Ibuot Edịp Ye Itiokiet

“Ẹbre Nsinsi ke Se Ami Mbotde”

Isaiah 65:1-25

1. Mme ikọ ewe oro ẹfiakde ẹnọ nsọn̄ọ ke apostle Peter ekewet, ndien nso mbụme edemede?

 NTE nnyịn iyokụt utịt ukwan̄ikpe ye ndutụhọ tutu amama? Ke se ikande isua 1,900 emi ẹkebede, apostle Peter ama ewet mme ikọ oro ẹfiakde ẹnọ nsọn̄ọ mi ete: “Nnyịn itie ibet obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄, nte un̄wọn̄ọ [Abasi] edide; ndien edi do ke edinen ido edidụn̄.” (2 Peter 3:13) Peter ye mme anam-akpanikọ asan̄autom Abasi eken ke ofụri ediwak isua ikie, ẹkedori enyịn ke utịbe utịbe usen oro ubiatibet, ufịk, ye afai ẹditrede, edinen ido edinyụn̄ akarade. Nte nnyịn imekeme nditịm nnịm ke akpanikọ nte ke un̄wọn̄ọ emi oyosu?

2. Ewe prọfet eketịn̄ aban̄a “obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄,” ndien nso edisu ke ntịn̄nnịm ikọ eke eset oro enyene?

² Ih, nnyịn imekeme! Ke ini Peter eketịn̄de aban̄a “obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄,” enye ikọnọhọ obufa ekikere. Ke n̄kpọ nte isua 800 ke mbemiso, Jehovah ama etịn̄ mme ukem ikọ oro ebe ke prọfet Isaiah. Akpa un̄wọn̄ọ oro ama osu ke esisịt udomo ke 537 M.E.N. ke ini ẹkesion̄ode mme Jew ke ntan̄mfep Babylon, ẹnamde mmọ ẹfiak ẹnyọn̄ọ obio emana mmọ. Edi ntịn̄nnịm ikọ Isaiah ke enyene utịbe utịbe edisu mfịn, ndien nnyịn isak iso ise edisu oro edinen̄erede akama nduaidem ke obufa ererimbot Abasi emi edide. Ke akpanikọ, inem inem ntịn̄nnịm ikọ oro ẹketịn̄de ẹbe ke Isaiah anam ẹda ẹkụt mme  edidiọn̄ oro Abasi obonde ke ini iso ọnọ mbon oro ẹmade enye.

Jehovah Ekpe “Mbon Nsọn̄-Ibuot” Ubọk

3. Nso mbụme ke ẹnọ nnyịn ibọrọ ke Isaiah ibuot 65?

³ Ti ete ke Isaiah 63:15–64:12 esịne akam ntịn̄nnịm ikọ Isaiah ke ibuot mme Jew mbon ntan̄mfep ke Babylon. Nte mme ikọ Isaiah ẹnamde an̄wan̄a, ediwak mme Jew ituakke ibuot inọ Jehovah ke ofụri ukpọn̄, edi ndusụk mmọ ẹkabade esịt ẹnyụn̄ ẹbịne enye. Nte Jehovah ayafiak atan̄ idụt oro obok ke ntak nsụhọ oro ẹtuade n̄kpọfiọk? Nnyịn ikụt ibọrọ ke Isaiah ibuot 65. Edi mbemiso anamde un̄wọn̄ọ edinyan̄a ọnọ ibat ibat mbon oro ẹnamde akpanikọ, Jehovah etịn̄ ubiereikpe oro anade ebet ediwak owo oro ẹnanade mbuọtidem.

4. (a) Ke edide isio ye ọsọn̄ibuot ikọt esie, mmanie ẹdiyom Jehovah? (b) Didie ke apostle Paul akabuan Isaiah 65:1, 2?

⁴ Jehovah ọmọyọ uyịre uyịre nsọn̄ibuot ikọt esie. Nte ededi, ini eyedi oro enye edikpọn̄de mmọ ọnọ mme asua mmọ onyụn̄ ada mbon en̄wen ke mfọnido esịn ke mfọn esie. Ebede ke Isaiah, Jehovah ọdọhọ ete: “Mmọ eke mîkobụpke ẹmebịne mi; mmọ eke mîkoyomke mi ẹmekụt mi: mmọdọhọ idụt eke mîkereke enyịn̄ mi, nte, Se mi, se mi.” (Isaiah 65:1) Edi n̄kpọ mfụhọ nditịn̄ mban̄a ikọt ediomi Jehovah nte ke mbon idụt ẹyedi ẹtiene Jehovah edi ọsọn̄ibuot Judah nte ofụri idụt ẹyesịn ndinam ntre. Isaiah idịghe n̄kukụre prọfet oro ebemde iso etịn̄ nte ke Abasi ke akpatre eyemek idụt oro owo mîkọdiọn̄ọke ke mbemiso. (Hosea 1:10; 2:23) Apostle Paul ama okot oto Isaiah 65:1, 2 ke Septuagint ndisọn̄ọ nte ke mbon idụt ẹyenyene “edinen ido eke otode ke mbuọtidem,” idem okposụkedi mme amanaisọn̄ Jew ẹkesịnde ndinam ntre.—Rome 9:30; 10:20, 21.

5, 6. (a) Nso ọkpọsọn̄ udọn̄ ke Jehovah owụt, edi didie ke ikọt esie ẹnam n̄kpọ ẹban̄a? (b) Nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto mme edinam Jehovah ye Judah?

 ⁵ Jehovah ama anam an̄wan̄a ntak oro enye ediyakde ikọt esie ẹkụt afanikọn̄, ete: “Ke ofụri usen ke nnyanade ubọk mi nnọ mbon nsọn̄-ibuot, emi ẹsan̄ade ke usụn̄ eke mîfọnke, ẹbịne ekikere idem mmọ.” (Isaiah 65:2) Owo ndinyanade ubọk owụt ndinọ ikot m̀mê ndikpe ubọk. Jehovah inyanakede ubọk ke esisịt ini kpọt, edi ke ofụri usen. Udọn̄ ofụri esịt esie edi Judah ndifiak ntiene enye. Edi, mbon nsọn̄ibuot emi ẹkpu ndinam n̄kpọ mban̄a.

