Ibuot Ition

Ata Abasi Ebem Iso Etịn̄ Aban̄a Edinyan̄a

Isaiah 44:1-28

1, 2. (a) Nso mbụme ke Jehovah edemede? (b) Didie ke Jehovah ediwụt ke imọ ikpọn̄ idi ata Abasi?

 ‘ANIE edi ata Abasi?’ Ẹbụp mbụme emi ke ediwak isua ikie. Do, edi n̄kpọ n̄kpaidem didie ntem Jehovah ke idemesie ndidemede mbụme emi ke n̄wed Isaiah! Enye ọdọhọ mme owo ete ẹkere: ‘Nte Jehovah edi ata Abasi kierakiet?’ Mîdịghe nte efen odu emi ekemede ndimia ata ye idaha esie? Ke ama ọkọtọn̄ọ nneme emi, Jehovah ọnọ idaha oro owụtde eti ibuot ndida mbiere eneni aban̄ade idaha Abasi. Nte ẹkọkde ibuot ada ediwak mbon esịt akpanikọ ekesịm ubiere kiet oro owo mîkemeke ndifan̄a.

² Ke eyo Isaiah, ẹtuak ibuot ẹnọ ndisọi mbiet ntatara ntatara. Ke in̄wan̄-in̄wan̄ nneme esịt akpanikọ oro ẹwetde ke ibuot 44 ke n̄wed ntịn̄nnịm ikọ Isaiah, ẹwụt edituak ibuot nnọ ndisọi mbiet nte edide ikpîkpu didie ntem! Kpa ye oro, ikọt Abasi ẹmeduọn̄ọ ẹdụk afia edituak ibuot nnọ ndisọi n̄kpọ. Ntem, nte ikokụtde ke mme ibuot n̄wed Isaiah oro ẹkebemde iso, nditọ Israel ẹmọn̄ ẹbọ ọkpọsọn̄ ntụnọ. Nte ededi, Jehovah afiak ọnọ idụt oro nsọn̄ọ ke ima ima usụn̄ nte ke okposụkedi imọ idiyakde mbon Babylon ẹtan̄ ikọt imọ ẹka ntan̄mfep, imọ iyanyan̄a mmọ ke edikem ini imọ. Mme ntịn̄nnịm ikọ edinyan̄a nsio ke ntan̄mfep ye edifiak n̄wụk utuakibuot akpanikọ ndisu oyowụt ke usụn̄ oro owo mîkemeke  ndiyịk nte ke Jehovah ikpọn̄ edi ata Abasi, anamde bụt anam kpukpru mbon oro ẹtuakde ibuot ẹnọ mme anana-uwem abasi eke mme idụt.

3. Didie ke mme ntịn̄nnịm ikọ Isaiah ẹn̄wam mme Christian mfịn?

³ Mme ntịn̄nnịm ikọ ẹdude ke ikpehe Isaiah enye emi ye mme edisu mmọ eke eset ẹsọn̄ọ mbuọtidem mme Christian mfịn. Akan oro, mme ntịn̄nnịm ikọ Isaiah ẹnyene edisu ke eyo nnyịn, idem ye ke ini iso. Ndien mme n̄kpọntịbe oro ẹbuana andinyan̄a ye edinyan̄a oro akam okponde akan mbon oro ẹkebemde iso ẹtịn̄ ẹban̄a ikọt Abasi eke eset.

Idotenyịn Mbon Oro Ẹnyenede Jehovah

4. Didie ke Jehovah esịn udọn̄ ọnọ Israel?

⁴ Ibuot 44 ọtọn̄ọ ye in̄wan̄-in̄wan̄ ikọ ye editi nte ke Abasi emek Israel, abahade ọkpọn̄ mme idụt n̄kann̄kụk oro man akabade edi asan̄autom esie. Ntịn̄nnịm ikọ oro ọdọhọ ete: “Edi kop ndien, O Jacob, owo mi, ye Israel emi mmekde: Jehovah emi akanamde fi, okonyụn̄ obotde fi ke idịbi, emi edin̄wamde fi, ọdọhọ ntem, ete, Owo mi Jacob, kûfehe ndịk, Jerusalem [“Jeshurun,” NW] emi mmekde kûnyụn̄ ufehe.” (Isaiah 44:1, 2) Jehovah ama ese aban̄a Israel, yak idọhọ, ọtọn̄ọde ke idịbi eka esie, tọn̄ọ nte Israel akakabade edi idụt ke ama ọkọwọrọ ke Egypt. Enye okot ikọt esie nte otu “Jeshurun,” emi ọwọrọde “Edinen Owo,” udorienyịn̄ emi owụtde ima ye mbọm. Enyịn̄ emi edi n̄ko n̄kpọ editi nte ke ana nditọ Israel ẹdi ndinen, emi mmọ ẹkekpude ediwak ini ndidi.

