Un̄wam Itoho Ererimbot Emi
Ibuot Edịp Ye Inan̄
Un̄wam Itoho Ererimbot Emi
1, 2. (a) Ntak emi mme andidụn̄ Jerusalem ẹkopde ndịk? (b) Ke ẹkerede ẹban̄a afanikọn̄ oro esịmde Jerusalem, mme mbụme ewe ẹdot?
MME andidụn̄ Jerusalem ẹkop ndịk—ndien oro edi ye eti ntak! Assyria, obio ukara oro okopde odudu akan ke ini oro, amada ekọn̄ odụk “kpukpru obio Judah ẹmi ẹnyenede ibibene, onyụn̄ ada mmọ.” Idahaemi, udịmekọn̄ Assyria ke ẹdịghe ibuot obio Judah. (2 Ndidem 18:13, 17) Nso ke Edidem Hezekiah ye mme andidụn̄ Jerusalem eken ẹdinam?
2 Sia mme obio eken ke idụt esie ẹma ẹkedọduọ, Hezekiah ọfiọk ete ke Jerusalem ikemeke ubọk ye okopodudu udịmekọn̄ Assyria. Akan oro, mbon Assyria ẹwọrọ etop ibak ye afai ke usụn̄ oro mînyeneke udomo. Udịmekọn̄ idụt oro ẹnen̄ede ẹnyene ndịk tutu mme asua ẹsifen̄e ndusụk ini ye unana edikam nda n̄n̄wana! Ke ẹkerede ẹban̄a idaha nnanenyịn oro Jerusalem odude, m̀mọ̀n̄ ke mme andidụn̄ enye ẹdiwọn̄ọde ẹka ẹkeyom un̄wam? Ndi usụn̄ ndomokiet odu ndibọhọ udịmekọn̄ Assyria? Ndien ikọt Abasi ẹkesan̄a didie ẹdidu ke utọ idaha oro? Man ibọrọ mme mbụme ẹmi, nnyịn inyene ndifiak edem n̄kese nte Jehovah akanamde n̄kpọ ye idụt ediomi esie ke mme isua oro ẹkebemde iso.
Nsọn̄ibuot ke Israel
3, 4. (a) Ini ewe ndien didie ke ẹkebahade idụt Israel ẹsịn ke obio ubọn̄ iba? (b) Nso idiọk ntọn̄ọ ke Jeroboam ọkọnọ obio ubọn̄ esien duop eke Israel?
3 Ọtọn̄ọde ke ini emi Israel ọkọkpọn̄de Egypt tutu esịm ini n̄kpa Solomon eyen David—se ibede ufan̄ isua 500—esien Israel 12 ẹkediana kiet nte idụt kiet. Ke Solomon ama akakpa, Jeroboam ama ada esien duop eke edem edere usụn̄ ndisọn̄ ibuot ye ufọk David, ndien ọtọn̄ọde ke ini oro aka iso, ẹma ẹbahade idụt oro ẹsịn ke obio ubọn̄ iba. Emi ekedi ke isua 997 M.E.N.
4 Jeroboam ekedi akpa edidem obio ubọn̄ edem edere Israel, ndien enye ama ada mme andidu ke idak esie usụn̄ ndisọn̄ ibuot ebe ke ndida itie oku oro mîkemke ye ibet ye ndutịm utuakibuot nnọ eyenenan̄ n̄kpụhọ ye itie oku Aaron ye utuakibuot nnọ Jehovah emi ibet okoyomde. (1 Ndidem 12:25-33) Emi ekedi n̄kpọ itekesịt ọnọ Jehovah. (Jeremiah 32:30, 35) Ke emi ye mme ntak efen, enye ama ayak Assyria akan Israel. (2 Ndidem 15:29) Edidem Hoshea ama odomo ndibụn̄ ọkpọnọ Assyria ebe ke ndidụk odu ye Egypt, edi uduak oro ama okpu.—2 Ndidem 17:4.
