Ibuot Efịteta

Jehovah Edemede Spirit Mmọ Eke Ẹsụhọrede Idem

Isaiah 57:1-21

1. Nso nsọn̄ọ ke Jehovah ọkọnọ, ndien mme mbụme ewe ke mme ikọ esie ẹdemede?

 “EMI edi uyo Enye emi okon̄de, onyụn̄ emenerede ke enyọn̄, emi odụn̄de ke nsinsi, enyịn̄ esie onyụn̄ edi Edisana, ete, Ami nyodụn̄ ke edikon̄ ye edisana ebiet, nyonyụn̄ ndụn̄ ye enye emi otụkde onyụn̄ osụhọrede spirit esiemmọ, nte ndemede spirit mmọ eke ẹsụhọrede idem mmọ ẹnịm, nnyụn̄ ndemede esịt mmọ eke ẹtụkde idem mmọ.” (Isaiah 57:15) Ntre ke prọfet Isaiah ekewet ke ọyọhọ isua ikie itiaita M.E.N. Nso iketịbe ke Judah oro akanamde etop emi enen̄ede akama nsịnudọn̄? Didie ke mme ikọ eke odudu spirit emi ẹn̄wam mme Christian mfịn? Edikere mban̄a Isaiah ibuot 57 ayan̄wam nnyịn ndibọrọ mme mbụme oro.

“Mbufo . . . Ẹsan̄a Ẹkpere Ken”

2. (a) Etie nte mme ikọ Isaiah ibuot 57 ẹnyene n̄kpọ ndinam ini ewe? (b) Nso idi idaha ndinen owo ke eyo Isaiah?

² Etie nte ikpehe ntịn̄nnịm ikọ Isaiah emi enyene n̄kpọ ndinam ke eyo Isaiah. Kere nte idiọkido ọdọn̄de n̄kam idahaemi: “Edinen owo atak, ndien baba owo kiet ikereke ke esịt esie: ẹnyụn̄ ẹtan̄ mbon ima ẹfep, ke ini baba owo kiet mîfiọkke, ite, ke ẹtan̄ edinen owo ẹfep ẹbak idiọk-n̄kpọ. Enye oyodụk ke ifụre: mmọ ẹyeduọk odudu ke n̄kpana mmọ, kpa owo eke enen̄erede asan̄a.” (Isaiah 57:1, 2)  Edieke edinen owo ọduọde, owo ndomokiet ikereke iban̄a. Owo ifiọkke iban̄a n̄kpa unana idotenyịn esie. Ndikpa anam enye ọbọ emem, osio enye ke ndutụhọ oro otode mme anana uten̄e Abasi, onyụn̄ anam enye ọbọhọ afanikọn̄. Edimek idụt Abasi ọduọ odụk idiọk idaha. Edi enyene ndidi n̄kpọ nsịnudọn̄ didie ntem nnọ mbon oro ẹnamde akpanikọ ndifiọk nte ke Jehovah ikwe se ikade iso kpọt edi ke ọyọnọ mmọ ibetedem!

3. Didie ke Jehovah etịn̄ ikọ ye idiọk emana Judah, ndien ntak-a?

³ Jehovah okot idiọk emana Judah, ọdọhọde ete: “Ama edi mbufo, nditọ n̄wan idiọn̄, ubon n̄wan efịbe, ye eke akpara, ẹsan̄a ẹkpere ken.” (Isaiah 57:3) Enen̄ede odot  nditịn̄ mban̄a mmọ ke utọ esuene esuene usụn̄ oro nte nditọ n̄wan idiọn̄ ye ubon n̄wan efịbe ye eke akpara. Nsunsu utuakibuot oro mmọ ẹwọn̄ọrede ẹbịne esịne mme ndek ndek edinam ukpono ndem ye ubụpekpo ọkọrọ ye mme oburobụt edinam idan̄. Ntem, Jehovah obụp mme anamidiọk emi ete: “Mbufo ẹsasak anie? ẹn̄wan̄ade inua ẹnyụn̄ ẹsio edeme ẹban̄a anie? Nte mbufo idịghe nditọ nsọn̄ ibuot, ubon nsu? Ke ẹfiop idem mbufo ke otu mme ofriyo, ke idak kpukpru awawa eto, ke ẹwot nditọ-ọwọn̄ ke mme ebeden̄ ke idak nsiaha ikpọ itiat?”—Isaiah 57:4, 5.