5, 6. Nso enọ oro anamde ẹfiak ẹkop nsọn̄idem ke Jehovah ọnọ Israel, ndien ye nso utịp?

⁵ Mme udiana ikọ Jehovah ẹnem ẹnyụn̄ ẹfiak ẹnọ  nsọn̄idem didie ntem! Enye ọdọhọ ete: “Koro nyan̄wan̄a mmọn̄ nnọ owo nsat-itọn̄, nyan̄wan̄a idịm ke edisat isọn̄; nyan̄wan̄a spirit mi nditọ fo ke idem, nyan̄wan̄a nti n̄kpọ mi nnọ ubon fo. Ndien mmọ ẹyefiari nte ke mbiet, ye nte willow ke mben idịm mmọn̄.” (Isaiah 44:3, 4) Idem ke idụt emi ofiopde onyụn̄ asatde, mmọn̄ ekeme ndinam mme eto ẹsehe. Ke ini Jehovah ọnọde ọnọ-uwem mmọn̄ akpanikọ esie onyụn̄ an̄wan̄ade edisana spirit esie ọduọk, Israel ọyọkọri okop odudu, nte mme eto eke ẹdude ke mben akpa mmọn̄. (Psalm 1:3; Jeremiah 17:7, 8) Jehovah ọyọnọ ikọt esie odudu ndika iso nnam utom mmọ nte mme ntiense mban̄a idaha esie nte Abasi.

⁶ Utịp kiet oro edin̄wan̄a edisana spirit emi nduọk edinyenede edidi ndusụk owo ndifiak n̄wụt esịtekọm kaban̄a itie ebuana Israel ye Jehovah. Ntem, nnyịn ikot ite: “Emi ọyọdọhọ, ete, Ami mmenyene Jehovah; emi n̄ko eyeseme okot enyịn̄ Jacob, ndien emi ayada ubọk esiemmọ ewet, ete, Eke Jehovah, onyụn̄ ada enyịn̄ Israel adian idem.” (Isaiah 44:5) Ih, ukpono oyodu ke ndikere enyịn̄ ndian Jehovah, koro ẹyekụt enye nte edide n̄kukụre ata Abasi.

Ata Ẹmiade ye Mme Abasi

7, 8. Didie ke Jehovah amia ata ye mme abasi mme idụt?

⁷ Ke idak Ibet Moses, andifak—emi akawakde ndidi iman edide erenowo oro ekperede akan—ekeme ndidep owo nsio ke ufụn. (Leviticus 25:47-54; Ruth 2:20) Jehovah owụt idemesie idahaemi nte Andifak Israel—enye emi edifakde idụt oro, man bụt anam Babylon ye kpukpru abasi esie. (Jeremiah 50:34) Enye amia ata ye mme nsunsu abasi ye mme andituak ibuot nnọ mmọ, ọdọhọde ete: “Ntem ke edidem Israel, ye andifak enye, Jehovah mme udịm, ọdọhọ, ete, Ami ndi mbemiso, ami  nnyụn̄ ndi akpatre; ndien baba owo kiet idụhe ke mîbọhọke ami. Ndien anie edikwọrọ enye nte ami, onyụn̄ etịn̄ enye, onyụn̄ emenede enye ọnọ mi, toto nte n̄kenịm mbon eset? M̀mê anie edinyụn̄ emen n̄kpọ ini iso ye n̄kpọ eke edidide, etịn̄ ọnọ mmọ? Mbufo ẹkûdịghe, ẹkûnyụn̄ ẹnyek idem: nte n̄kobụkke nnọ fi, nnyụn̄ ntịn̄ nnọ fi ini oko? Nte mbufo inyụn̄ idịghe ntiense mi? Nte Abasi odu ke mîbọhọke ami? N̄kọm akwa itiat idụhe du; mfiọkke baba kiet.”—Isaiah 44:6-8.