⁶ Nso inem inem ukpepn̄kpọ ke nnyịn ikpep ntem ito mme ikọ Jehovah! Enye oyom nnyịn isan̄a ikpere enye koro enye edide Abasi emi ẹkemede ndisan̄a n̄kpere. (James 4:8) Mme ikọ emi ẹwụt nnyịn n̄ko nte ke Jehovah osụhọde idem. (Psalm 113:5, 6) Kamse, enye aka iso ndinyanade ubọk esie ke ndamban̄a usụn̄, ekpede ikọt esie ubọk ete ẹfiak ẹtiene imọ kpa ye oro nsọn̄ibuot mmọ ‘akayatde enye esịt.’ (Psalm 78:40, 41) N̄kukụre ke enye ama ekekpe mmọ ubọk ke ediwak isua ikie ke enye akayak mmọ ọnọ mme asua mmọ ke akpatre. Idem kpa ye oro, enye iberike usụn̄ ibaha mbon nsụhọdeidem ke otu mmọ.

7, 8. Ke mme usụn̄ ewe ke mme ọsọn̄ibuot ikọt Jehovah ẹkeyat enye esịt?

⁷ Mme ọsọn̄ibuot Jew ẹnam esịt ayat Jehovah ndien ndien ebe ke esuene esuene ido mmọ. Jehovah etịn̄ aban̄a akama-iyatesịt edinam mmọ ete: “Mbio emi ẹyatde mi esịt an̄wa-an̄wa kpukpru ini; eke ẹwade uwa ke in̄wan̄-esa, ẹnyụn̄ ẹfọpde incense ke mme brick: emi ẹtiede ke mme udi, ẹnyụn̄ ẹdan̄de ke ndịbe ebiet ke okoneyo, ẹta unam edi, ndien n̄kpri mbai edidehe unam ẹdu ke eso mmọ; emi ẹdọhọde, ẹte, Da do, kûsan̄a ukpere  mi, koro nsanade n̄kan fi. Mmọ emi ẹdi nsụn̄ikan̄ ke ibuo mi, ikan̄ eke asakde ke ofụri usen.” (Isaiah 65:3-5) Mbon oro ẹtiede nte ẹnyene edu ukpono Abasi mi ke ‘ẹyat Jehovah esịt an̄wa-an̄wa’—ikọ oro owụtde emiom ye unana ukpono. Mmọ isịnke ukeme ndomokiet ndidịp mbukpo ido mmọ. Nte idịghe ata idiọk nduduọhọ ndinam mme idiọkn̄kpọ ke iso Enye Emi akpanade ẹkpono ẹnyụn̄ ẹsụk ibuot ẹnọ?

⁸ Ke nditịm ntịn̄, mme anamidiọk emi ẹkụtde idem ke edinen mi ẹdọhọ mme Jew eken ẹte: ‘Ẹsịk ẹda, koro imasana ikan mbufo.’ Nso mbubịk ido ke oro edi ntem! Mbon emi ẹnyenede “edu ukpono Abasi” emi ke ẹwa uwa ẹnyụn̄ ẹfọp incense ẹnọ mme nsunsu abasi, emi Ibet Abasi obiomde ikpe. (Exodus 20:2-6) Mmọ ẹtie ke mme udi, emi anamde mmọ ẹdehe nte ekemde ye Ibet. (Numbers 19:14-16) Mmọ ẹta unam edi, kpa edidehe udia. a (Leviticus 11:7) Kpa ye oro, mme edinam ido ukpono mmọ ẹnam mmọ ẹkere ke imasana ikan mme Jew eken, ndien mmọ ẹyom mbon eken ẹsịk ẹda mbak mmimọ idinam mmọ ẹsana, yak idọhọ ntre, ebe ke ikpîkpu edibuana ye mmọ. Kpa ye oro, idịghe n̄kukụre usụn̄ oro Abasi emi oyomde “san̄asan̄a utuakibuot” esede n̄kpọ edi oro!—Deuteronomy 4:24, NW.

9. Didie ke Jehovah ese mme anamidiọk oro ẹkụtde idem ke edinen?

⁹ Utu ke ndise mme okụt-idem-ke-edinen emi nte ndisana owo, Jehovah ọdọhọ ete: “Mmọ emi ẹdi nsụn̄ikan̄ ke ibuo mi.” Ẹsiwak ndida ikọ Hebrew oro adade ọnọ “ibuo” m̀mê “ndudu ibuo” ntịn̄ ikọ mban̄a iyatesịt. Nsụn̄ikan̄ enyene ebuana n̄ko ye ikan̄ ikan̄ iyatesịt Jehovah. (Deuteronomy 29:20) Ndek ndek ukpono ndem  emi ikọt esie ẹduọn̄ọde ẹdụk ẹdemede ikan̄ ikan̄ iyatesịt Jehovah.

10. Didie ke Jehovah edinọ mme andidu ke Judah utịp kaban̄a idiọkido mmọ?

¹⁰ Ke unenikpe esie, Jehovah ikemeke nditre ndinọ mbon emi ẹkoide-koi ẹnam idiọkn̄kpọ mi ufen. Isaiah ewet ete: “Jehovah ọdọhọ ete, Sese, ẹmewet enye ke iso mi: ndidopke uyo, ibọhọke ini nsosio usiene, nsosio mme idiọk ido mbufo, ye eke mme idiọk ido mme ete mbufo, ini kiet, nsịn mmọ ke ikpanesịt; koro mmọ ẹkefọpde n̄kpọ ke enyọn̄ ikpọ obot, ẹnyụn̄ ẹsuenede mi ke enyọn̄ n̄kpri obot: mmọdo ndidomode akpa [“utịp,” NW] utom mmọ nsịn mmọ ke ikpanesịt.” (Isaiah 65:6, 7) Ke ndisịn idem ke nsunsu utuakibuot, mme Jew emi ẹmesuene Jehovah. Mmọ ẹmenam etie nte utuakibuot ata Abasi ifọnke ikan eke mme idụt oro ẹkande mmọ ẹkụk. Ke ntak “mme idiọk ido [mmọ],” esịnede ukpono ndem ye ubụpekpo, Jehovah oyodomo utịp mmọ ‘esịn mmọ ke ikpanesịt.’ Ikọ oro “ikpanesịt” nte an̄wan̄ade etịn̄ aban̄a enyọn̄ ọfọn̄ oro ẹwobide ẹkọhọ oro etiede ekpat ekpat emi anyam n̄kpọ ekemede ndidomo n̄kpọ ndọn̄. (Luke 6:38) Ye mme ọsọn̄ibuot Jew, se enye ọwọrọde an̄wan̄a—Jehovah oyodomo “utịp,” m̀mê ufen mmọ ọnọ mmọ. Abasi unenikpe oyosio usiene. (Psalm 79:12; Jeremiah 32:18) Sia Jehovah mîkpụhọkede, nnyịn imekeme ndinyene mbuọtidem nte ke edikem ini esie, enye ọyọnọ idiọk editịm n̄kpọ emi ufen ke ukem usụn̄ oro.—Malachi 3:6.