4. Ubiomikpe nso ke ndiọi owo Judah ẹnyene?

⁴ Ndiọi owo Judah ẹnam utuakibuot ukpono ndem mmọ an̄wan̄wa ke usụn̄ oro akakpade owo idem, ke “ẹsasak.” Mmọ ke nsahi ẹsịn mme prọfet Abasi oro ẹdọn̄de ẹdinen̄ede mmọ ke ndek, ẹn̄wọmọde mmọ. Okposụkedi mmọ ẹdide nditọ Abraham, mme usụn̄ nsọn̄ibuot mmọ ẹnam mmọ ẹdi nditọ ndudue ye mfri nsu. (Isaiah 1:4; 30:9; John 8:39, 44) Mmọ ẹdemede ifiopesịt ido ukpono ke ukpono ndem mmọ ke ikpọ eto ke obio-in̄wan̄. Ndien nso ibak ibak utuakibuot ke emi edi ntem! Kamse, mmọ ẹkam ẹwot nditọ mmọ, nte mme idụt oro mme akama-itekesịt usụn̄ mmọ ẹkedade ẹkesịm Jehovah ndibịn mmọ nsion̄o ke isọn̄ oro!—1 Ndidem 14:23; 2 Ndidem 16:3, 4; Isaiah 1:29.

Ndin̄wan̄a Edin̄wọn̄ Uwa Nnọ Itiat

5, 6. (a) Nso ke mme andidụn̄ Judah ẹmek ndinam utu ke ndituak ibuot nnọ Jehovah? (b) Ukpono ndem Judah ọdiọk onyụn̄ atara adan̄a didie?

⁵ Se nte mme andidụn̄ Judah ẹnen̄erede ẹduọ ẹdụk ukpono ndem: “Udeme fo odu ke ndọnọ (itiat) ebeden̄; mmọ mmọ ẹdi afia fo: afo ama an̄wan̄a edin̄wọn̄ uwa ọnọ mmọ, awa inuak-udia. Nte ẹkeme ndisụk mi esịt ke n̄kpọ  emi?” (Isaiah 57:6) Mme Jew ẹdi ikọt ediomi Abasi, edi utu ke ndituak ibuot nnọ enye, mmọ ẹsion̄o itiat ke isọn̄ akpa ẹda ẹnam mme abasi. David akatan̄a ete ke Jehovah edi udeme imọ, edi mme anamidiọk emi ẹmek mme anana-uwem ndisọi n̄kpọ ẹdide itiat nte udeme mmọ ẹnyụn̄ ẹn̄wan̄a edin̄wọn̄ uwa ẹnọ mmọ. (Psalm 16:5; Habakkuk 2:19) Nso ndọn̄esịt ke Jehovah ekeme ndinyene nto utọ obukpo edinam oro ke utuakibuot mbon oro ẹkerede enyịn̄ esie?

⁶ Ke kpukpru ebiet—ke idak ikpọ eto, ke ebeden̄, ke obot—Judah okpono ndem. Edi Jehovah okụt kpukpru oro onyụn̄ ada Isaiah ayarade oburobụt edinam esie: “Afo emenịm n̄kpana fo ke enyọn̄ edikon̄ ye akamba obot: omonyụn̄ ọdọk do aka ndiwa uwa. Onyụn̄ enịm n̄kpọ editi fo ke edem itịm ye obubọk enyịn-usụn̄.” (Isaiah 57:7, 8a) Ke enyọn̄ edikon̄ ebiet ke Judah enịm n̄kpana ndek eke spirit esie, ndien edi do ke enye awa mme uwa ọnọ isen abasi. a Idem mme ọkpọkpọ ufọk ẹnyene ndisọi n̄kpọ ke edem itịm ye obubọk enyịnusụn̄ mmọ.