⁸ Jehovah amia ata ye mme abasi ete ẹnọ uyarade mmọ. Nte mmọ ẹkeme ndikot se mîdụhe nte n̄kpọ eke ẹdude, ẹbemde iso ẹtịn̄ ẹban̄a ini iso ke utọ ata nnennen usụn̄ oro anamde etie nte n̄kpọ eke edide mmọ ẹtetịbe? ‘Mbemiso ye akpatre’ kpọt, emi okodude mbemiso ẹkekerede ẹban̄a kpukpru nsunsu abasi emi edinyụn̄ akade iso odu ke ini ẹma ẹkefre ẹban̄a mmọ ke anyan ini, ekeme ndinam utọ n̄kpọ oro. Ikọt esie inyeneke ndikop ndịk nditie ntiense mban̄a akpanikọ emi, sia mmọ ẹnyenede ibetedem Jehovah, emi enyenede nsọn̄ọ ye iwụk nte akwa itiat!—Deuteronomy 32:4; 2 Samuel 22:31, 32.

Nte Edituak Ibuot nnọ Ndisọi Mbiet Edide Ikpîkpu

9. Nte ama akwan̄a nditọ Israel ndinam orụk mbiet odu-uwem n̄kpọ ekededi? Nam an̄wan̄a.

⁹ Ata emi Jehovah amiade ye mme nsunsu abasi anam ẹti udiana ibet ke Ibet Duop. Ibet oro ọkọdọhọ in̄wan̄-in̄wan̄ ete: “Kûnam edisọi n̄kpọ unọ idem fo, kûnyụn̄ unam mbiet baba n̄kpọ kiet eke odude ke heaven ke enyọn̄, ye eke odude ke isọn̄ ke idak, ye eke odude ke mmọn̄ ke idak isọn̄; kûnụhọ unọ mmọ, kûnyụn̄ unam n̄kpọ mmọ.” (Exodus 20:4, 5) Edi akpanikọ, ibet emi ikọwọrọke ite ke nditọ Israel ikenyeneke ndinam mme n̄kpọ mbana oro ẹnyenede mbiet n̄kpọ. Jehovah ke  idemesie ama eteme ete ẹnam mbiet eto, unam, ye cherub ẹnịm ke ataya. (Exodus 25:18; 26:31) Nte ededi, owo ikenyeneke ndikpono, m̀mê ndituak ibuot nnọ mmọ emi. Owo ndomokiet ikenyeneke ndibọn̄ akam m̀mê ndifọp uwa nnọ mme mbiet oro. Ibet Abasi eke odudu spirit ama akpan owo ndinam orụk mbiet ekededi n̄kama nte n̄kpọ utuakibuot. Ndituak ibuot nnọ ndisọi mbiet m̀mê ndinụhọ nnọ mmọ edi ukpono ndem.—1 John 5:21.

10, 11. Ntak emi Jehovah esede ndisọi mbiet nte n̄kpọ o-bụt?

¹⁰ Idahaemi Isaiah etịn̄ nte ndisọi mbiet emi mînyeneke uwem ẹnanade ufọn ye bụt oro anade ebet mbon oro ẹnamde mmọ: “Kpukpru mmọ eke ẹsọide mbiet ẹdi ikpîkpu; n̄kpọ inemesịt mmọ idinyụn̄ idoroke udori; ndien ntiense mmọ kpa idem mmọ idikwe, idinyụn̄ ifiọkke, man bụt anam mmọ. Anie owo okobot abasi kiet, onyụn̄ anam editara mbiet eke mîdoroke udori? Sese, bụt ayanam kpukpru mme nsan̄a esie, mbon-usọ ke idem mmọ ẹnyụn̄ ẹto ke owo: kpukpru mmọ ẹyesop idem, ẹtuak ẹda, ẹdịghe, bụt ayanam mmọ akpa-kpaimọ.”—Isaiah 44:9-11.

¹¹ Ntak emi Abasi abatde ndisọi mbiet emi nte ata n̄kpọ bụt? Akpa, owo ikemeke ndida mme n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn n̄wụt nnennen nnennen nte Ata Ọkpọsọn̄ etiede. (Utom 17:29) Akan oro, ndituak ibuot nnọ n̄kpọ oro ẹbotde-bot utu ke ndituak nnọ Andibot edi edimiom idaha Jehovah nte Abasi. Ndien nte enye inen̄ekede isụhọde ikan owo, emi ẹkebotde “ke mbiet Abasi”?—Genesis 1:27; Rome 1:23, 25.