‘Kaban̄a Ikọt Mi’

11. Didie ke Jehovah owụt ke imọ iyanyan̄a mme anam-akpanikọ nsụhọ?

¹¹ Nte Jehovah ayatua mme anam-akpanikọ ke otu ikọt esie mbọm? Isaiah anam an̄wan̄a ete: “Ntem ke Jehovah  ọdọhọ, ete, Kpa nte ẹkụtde obufa wine ke etuek vine, owo onyụn̄ ọdọhọde ete, Kûsobo enye: koro eti n̄kpọ odude enye ke esịt: kpa ntre ke ndinam mban̄a ikọt mi, man n̄kûsobo kpukpru. Ndien nyada n̄kpasịp ke Jacob, ye owo eke adade ikpọ obot mi enyene ke Judah, n̄wọrọ: ndien ndimek owo mi ẹyeda enye ẹnyene, ikọt mi ẹyenyụn̄ ẹdụn̄ do.” (Isaiah 65:8, 9) Ke ndimen ikọt esie ndomo ye etuek grape, Jehovah akada uwụtn̄kpọ oro ekemede ndisọp n̄n̄wan̄a mmọ. Grape edi akpakịp ke idụt oro, ndien wine emi ẹdade grape ẹnam edi edidiọn̄ ọnọ ubonowo. (Psalm 104:15) Ekikere oro emi ọnọde ekeme ndidi eke etuek grape emi ndusụk grape ẹfọnde, edi idịghe kpukpru. Mîdịghe ekeme ndidi ekikere ẹnọde edi nte ke etuek kiet ọfọn, ke adan̄aemi mme etuek eken mîdatke m̀mê ẹbiarade. Ke idaha ekededi, andinam wine idibiatke nti grape. Ntem Jehovah afiak ọnọ ikọt esie nsọn̄ọ nte ke imọ idisoboke idụt oro ofụri ofụri edi nte ke ẹyeyak mme anam-akpanikọ nsụhọ ẹbọhọ. Enye ọdọhọ ete ke nsụhọ oro ẹwụtde mfọn mi ẹyeda “ikpọ obot” esie ẹnyene, oro edi Jerusalem ye isọn̄ Judah, idụt oro ẹyọhọde ye obot oro Jehovah ọkọdọhọde nte edide eke imọ.

12. Mme edidiọn̄ ewe ẹna ẹbet mme anam-akpanikọ nsụhọ?

¹² Mme edidiọn̄ ewe ẹna ẹbet mme anam-akpanikọ nsụhọ emi? Jehovah anam an̄wan̄a ete: “Sharon ayakabade edi ebiet eke n̄kpri ufene ẹdụn̄de, ebeden̄ Achor oyonyụn̄ akabade edi ebiet eke enan̄ edinade, ọnọ ikọt mi emi ẹbịnede mi.” (Isaiah 65:10) Otuerọn̄ enyene akpan udeme ke uwem ediwak Jew, ndien isọn̄ oro enyenede ekese nsek mbiet an̄wam ndinam ẹnyene eduek ke mme ini emem. Jehovah etịn̄ aban̄a utịt isọn̄ mbiba man owụt emem ye uforo. Unaisọn̄ Sharon emi odude ke edem usoputịn, oro ẹfiọkde ke ntak uyai ye eduek, anyanade ana ke n̄kan̄ Mbenesụk Mediterranean. Itịghede Achor odu ke n̄kan̄ ufọt edem edere ye edem  usiahautịn idụt oro. (Joshua 15:7) Ke ini ntan̄mfep oro edide, mme ikpehe emi ẹdina ndon, ọkọrọ ye mme ikpehe eken ke isọn̄ emi. Nte ededi, Jehovah ọn̄wọn̄ọ ete ke ntan̄mfep oro ama ebe ke mmọ ẹyekabade ẹdi nti isọn̄ emi mbiet esehede ọnọ nsụhọ oro ẹfiakde ẹnyọn̄ọ ẹdi.—Isaiah 35:2; Hosea 2:15.

Ndiberi Edem ke “Abasi Mfọniso”

13, 14. Mme edinam ewe ẹwụt ke ikọt Abasi ẹmekpọn̄ enye, ndien nso iditịbe inọ mmọ nte utịp?

¹³ Ntịn̄nnịm ikọ Isaiah ọwọn̄ọde idahaemi ebịne mbon oro ẹkpọn̄de Jehovah ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọde ẹyịre ke ukpono ndem. Enye ọdọhọ ete: “Ama edi mbufo emi ẹkpọn̄de Jehovah, ẹnyụn̄ ẹfrede edisana obot mi, emi ẹbride okpokoro ẹnọ [abasi Mfọniso, NW] ẹnyụn̄ ẹdade mbuaha [wine, NW] ẹsịn ẹnọ [abasi Akan̄a, NW] ẹyọhọ.” (Isaiah 65:11) Ke ndibri okpokoro udia ye mmịn ke iso “abasi Mfọniso” ye “abasi Akan̄a,” mme Jew mbon mfiakedem emi ẹduọn̄ọ ẹdụk mme edinam ukpono ndem eke mme idụt ukpono ndem. b Nso iditịbe inọ mbon oro ẹberide edem nnan nnan ke mme abasi emi?