7. Nso edu ke Judah ada abuana ke oburobụt utuakibuot esie?

⁷ Ndusụk owo ẹkeme ndikere ẹte: ‘Ntak emi Judah enen̄erede esịn idem ntre ke ndedehe utuakibuot? Nte odu ọkpọsọn̄ odudu oro enyịkde enye ndikpọn̄ Jehovah?’ Ibọrọ edi baba. Enye anam emi ke unyịmesịt. Jehovah ọdọhọ ete: “Koro afo ọmọkpọn̄ mi ofụhọde idem: onyụn̄ ọdọk, anam n̄kpana fo okpon, onyụn̄ odiomi ediomi ye mmọ, amama n̄kpana mmọ, omokụt ebiet.” (Isaiah 57:8b) Judah anam ediomi ye mme nsunsu abasi esie, ndien enye ama oburobụt ebuana esie ye mmọ. Enye enen̄ede  ama oburobụt ebuana idan̄—eyedi esịnede edikama mme mbiet ekpọrọ—oro ẹdade ẹdiọn̄ọ utuakibuot mme abasi emi!

8. Ini ewe ke se Isaiah etịn̄de aban̄a ukpono ndem Judah enyene n̄kpọ ndinam?

⁸ Nditịn̄ mban̄a ata oburobụt, ibak ibak ukpono ndem odu ke n̄kemuyo ye se nnyịn idiọn̄ọde iban̄a ediwak ndiọi ndidem Judah. Ke uwụtn̄kpọ, Manasseh ama ọbọp ndikon̄ ebiet, owụk mme itieuwa Baal, onyụn̄ owụk mme itieuwa nsunsu ido ukpono ke okụre temple iba. Enye ama ọfọp nditọ esie ke ikan̄, ebre mfọni, ebre idiọn̄, onyụn̄ esịn udọn̄ ọnọ mme edinam ubụpekpo. Edidem Manasseh n̄ko ama esịn ndisọi mbiet eto-n̄kpe oro enye akanamde ke temple Jehovah. b Enye ama esịn Judah awaha aka ‘akanam idiọk akan mme idụt oro Jehovah okosobode.’ (2 Ndidem 21:2-9) Ndusụk owo ẹnịm ke Manasseh okowot Isaiah, okposụkedi enyịn̄ Manasseh mîdụhe ke Isaiah 1:1.

‘Afo Aka Iso Ọdọn̄ Mme Isụn̄ Fo Utom’

9. Ntak emi Judah ọdọn̄de ‘mme isụn̄ esie utom ke anyan ebiet’?

⁹ Ndudue Judah aka anyan akan edinam n̄kpọ nnọ mme nsunsu abasi. Ke adade Isaiah nte etịn̄ikọ ke ibuot esie, Jehovah ọdọhọ ete: “Afo omonyụn̄ aka ọtọ edidem ye aran, onyụn̄ ada ediwak ufuọn̄n̄kpọ fo: onyụn̄ ọdọn̄ mme isụn̄ fo utom ke anyan ebiet, onyụn̄ ọduọk idem tutu esịm ke [Sheol, NW].” (Isaiah 57:9) Obio Ubọn̄ Judah oro mînamke akpanikọ osụhọde etiene “Molech,” ọwọrọde “edidem” ke ikọ Hebrew—eyedi edidem esen  ukara—ọnọde enye ọsọn̄urua ye edemede-owo-udọn̄ enọ, emi aran ye ufuọn̄n̄kpọ ẹdade ẹban̄a. Judah ọdọn̄ mme isụn̄utom ẹka anyan ebiet. Ntak-a? Ndikpek mme idụt Gentile ẹdụk ediomi ukaraidem ye imọ. Ke ama akakpa edem owụt Jehovah, enye ekeberi edem ke ndidem esenidụt.

10. (a) Didie ke Edidem Ahaz okodụk ediomi ye edidem Assyria? (b) Ke nso usụn̄ ke Judah ‘ọkọduọk idem tutu esịm ke sheol’?

¹⁰ Uwụtn̄kpọ kiet aban̄ade emi edi ke eyo Edidem Ahaz. Ke okopde ndịk aban̄a ediomi oro Israel odụkde ye Syria, edidem Judah oro mînamke akpanikọ ọdọn̄ mme isụn̄utom ẹka ẹbịne Tiglath-pileser III eke Assyria, ọdọhọde ete: “Ami ndi owo fo, ye eyen fo: dọk di nyan̄a mi sio ke ubọk edidem Syria, ye ke ubọk edidem Israel, emi ẹnamde ikọ ye ami.” Ahaz ọnọ silver ye gold ẹsọk edidem Assyria nte ubọkedem, ndien edidem Assyria ama anam n̄kpọ aban̄a oro, adade akama-nsobo en̄wan etiene Syria. (2 Ndidem 16:7-9) Ke anamde n̄kpọ ye mme idụt Gentile,  Judah ọduọ odụk “editụn̄ọ Sheol.” (An American Translation) Ke ntak mme edinam oro, enye ayakpa, m̀mê etre ndidu nte idụt nda-ke-idem oro enyenede edidem.

