹyenyịk mme utọ owo oro, ẹmi ẹkoide-koi ẹdi nnan ke n̄kan̄ eke spirit, ‘ndikụt’ m̀mê ndifiọk Jehovah ke ini ikan̄ ufụp esie atade mmọ. (Zephaniah 1:18) Ekem Abasi ọdọhọ Ezekiel ete: “Mmọ ẹyefiọk ẹte ke ami ndi Jehovah.”—Ezekiel 38:23.
“Jehovah Otụnọ Owo Eke Enye Amade”
19, 20. Ntak-a ndien didie ke Jehovah otụnọ ikọt esie, ndien mmanie ẹbọ ufọn ẹto utọ ntụnọ oro?
19 Isaiah ọfiọk ete ke emem ye uforo ekededi oro mbio obio esie ẹnyenede oto edidiọn̄ Jehovah. “O Jehovah, afo ọyọnọ nnyịn emem: koro afo amanam idem kpukpru utom nnyịn ọnọ nnyịn.” (Isaiah 26:12) Kpa ye emi, n̄ko kpa ye emi Jehovah enịmde ikọt esie ifet edikabade ndi ‘obio oku ye edisana idụt’ ke iso, Judah ama enyene nti ye ndiọi mbụk. (Exodus 19:6) Mmọ ẹwọn̄ọde ndien ndien ẹka ndituak ibuot nnọ nsunsu abasi. Nte utịp, ẹtụnọ mmọ ediwak ini. Nte ededi, utọ ntụnọ oro edi uyarade ima Jehovah koro “Jehovah otụnọ owo eke Enye amade.”—Mme Hebrew 12:6.
20 Ediwak ini, Jehovah otụnọ ikọt esie ebe ke ndiyak mme idụt efen, “mbọn̄ efen,” ẹkara mmọ. (Kot Isaiah 26:13.) Ke 607 M.E.N., enye ayak mbon Babylon ẹtan̄ mmọ ẹka ntan̄mfep. Nte emi enyene ufọn ọnọ mmọ? Ndutụhọ ke idemesie idaha ufọn isọk owo. Nte ededi, edieke owo oro ndutụhọ esịmde ekpepde n̄kpọ oto se itịbede, akabade esịt, onyụn̄ ọnọde Jehovah san̄asan̄a utuakibuot, do enye ọbọ ufọn. (Deuteronomy 4:25-31) Ndi owo Jew ndomokiet atua ata n̄kpọfiọk? Ih! Isaiah etịn̄ ke ntịn̄nnịm ikọ ete: “Edi nnyịn iyotoro fi, kpa enyịn̄ fo ikpọn̄-ikpọn̄.” Ke ẹma ẹkenyọn̄ọ ntan̄mfep ẹdi ke 537 M.E.N., ama esiyom ẹnọ mme Jew ntụnọ ediwak ini kaban̄a mme idiọkn̄kpọ en̄wen, edi akananam mmọ ifiakke aba iduọ idụk afia edituak ibuot nnọ mme abasi itiat.
21. Nso iditịbe inọ mbon ẹmi ẹfịkde ikọt Abasi?
21 Nso kaban̄a mme andikomụm Judah? “Mmọ eke ẹdide ekpo idisetke: mmọdo afo ọnọde mmọ ufen, onyụn̄ asuande mmọ, onyụn̄ osobode kpukpru se ẹdade ẹti mmọ.” (Isaiah 26:14) Babylon ọyọbọ ufen ke ntak ibak esie ye edimek idụt Jehovah. Jehovah ayada mbon Medes ye Persia osobo atan̄-idem Babylon onyụn̄ anam ikọt esie ẹmi ẹkedude ke ntan̄mfep ẹbọhọ. Ẹyebọ Babylon, akwa obio oro, odudu, ukem nte akpakpade-kpa. Nte ini akade, enye ididụhe aba.
22. Didie ke ẹdiọn̄ ikọt Abasi ke eyomfịn?
22 Ke edisu eke eyomfịn, ẹma ẹnam nsụhọ Israel eke spirit emi ẹketụhọrede mi ẹwọn̄ọ ke Akwa Babylon ẹnyụn̄ ẹnam mmọ ẹfiak ẹtọn̄ọ ndinam utom Jehovah ke 1919. Ke ẹdemerede mmọ odudu, mme Christian oro ẹyetde aran ẹma ẹyak idemmọ ẹsịn ke ndinam utom ukwọrọikọ mmọ. (Matthew 24:14) Ekem, Jehovah ọdiọn̄ mmọ ke ndinam mmọ ẹnyene n̄kọri, idem adade akwa otuowo eke “mme erọn̄ en̄wen” edi ndinam utom ye mmọ. (John 10:16) “Afo anam idụt ọtọt, O Jehovah, anam idụt ọtọt; ada ukpono; anam kpukpru adan̄a isọn̄ ẹtara. O Jehovah, mmọ ẹbịne fi ke ini ukụt, ẹsioro uyo n̄kpe-ubọk: ufen fo odoro mmọ.”—Isaiah 26:15, 16.