¹⁴ Jehovah ama odụri mmọ utọn̄ in̄wan̄-in̄wan̄ ete: “Mmen [“n̄kan̄a,” NW] mbufo nnịm nnọ ofụt, kpukpru mbufo ẹyenyụn̄ ẹnụhọ ẹnọ afai: koro ami n̄kotde, edi mbufo iyereke; ndọhọ, edi mbufo ikopke; mbufo ẹnyụn̄ ẹnam se idiọkde mi ke enyịn, ẹnyụn̄ ẹmek se mmemmaha.” (Isaiah 65:12) Ke ndida enyịn̄ abasi Akan̄a ntịn̄ ikọ ke mbubru ke akpasarade usem Hebrew, Jehovah ọdọhọ  ke ‘ẹdikan̄a’ mbon oro ẹtuakde ibuot ẹnọ nsunsu abasi emi ‘ẹnịm ẹnọ ofụt,’ oro edi, nsobo. Jehovah ọnọ mbon emi ikot ediwak ini ebe ke mme prọfet esie ete ẹkabade esịt, edi mmọ ẹfụmi enye ẹnyụn̄ ẹsọn̄ ibuot ẹmek ndinam se mmọ ẹfiọkde ke ọdiọk ke enyịn esie. Mmọ ẹmiom Abasi didie ntem! Ke edisu ntọt Abasi, akwa nsobo eyesịm idụt oro ke isua 607 M.E.N., ke ini Jehovah ayakde mbon Babylon ẹsobo Jerusalem ye temple esie. Ke ini oro “abasi Mfọniso” oyokpu ndikpeme mme anditiene enye ke Judah ye Jerusalem.—2 Chronicles 36:17.

15. Ke usụn̄ ewe ke mme ata Christian mfịn ẹnam item oro ẹkụtde ke Isaiah 65:11, 12?

¹⁵ Mfịn mme ata Christian ẹnam item oro ẹkụtde ke Isaiah 65:11, 12. Mmọ inịmke “Mfọniso” ke akpanikọ, nte n̄kpọ eke enye edide ndusụk orụk odudu oro akande ukeme owo emi ekemede ndifọn owo mfọn. Ke ẹsịnde ndibaha inyene obụkidem mmọ ndidomo ndinem “abasi Mfọniso” esịt, mmọ ẹfep kpukpru orụk mbre mfọniso. Mmọ ẹnịm ke akpanikọ nte ke mbon oro ẹyakde idemmọ ẹnọ abasi emi ẹyetaba kpukpru n̄kpọ ke akpatre, koro Jehovah ọdọhọde aban̄a utọ mbon oro ete: “Mmen [“n̄kan̄a,” NW] mbufo nnịm nnọ ofụt.”

“Sese, Ikọt Mi Ẹyedat Esịt”

16. Ke mme usụn̄ ewe ke Jehovah edidiọn̄ mme anam-akpanikọ asan̄autom esie, edi nso iditịbe ye mbon oro ẹkpọn̄de enye?

¹⁶ Ke ọnọde mbon oro ẹkpọn̄de Jehovah nsuannọ, ntịn̄nnịm ikọ oro etịn̄ ukpụhọde ke utịp oro anade ebet mbon oro ẹtuakde ibuot ẹnọ Abasi ke ofụri esịt ye mbon oro ẹnamde ntre ke mbubịk, ete: “Ntem ke Ọbọn̄ Jehovah ọdọhọ, ete, Sese, ikọt mi ẹyedia n̄kpọ, edi biọn̄ ọyọdọn̄ mbufo: sese, ikọt mi ẹyen̄wọn̄, edi itọn̄ ayasat mbufo: sese, ikọt mi ẹyedat esịt, edi bụt ayanam mbufo: sese, ikọt mi ẹyekwọ ke idatesịt, edi mbufo ẹyeseme ke ubiak esịt,  ẹnyụn̄ ẹtuan̄a ke ndutụhọ spirit.” (Isaiah 65:13, 14) Jehovah ọyọdiọn̄ mme anam-akpanikọ asan̄autom esie. Ye esịt oro ọyọhọde ye idara, mmọ ẹyefiori ke idatesịt. Edidia udia, edin̄wọn̄ n̄kpọ, ye edidat esịt ẹdi mme ikọ oro ẹwụtde nte ke Jehovah oyoyụhọ mme udọn̄ mme andituak ibuot nnọ enye. Ke edide isio, mbon oro ẹmekde ndikpọn̄ Jehovah ẹyekop biọn̄ ye nsatitọn̄ eke spirit. Owo idiyụhọke mme udọn̄ mmọ. Mmọ ẹyetuan̄a ẹnyụn̄ ẹseme ke ntak ubiak ye mfụhọ oro ẹdisịmde mmọ.

17. Ntak emi ikọt Abasi ẹnyenede eti ntak mfịn ndikwọ ke idatesịt?

¹⁷ Mme ikọ Jehovah ẹtịm ẹtịn̄ idaha eke spirit mbon oro ẹdọhọde ke ikpîkpu nte inamde n̄kpọ Abasi mfịn. Nte ededi, ke adan̄aemi ediwak miliọn owo ke Christendom ẹdude ke mfụhọ ke n̄kan̄ eke spirit, mme andituak ibuot nnọ Jehovah ke ẹkwọ ke idatesịt. Ndien mmọ ẹnyene eti ntak ndidat esịt. Mmọ ẹdia n̄kpọ ẹyụhọ ke n̄kan̄ eke spirit. Jehovah ọnọ mmọ akpakịp udia eke spirit ebe ke mme n̄wed oro ẹkọn̄ọde ke Bible ye mme mboho Christian. Ke akpanikọ, akpanikọ oro ọbọpde-bọp ye mme ọnọ-ndọn̄esịt un̄wọn̄ọ ẹdude ke Ikọ Abasi ẹnọ nnyịn “idatesịt”!