11. Nso abian̄a abian̄a idotenyịn mfọnọn̄kpọ ke Judah enyene?

¹¹ Jehovah aka iso nditịn̄ ikọ nnọ Judah ete: “Afo enyene utom ke uwak isan̄ fo; udọhọke, ete, ọwọrọ ikpîkpu. Omokụt uwem ubọk fo; oro iyakke idem efere fi.” (Isaiah 57:10) Ih, idụt emi anam utom ọkpọsọn̄ ke mme usụn̄ nsọn̄ibuot esie, ndien enye okpu ndikụt nte mme ukeme esie ẹdide ikpîkpu. Ke edide isio, enye abian̄a idem esie ndinịm ke akpanikọ nte ke imọ ikụt unen ke odudu idem imọ. Enye okop odudu ye nsọn̄idem. Nso ndisịme ke oro edi ntem!

12. Mme idaha ewe ke Christendom ẹbiet eke Judah?

¹² Mfịn, odu esop oro edu uwem esie ebietde eke Judah ke eyo Isaiah. Christendom ada enyịn̄ Jesus anam n̄kpọ, edi odụk ediomi ye mme idụt onyụn̄ ada ndisọi n̄kpọ ọyọhọ mme itie utuakibuot esie. Mme anditiene enye ẹkam ẹwụk ndisọi mbiet ke mme ọkpọkpọ ufọk mmọ. Christendom awa n̄kparawa owo esie ke ekọn̄ mme idụt. Enyene ndidi ofụri emi ayat Abasi akpanikọ esịt didie ntem, emi owụkde mme Christian ete: “Ẹfehe ẹkpọn̄ ido ndem”! (1 Corinth 10:14) Ebede ke ndisịn idemesie ke mbre ukara, Christendom ‘anam use ye ndidem isọn̄.’ (Ediyarade 17:1, 2) Ke akpanikọ, enye edi akpan andinọ Edidiana Mme Idụt ibetedem. Nso ina ke iso ibet akpara eke ido ukpono emi? Ọfọn, nso ke Jehovah etịn̄ ọnọ mbiet esie, kpa mbon Judah oro mînamke akpanikọ, akpan akpan Jerusalem emi edide ibuot obio esie?

‘Ntan̄-Mbon N̄kpọ Fo Idinyan̄ake Fi’

13. Nso “nsu” ke Judah osu, ndien didie ke enye anam n̄kpọ aban̄a ime Jehovah?

¹³ Jehovah obụp ete: “Afo onyụn̄ abak, onyụn̄ efehe anie,  eke okosude nsu?” Eti mbụme edi oro! Ke akpanikọ, Judah iwụtke eti mbak Jehovah. Mîdịghe ntre, enye ikpakabakede idi idụt nsu, enyenede mme andituak ibuot nnọ mme nsunsu abasi. Jehovah aka iso ọdọhọ ete: “Ndien [utịghi] mi, [unyụn̄] ukereke ke esịt? Nte ami ndopke uyo toto ke idem eyo oko, ndien afo ubakke mi?” (Isaiah 57:11) Jehovah omodop uyo, inọhọ Judah ufen usọp usọp. Nte Judah owụt esịtekọm aban̄a emi? Baba, utu ke oro enye ese ime Abasi nte unana udọn̄. Enye ikopke ndịk ndomokiet iban̄a enye.

14, 15. Nso ke Jehovah etịn̄ aban̄a mme utom Judah ye “ntan̄-mbon n̄kpọ” mmọ?