“Ẹyebụhọde”
23. Nso n̄wọrọnda ediyarade odudu Jehovah ada itie ke 537 M.E.N.? (b) Nso ukem ediyarade odudu oro akada itie ke 1919 E.N.?
23 Isaiah afiak aka ebịne idaha oro Judah osobode ke adan̄aemi enye osụk odude ke ntan̄mfep ke Babylon. Enye emen idụt emi odomo ye n̄wan oro odude ke ubiak uman edi emi mîkemeke ndiman eyen sia mînyeneke un̄wam. (Kot Isaiah 26:17, 18.) Un̄wam oro edi ke 537 M.E.N., ndien ikọt Jehovah ẹfiak ẹnyọn̄ọ obio emana mmọ, ẹnyenede ọkpọsọn̄ udọn̄ ndifiak mbọp temple nnyụn̄ mfiak n̄wụk utuakibuot akpanikọ. Ke nditịm ntịn̄, idụt oro eset ke n̄kpa. “Mme akpa n̄kpa fo ẹyedu uwem, mme okpo mi ẹyebụhọde. Mbufo ẹmi ẹdụn̄de ke ntan ẹdemede, ẹkwọ: koro mbara ikọn̄ edide mbara fo, ndien isọn̄ ayaman mme ekpo.” (Isaiah 26:19) Nso ediyarade odudu Jehovah ke emi edi ntem! N̄ko-n̄ko, nso akwa uyarade ke emi ekedi ntem ke ini mme ikọ ẹmi ẹkesude ke usụn̄ifiọk eke spirit ke 1919! (Ediyarade 11:7-11) Ndien nnyịn isak iso didie ntem ise ini emi mme ikọ ẹmi ẹdisude ke ata ata usụn̄ ke obufa ererimbot ndien mbon oro ẹkpan̄ade ‘ẹdikopde Jesus uyo’ ẹto ke udi ‘ẹwọn̄ọ ẹdi’!—John 5:28, 29.
24, 25. (a) Didie ke mme Jew ke 539 M.E.N. ẹkeme ndinam ewụhọ Jehovah oro ndidịp idemmọ? (b) Nso ke “mme ubet” ẹkeme ndida mban̄a ke eyomfịn, ndien nso edu ke ana nnyịn ikọri iban̄a mmọ ẹmi?
24 Nte ededi, edieke anade mme anam-akpanikọ ẹdara mme edidiọn̄ eke spirit oro ẹn̄wọn̄ọde ebe ke Isaiah, ana mmọ ẹnam mme ewụhọ Jehovah. “Ikọt mi, mbufo ẹka ẹkedụk ke mme ubet mbufo, ẹnyụn̄ ẹberi itịm mbufo ẹbaha idem mbufo: ẹdịbe ini esisịt ntem, tutu ikpahaesịt ebe. Koro, sese, Jehovah ọmọn̄ oto ke ebiet esiemmọ ọwọrọ, ete inọ ererimbot ufen iban̄a mme idiọk ido mmọ; ndien isọn̄ ayayarade iyịp esie, idinyụn̄ ifụkke aba nditọ esie emi ẹkpan̄ade afai.” (Isaiah 26:20, 21; men Zephaniah 1:14 domo.) Ekeme ndidi mme ufan̄ikọ ẹmi ẹnyene akpa edisu ke ini Edidem Cyrus adade mbon Media ye Persia usụn̄ ndikan Babylon ke 539 M.E.N. Nte ewetmbụk owo Greece oro Xenophon ọdọhọde, ke ini Cyrus odụkde Babylon, enye owụk kpukpru owo ete ẹdu ke ufọk mmọ koro ẹnọde udịmekọn̄ esie “mme ewụhọ ndiwot kpukpru owo ẹmi mmọ ẹkụtde ke an̄wa.” Mfịn, “mme ubet” eke ntịn̄nnịm ikọ emi ẹkeme nditịm nnyene ebuana ye ediwak tọsịn esop ikọt Jehovah ke mme itie tọsịn duop ẹmi ẹdude ke ofụri ererimbot. Mme utọ esop ẹmi ẹyeka iso ndinyene akpan udeme ke uwem nnyịn, idem ke “akwa ukụt.” (Ediyarade 7:14) Edi akpan n̄kpọ didie ntem ete nnyịn inyene eti edu iban̄a esop inyụn̄ ibuana ke enye kpukpru ini!—Mme Hebrew 10:24, 25.