Israel Ọwọn̄ọde Ebịne Nsunsu Ebiet Ubọhọ
5. Israel ọwọn̄ọde ebịne anie kaban̄a un̄wam?
5 Jehovah oyom ndinam nditọ Israel ẹfiọk se mmọ ẹnamde. a Ntre enye osio prọfet Isaiah ọdọn̄ ye etop oro etienede mi: “Ifonke fọn inọ mmọ eke ẹsụhọrede ke Egypt ẹyom owo eke an̄wamde mmọ; ẹnyụn̄ ẹberede idem ke horse, ẹnyụn̄ ẹbuọtde idem mmọ ke chariot, koro ẹwakde; ye ke mbio horse, koro mmọ ẹsọn̄ọde eti-eti; edi mmọ isehe Edisana Abasi Israel, inyụn̄ iyomke Jehovah!” (Isaiah 31:1) Nso n̄kpọ mmọn̄eyet ke edi ntem! Israel enen̄ede ọbuọt idem ke mme horse ye chariot ekọn̄ akan nte ọbuọtde idem ke odu-uwem Abasi, Jehovah. Ke usụn̄ ukere n̄kpọ obụkidem Israel, mme horse Egypt ẹwak ẹnyụn̄ ẹkop odudu. Ke akpanikọ, Egypt eyedi eti ufan ndin̄wana ye udịmekọn̄ Assyria! Nte ededi, idibịghike nditọ Israel ẹyesọp ndikụt nte ke ediomi obụkidem oro mmọ ẹnamde ye Egypt edi ikpîkpu.
6. Ntak emi Israel ndiwọn̄ọde mbịne Egypt owụtde in̄wan̄în̄wan̄ unana mbuọtidem ke Jehovah?
6 Ebede ke Ibet ediomi, mme andidụn̄ Israel ye Judah ẹdu ke itie ebuana oro ẹyakde idem ẹnọ Jehovah. (Exodus 24:3-8; 1 Chronicles 16:15-17) Ke ndiwọn̄ọde mbịne Egypt kaban̄a un̄wam, Israel owụt unana mbuọtidem ke Jehovah ye edifụmi mme ibet oro ẹdide ubak edisana ediomi oro. Ntak-a? Koro mme ikọ ediomi oro ẹsịne un̄wọn̄ọ oro nte ke Jehovah eyekpeme ikọt esie edieke mmọ ẹnọde enye san̄asan̄a utuakibuot. (Leviticus 26:3-8) Ke ndinam un̄wọn̄ọ oro, Jehovah owụt nte idide “odudu mmọ ke ini ukụt” ke ediwak ini. (Psalm 37:39; 2 Chronicles 14:2, 9-12; 17:3-5, 10) Akan oro, ebede ke Moses, esịne-ufọt Ibet ediomi, Jehovah ama asian ndidem Israel ini iso ete ẹkûkọ ediwak horse ẹnọ idemmọ. (Deuteronomy 17:16) Ndinam ewụhọ emi okpowụt ke ndidem ẹmi ẹberi edem ke “Edisana Abasi Israel” kaban̄a ukpeme. Ke mfụhọ, mme andikara Israel inyeneke utọ mbuọtidem oro.
7. Nso ke mme Christian ẹkeme ndikpep mfịn nto unana mbuọtidem Israel?
7 Ukpepn̄kpọ odu mi ọnọ mme Christian mfịn. Israel ekeberi edem ke un̄wam oro ẹkụtde ke enyịn oto Egypt utu ke un̄wam oro enen̄erede okop odudu akan emi otode Jehovah. Kpasụk ntre mfịn, ẹkeme ndidomo mme Christian ndikọn̄ mbuọtidem mmọ ke mme ebiet ifụre obụkidem—okụk ke ban̄k, idaha ke n̄kaowo, nsio nsio ebuana ke ererimbot—utu ke Jehovah. Edi akpanikọ, mme ibuot ubon Christian ẹda mbiomo mmọ ndinọ mme ubon mmọ n̄kpọ obụkidem ke akpan n̄kpọ. (1 Timothy 5:8) Edi mmọ ikọn̄ke mbuọtidem mmọ ke mme n̄kpọ obụkidem. Ndien mmọ ẹkpeme idem ke “kpukpru orụk edisịn esịt ke n̄kpọ owo.” (Luke 12:13-21) N̄kukụre “ebiet ubọhọ ke ini nnanenyịn” edi Jehovah Abasi.—Psalm 9:9; 54:7.