¹⁴ Nte ededi, ini anyan ime Abasi eyesịm utịt. Ke odoride enyịn ke ini oro, Jehovah atan̄a ete: “Nyobụk eti ido fo, ye n̄kpọ eke afo anamde: ndien mmọ ididoroke fi baba. Ke ini afo esemede, yak kpukpru ntan̄-mbon n̄kpọ fo ẹnyan̄a fi; ndien ofụm ọyọkpọri kpukpru mmọ efep.” (Isaiah 57:12, 13a) Jehovah ayayarade mbubịk ido Judah. Mme utom mbubịk esie idinyeneke ufọn. “Ntan̄-mbon n̄kpọ” esie, ediwak ndisọi n̄kpọ esie idinyan̄ake enye. Ke ini afanikọn̄ etịbede, ikpîkpu ofụm ọyọkpọri mme abasi oro enye ọbuọtde idem efep.

¹⁵ Mme ikọ Jehovah ẹsu ke 607 M.E.N. Oro edi ke ini Nebuchadnezzar Edidem Babylon osobode Jerusalem, ọfọp temple, onyụn̄ atan̄ ata ediwak owo aka ntan̄mfep. “Onyụn̄ atan̄ Judah ke isọn̄ mmọ efep.”—2 Ndidem 25:1-21.

16. Nso ina ibet Christendom ye mme ikpehe “Akwa Babylon” eken?

¹⁶ Ukem ntre, ediwak ndisọi mbiet Christendom idinyan̄ake enye ke usen iyatesịt Jehovah. (Isaiah 2:19-22; 2 Thessalonica 1:6-10) Ke adianade ye mme ikpehe “Akwa Babylon” eken, kpa akwa otu nsunsu ido ukpono ererimbot, ẹyesobo Christendom ẹfep. Ndamban̄a ididuot  unam oro ye nnụk duop esie “ẹyesua [Akwa Babylon], ẹnyụn̄ ẹbiat enye, ẹnyụn̄ ẹnịm enye iferi, ẹnyụn̄ ẹta enye ikpọkidem, ẹnyụn̄ ẹfọp enye ke ikan̄ ẹwot.” (Ediyarade 17:3, 16, 17) Nnyịn idat esịt didie ntem ndikanam ewụhọ oro: “Mbufo ikọt Mi, ẹwọn̄ọ ke esịt, mbak mbufo ẹdibuana ke idiọk-n̄kpọ esie, ẹdinyụn̄ ẹtiene ẹbọ mme ufen esie”! (Ediyarade 18:4, 5) Nnyịn ikpakam idehede ifiak itiene enye m̀mê mme usụn̄ esie.

“Owo Eke Ọbuọtde Idem Esie ye Ami Ayadia Isọn̄”

17. Nso un̄wọn̄ọ ke ẹnam ẹnọ ‘owo eke ọbuọtde idemesie ye Jehovah,’ ndien ini ewe ke emi etịbe?

¹⁷ Nte ededi, nso kaban̄a mme udiana ikọ eke ntịn̄nnịm ikọ Isaiah? “Owo eke ọbuọtde idem esie ye ami ayadia isọn̄, onyụn̄ ada edisana obot mi enyene.” (Isaiah 57:13b) Jehovah etịn̄ ikọ aban̄a anie idahaemi? Enye ese ebe nsobo oro edide ndien ebem iso etịn̄ aban̄a ikọt esie ndiwọrọ ke ufụn Babylon ye edifiak n̄wụk edisana utuakibuot ke edisana obot esie, ke Jerusalem. (Isaiah 66:20; Daniel 9:16) Nso nsịnudọn̄ ke ana emi edi ntem ọnọ mme Jew ekededi oro ẹnamde akpanikọ! Ke adianade do, Jehovah ọdọhọ ete: “Ndien owo ọyọdọhọ ete, Mbufo ẹda ẹkịbi, ẹda ẹkịbi, ẹdiọn̄ usụn̄, ẹmen n̄kpọ utuaha-nduọ ke usụn̄ ikọt mi ẹfep.” (Isaiah 57:14) Ke ini ekemde Abasi ndinyan̄a ikọt esie, usụn̄ ọyọfọn ndien ẹyetan̄ kpukpru mme n̄kpọ ubiọn̄ọ ẹfep.—2 Chronicles 36:22, 23.

