Ibuot Itiokiet

Jehovah—“Edinen Abasi Emi Onyụn̄ Edide Andinyan̄a”

Isaiah 45:1-25

1, 2. Mme nsọn̄ọ ewe ke ẹnọ ke Isaiah ibuot 45, ndien mme mbụme ewe ke ẹdikere ẹban̄a?

 MME un̄wọn̄ọ Jehovah ẹdi se ẹkemede ndiberi edem. Enye edi Abasi ediyarade ye Abasi edibotn̄kpọ. Kpukpru ini enye omowụt ete idi edinen Abasi emi onyụn̄ edide Andinyan̄a mme owo ke kpukpru idụt. Mmọ emi ẹdi ndusụk inem inem nsọn̄ọ oro ẹkụtde ke Isaiah ibuot 45.

² Ke adianade do, Isaiah ibuot 45 esịne n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ ukeme Jehovah nditịn̄ ntịn̄nnịm ikọ. Spirit Abasi anam Isaiah ekeme ndiwụk enyịn nse mme nsannsan idụt nnyụn̄ ndụn̄ọde mme n̄kpọntịbe ke ediwak isua ikie oro ẹdidide, spirit onyụn̄ onụk enye ndibụk n̄kpọntịbe oro Jehovah kpọt, Abasi ntịn̄nnịm ikọ akpanikọ, ekemede ndibem iso ntịn̄ ke utọ nnennen usụn̄ oro. Nso idi n̄kpọntịbe oro? Didie ke enye otụk ikọt Abasi ke eyo Isaiah? Nso ufọn ke enye enyene ọnọ nnyịn mfịn? Ẹyak nnyịn idụn̄ọde mme ikọ prọfet oro.

Ubiereikpe Oro Jehovah Ọnọde Babylon

3. Nso in̄wan̄-in̄wan̄ ikọ ke Isaiah 45:1-3a etịn̄ aban̄a Cyrus ndikan?

³ “Ntem ke Jehovah ọdọhọ Cyrus, emi enye eyetde aran, emi mmụmde enye ubọk nnasia, nte, Nyedịghi mme idụt ke iso esie; nnyụn̄ ntat ndidem isịn, man mberede itịm ke iso esie; ndien mmọ idiberike enyịn̄usụn̄; Ami nyebem fi iso nsan̄a, nnyụn̄ nnen̄ede ibombom: nyanuak mme itịm  okpoho, nnyụn̄ n̄kpok mme-usịn-usụn̄-ukwak: ndien nyọnọ fi unịm n̄kpọ uto ekịm, ye inyene eke odobide.”—Isaiah 45:1-3a.

4. (a) Ntak emi Jehovah okotde Cyrus ‘enye emi ẹyetde aran’? (b) Didie ke Jehovah edikụt ke Cyrus akan?

⁴ Ebede ke Isaiah, Jehovah etịn̄ ikọ ọnọ Cyrus nte n̄kpọ eke edide enye do ke uwem, okposụkedi Cyrus mîkamanake kan̄a ke eyo Isaiah. (Rome 4:17) Sia Jehovah ebemde iso emek Cyrus ndinam akpan utom, ẹkeme ndidọhọ ke Cyrus edi ‘enye emi Abasi eyetde aran.’ Ke Abasi adade enye usụn̄, enye ayakan mme idụt, anamde idem emem ndidem ndien mmọ ikemeke ndin̄wana. Ekem, ke ini Cyrus an̄wanade ye Babylon, Jehovah oyokụt ete ke ẹnịm itịm obio oro in̄wan̄, anamde mmọ ẹnana ufọn nte enyịnusụn̄ oro ẹbiatde. Enye eyebem Cyrus iso, emende kpukpru n̄kpọ ubiọn̄ọ efep. Ke akpatre, udịmekọn̄ Cyrus ayakan obio oro onyụn̄ ada ‘inyene esie eke edịbede,’ inyene emi ẹbonde ke n̄kịmn̄kịm ufọk ubon n̄kpọ. Emi ke Isaiah ebem iso etịn̄. Nte mme ikọ esie ẹsu?

5, 6. Didie ndien ini ewe ke ntịn̄nnịm ikọ aban̄ade iduọ Babylon osu?

⁵ Ke isua 539 M.E.N.—n̄kpọ nte isua 200 ke Isaiah ama ekewet ntịn̄nnịm ikọ emi—Cyrus ke akpanikọ ama edisịm ibibene Babylon man an̄wana ye obio oro. (Jeremiah 51:11, 12) Nte ededi, ibeheke mbon Babylon. Mmọ ẹkere ke owo ikemeke ndikan obio mmimọ. Akaka ibibene esie ọwọrọ ada ke enyọn̄ ebeden̄ oro ọyọhọde ye mmọn̄ Akpa Euphrates, oro anamde ubak ndutịm ukpeme obio. Ke se ibede isua ikie, idụhe asua oro ekekemede ndikan Babylon ke mbuari! Ke akpanikọ, Belshazzar andikara Babylon, enen̄ede odu ke ifụre tutu enye adia usọrọ ye ikpọ owo ukara esie. (Daniel 5:1) Ke okoneyo oro—okoneyo October 5/6—Cyrus ada enyene-ọniọn̄ usụn̄ un̄wana ekọn̄ esịm utịt.