12, 13. Ntak emi owo mîkemeke ndinam edisọi mbiet ekededi emi odotde ndibọ utuakibuot?

¹² Nte n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn ekeme ndinyene edisana idaha koro ẹsọide enye akabade edi n̄kpọ oro ẹtuakde  ibuot ẹnọ? Isaiah eti nnyịn ete ke ndinam edisọi mbiet edi sụk ukeme owo. Mme n̄kpọutom ye mbufiọk oro andinam edisọi mbiet akamade ẹdi ukem nte mbon oro anamusọ ekededi akamade: “Odom-utịm anam n̄kpọ-usọ: onyụn̄ anam enye ke ukan̄; onyụn̄ obot enye ke hammer, onyụn̄ anam enye ke ubọk odudu esie. Biọn̄ onyụn̄ ọdọn̄ enye, ndien enye isọn̄ọke idem: in̄wọn̄ke mmọn̄, ndien akpa mba. Carpenter anyan urụk, okpok enye ke utịbi n̄kpọ, anam enye ke aban̄a, onyụn̄ okpok enye ke compass, onyụn̄ anam enye esịn ke mbiet owo, esịn ke uyai owo, man odụn̄ ke ufọk.”—Isaiah 44:12, 13.

¹³ Ata Abasi akanam kpukpru odu-uwem edibotn̄kpọ ẹdude ke isọn̄ emi, esịnede owo. Uwem oro ẹkemede ndikụt ke enyịn edi utịbe utịbe n̄kpọ ntiense ọnọ idaha Jehovah nte Abasi, edi nte ededi, kpukpru n̄kpọ oro Jehovah okobotde ikponke nte enye. Nte owo ekeme ndinam se ifọnde ikan oro? Nte enye ekeme ndinam n̄kpọ oro okponde akan idemesie—enen̄erede okpon tutu odot utuakibuot esie? Ke ini owo anamde ndisọi mbiet, enye esikpa mba, okop biọn̄, ye nsatitọn̄. Emi ẹdi mme mmeme owo, edi ke nsụhọde n̄kaha mmọ ẹwụt ẹte ke owo ke ododu uwem. Edisọi mbiet oro enye anamde ekeme ndibiet owo. Enye akam ekeme ndiye. Edi enye inyeneke uwem. Ndisọi mbiet idịghe Abasi ke baba usụn̄ kiet. Ke adianade do, akananam idụhe edisọi mbiet ndomokiet emi ‘otode heaven ọduọ,’ nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke ebiet emi enye otode okon̄ akan eke owo emi ekemede ndikpa.—Utom 19:35.

14. Didie ke mme andinam edisọi mbiet ẹberi edem ofụri ofụri ke Jehovah?

¹⁴ Isaiah aka iso ndiwụt nte ke mme andinam ndisọi mbiet ẹberi edem ọyọhọ ọyọhọ ke mme oto-obot n̄kpọntịbe ye mme n̄kpọ oro Jehovah akanamde: “Enye ekpi  cedar ọduọk ke idem esie, onyụn̄ ada cypress ye ofriyo, onyụn̄ anam enye ọsọn̄ọ ọnọ idem esie ke otu mme eto akai: enye ọtọ pine, ndien edịm anam enye ọkọri. Ndien enye akabade edi se owo adade abara ikan̄; enye onyụn̄ ada usụk mmọ ewebe ikan̄; n̄kọm enye abara ikan̄, ndien asan̄ uyo; n̄kọm enye anam abasi n̄ko, ndien owụk ubọk; enye ada enye ọsọi mbiet, ndien onụhọ ọnọ mmọ. Ọfọp ubak ke ikan̄; ayada ubak ata unam ke esịt; ọyọfọp ọfọp, onyụn̄ oyụhọ: eyewebe ikan̄ n̄ko, ndien ọdọhọ, ete Aha, mmewebe ikan̄, mmokụt ikan̄. Ndien enye ada ubak eke osụhọde anam abasi, edisọi mbiet esie; oyonụhọ ọnọ enye, onyụn̄ owụk ubọk, onyụn̄ ọbọn̄ akam ọnọ enye, onyụn̄ ọdọhọ, ete, Nyan̄a mi: koro afo edide abasi mi.”—Isaiah 44:14-17.