18. Didie ke ẹtịn̄ ẹban̄a edikon̄ idaha Jehovah, edi nso ima ima edikere mban̄a ke enye owụt?

¹⁸ Edi ke ọtọ emi ke prọfet Isaiah etịn̄ aban̄a mme ikọ oro ẹketịn̄de ke akpa: “Koro emi edi uyo Enye emi okon̄de, onyụn̄ emenerede ke enyọn̄, emi odụn̄de ke nsinsi, enyịn̄ esie onyụn̄ edi Edisana, ete, Ami nyodụn̄ ke edikon̄ ye edisana  ebiet, nyonyụn̄ ndụn̄ ye enye emi otụkde onyụn̄ osụhọrede spirit esiemmọ, nte ndemede spirit mmọ eke ẹsụhọrede idem mmọ ẹnịm, nnyụn̄ ndemede esịt mmọ eke ẹtụkde idem mmọ.” (Isaiah 57:15) Ebekpo Jehovah odu ke ata edikon̄ heaven. Idụhe idaha oro okon̄de m̀mê emenerede ke enyọn̄ akan oro. Ọnọ ndọn̄esịt didie ntem ndifiọk nte ke enye ada do okụt kpukpru n̄kpọ—idịghe sụk mme idiọkn̄kpọ ndiọi owo edi ndinen edinam mbon oro ẹdomode ndinam n̄kpọ esie! (Psalm 102:19; 103:6) Akan oro, enye okop n̄kụni mbon oro ẹfịkde onyụn̄ edemede esịt mmọ eke ẹtụkde. Anaedi mme ikọ emi ẹma ẹtụk esịt mme Jew eset oro ẹkekabarede esịt. Ke akpanikọ mmọ ẹtụk esịt nnyịn mfịn.

19. Ini ewe ke ifụtesịt Jehovah etre?

¹⁹ Mme n̄kaiso ikọ Jehovah ẹnọ ndọn̄esịt n̄ko: “Koro mmenditọhọke utọk ke nsinsi, ndinyụn̄ nyatke esịt tutu amama: koro spirit ayakpa ke iso mi, kpa mme ukpọn̄ emi ami n̄kanamde.” (Isaiah 57:16) Idụhe edibotn̄kpọ Abasi ndomokiet oro ekemede ndibọhọ edieke iyatesịt Jehovah ekpedide ke nsinsi, mînyeneke utịt. Nte ededi, ke inemesịt, ifụtesịt Abasi edi sụk ke esisịt ini. Ke ini enye ọyọhọde uduak esie, enye etre. Ikike eke odudu spirit emi an̄wam nnyịn ndikọri ntotụn̄ọ esịtekọm nnọ ima Jehovah kaban̄a edibotn̄kpọ esie.

20. (a) Didie ke Jehovah anam n̄kpọ ye mme anamidiọk oro mîkabakede esịt? (b) Ke usụn̄ ewe ke Jehovah ọdọn̄ mbon oro ẹtuade n̄kpọfiọk esịt?

²⁰ Nnyịn imenyene n̄kaiso ikike ito mme udiana ikọ Jehovah. Akpa, enye ọdọhọ ete: “N̄kayat esịt mban̄a idiọk mbumek esie, nnyụn̄ mmịgha enye: n̄kedịbe nnyụn̄ nyat esịt: ndien enye asan̄a akabade akabade ke usụn̄ esịt esiemmọ.” (Isaiah 57:17) Mme ukwan̄n̄kpọ oro ẹkenamde ke ntak idiọkitọn̄ ẹkenen̄ede ẹda iyatesịt Abasi ẹdi. Adan̄a nte owo akade iso ọsọn̄ ibuot, Jehovah ayaka iso ayat esịt.  Edi nso edieke owo nsọn̄ibuot oro ọbọde ntụnọ? Do Jehovah owụt nte ima ye mbọm imọ onụkde imọ ndinam n̄kpọ: “Mmokụt ido esie, ndien nyọkọk enye: nnyụn̄ nda enye usụn̄, nnyụn̄ nda emem nnọ enye ye nditọ esie emi ẹtuan̄ade.” (Isaiah 57:18) Ke ama ọkọnọ ntụnọ, Jehovah ọkọk owo oro atuade n̄kpọfiọk onyụn̄ ọdọn̄ owo oro ye mbon oro ẹtuan̄ade ye enye esịt. Ntak edi oro mme Jew ẹkekemede ndifiak nnyọn̄ọ ke 537 M.E.N. Edi akpanikọ, Judah ikafiakke aba idi obio ubọn̄ oro adade ke idem ke idak edidem ke udịm ubon David. Kpa ye oro, ẹma ẹfiak ẹbọp temple ke Jerusalem, ẹnyụn̄ ẹfiak ẹwụk utuakibuot akpanikọ.