 ⁶ Ke nsakiso ikpehe oro mmọn̄ Babylon otode, mbonekọn̄ Cyrus ẹdide mme ọdiọn̄-ukwakutom ẹtịbi obube ke mben Akpa Euphrates, ẹwọn̄ọrede usụn̄ mmọn̄ esie man okuwet aba asan̄a usụk usụk obio oro. Ke mîbịghike, idaha mmọn̄ akpa ke esịt ye mbọhọ Babylon enen̄ede osụhọde tutu udịmekọn̄ Cyrus ẹkeme ndisan̄a ke isọn̄ akpa n̄ka esịt obio. (Isaiah 44:27; Jeremiah 50:38) Ke n̄kpaidem, enyịnusụn̄ n̄kan̄ akpa ana in̄wan̄, kpa nte Isaiah ekebemde iso etịn̄. Udịmekọn̄ Cyrus ẹbụn̄ọ ẹdụk Babylon, ẹda akwa ufọk edidem, ẹnyụn̄ ẹwot Edidem Belshazzar. (Daniel 5:30) Ke okoneyo kiet edikan emi okụre. Babylon ọmọduọ, ndien ntịn̄nnịm ikọ oro osu ọyọhọ ọyọhọ.

7. Didie ke n̄wọrọnda edisu ntịn̄nnịm ikọ Isaiah aban̄ade Cyrus ọsọn̄ọ mme Christian idem?

⁷ Ntịn̄nnịm ikọ emi ndisu nnennen nnennen ọsọn̄ọ mbuọtidem mme Christian mfịn. Enye ọnọ mmọ eti ntak ndinịm ke akpanikọ nte ke mme ntịn̄nnịm ikọ Bible oro mîkam isụhu kan̄a ẹdi se ẹkemede ndiberi edem ọyọhọ ọyọhọ n̄ko. (2 Peter 1:20, 21) Mme andituak ibuot nnọ Jehovah ẹfiọk ẹte ke n̄kpọntịbe oro iduọ Babylon ke 539 M.E.N. akadade aban̄a—kpa iduọ “Akwa Babylon”—ama adada itie ko ke edem ke 1919. Edi, mmọ ẹdori enyịn ndikụt nsobo esop ido ukpono eke eyomfịn ọkọrọ ye un̄wọn̄ọ edisio ndutịm ukaraidem oro odude ke idak ukara Satan mfep, edisịn Satan ke editụn̄ọ ukpe, ye obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄ oro edide. (Ediyarade 18:2, 21; 19:19-21; 20:1-3, 12, 13; 21:1-4) Mmọ ẹfiọk ẹte ke mme ntịn̄nnịm ikọ Jehovah idịghe mme ikpîkpu un̄wọn̄ọ, edi ẹtịn̄ ẹban̄a mme enyene-iwụk n̄kpọntịbe eke ini iso. Mbuọtidem mme ata Christian okop idem ke ini mmọ ẹtide edisu kpukpru ntịn̄nnịm ikọ Isaiah ẹban̄ade iduọ Babylon. Mmọ ẹfiọk ẹte ke Jehovah esinam ikọ esie kpukpru ini.

 Ntak Jehovah Edifọnde Cyrus Mfọn

8. Nso idi ntak kiet oro Jehovah anamde Cyrus akan Babylon?

⁸ Ke ama eketịn̄ enye emi edikande Babylon ye nte edinamde emi, Jehovah aka iso ndinam an̄wan̄a ntak kiet emi edinamde ẹnọ Cyrus edikan. Ke etịn̄de ntịn̄nnịm ikọ ọnọ Cyrus, Jehovah ọdọhọ ete ke edi “man afo ọfiọk, ete ke edi ami Jehovah emi n̄kotde fi enyịn̄, kpa Abasi Israel.” (Isaiah 45:3b) Odot andikara ọyọhọ ukara ererimbot inan̄ eke mbụk Bible ọdiọn̄ọ nte ke n̄kponn̄kan edikan esie edi utịp ibetedem otode owo oro okponde akan enye—Jehovah, Andikara Ekondo. Cyrus ekpenyene ndifiọk nte ke enye oro okotde, m̀mê ọdọn̄de imọ utom, edi Jehovah, Abasi Israel. N̄wetnnịm n̄kpọ Bible owụt nte ke Cyrus ke akpanikọ ama ọfiọk ete ke akwa edikan imọ okoto Jehovah.—Ezra 1:2, 3.