25 Ibịghike, ererimbot Satan ọmọn̄ edisịm utịt. Nnyịn idiọn̄ọke kan̄a nte Jehovah edikpemede ikọt esie ke enyene-ndịk ini oro. (Zephaniah 2:3) Nte ededi, nnyịn imọfiọk ite ke edinyan̄a nnyịn edikọn̄ọ ke nnyịn ndikọn̄ mbuọtidem nnyịn ke Jehovah ye ke nsọn̄ọnda nnyịn ye ke ndisụk ibuot nnọ enye.
26. Nso idi “Leviathan” ke eyo Isaiah ye ke eyo nnyịn, ndien nso itịbe inọ “kukubarakpa emi odude ke inyan̄” mi?
26 Ke asakde iso ese ini oro, Isaiah etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ ete: “Ke usen oro Jehovah ayada ofụt esie emi ọsọn̄de onyụn̄ okponde, onyụn̄ odobide, anam Leviathan, ọsọp-ukot urụkikọt oro; anam Leviathan urụkikọt emi awan̄ade; onyụn̄ owot kukubarakpa emi odude ke inyan̄.” (Isaiah 27:1) Ke akpa edisu, “Leviathan” ada aban̄a mme idụt oro nditọ Israel ẹkesuanade ẹka, utọ nte Babylon, Egypt, ye Assyria. Mme idụt ẹmi idikemeke ndibiọn̄ọ ikọt Jehovah ndifiak nnyọn̄ọ obio emana mmọ ke edikem ini. Mmanie, ndien ẹdi Leviathan eyomfịn? Etie nte edi Satan—“akani urụkikọt”—ye idiọk editịm n̄kpọ esie ke isọn̄, kpa n̄kpọutom esie ndin̄wana ye Israel eke spirit. (Ediyarade 12:9, 10; 13:14, 16, 17; 18:24) “Leviathan” ikenyeneke odudu aba ke idem ikọt Abasi ke 1919, ndien ibịghike enye eyebe efep ofụri ofụri ke ini Jehovah ‘ediwotde kukubarakpa emi odude ke inyan̄.’ Kan̄a ke emi, idụhe n̄kpọ ndomokiet emi “Leviathan” edidomode ndinam ikọt Jehovah emi edikụtde ata unen.—Isaiah 54:17.
“In̄wan̄-Vine Emi Wine Ofụtde”
27, 28. (a) In̄wan̄ vine Jehovah ada nso ọyọhọ ofụri ererimbot? (b) Didie ke Jehovah ekpeme in̄wan̄ vine esie?
27 Ke emi, Isaiah nte eyede ada ikwọ efen ndiwụt nte ikọt Jehovah ẹmi ẹbọhọde ufụn ẹn̄wụmde mfri: “Ke usen oro, mbufo ẹkwọ ẹban̄a vine [“in̄wan̄-vine emi wine ofụtde,” NW] ntem: Ami Jehovah n̄kpeme enye, mbebịt enye kpukpru ini: n̄kpekpeme enye ke okoneyo ye uwemeyo, mbak owo edinam enye n̄kpọ.” (Isaiah 27:2, 3) Nsụhọ Israel eke spirit ye mme nsan̄a mmọ ẹmi ẹnamde utom ọkpọsọn̄ ke akpanikọ ẹmeda mbun̄wụm eke spirit ẹyọhọ ererimbot. Nso ntak ndidia usọrọ nnyụn̄ n̄kwọ ikwọ ke emi edi ntem! Kpukpru itoro aka ebịne Jehovah, enye emi esede aban̄a in̄wan̄ vine esie ke ima.—Men John 15:1-8 domo.