8, 9. (a) Okposụkedi ekemede ndidi uduak Israel idiọkke ke ndutịm ekọn̄, nso ididi utịp, ndien ntak-a? (b) Nso idi ukpụhọde ke ufọt mme un̄wọn̄ọ owo ye eke Jehovah?
8 Ke nditịm ntịn̄, Isaiah asak mme adausụn̄ nditọ Israel ẹmi ẹketọn̄ọde ediomi oro ye Egypt, ọdọhọde ete: “Edi enye n̄ko ọfiọk n̄kpọ, onyụn̄ ada idiọk-n̄kpọ edi, enye ikabakede uyo esie; edi adaha ke enyọn̄ ọtọhọ ye ufọk mme oburobụt owo, ye mmọ ẹmi ẹn̄wamde mme anam-idiọk.” (Isaiah 31:2) Mme adausụn̄ Israel ẹkeme ndikere ke mmimọ imenyene eti ibuot. Edi nte idịghe Andibot ekondo enyene eti ibuot akan? Ke enyọn̄ enyọn̄, uduak Israel ndiyom un̄wam nto Egypt idiọkke ke ndutịm un̄wana ekọn̄. Edi, ndinam utọ ufan ukaraidem oro edi efịbe eke spirit ke enyịn Jehovah. (Ezekiel 23:1-10) Nte utịp, Isaiah ọdọhọ ete ke Jehovah ‘ayada idiọkn̄kpọ edi.’
9 Owo ikemeke-keme ndibuọt idem ke mme un̄wọn̄ọ owo, ndien ukpeme otode owo inyeneke iwụk. Ke n̄kan̄ eken, iyomke Jehovah ‘okpụhọde uyo esie.’ Enye iditreke ndinam se enye ọn̄wọn̄ọde. Ikọ esie ifiakke itiene enye ubọk ubọk.—Isaiah 55:10, 11; 14:24.
10. Nso iditịbe inọ Egypt ye Israel?
10 Nte mbon Egypt ẹyedi ukpeme oro ẹkemede ndiberi edem ọnọ Israel? Baba. Isaiah asian Israel ete: “Edi Egypt edi owo, idịghe Abasi; ndien mme horse mmọ ẹdi obụkidem, idịghe spirit. Ndien Jehovah eyemenede ubọk esiemmọ, ndien owo eke an̄wamde ayatuak ukot, ndien owo eke enye an̄wamde oyonyụn̄ ọduọ, ndien ẹyesobo kpukpru mmọ ọtọ kiet.” (Isaiah 31:3) Andin̄wam (Egypt) ye enye emi ẹn̄wamde (Israel) ẹyetuak ukot, ẹduọn̄ọ, ẹnyụn̄ ẹsịm utịt mmọ ke ini Jehovah emenerede ubọk ke ndida Assyria nnọ ubiereikpe esie.
Iduọ Samaria
11. Nso mbụk idiọkn̄kpọ ke Israel ọkọ obon, ndien nso idi utịp?
11 Ke mbọm esie, Jehovah ọdọn̄ mme prọfet ndien ndien ete ẹkesịn udọn̄ ẹnọ Israel ndikabade esịt nnyụn̄ mfiak ntiene edisana utuakibuot. (2 Ndidem 17:13) Kpa ye emi, Israel adian idiọkn̄kpọ efen ke utuakibuot esie nnọ eyenenan̄ ebe ke ndisịn idem ke ubreidiọn̄, oburobụt utuakibuot nnọ Baal, ye edituak ibuot nnọ eto n̄kpe ye mme edikon̄ ebiet. Nditọ Israel ẹkam ẹnam “nditọ-iren mmọ ye nditọ-iban mmọ ẹbe ẹdụk ke ikan̄,” ẹwade mfri ikpọkidem mmọ ẹnọ ndem. (2 Ndidem 17:14-17; Psalm 106:36-39; Amos 2:8) Man ada utịt ọsọk idiọkido Israel, Jehovah ọnọ ewụhọ ete: “Samaria omonyụn̄ atak, kpa edidem esie, nte mbio ke enyọn̄ mmọn̄.” (Hosea 10:1, 7) Ke 742 M.E.N., udịmekọn̄ Assyria ada ekọn̄ odụk Samaria, ibuot obio Israel. Ke ẹma ẹkekan obio ẹkụk ke isua ita, Samaria ọduọ, ndien ke 740 M.E.N., obio ubọn̄ esien duop idụhe aba.