21. (a) Didie ke Jehovah akafiak edemede spirit mme Christian oro ẹyetde aran ke 1919? (b) Nso edu ke nnyịn owo kiet kiet inam ọfọn ndikọri?

²¹ Jehovah, “enye emi okon̄de, onyụn̄ emenerede ke enyọn̄,” ama ekere aban̄a mfọnọn̄kpọ nsụhọ oro ẹyetde aran n̄ko ke 1919. Ke ntak editua n̄kpọfiọk ye spirit nsụhọdeidem mmọ, akwa Abasi, Jehovah, ke mfọnido ama etịm ọfiọk ukụt mmọ onyụn̄ anyan̄a mmọ osion̄o ke ntan̄mfep Babylon. Enye ama atan̄ kpukpru n̄kpọ ubiọn̄ọ efep onyụn̄ ada mmọ ekesịm ifụre man otodo mmọ ẹkeme ndinọ enye edisana utuakibuot. Ntem, mme ikọ oro Jehovah eketịn̄de ebe ke Isaiah ẹma ẹnyene edisu adan̄aoro. Ndien mme ikọ oro ẹkama mme nsinsi edumbet oro ẹnyenede n̄kpọ ndinam ye owo nnyịn kiet kiet. Jehovah ọbọ sụk utuakibuot mbon oro ẹsụhọrede idem. Ndien edieke kiet ke otu mme asan̄autom esie anamde idiọkn̄kpọ, enye ekpenyene ndisọsọp nnyịme ndudue esie, ọbọ nsuannọ, onyụn̄ enen̄ede mme usụn̄ esie. Owo nnyịn ndomokiet ikpakam ifreke ite ke Jehovah ọkọk onyụn̄ ọdọn̄ mbon oro ẹsụhọrede idem esịt edi “ọbiọn̄ọ mbon iseri.”—James 4:6.

 ‘Emem Enyenede Mbon Oro Ẹyomde Usụn̄ ye Mbon Eke Ẹkperede’

22. Nso ini iso ke Jehovah ebem iso etịn̄ (a) aban̄a mbon oro ẹtuade n̄kpọfiọk? (b) aban̄a mme idiọkowo?

²² Ke owụtde ukpụhọde ke ufọt mbon oro ẹtuade n̄kpọfiọk ye mbon oro ẹkọbọde ke mme idiọk usụn̄ mmọ, Jehovah atan̄a ete: “Mbot mfri n̄kpọk-inua; emem, emem, nnọ owo eke oyomde usụn̄ ye owo eke ekperede, ndien nyọkọk enye. Ndien mme idiọk owo ẹbiet nyoyoho inyan̄; koro enye mîkemeke ndina sụn̄; mmọn̄ esie onyụn̄ obụrọde ndek ye mbat . . . mme idiọk owo, Emem idụhe.”—Isaiah 57:19-21 .

23. Nso idi mfri n̄kpọkinua, ndien ke nso usụn̄ ke Jehovah ‘obot’ mfri emi?

²³ Mfri n̄kpọkinua edi uwa ekọm oro ẹnọde Abasi—kpa an̄wan̄wa uyarade eke okponode enyịn̄ esie. (Mme Hebrew 13:15) Didie ke Jehovah ‘obot’ an̄wan̄wa uyarade emi? Man ẹkeme ndiwa uwa ekọm, owo enyene ndibem iso n̄kpep mban̄a Abasi ndien ekem ọbuọt idem ke enye. Mbuọtidem—kpa mbun̄wụm spirit Abasi—onụk owo oro nditịn̄ se enye okopde nnọ mbon efen. Ke ikọ efen, enye anam an̄wan̄wa uyarade. (Rome 10:13-15; Galatia 5:22) Ẹkpenyene nditi, n̄ko, nte ke Jehovah enen̄ede edi enye oro ọkọdọn̄de mme asan̄autom esie nditan̄a itoro esie. Ndien Jehovah edi enye oro akanyan̄ade ikọt esie, anamde edi mmemmem ọnọ mmọ ndinọ mme utọ uwa ekọm oro. (1 Peter 2:9) Ntem, ẹkeme nditịm ndọhọ nte ke Jehovah okobot mfri n̄kpọkinua emi.