28 Ke akpanikọ, idatesịt amada itie iyatesịt oro Jehovah ekebemde iso enyene! “Ifụtesịt idụhe mi ke idem: akpap ye n̄kukịm ẹkpekam ẹyi ke ekọn̄ ye ami, n̄kpobụmede ndụk ke esịt, mfọp mmọ ini kiet. Mîdịghe ntre, yak enye omụm odudu mi, onyụn̄ anam emem ye ami: yak enye anam emem ye ami.” (Isaiah 27:4, 5) Man okụt nte ke mme vine esie ẹka iso ndinyene akpakịp ‘wine emi ofụtde,’ Jehovah anuak onyụn̄ abiat odudu ekededi emi etiede nte mbiet oro ekemede ndibiat in̄wan̄ vine esie. Ntem, yak owo ndomokiet okûsịn mfọnọn̄kpọ esop Christian ke itiendịk! Utu ke oro, yak kpukpru owo ‘ẹmụm odudu Jehovah’ ẹkama, ẹyomde mfọn ye ukpeme esie. Ke ndinam ntre, mmọ ẹnam emem ye Abasi—n̄kpọ emi edide ata akpan n̄kpọ tutu Isaiah etịn̄ enye utịm ikaba. Nso idi utịp? “Ke eyo emi edide, Jacob oyomụm orụn̄ ke isọn̄: Israel eyesehe onyụn̄ asiaha ikọn̄, onyụn̄ ada mbun̄wụm ọyọhọ ke iso ererimbot.” (Isaiah 27:6) c Nso utịbe utịbe uyarade edisu odudu Jehovah ke ufan̄ikọ emi edi ntem! Tọn̄ọ ke 1919, mme Christian oro ẹyetde aran ẹmeda “mbun̄wụm,” kpa ọno-nsọn̄idem udia eke spirit, ẹyọhọ isọn̄. Nte utịp, ediwak miliọn mme anam-akpanikọ erọn̄ en̄wen, ẹmi ẹtienede mmọ “ẹnam n̄kpọ ẹnọ [Abasi] uwemeyo ye okoneyo” ẹmediana ye mmo. (Ediyarade 7:15) Ke mbiara ererimbot emi, mmọ ẹmi ẹmụm n̄kokon̄ idaha esie ẹkama idara idara. Ndien Jehovah aka iso ndida n̄kọri ndiọn̄ mmọ. Akpakam nnyịn idehede ifre akwa ifet eke edibuana ke “mbun̄wụm” nnyụn̄ mbuana enye ye mbon en̄wen ebe ke nnyịn ndikwọ itoro!
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a Ekeme ndidi enyịn̄ oro Ar ọwọrọ “Obio.”
c Ẹneme Isaiah 27:7-13 ke ekebe oro odude ke page 285.
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Ekebe ke page 285]
“Akwa Nnụk” Atan̄a Ubọhọ
Ke 607 M.E.N., ubiak oro Judah okopde etetịm ọsọn̄ ke ini Jehovah ọtụnọde ọsọn̄-ibuot idụt esie ke nditan̄ mmọ n̄ka ntan̄mfep. (Kot Isaiah 27:7-11.) Ndudue idụt oro etịm okpon akan se ẹdade mme uwa unam ẹsio isop. Ntre, kpa nte owo ekemede ndida “mfiori” (NW) mbịn erọn̄ ye ebot m̀mê nte “ọkpọsọn̄ ofụm” ekemede ndisuan ikọn̄, Jehovah ebịn Israel osion̄o ke isọn̄ emana mmọ. Ke oro ebede, idem mbon mmemidem, ẹmi iban ẹdade ẹban̄a, ẹkeme ndibụme se isụhọde ke isọn̄.
Nte ededi, ini ekem Jehovah ndinyan̄a ikọt esie nsio ke ntan̄mfep. Enye anam mmọ ẹbọhọ kpa nte ọtọin̄wan̄ anamde olive emi, yak idọhọ, odude ke n̄kpọkọbi ke eto ọbọhọ. “Ndien ama ekem ke usen oro, Jehovah ayatuak, ọtọn̄ọde ke isọn̄ akpa tutu esịm ke idịm Egypt, ndien ẹyetan̄ mbufo kiet kiet ẹbon, O nditọ Israel. Ama onyụn̄ ekem ke usen oro, ẹyefụri akwa ukotowo, ndien mmọ eke ẹsopde ke isọn̄ Assyria, ye mmọ eke ẹsuanade ke isọn̄ Egypt, ẹyedi ẹdituak ibuot ẹnọ Jehovah ke edisana obot ke Jerusalem.” (Isaiah 27:12, 13) Ke enye akande ke 539 M.E.N., Cyrus ọnọ ewụhọ ete ẹsana kpukpru mme Jew ẹmi ẹdude ke obio ukara esie ẹyak, emi esịnede mbon oro ẹdude ke Assyria ye Egypt. (Ezra 1:1-4) Etie nte n̄kpọ eke ẹfụride “akwa ukotowo,” ẹkwọde ikwọ idatesịt ẹnọ ikọt Abasi.
[Ndise ke page 275]
‘Akamba udia eke enyenede isek’
[Ndise ke page 277]
Ikpat mbon oro ẹkedide mbon n̄kpọkọbi ẹdịghi Babylon
[Ndise ke page 278]
“Ẹkedụk ke mme ubet mbufo”