12. Nso utom ke Jehovah owụk ete ẹnam mfịn, ndien nso itịbe inọ mbon oro ẹfụmide ntọt oro?
12 Ke eyo nnyịn Jehovah omowụk ete ẹnam utom ukwọrọikọ ke ofụri ererimbot man ẹtọt “kpukpru owo ke kpukpru ebiet, ẹte mmọ ẹkabade esịt.” (Utom 17:30; Matthew 24:14) Mbon oro ẹsịnde usụn̄ edinyan̄a Abasi ẹyekabade ẹtie nte “n̄kọk oro ẹsịbede,” emi ẹsobode nte ọsọn̄-ibuot idụt Israel. Ke n̄kan̄ eken, mbon oro ẹdoride enyịn ke Jehovah “ẹyeda isọn̄ ẹnyene, ẹnyụn̄ ẹdụn̄ ke esịt ke nsinsi.” (Psalm 37:29) Do, owụt eti ibuot didie ntem ndifep mme ndudue oro obio ubọn̄ Israel eset akanamde! Ẹyak nnyịn ikọn̄ ofụri mbuọtidem nnyịn ke Jehovah kaban̄a edinyan̄a.
Odudu Edinyan̄a Jehovah
13, 14. Nso ikọ ndọn̄esịt ke Jehovah enyene ọnọ Zion?
13 Jerusalem, ibuot obio Judah, odu n̄kpọ nte kilomita ifan̄ ọkpọn̄ adan̄a edem usụk Israel. Mme andidụn̄ Jerusalem ẹtịm ẹfiọk se itịbede inọ Samaria. Idahaemi enyene-ndịk asua oro akadade utịt ọsọk mbọhọidụn̄ mmọ eke edem edere ke esịn mmọ ndịk ke idem. Nte mmọ ẹyekpep n̄kpọ ẹto se iketịbede inọ Samaria?
14 Mme ikọ efen oro Isaiah etịn̄de ẹnọ mme andidụn̄ Jerusalem ndọn̄esịt. Enye ọsọn̄ọ etịn̄ ọnọ mmọ ete ke Jehovah ke osụk amama ikọt ediomi esie, ọdọhọde ete: “Ntem ke Jehovah ọdọhọ mi, ete, Kpa nte lion ye abak lion ẹkụnide ẹban̄a unam mmọ, ẹmi mmọ ẹkotde otu mme ekpeme-ufene ẹte ẹdiwot enye, edi uyom mmọ inamke enye ndịk, iwok mmọ inyụn̄ inamke esịt akpa enye; kpasụk ntre ke Jehovah mme udịm edisụhọde an̄wana ekọn̄ ke akamba obot Zion, ye ke ekpri obot esie.” (Isaiah 31:4) Nte abak lion adade ekpeme unam eke enye editade, Jehovah ke ufụp esie eyekpeme edisana obio esie, Zion. Nnam-inua, mme ikọ ndịghe, m̀mê iwok ekededi oro udịmekọn̄ Assyria ẹnamde idikpanke Jehovah ndinam uduak esie.
15. Didie ke Jehovah anam n̄kpọ ye mme andidụn̄ Jerusalem ke ima ye mbọm?
15 Idahaemi, tịm fiọk ima ima usụn̄ oro Jehovah anamde n̄kpọ ye mme andidụn̄ Jerusalem: “Kpa nte inuen efede, kpasụk ntre ke Jehovah mme udịm edifụk Jerusalem, ofụk onyụn̄ anyan̄a; ebe, onyụn̄ anam ọbọhọ.” (Isaiah 31:5) Eka inuen esidu ke edidemede kpukpru ini ndikpeme nditọ esie. Enye atat mba efe akanade nditọ esie onyụn̄ asuan enyịn, oyomde idiọn̄ọ n̄kpọndịk ekededi. Edieke unam efen asan̄ade ekpere, enye obụmede edi ndikpeme nditọ esie. Ke ukem usụn̄ oro, Jehovah ke ima eyekpeme mme andidụn̄ Jerusalem ke ntak mbon Assyria ẹmi ẹdade ekọn̄ ẹdụk.