18. Nso idisụhọ inọ mbon oro ẹkpọn̄de Jehovah, ndien ndida enyịn̄ mmọ ke un̄wọn̄ọ ọnọ ekikere aban̄a nso?

¹⁸ Jehovah aka iso ndidọhọ mbon oro ẹkpọn̄de enye ete: “Mbufo ẹyekpọn̄ enyịn̄ mbufo ẹnịm ke n̄kpọ isụn̄i ẹnọ edimek ikọt mi: ndien Ọbọn̄ Jehovah oyowot fi, onyụn̄ osio ikọt esiemmọ enyịn̄ efen: eke owo eke edidiọn̄de idemesie ke isọn̄ edidade Abasi akpanikọ ọdiọn̄; ye owo eke edin̄wọn̄ọde ke isọn̄ edidade Abasi akpanikọ ọn̄wọn̄ọ; koro ẹmefre akpa ndutụhọ: koro mmọ ẹnyụn̄ ẹdịbede mi ke enyịn.” (Isaiah 65:15, 16) N̄kukụre se idisụhọde inọ mbon oro ẹkpọn̄de Jehovah edidi enyịn̄ mmọ, emi ẹdidade n̄kukụre ke ndinam un̄wọn̄ọ, m̀mê ke isụn̄i. Emi ekeme ndiwọrọ nte ke mbon oro ẹyomde ndida un̄wọn̄ọ,  ke nditịm ntịn̄, ẹdidọhọ: ‘Edieke mmensụho-su un̄wọn̄ọ emi, yak mbọ ufen oro mbon nsọn̄ibuot oro ẹkebọde.’ Enye ekeme ndikam n̄wọrọ nte ke ẹdida enyịn̄ mmọ nte uwụtn̄kpọ idiọn̄ọ ufen oro Abasi amiade mme idiọkowo, kpa nte Sodom ye Gomorrah.

19. Didie ke ẹdikot mme asan̄autom Abasi enyịn̄ efen, ndien ntak emi mmọ ẹdibuọtde idem ke Abasi akpanikọ? (Se n̄ko ikọ idakisọn̄.)

¹⁹ Idaha mme asan̄autom Abasi edikpụhọde didie ntem! Ẹdikot mmọ enyịn̄ efen. Oro owụt eti idaha ye ukpono oro mmọ ẹdinyenede ke ini ẹfiakde ẹnyọn̄ọ obio emana mmọ. Mmọ idiyomke edidiọn̄ ito nsunsu abasi ekededi, m̀mê nditomo edisọi n̄kpọ oro mînyeneke uwem. Utu ke oro, ke ini mmọ ẹdiọn̄de idemmọ m̀mê ẹdade un̄wọn̄ọ, mmọ ẹdida Abasi akpanikọ inam oro. (Isaiah 65:16, ikọ idakisọn̄ NW) Mme andidụn̄ ke idụt oro ẹyenyene ntak ndibuọt idem ọyọhọ ọyọhọ ke Abasi, koro enye oyowụt idemesie nte andisu mme un̄wọn̄ọ esie. c Sia ẹnyenede ukpeme ke obio emana mmọ, mme Jew ẹyesọp ẹfre ẹban̄a akani mfụhọ mmọ.

“Mmọn̄ Mbot Mbufa Enyọn̄ ye Obufa Isọn̄”

20. Didie ke un̄wọn̄ọ Jehovah kaban̄a “mbufa enyọn̄ ye obufa isọn̄” okosu ke 537 M.E.N.?

²⁰ Idahaemi Jehovah anam un̄wọn̄ọ esie atara man afiak atan̄ nsụhọ oro ẹkabarede esịt obok ke mmọ ẹma ẹkenyọn̄ọ ntan̄mfep ke Babylon ẹdi. Ebede ke Isaiah, Jehovah ọdọhọ ete: “Sese, mmọn̄ mbot mbufa enyọn̄ ye obufa isọn̄, ndien owo iditịghi aba akpa oro, idinyụn̄ idụkke owo ke esịt.” (Isaiah 65:17) Un̄wọn̄ọ Jehovah  aban̄ade edifiak n̄wụk iditreke-tre ndisu, ntre enye etịn̄ aban̄a edifiak n̄wụk eke ini iso nte n̄kpọ eke enye ama akadada itie. Akpa edisu ntịn̄nnịm ikọ emi ekedi ke 537 M.E.N. ke ini ẹkefiakde ẹtan̄ nsụhọ Jew ẹbọk ke Jerusalem. Nso ikedi “mbufa enyọn̄” ini oro? Ekedi itie edikara Zerubbabel oro iwụk ebiet ekedide Jerusalem onyụn̄ enyenede ibetedem Akwa Oku Joshua. Nsụhọ mme Jew oro ẹkefiakde ẹwụk ẹkenam “obufa isọn̄,” kpa n̄kaowo oro ẹnamde asana oro ẹkesụkde ibuot ẹnọ utọ itie ukara oro ẹnyụn̄ ẹn̄wamde ndifiak n̄wụk edisana utuakibuot ke idụt oro. (Ezra 5:1, 2) Idatesịt edifiak n̄wụk oro ama ofụk kpukpru ndutụhọ oro ẹkebemde iso; owo ikakam itịghi aba akani mfụhọ.—Psalm 126:1, 2.

21. Ewe mbufa enyọn̄ ẹkedidu ke 1914?

²¹ Nte ededi, ti ete ke Peter ama afiak etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ Isaiah onyụn̄ owụt nte ke enye eyenyene edisu ke ini iso. Apostle oro ekewet ete: “Nnyịn itie ibet obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄, nte un̄wọn̄ọ esie edide; ndien edi do ke edinen ido edidụn̄.” (2 Peter 3:13) Ke 1914 mbufa enyọn̄ oro ẹkebetde ke anyan ini ẹma ẹdidu. Obio Ubọn̄ Messiah emi akamanade ke isua oro odu ke enyọn̄ akara, ndien Jehovah ọmọnọ enye odudu ke ofụri isọn̄. (Psalm 2:6-8) Ukara Obio Ubọn̄ emi, ke idak Christ ye nsan̄a mme andikara esie 144,000, edi mbufa enyọn̄.—Ediyarade 14:1.

22. Mmanie ẹdinam obufa isọn̄, ndien didie ke ẹtịm mme owo idem idahaemi ndikabade ndi ntọn̄ọ ndutịm oro?

²² Nso kaban̄a obufa isọn̄? Ke etienede usụn̄ oro obufa isọn̄ eke eset okosude, mme owo oro ẹsụkde ibuot ke idatesịt ẹnọ itie obufa ukara eke enyọn̄ emi ẹdinam obufa isọn̄. Idem idahaemi, ediwak miliọn owo oro ẹkenịmde ẹnọ nsinsi uwem ke ẹsụk idem ẹnọ ukara emi ẹnyụn̄ ẹdomo nditiene mme ibet esie oro ẹkụtde ke Bible. Mmọ emi ẹto kpukpru idụt, ye usem, ye orụk, mmọ ẹnyụn̄ ẹnam utom ọtọkiet ẹnọ Jesus Christ, Edidem emi akarade.  (Micah 4:1-4) Ke idiọk editịm n̄kpọ emi odude ke emi ama ekebe, otu emi edidi ntọn̄ọ obufa isọn̄ oro edikabarede ke akpatre idi n̄kaowo eke ofụri ererimbot oro abakde Abasi emi adade ikpehe Obio Ubọn̄ Abasi eke isọn̄ enyene.—Matthew 25:34.