15. Nso ata unana mbufiọk ke andinam mme mbiet owụt?

¹⁵ Nte ibio ifia emi owo mîsịnke ke ikan̄ ekeme ndinyan̄a owo ekededi? Ke akpanikọ ikemeke ndinyan̄a. Ata Abasi ikpọn̄ ekeme ndinọ edinyan̄a. Didie ke mme owo ẹkeme ndituak ibuot nnọ mme n̄kpọ oro mînyeneke uwem? Isaiah owụt nte ke akpan mfịna edi esịt owo: “Mmọ ifiọkke, inyụn̄ inịmke ibuot: koro enye emesịri mmọ enyịn, man ẹkûkụt; esịri esịt mmọ, man ẹkûdi ọniọn̄. Ndien enye inyịmeke ndikabade n̄kere ke esịt esie, ifiọk ye eti ibuot inyụn̄ idụhe du, eke enye ọkpọdọhọde, ete, Mma mfọp ubak ke ikan̄; mma nsan̄ uyo n̄ko ke ebok ikan̄ esie; mma mfọp unam nnyụn̄ nta: ndien nte ndida se isụhọde nnam n̄kpọ mbubiam? nte ndinụhọ nnọ ekpat eto? Enye adia ntọn̄: esịt abian̄a anam enye awaha, ndien enye ikemeke ndinyan̄a ukpọn̄ esiemmọ, idinyụn̄ idọhọke, ite, Nte nsu idụhe mi ke ubọk nnasia?” (Isaiah 44:18-20) Ih, ndikere ke ukpono ndem ekeme ndinọ eti n̄kpọ ekededi ke n̄kan̄ eke spirit etie nte ndidia ntọn̄ utu ke udia oro ọnọde nsọn̄idem.

16. Didie ke ukpono ndem ọkọtọn̄ọ, ndien nso inam ẹkeme ndinam enye?

 ¹⁶ Ukpono ndem ekenen̄ede ọtọn̄ọ ke heaven ke ini okopodudu edibotn̄kpọ eke spirit emi akakabarede edi Satan ekesịnde enyịn ke utuakibuot oro Jehovah ikpọn̄ odotde ndibọ. Udọn̄ Satan ama ọsọn̄ ubọk tutu adianade enye ọkpọn̄ Abasi. Oro ekenen̄ede edi ntọn̄ọ ukpono ndem, sia apostle Paul ọkọdọhọde ete ke edisịn esịt ke n̄kpọ owo edi ukem nte ukpono ndem. (Isaiah 14:12-14; Ezekiel 28:13-15, 17; Colossae 3:5) Satan ama atap akpa ebe ye n̄wan oro esịn ke ndinyene ekikere ibụk. Eve ama esịn enyịn ke se Satan ọkọnọde enye: “Enyịn mbufo ẹyetara; mbufo ẹyenyụn̄ ẹtie nte Abasi, ẹfiọk eti ye idiọk.” Jesus ọkọdọhọ ete ke isịnenyịn oto esịt. (Genesis 3:5; Mark 7:20-23) Ẹkeme ndikpono ndem ke ini esịt abiarade. Do, edi akpan n̄kpọ didie ntem ọnọ kpukpru nnyịn ‘ndikpeme esịt nnyịn,’ idehede iyak owo m̀mê n̄kpọ ekededi ada nnennen itie Jehovah do!—N̄ke 4:23; James 1:14.

Jehovah Edemede Owo Esịt

17. Nso ke Israel ekpekere aban̄a?

¹⁷ Ekem Jehovah ekpe ye nditọ Israel nditi nte ke mmọ ẹnyene akwa ifet oro edide mfọniso ndinyene. Mmọ ẹdi mme ntiense esie! Enye ọdọhọ ete: “Ti n̄kpọ emi, O Jacob, ye Israel; koro afo edide owo mi: mma mbot fi; afo edi [asan̄autom, NW] mi: O Israel, ndifreke fi. Mma nsọhi mme ukwan̄-n̄kpọ fo nte idiọk enyọn̄ mfep, nsọhi mme idiọk ido fo nte obubịt enyọn̄: fiak tiene mi: koro mfakde fi. O enyọn̄, mbufo ẹkwọ: koro Jehovah amanam: isọn̄ ke idak, sio n̄kpo: ikpọ obot, mbufo ẹbụmede ẹkwọ; mbufo, akai ye kpukpru eto emi ẹdude ke esịt: koro Jehovah afakde Jacob, oyonyụn̄ ada ubọn̄ ke Israel.”—Isaiah 44:21-23.