‘Mbufo Ẹkabade’
16. (a) Nso ima ima eben̄e ke Jehovah esịn ọnọ ikọt esie? (b) Ini ewe ke nsọn̄ibuot mbio Judah enen̄ede owụt idem? Nam an̄wan̄a.
16 Ke emi Jehovah eti ikọt esie ete ke mmọ ẹmenam idiọkn̄kpọ onyụn̄ esịn udọn̄ ọnọ mmọ ndikpọn̄ ndiọi usụn̄ mmọ: “Mbufo nditọ Israel, ẹkabade ẹtiene Enye emi ẹmiomde eti-eti.” (Isaiah 31:6) Idịghe obio ubọn̄ esien Israel duop ikpọn̄ ọsọn̄ ibuot. Mbon Judah, ye “nditọ Israel” n̄ko, ẹma ‘ẹmiom emiom eti-eti.’ Emi eyetịm ayarade esisịt ini ke Isaiah okụrede etop ntịn̄nnịm ikọ esie ke ini Manasseh, eyen Hezekiah, akabarede edi edidem. Nte n̄wetnnịm n̄kpọ Bible ọdọhọde, ‘Manasseh anam Judah ye mme andidụn̄ Jerusalem ẹdue, ẹnyụn̄ ẹnam idiọk ẹkan mme idụt oro Jehovah okosobode ke iso nditọ Israel efep.’ (2 Chronicles 33:9) Kere ban̄a oro! Jehovah osobo mme idụt ukpono ndem ke ntak mbubiam ido mmọ, edi mme andidụn̄ Judah, ẹmi ẹdude ke itie ebuana ediomi ye Jehovah, ẹkam ẹdiọk ẹkan mbio idụt oro.
17. Ke ewe usụn̄ ke mme idaha ererimbot mfịn ẹbiet mmọ oro ẹkedude ke Judah ke idak Manasseh?
17 Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ọyọhọ isua ikie-21 emi, mme idaha ererimbot ẹdi ukem ye eke Judah ke eyo Manasseh ke ediwak idaha. Usua eke ido ukpono, eke orụk, ye eke ekpụk ke aka iso ndibahade ererimbot. Mme enyene-ndịk uwotowo, ndutụhọ, idan̄ n̄kanubọk, ye inua-okot unam ekpụk asana ẹmenọmọ ediwak miliọn owo. Nte eyịghe mîdụhe, mme owo ye mme idụt—akpan akpan mme idụt Christendom—ẹmeka ‘anyan ke nsọn̄ibuot mmọ.’ Nte ededi, nnyịn imekeme ndinịm ke akpanikọ nte ke Jehovah idiyakke idiọkido aka iso ke nsinsi. Ntak-a? Ke ntak se ikadade itie ke eyo Isaiah.
Ẹnyan̄a Jerusalem
18. Nso ntọt ke Rabshakeh ọnọ Hezekiah?
18 Ndidem Assyria ẹketoro mme abasi mmọ ke edikan oro mmọ ẹkenyenede ke ekọn̄. N̄wed oro Ancient Near Eastern Texts esịne mme uwetn̄kpọ Ashurbanipal, edidem Assyria emi ọkọdọhọde ke ikọbọ ndausụn̄ ito “Ashur, Bel, Nebo, ikpọ abasi, mbọn̄ [esie], ẹmi (kpukpru ini) ẹkesisan̄ade [enye] ke n̄kan̄, [ke ini enye] akande mbonekọn̄ (oro ẹnyenede mbufiọk) . . . ke akwa an̄wan̄wa ekọn̄.” Ke eyo Isaiah, Rabshakeh, emi adade ke ibuot Edidem Sennacherib eke Assyria, ekenịm kpasụk ntre ke akpanikọ nte ke mme abasi ẹsinyene ubọk ke ekọn̄ oro mme owo ẹn̄wanade ke ini enye eketịn̄de ikọ ọnọ Edidem Hezekiah. Enye odụri edidem mme Jew utọn̄ ete okûbuọt idem ke Jehovah kaban̄a edinyan̄a onyụn̄ owụt nte ke mme abasi idụt efen ikenyeneke ukeme ndikpeme ikọt mmọ mbiọn̄ọ okopodudu udịmekọn̄ Assyria.—2 Ndidem 18:33-35.