23. Nso ntọt ke nnyịn ikụt ke n̄wed Ediyarade kaban̄a “obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄,” ndien didie ke ntịn̄nnịm ikọ emi edisu?

²³ N̄wed Ediyarade etịn̄ n̄kukụt oro apostle John okokụtde aban̄a edidi usen Jehovah, ke ini ẹmende editịm n̄kpọ emi ẹfep. Ke oro ebede, ẹyesịn Satan ke editụn̄ọ ukpe. (Ediyarade 19:11–20:3) Ke etienede se ẹtịn̄de ẹban̄a oro, John afiak etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ Isaiah, ewetde ete: “N̄kụt obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄.” Mme ufan̄ikọ oro ẹtienede ke mbụk ubọn̄ ubọn̄ n̄kukụt emi ẹtịn̄ ẹban̄a ini oro Jehovah Abasi edinamde akwa ukpụhọde ke idaha oro odude ke isọn̄ man etịm ọfọn. (Ediyarade 21:1, 3-5) Nte an̄wan̄ade, un̄wọn̄ọ Isaiah oro aban̄ade “mbufa enyọn̄ ye obufa isọn̄” ẹyenyene utịbe utịbe edisu ke obufa ererimbot Abasi! Ke idak mbufa ukara eke enyọn̄, obufa n̄kaowo eke isọn̄ ayadara ata ata paradise ye paradise eke spirit. Se inen̄erede inọ ndọn̄esịt edi un̄wọn̄ọ oro nte ke “owo iditịghi aba akpa oro [udọn̄ọ, ndutụhọ, ye ediwak nnama eken oro mme owo ẹsobode], idinyụn̄ idụkke owo ke esịt.” Se ededi oro nnyịn ikemede nditi ini oro idinọhọ nnyịn akamba unan, m̀mê ọkpọsọn̄ ubiak, oro ẹfịghede ke esịt ediwak owo idahaemi.

24. Ntak emi Jehovah edikopde idatesịt iban̄a edifiak mbọp Jerusalem, ndien nso ke owo mîditọn̄ọke ntak ikop ke mme efak obio oro?

²⁴ Ntịn̄nnịm ikọ Isaiah aka iso ete: “Mbufo ẹdat esịt, ẹnyụn̄ ẹbre nsinsi ke se ami mbotde: koro, sese, ami mbot Jerusalem ke n̄kpọ inemesịt, mbot mbio esie ke n̄kpọ idatesịt. Ndien Jerusalem eyenem mi esịt, ikọt mi ẹyenyụn̄ ẹdat mi: ndien idikopke aba uyo eyet ye uyo eseme ke esịt.” (Isaiah 65:18, 19) Idịghe mme Jew ikpọn̄ ẹdidat  esịt iban̄a edifiak ntan̄ mmọ mbok ke obio emana mmọ edi Abasi ke idemesie ayadat esịt, koro enye ayanam Jerusalem eye—afiak edi iwụk ebiet utuakibuot akpanikọ ke isọn̄. Owo idikopke aba uyo ntuan̄a afanikọn̄ oro ẹkekopde ke mme efak obio oro ke mme iduọk isua ikie emi ẹkebede.

25, 26. (a) Ke eyo nnyịn, didie ke Jehovah anam Jerusalem edi “n̄kpọ inemesịt”? (b) Didie ke Jehovah edida Obufa Jerusalem inam n̄kpọ, ndien ntak emi nnyịn ikemede ndidara mfịn?

²⁵ Mfịn n̄ko, Jehovah anam “Jerusalem [edi] n̄kpọ inemesịt.” Didie? Nte nnyịn ima ikokụt, ke akpatre, mbufa enyọn̄ oro ẹkedide ẹdidu ke 1914 ẹyesịne nsan̄a mme andikara 144,000, emi ẹnyenede udeme ke ukara eke enyọn̄. Ẹtịn̄ ẹban̄a mmọ emi ke ntịn̄nnịm ikọ nte “Obufa Jerusalem.” (Ediyarade 21:2) Edi kaban̄a Obufa Jerusalem emi ke Abasi ọdọhọ ete: “Sese, ami mbot Jerusalem ke n̄kpọ inemesịt, mbot mbio esie ke n̄kpọ idatesịt.” Abasi edida Obufa Jerusalem ọnọ mme okopitem ubonowo mme edidiọn̄ oro inua mîkemeke nditịn̄. Owo idikopke aba uyo eyet m̀mê uyo eseme, koro Jehovah ọyọnọ ‘se esịt nnyịn oyomde’ oyụhọ.—Psalm 37:3, 4.

²⁶ Ke akpanikọ, nnyịn imenyene kpukpru ntak ndidara mfịn! Ke mîbịghike, Jehovah ayanam akwa enyịn̄ esie asana ebe ke ndisobo kpukpru mme andibiọn̄ọ mfep. (Psalm 83:17, 18) Adan̄aoro mbufa enyọn̄ ẹyekara kpukpru n̄kpọ. Nso mme utịbe utịbe ntak ke mmọ emi ẹdi ntem ndidara nnyụn̄ nnem esịt ke nsinsi ke se Abasi obotde!