18. (a) Ntak emi Israel enyenede ntak ndidat esịt? (b) Didie ke mme asan̄autom Jehovah ẹkeme ndikpebe uwụtn̄kpọ mbọm esie mfịn?

 ¹⁸ Idịghe Israel akanam Jehovah. Enye idịghe abasi ubọk-owo. Utu ke oro, Jehovah akanam Israel ete edi edimek asan̄autom imọ. Ndien enye oyowụt idaha esie nte Abasi ini kiet efen ke ini enye afakde idụt oro. Enye etịn̄ ikọ ye ikọt esie ke ima ima usụn̄, ọnọde mmọ nsọn̄ọ nte ke edieke mmọ ẹkabarede esịt, imọ iyofụk mme idiọkn̄kpọ mmọ ofụri ofụri, ifụkde mme ndudue mmọ nte n̄kpọ eke odude ke obubịt enyọn̄ emi owo mîkemeke ndibe. Nso ntak ke Israel enyene ntem ndidat esịt! Uwụtn̄kpọ Jehovah onụk mme asan̄autom esie eke eyomfịn ndikpebe mbọm esie. Mmọ ẹkeme ndinam ntre ebe ke ndidomo ndin̄wam mbon oro ẹnamde idiọkn̄kpọ—ẹdomode ndinam mmọ ẹfiak ẹnyene eti idaha ke n̄kan̄ eke spirit edieke ẹkemede.—Galatia 6:1, 2.

Utịt Udomo Kaban̄a Idaha Abasi

19, 20. (a) Ke nso usụn̄ ke Jehovah ada ikpe esie esịm utịt? (b) Mme ọnọ-ndọn̄esịt n̄kpọ ewe ke Jehovah etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ aban̄a ọnọ ikọt esie, ndien anie edidi isụn̄utom esie ke ndinam mme n̄kpọ emi?

¹⁹ Idahaemi Jehovah ada ikpe esie ekesịm utịt ke okopodudu usụn̄. Enye ọmọn̄ ọnọ ibọrọ esie ke ata ọkpọsọn̄ udomo aban̄ade idaha Abasi—ukeme ndibem iso ntịn̄ ini iso nnennen nnennen. Eyen ukpepn̄kpọ Bible kiet okokot ufan̄ikọ ition oro ẹtienede ke Isaiah ibuot 44 “uto akakan idaha Abasi Israel,” n̄kukụre Andibot kierakiet, n̄kukụre Andiyarade ini iso ye idotenyịn edinyan̄a Israel. Ubak udịmikọ emi asan̄a sụn̄sụn̄ ekesịm n̄wọrọnda utịt esie ebe ke ndisiak enyịn̄ owo emi edifakde idụt emi osio ke Babylon.

²⁰ “Emi edi uyo Jehovah emi afakde fi, emi okonyụn̄ obotde fi osio ke idịbi: Ami Jehovah nnam kpukpru n̄kpọ: ami ikpọn̄ nnen̄ede ikpa-enyọn̄; mbri isọn̄ ke idem mi.  Enye abiat mme idiọn̄ọ mbon nsu, onyụn̄ anam mbia-idiọn̄ ẹdama idat; anam mme ọfiọkn̄kpọ owo ẹfiak edem, onyụn̄ enịm ifiọk mmọ ke ndisịme: edi enye ọsọn̄ọ owụk ikọ owo esie, onyụn̄ anam item mme isụn̄utom esie ọwọrọ; emi ọdọhọde Jerusalem, ete, Ẹyedụn̄ enye ke esịt; ọdọhọ mme obio Judah, ete, Ẹyebọp mmọ, ami nyonyụn̄ ndiọn̄ n̄wụre esie: emi ọdọhọde inyan̄ ibom, ete, Sat, nyonyụn̄ nnam mme akpa mmọn̄ fo asat: emi ọdọhọde aban̄a Cyrus, ete, Ekpemerọn̄ mi, ndien enye ayanam kpukpru se mmade ama: oyonyụn̄ ọdọhọ Jerusalem, ete, Ẹyediọn̄ fi; ọdọhọ temple, ete, Ẹyetọn̄ọ ndibọp fi.”—Isaiah 44:24-28.