19. Didie ke Hezekiah anam n̄kpo aban̄a isụn̄i Rabshakeh?
19 Didie ke Edidem Hezekiah anam n̄kpọ aban̄a? Mbụk Bible ọdọhọ ete: “Ke ini edidem Hezekiah okopde, enye onyụn̄ awai edisịne-n̄kpọ esiemmọ, onyụn̄ esịne ọfọn̄-ikpo ke idem, odụk ke ufọk Jehovah.” (2 Ndidem 19:1) Hezekiah ọdiọn̄ọ ete ke Owo kiet kpọt odu emi ekemede ndin̄wam imọ ke enyene-ndịk idaha emi. Enye osụhọde idem esie onyụn̄ eberi edem ke Jehovah kaban̄a ndausụn̄.
20. Didie ke Jehovah edinam n̄kpọ ke ibuot mme andidụn̄ Judah, ndien nso ke mmọ ẹkpekpep ẹto emi?
20 Jehovah ọnọ ndausụn̄ oro ẹkeyomde. Ebede ke prọfet Isaiah, enye ọdọhọ ete: “Ke usen oro kpukpru owo ẹyesua ibọk silver mmọ, ye ibọk gold mmọ, ẹmi mme idiọk ubọk mbufo ẹkenamde ẹnọ mbufo.” (Isaiah 31:7) Ke ini Jehovah an̄wanade ọnọ ikọt esie, ẹyeyarade se mme abasi Sennacherib ẹdide—ikpîkpu n̄kpọ. Emi edi ukpepn̄kpọ oro mme andidụn̄ Judah ẹkpebọde. Kpa ye edinam akpanikọ Edidem Hezekiah, mme nsunsu abasi ẹma ẹyọhọ idụt Judah, ukem nte Israel. (Isaiah 2:5-8) Ye mme andidụn̄ Judah, ndifiak nnyene itie ebuana ye Jehovah oyoyom edikabade esịt n̄kpọn̄ idiọkn̄kpọ mmọ nnyụn̄ nsịn ‘ibọk mmọ.’—Se Exodus 34:14.
21. Didie ke Isaiah etịn̄ ke ntịn̄nnịm ikọ aban̄a ubiereikpe Jehovah ke idem Assyria?
21 Isaiah idahaemi etịn̄ ke ntịn̄nnịm ikọ aban̄a ubiereikpe Jehovah kaban̄a enyene-ndịk asua Judah: “Assyria ọyọduọ ke ofụt, idịghe eke owo; ofụt Enye mi mîdịghe owo oyonyụn̄ adia enye; ndien enye eyefehe mbak ofụt, mbon-ekọn̄ esie ẹyenyụn̄ ẹkabade ẹtomo utomo.” (Isaiah 31:8) Ke ini ekemde, mme andidụn̄ Jerusalem ikam isioho ofụt mmọ ke efọk mmọ. Ẹmekan mfọnn̄kan ke otu udịmekọn̄ Assyria, idịghe ke ofụt owo, edi ke ofụt Jehovah. Amaedi Edidem Sennacherib eke Assyria, “enye eyefehe mbak ofụt.” Ke mbonekọn̄ 185,000 ẹma ẹkekpan̄a ke ubọk angel Jehovah, enye afiak ọnyọn̄ ufọk. Ekem, nditọiren esie ẹwot enye ke adan̄aemi enye atuakde ibuot ọnọ Nisroch abasi esie.—2 Ndidem 19:35-37.