24. (a) Mmanie ẹnyene emem Abasi, ndien ye nso utịp? (b) Mmanie mînyeneke emem, ndien nso idi utịp mmọ?

²⁴ Nso aduai-owo-idem mfri n̄kpọkinua ke anaedi mme Jew ẹkenọ ntem nte mmọ ẹfiakde ẹnyọn̄ọ obio emana mmọ, ẹkwọde itoro ẹnọ Jehovah! Anaedi mmọ ẹdat esịt ndinyene emem Abasi, edide mmọ ‘ẹyom usụn̄’—ẹdude nsannsan ẹkpọn̄ Judah, ẹsụk ẹbetde edifiak  nnyọn̄ọ—m̀mê ‘ẹkperede’—ẹdude ke obio emana mmọ. Ke okpụhọrede ke ntatara usụn̄, n̄kpọ edi isio ye mme idiọkowo didie ntem! Owo ekededi oro okpude ndibọ ntụnọ Jehovah, ke akpanikọ, kpukpru ndiọi owo—owo ekededi ye ke ebiet ekededi oro mmọ ẹdude—inyeneke emem ndomokiet. Ke ẹfụtde nte akpa emi adahade, mmọ ikaha iso ndision̄o mfri n̄kpọkinua, edi ẹsion̄o “ndek ye mbat,” kpukpru n̄kpọ oro mîsanake.

25. Didie ke ediwak owo oro ẹtode nsannsan ye n̄kpet n̄kpet ẹnyene emem?

²⁵ Mfịn, n̄ko, mme andituak ibuot nnọ Jehovah ke kpukpru ebiet ẹtan̄a eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi. Mme Christian oro ẹdude nsannsan ye n̄kpet n̄kpet ke se iwakde ibe idụt 230 ẹnọ mfri n̄kpọkinua mmọ, ẹtan̄ade itoro ata Abasi kierakiet. Ẹkop itoro oro mmọ ẹkwọde ke “utịt ererimbot.” (Isaiah 42:10-12) Mbon oro ẹkopde mme ikọ mmọ ẹnyụn̄ ẹnamde n̄kpọ ẹban̄a ke ẹbọ akpanikọ eke Ikọ Abasi, kpa Bible. Utọ mbon oro ke ẹnyene emem, oro otode edinam n̄kpọ nnọ “Abasi emem.”—Rome 16:20.

26. (a) Nso ina ibet mme idiọkowo? (b) Nso utịbe utịbe un̄wọn̄ọ ke ẹn̄wọn̄ọ ẹnọ mbon nsụkidem, ndien nso ikpenyene ndidi ubiere nnyịn?

²⁶ Edi akpanikọ, mme idiọkowo ikpan̄ke utọn̄ inọ etop Obio Ubọn̄. Nte ededi, ke mîbịghike, owo idiyakke mmọ ẹtịmede emem ndinen owo. Jehovah ọn̄wọn̄ọ ete ke “osụk esisịt idiọk owo ididụhe.” Mbon oro ẹdade Jehovah nte ebiet ubọhọ ẹyeda isọn̄ ẹnyene ke utịbe utịbe usụn̄. “Mbon nsụkidem ẹyeda isọn̄ ẹnyene; ediwak emem oyonyụn̄ enem mmọ esịt.” (Psalm 37:10, 11, 29) Nso inem inem ebiet ke isọn̄ nnyịn edidi ntem ini oro! Kpukpru nnyịn ikpakam ibiere nditre nditaba emem Abasi tutu amama, man nnyịn ikeme ndikwọ itoro nnọ Abasi ke nsinsi.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ndise ke page 263]

Judah anam oburobụt utuakibuot ke idak kpukpru awawa eto

[Ndise ke page 267]

Judah ọbọp itieuwa esie ke mme edikon̄ ebiet

 [Mme ndise ke page 275]

“Mbot mfri n̄kpọk-inua”