21. Nso nsọn̄ọ ke mme ikọ Jehovah ẹnọ?

²¹ Ih, idịghe mme n̄kpọntịbe ini iso kpọt ke Jehovah enyene ukeme ndibem iso ntịn̄, edi enye enyene odudu n̄ko ndinam uduak esie emi enye ayararede osu ofụri ofụri. Ntọt emi editie nte ebiet emi idotenyịn Israel otode. Enye edi nsọn̄ọ nte ke okposụkedi udịmekọn̄ Babylon edisobode idụt oro, Jerusalem ye mme obio oro ẹdude ke idak esie ẹyefiak ẹdaha ẹda ndien ẹyefiak ẹwụk utuakibuot akpanikọ do. Edi didie?

22. Bụk nte Akpa Euphrates asatde.

²² Mbiaidiọn̄ emi owo mînọhọ odudu spirit isidehe-de inen̄ede isiak akpan ini ke mme ntịn̄nnịm ikọ mmọ ke ntak ndịk nte ke ini ekeme ndiwụt ke mmimọ inenke. Ke edide isio, ebede ke Isaiah, Jehovah ayarade ata enyịn̄ owo oro enye edidade afak ikọt esie osion̄o ke ntan̄mfep man mmọ ẹkeme ndifiak nnyọn̄ọ ufọk ẹnyụn̄ ẹfiak ẹbọp Jerusalem ye temple. Enyịn̄ esie edi Cyrus, ndien ẹdiọn̄ọ enye nte Akwa Cyrus eke Persia. Jehovah ọnọ n̄ko ọyọhọ ntọt aban̄a usụn̄ oro Cyrus edidade ebe ọkpọsọn̄ ye ntatara ndutịm ukpeme Babylon. Ẹdida mme n̄kokon̄ ibibene ye mme usụn̄ mmọn̄ oro ẹwetde  ẹbe ẹnyụn̄ ẹkanarede obio oro ẹkpeme Babylon. Cyrus ọyọwọn̄ọde akpan ndutịm ukpeme oro—Akpa Euphrates—anam n̄kpọ ke ufọn esie. Nte mme ewetmbụk eset oro Herodotus ye Xenophon ẹdọhọde, ke nsakiso ebiet emi mmọn̄ otode ke Babylon ewet ọwọrọ, Cyrus ọyọwọn̄ọde mmọn̄ Euphrates esịn ke usụn̄ efen tutu ukon̄ mmọn̄ oro osụhọde edi se mbonekọn̄ ẹsan̄ade ke esịt ẹbe. Adan̄a nte ukeme esie ndikpeme Babylon abuanade, akwa Euphrates asat.

23. Nso n̄wetnnịm n̄kpọ odu kaban̄a edisu eke ntịn̄nnịm ikọ oro nte ke Cyrus ayafak Israel?

²³ Nso kaban̄a un̄wọn̄ọ oro nte ke Cyrus ayafak ikọt Abasi ye nte ke enye oyokụt ete ke ẹfiak ẹbọp Jerusalem ye temple oro? Ke etịn̄de ikọ ke ini odude ke utom ukara, oro ẹwetde ẹsịn ke Bible, Cyrus ke idemesie ọdọhọ ete: “Ntem ke Cyrus edidem Persia ọdọhọ, ete, Jehovah Abasi enyọn̄ ọmọnọ mi kpukpru mme idụt ererimbot, omonyụn̄ eteme mi, ete ndiọn̄ ufọk Jerusalem emi odude ke Judah nnọ imọ. Anie mbufo odu ke otu kpukpru ikọt esie, yak Abasi esie odu ye enye; yak enye onyụn̄ ọdọk ke Jerusalem emi odude ke Judah, onyụn̄ ọdiọn̄ ufọk Jehovah Abasi Israel (enye edi Abasi), emi odude ke Jerusalem.” (Ezra 1:2, 3) Ikọ Jehovah ebede ke Isaiah osu ọyọhọ ọyọhọ!