22. Nso ke mme Christian ẹkeme ndikpep nto mme n̄kpọntịbe ẹban̄ade Hezekiah ye Sennacherib?
22 Owo ndomokiet, esịnede Hezekiah, ikemeke ndida n̄kụt usụn̄ oro Jehovah edidade anyan̄a Jerusalem osio ke ubọk udịmekọn̄ Assyria. Edi, usụn̄ oro Hezekiah esede aban̄a afanikọn̄ oro enịm eti uwụtn̄kpọ ọnọ mbon oro ẹsobode mme idomo mfịn. (2 Corinth 4:16-18) Ke ekerede aban̄a enyene-ndịk etop ndịghe oro Assyria ekesịnde Jerusalem, Hezekiah nte an̄wan̄ade ama okop ndịk. (2 Ndidem 19:3) Kpa ye oro, enye ama enyene mbuọtidem ke Jehovah, ndien enye okoyom ndausụn̄ Esie, idịghe eke owo. Nso edidiọn̄ ke emi ekedi ntem ọnọ Jerusalem ke enye ndikanam ntre! Mme Christian oro ẹbakde Abasi mfịn ẹkeme n̄ko ndikop ọkpọsọn̄ ndịk ke ini ẹdude ke mfịghe. Ke ediwak idaha, ntak an̄wan̄a. Edi, edieke nnyịn ‘itopde kpukpru ọkpọsọn̄ ekikere eke ẹtịmerede nnyịn esịt idori Jehovah,’ enye eyekere aban̄a nnyịn. (1 Peter 5:7) Enye ayan̄wam nnyịn ikan ndịk nnyịn onyụn̄ ọsọn̄ọ nnyịn idem ndiyọ idaha oro esịnde mfịghe odu.
23. Ke ewe usụn̄ ke Sennacherib okop ndịk utu ke Hezekiah?
23 Ke akpatre, edi Sennacherib okop ndịk, idịghe Hezekiah. Nnyịn ikeme ndika mbịne anie? Isaiah ebem iso etịn̄ ete: “Ndịk ayanam akwa itiat esie ebe, ọfọn̄-etak-ubom oyonyụn̄ anam mme etubom esie ẹdịghe: emi edi uyo Jehovah emi enyenede ikan̄ ke Zion, ye otụn̄ ikan̄ ke Jerusalem.” (Isaiah 31:9) Mme abasi Sennacherib—“akwa itiat” esie, kpa ebiet ubọhọ emi enye ọbuọtde idem—ẹkpu enye. Mmọ, yak idọhọ, “ẹbe.” Akan oro, idem mbọn̄ Sennacherib inọhọ un̄wam. Mmọ n̄ko ẹkop ndịk.
24. Nso in̄wan̄în̄wan̄ etop ke ẹkeme ndikpep nto se iketịbede inọ Assyria?
24 Ikpehe ntịn̄nnịm ikọ Isaiah emi akama in̄wan̄în̄wan̄ etop ọnọ owo ekededi oro oyomde ndidi andibiọn̄ọ Abasi. Idụhe n̄kpọekọn̄, odudu, usụn̄ unam n̄kpọ ndomokiet oro ekemede ndinam mme uduak Jehovah ẹkpu. (Isaiah 41:11, 12) Ke ukem ini oro, mbon oro ẹdọhọde ke inam n̄kpọ Abasi, edi emi ẹwọn̄ọrede ẹkpọn̄ enye ẹkeyom ukpeme ke mme usụn̄ obụkidem, ẹyekụt edikpu. Owo ekededi oro ‘mîsehe Edisana Abasi Israel’ oyokụt nte Jehovah ‘adade idiọk-n̄kpọ edi.’ (Isaiah 31:1, 2) Ke akpanikọ, n̄kukụre ata itie ubọhọ oro ebịghide edi Jehovah Abasi.—Psalm 37:5.
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a Eyedi ẹwet akpa ufan̄ikọ ita eke Isaiah ibuot 31 akpan akpan ẹnọ Israel. Etie nte akpatre ufan̄ikọ itiokiet Isa 31:4-9 ẹnyene Judah.
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Ndise ke page 319]
Mbon oro ẹkọn̄de mbuọtidem ke mme n̄kpọ obụkidem ẹyekụt edikpu
[Ndise ke page 322]
Ukem nte lion adade ekpeme se enye editade, Jehovah eyekpeme edisana obio esie
[Mme ndise ke page 324]
Usua eke ido ukpono, eke orụk, ye eke ekpụk ẹbahade ererimbot
[Ndise ke page 326]
Hezekiah ama aka ufọk Jehovah okoyom un̄wam