Un̄wọn̄ọ Kaban̄a Ini Iso Oro Enyenede Ifụre

27. Ke usụn̄ ewe ke Isaiah etịn̄ aban̄a ifụre oro mme Jew emi ẹfiakde ẹnyọn̄ọ obio emana mmọ ẹdinyenede?

²⁷ Ke akpa edisu, uwem ekenyene nditie didie ye mme Jew oro ẹkefiakde ẹnyọn̄ọ ke idak mbufa enyọn̄? Jehovah ọdọhọ ete: “Eyen-nsek ke usen, ye mbiowo eke mîyọhọke  ini esie, idiwọrọke aba do: koro akparawa ayakpa ke esịmde isua ikie; ndien isụn̄i ayada anam-idiọk ke esịmde isua ikie.” (Isaiah 65:20) Nso inem inem idaha ifụre ke mbon oro ẹnyọn̄ọde ntan̄mfep ẹdinyene ntem ke obio emana mmọ oro ẹfiakde ẹbọp! N̄kpa unana idotenyịn ididaha nsekeyen, emi edide sụk usen ifan̄ ke emana. Utọ n̄kpa oro idinyụn̄ idaha akamba owo oro mîyọhọke ofụri ini uwem esie. d Mme ikọ Isaiah ẹfiak ẹnọ mme Jew oro ẹdifiakde inyọn̄ọ idi Judah nsọn̄ọ didie ntem! Ke ẹnyenede ifụre ke idụt mmọ, idiyomke mmọ ẹkop ndịk ẹban̄a mme asua nditan̄ nseknditọ mmọ m̀mê ndiwot irenowo mmọ.

28. Nso ke nnyịn ikpep ito mme ikọ Jehovah iban̄a uwem ke obufa ererimbot ke idak Obio Ubọn̄ esie?

²⁸ Nso ke mme ikọ Jehovah ẹsian nnyịn ẹban̄a uwem ke obufa ererimbot emi edide? Ke idak Obio Ubọn̄ Abasi, kpukpru nditọ ẹyedori enyịn ke ini iso oro enyenede ifụre. N̄kpa ididaha aba owo emi abakde Abasi ke nsehe uwem esie. Ke edide isio, okopitem ubonowo eyenyene ukpeme, ifụre, onyụn̄ ekeme ndidara uwem. Nso kaban̄a owo ekededi oro emekde ndisọn̄ ibuot ye Abasi? Mme utọ owo oro ẹyetaba ifet edidu uwem. Idem ọkpọkọm ọsọn̄ibuot oro edide anamidiọk edi “isua ikie,” enye ayakpa. Ke utọ idaha oro, enye edidi “eyen-nsek” ke ẹmende ẹdomo ye se enye ekpedide—owo emi odude nsinsi uwem.

29. (a) Nso idatesịt ke mme okopitem ikọt Abasi ẹdinyene ke idụt Judah oro ẹfiakde ẹbọp? (b) Ntak emi mme eto ẹdide uwụtn̄kpọ oro odotde kaban̄a anyan uwem? (Se ikọ idakisọn̄.)

²⁹ Jehovah aka iso nditịn̄ mban̄a mme idaha oro ẹdidude ke isọn̄ Judah oro ẹdifiakde ẹwụk ete: “Mmọ ẹyebọp ufọk ẹnyụn̄ ẹdụn̄ ke esịt: ẹyenyụn̄ ẹtọ in̄wan̄-vine, ẹnyụn̄ ẹdia mfri mmọ. Mmọ idibọpke, ndien owo en̄wen odụn̄;  iditọhọ, ndien owo efen adia: koro usen ikọt mi ebietde usen eto, ndien edimek ikọt mi ẹyedia se ubọk mmọ ẹnamde.” (Isaiah 65:21, 22) Ke ẹma ẹkefiak ẹnyọn̄ọ Judah emi anade ndon, ndien nte eyịghe mîdụhe mîkenyeneke aba ufọk ye vine, mme okopitem ikọt Abasi ẹyekop idatesịt ndidụn̄ ke mme ufọk idemmọ nnyụn̄ ndia mfri in̄wan̄ vine mmọ. Abasi ọyọdiọn̄ utom mmọ, ndien mmọ ẹyedu anyan uwem—ebietde usen eto—ndida ndia utom ubọk mmọ. e

30. Nso idaha inemesịt ke mme asan̄autom Jehovah ẹnyene mfịn, ndien nso ke mmọ ẹdinyene ke obufa ererimbot?

³⁰ Ke eyo nnyịn, ntịn̄nnịm ikọ emi omosu. Ikọt Jehovah ẹma ẹto ke ntan̄mfep eke spirit ẹwọn̄ọ ke 1919 ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndifiak mbọp “obio” mmọ, m̀mê ikpehe edinam ye utuakibuot. Mmọ ẹma ẹtọn̄ọ mme esop ẹnyụn̄ ẹsion̄o mfri ke n̄kan̄ eke spirit. Nte utịp, idem idahaemi ikọt Jehovah ẹdara paradise eke spirit ye emem oro Abasi ọnọde. Nnyịn imekeme ndinịm ke akpanikọ nte ke utọ emem oro ayaka iso esịm ata ata Paradise. Nnyịn ikam ikemeke nditọn̄ọ n̄kere se Jehovah edidade esịt ye ubọk mme andituak ibuot nnọ enye oro ẹnyịmede ndinam n̄kpọ, inam ke obufa ererimbot. Nso n̄kpọ idatesịt ke edidi ntem ndibọp ufọk idemfo ndien ekem odụn̄ ke esịt! Ke idak ukara Obio Ubọn̄, utom oro ọnọde uyụhọ idikụreke. Edinọ uyụhọ didie ntem ‘ndikụt eti n̄kpọ’ kpukpru ini ke utịp ọkpọsọn̄ utom fo! (Ecclesiastes 3:13) Nte iyenyene ini oro ekemde ndidara utom ubọk nnyịn ọyọhọ ọyọhọ? Ih, iyenyene! Anana-utịt uwem mme owo oro ẹnamde akpanikọ ‘edibiet usen eto’—ediwak tọsịn isua, onyụn̄ awakde akan oro!

31, 32. (a) Mme edidiọn̄ ewe ke mbon ntan̄mfep oro ẹnyọn̄ọde ẹdi ẹdinyene? (b) Ke obufa ererimbot, nso idotenyịn ke mbon oro ẹnamde akpanikọ ẹdinyene?