Isaiah, Cyrus, ye Mme Christian Mfịn

24. Nso ebuana odu ke ufọt ewụhọ Artaxerxes nte “ẹtọn̄ọ ntak ẹdiọn̄ ẹnyụn̄ ẹbọp Jerusalem” ye edidi Messiah?

²⁴ Ọyọhọ ibuot 44 ke Isaiah ọnọ Jehovah ubọn̄ nte ata Abasi kierakiet ye Andinyan̄a ikọt esie eke eset. Akan oro, ntịn̄nnịm ikọ oro etịm enyene se ọwọrọde ọnọ kpukpru nnyịn mfịn. Ewụhọ oro Cyrus ọkọnọde ke 538/537 M.E.N. nte ẹfiak ẹbọp temple Jerusalem ama ọtọn̄ọ mme n̄kpọntịbe oro ẹkesụn̄ọde ke edisu n̄wọrọnda ntịn̄nnịm ikọ efen. Ewụhọ emi eketienede eke  Cyrus ekedi eke ukperedem andikara, Artaxerxes, oro ọkọnọde ewụhọ ete ke ẹkpenyene ndifiak mbọp obio Jerusalem. N̄wed Daniel ayarade ete ke “ọtọn̄ọde ke ini emi uyo ọwọrọde, ete ẹtọn̄ọ ntak ẹdiọn̄ ẹnyụn̄ ẹbọp Jerusalem [ke 455 M.E.N.], tutu esịm ke ini Messiah Ọbọn̄” edidi “urua” 69 emi kiet kiet esịnede isua 7. (Daniel 9:24, 25) Ntịn̄nnịm ikọ emi ama osu n̄ko. Ke nnennen ini ke isua 29 E.N., isua 483 ke ẹma ẹketọn̄ọ ndinam ewụhọ Artaxerxes ke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ, Jesus ama ana baptism onyụn̄ ọtọn̄ọ utom esie eke isọn̄. a

25. Nso ke iduọ Babylon ke ubọk Cyrus anyan ubọk owụt ke eyomfịn?

 ²⁵ Edisana mme anam-akpanikọ Jew ke ntan̄mfep nyak, emi akadade itie ke Babylon ama ọkọduọ, akada aban̄a edisana mme Christian oro ẹyetde aran nyak ke ntan̄mfep eke spirit ke 1919. Edisana nyak oro ekedi uyarade nte ke Babylon efen, oro ẹtịn̄de ẹban̄a nte akpara, Akwa Babylon—kpa idiọn̄ọ mme nsunsu ido ukpono ofụri ererimbot emi ẹsede nte otu—ọmọduọ. Nte ẹkewetde ke n̄wed Ediyarade, apostle John ama ebem iso okụt iduọ esie. (Ediyarade 14:8) Enye ama ebem iso okụt mbabuat nsobo esie n̄ko. Se John etịn̄de aban̄a nsobo ukara ererimbot emi ọyọhọde ye ndisọi n̄kpọ, ke ndusụk usụn̄ ebiet se Isaiah etịn̄de aban̄a unen oro Cyrus okokụtde ndikan obio Babylon eset. Kpa nte mme usụn̄ mmọn̄ Babylon okokpude ndinyan̄a enye nsio Cyrus ke ubọk, ntre ke “mmọn̄” ubonowo oro ọnọde Akwa Babylon ibetedem ye ukpeme ‘edisat’ mbemiso ẹsobode enye ẹfep nte enende.—Ediyarade 16:12. b

26. Didie ke ntịn̄nnịm ikọ Isaiah ye edisu esie ọsọn̄ọ mbuọtidem nnyịn?

²⁶ Ke idaha ekikere nnyịn, ke se iwakde ibe tọsịn isua iba ye ubak ke Isaiah ama eketịn̄ ntịn̄nnịm ikọ esie, nnyịn imekeme ndikụt nte ke Abasi enen̄ede “anam item mme isụn̄utom esie ọwọrọ.” (Isaiah 44:26) Ke ntre ntịn̄nnịm ikọ Isaiah ndisu edi n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ ke nte kpukpru ntịn̄nnịm ikọ eke Edisana N̄wed Abasi ẹdide se ẹkemede ndiberi edem.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

 [Ndise ke page 63]

Nte ibio ifia oro owo mîsịnke ke ikan̄ ekeme ndinyan̄a owo ekededi?

 [Ndise ke page 75]

Cyrus osu ntịn̄nnịm ikọ ebe ke ndiwọn̄ọde mmọn̄ Euphrates