 ³¹ Jehovah etịn̄ mme edidiọn̄ efen efen oro ẹnade ẹbet mbon ntan̄mfep oro ẹfiakde ẹnyọn̄ọ ẹdi: “Mmọ idinamke utom ke ikpîkpu, idinyụn̄ imanke nditọ inọ n̄kpọ ndịk: koro mmọ ye ubon mmọ n̄ko ẹdide nditọ mmọ eke Jehovah ọdiọn̄de.” (Isaiah 65:23) Jehovah ọyọdiọn̄ mme Jew oro ẹfiakde ẹtan̄ ẹbọk, ntre mmọ idinamke utom ke ikpîkpu. Mme ete ye eka idinyeneke nditọ ndien mmọ ẹkpan̄a nsek ke ikpîkpu. Idịghe n̄kani mbon ntan̄mfep oro ikpọn̄ ẹdidara mme edidiọn̄ edifiak n̄wụk oro; nditọ mmọ ẹyedu ye mmọ. Abasi enen̄ede enyene udọn̄ ndiyụhọ udọn̄ ikọt esie tutu enye ọn̄wọn̄ọ ete: “Ama ekem, ke mmọ mîka-ikotke kan̄a, ami nyeyere: ke mmọ ẹsụk ẹdọhọde ikọ, ami nyokop.”—Isaiah 65:24.

³² Didie ke Jehovah edisu mme un̄wọn̄ọ emi ke obufa ererimbot oro edide? Nnyịn inyene ndibet man ikụt. Jehovah inọhọ ọyọhọ ntọt, edi nnyịn imekeme ndinịm ke akpanikọ nte ke tutu amama mme okopitem owo “idinamke utom ke ikpîkpu.” Akwa otuowo oro ẹdibọhọde Armageddon ye nditọ ekededi oro ẹdimanade inọ mmọ ẹyenyene idotenyịn ata anyan ye ọnọ-uyụhọ uwem—kpa nsinsi uwem! Mbon oro ẹdinamde ẹset oro ẹdinyụn̄ ẹmekde ndidu uwem ekekem ye mme idaha Abasi ẹyenyene idatesịt n̄ko ke obufa ererimbot. Jehovah oyokop onyụn̄ anam n̄kpọ aban̄a mme udọn̄ mmọ, idem anamde mbemiso mmọ ẹyomde. Ke akpanikọ, Jehovah ayatat ubọk esie onyụn̄ “ọnọ kpukpru mme andidu uwem [eti n̄kpọ oro] mmọ ẹmade, ẹyụhọ.”—Psalm 145:16.

33. Ke ini mme Jew ẹfiakde ẹnyọn̄ọ obio ẹmana mmọ, ke nso usụn̄ifiọk ke mme unam ẹdidu ke emem?

³³ Emem ye ifụre oro ẹn̄wọn̄ọde editara adan̄a didie?  Jehovah eberi ikpehe ntịn̄nnịm ikọ emi ete: “Wolf ye eyen-erọn̄ ẹyedia n̄kpọ ọtọ kiet, lion oyonyụn̄ ata nnyanyan̄a nte enan̄: ndien ama edi urụkikọt, ntan eyedi udia esie. Owo idinamke idiọk, idinyụn̄ ibiatke n̄kpọ ke ofụri edisana obot mi: uyo Jehovah edi emi.” (Isaiah 65:25) Ke ini mme anam-akpanikọ nsụhọ Jew ẹfiakde ẹnyọn̄ọ ẹdi obio emana mmọ, mmọ ẹdidu ke idak ukpeme Jehovah. Ke nditịm ntịn̄, lion edita nnyanyan̄a nte enan̄, koro lion idinọhọ mme Jew ye mme ufene mmọ unan. Un̄wọn̄ọ emi edi akpanikọ, koro enye etrede ye ikọ oro, “uyo Jehovah edi emi.” Ndien ikọ esie esidi akpanikọ kpukpru ini!—Isaiah 55:10, 11.

34. Nso aduai-owo-idem edisu ke mme ikọ Jehovah ẹnyene mfịn ye ke obufa ererimbot?

³⁴ Mme ikọ Jehovah ke ẹnyene aduai-owo-idem edisu ke otu mme ata andituak ibuot mfịn. Toto ke 1919, Abasi ọmọdiọn̄ idụt eke spirit ikọt esie, anamde enye akabade edi paradise eke spirit. Mbon oro ẹdụkde ẹdi paradise eke spirit emi ẹnam mme n̄wọrọnda ukpụhọde ke uwem mmọ. (Ephesus 4:22-24) Ye un̄wam spirit Abasi, mme owo oro ẹkenyenede edu ebietde eke unam ini kiet ko—ndusụk ẹkewode m̀mê ẹkenọmọde ekemmọ owo—ẹnam n̄kọri ndikan mme edu oro owo mîmaha mi. Nte utịp, mmọ ẹnyene emem ye edidianakiet ke utuakibuot ye ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ. Mme edidiọn̄ oro ikọt Jehovah ẹnyenede idahaemi ke paradise eke spirit ayatara esịm ata ata Paradise, emi emem oro odude ke otu mme owo edidide ukem ye emem oro ẹnyenede ye mme unam. Nnyịn imekeme ndinịm ke akpanikọ nte ke edikem ini Abasi, ẹyenam ata akpa utom oro enye ọkọnọde ubonowo nte enende: “Ẹkan [isọn̄]: ẹnyụn̄ ẹkara iyak ke akamba mmọn̄, ye inuen ke enyọn̄, ye kpukpru n̄kpọ uwem eke ẹnyọnide ke isọn̄.”—Genesis 1:28.

35. Ntak emi nnyịn inyenede kpukpru ntak ‘ndidat esịt ke nsinsi’?

 ³⁵ Nnyịn iwụt esịtekọm didie ntem ke un̄wọn̄ọ Jehovah ndibot “mbufa enyọn̄ ye obufa isọn̄”! Un̄wọn̄ọ oro ama osu ke 537 M.E.N. ndien ke enyene n̄kaiso edisu mfịn. Edisu mbiba ẹnyan ubọk ẹwụt ubọn̄ ubọn̄ ini iso oro enyenede mme okopitem ubonowo. Jehovah ke mfọnido anam nnyịn itop enyịn ida ikụt se enye enịmde ọnọ mbon oro ẹmade enye ebe ke ntịn̄nnịm ikọ Isaiah. Ke akpanikọ, nnyịn imenyene kpukpru ntak ndinam mme ikọ Jehovah emi: “Ẹdat esịt, ẹnyụn̄ ẹbre nsinsi ke se ami mbotde”!—Isaiah 65:18.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ndise ke page 389]

Ke obufa ererimbot Abasi, nnyịn iyenyene ini oro ekemde ndidara utom ubọk nnyịn