9. Nso idi ọyọhọ ntak iba emi anamde Jehovah ada Cyrus man akan Babylon?

⁹ Jehovah anam udiana ntak oro enye anamde Cyrus akan Babylon an̄wan̄a ete: “N̄kot fi enyịn̄ n̄ko, mban̄a [asan̄autom, NW] mi Jacob ye Israel emi mmekde: n̄kot fi enyịn̄ ukpono n̄ko, edi afo ufiọkke mi.” (Isaiah 45:4) Cyrus ndikan Babylon edi ata akpan n̄kpọ. Enye owụt iduọ ukara ererimbot kiet ye ukara ererimbot efen ndidaha nda, onyụn̄ enịm n̄kpọ editi ke mbụk ọnọ mme emana oro ẹdidide. Edi, eyedi mme idụt oro ẹkande ẹkụk oro ẹsede n̄kpọntịbe emi ye ọkpọsọn̄ udọn̄ ẹyekop n̄kpaidem ndifiọk nte ke kpukpru oro ẹketịbe ke ntak ibat ibat tọsịn “ikpîkpu” mbon ntan̄mfep ke Babylon—mme Jew, mme andito ubon Jacob. Nte ededi, ke enyịn Jehovah, mme andibọhọ ke idụt Israel eset emi idịghe ikpîkpu. Mmọ ẹdi mme “asan̄autom” esie. Ke otu kpukpru idụt isọn̄, mmọ ẹdi ‘mbon emi enye emekde.’ Idem okposụkedi Cyrus mîkọfiọkke Jehovah ke mbemiso, Jehovah ama  ada enye nte owo oro Enye eyetde aran ndikan akwa obio oro mîkenyịmeke ndisana mbon ntan̄mfep esie nyak. Idịghe uduak Abasi nte mbon oro enye emekde ẹbọ ufen ke nsinsi ke esenidụt.

10. Nso idi ata akpan ntak oro anamde Jehovah ada Cyrus ke ndida utịt nsọk Ukara Ererimbot eke Babylon?

¹⁰ Odu ọyọhọ ntak ita oro akam edide akpan n̄kpọ akan oro anamde Jehovah ada Cyrus man akan Babylon. Jehovah ọdọhọ ete: “Ami ndi Jehovah, ndien efen idụhe du, Abasi idụhe ke mîbọhọke ami, mbọbọ fi mbọbọ, ndien afo ufiọkke mi: man mmọ ẹfiọk ke edem usiaha-utịn, ye ke edem usop-utịn, ẹte ke baba kiet idụhe ke mîbọhọke ami, ami ndi Jehovah, ndien baba efen idụhe.” (Isaiah 45:5, 6) Ih, iduọ Ukara Ererimbot eke Babylon owụt idaha Jehovah nte Abasi, uyarade owụtde kpukpru owo nte ke enye ikpọn̄ odot ndibọ utuakibuot. Ke ntak edisana ikọt Abasi nyak, mme owo ẹtode ediwak idụt—edem usiahautịn esịm edem usoputịn—ẹyenyịme ẹte ke Jehovah edi n̄kukụre Abasi akpanikọ.—Malachi 1:11.

11. Didie ke Jehovah anam an̄wan̄a nte ke imọ imenyene odudu ndinam uduak imọ aban̄ade Babylon osu?

 ¹¹ Ti ete ke ẹkewet ntịn̄nnịm ikọ Isaiah emi ke n̄kpọ nte isua 200 mbemiso n̄kpọntịbe oro. Ke ẹkopde enye eyedi ndusụk owo ẹma ẹkere ẹte, ‘Nte Jehovah enen̄ede enyene odudu ndinam oro osu?’ Nte mbụk owụtde, ibọrọ edi ih. Jehovah anam an̄wan̄a ntak owụtde eti ibuot ndinịm nte ke imọ imekeme ndinam se imọ itịn̄de: “Mbot un̄wana, nnyụn̄ mbot ekịm: nnam emem, nnyụn̄ mbot idiọk: ami Jehovah nnam kpukpru n̄kpọ emi.” (Isaiah 45:7) Edi Jehovah akara kpukpru n̄kpọ obot—ọtọn̄ọde ke un̄wana esịm ekịm—ye kpukpru n̄kpọ ke mbụk—ọtọn̄ọde ke emem esịm nsobo. Kpa nte enye obotde un̄wana uwemeyo ye ekịm okoneyo, ntre ke enye edinọ Israel emem onyụn̄ ada nsobo ọsọk Babylon. Jehovah enyene odudu ndibot ekondo, ndien enye enyene odudu n̄ko ndisu mme ntịn̄nnịm ikọ esie. Oro edi n̄kpọ oro afiakde ọnọ mme Christian oro ẹkpepde ntịn̄nnịm ikọ esie ketket nsọn̄ọ mfịn.

12. (a) Nso ke Jehovah anam ndamban̄a enyọn̄ ye isọn̄ ẹsion̄o? (b) Nso un̄wọn̄ọ oro ọnọde ndọn̄esịt ke mme ikọ Isaiah 45:8 ẹkama ẹnọ mme Christian mfịn?

 ¹² Nte odotde, Jehovah ada mme n̄kpọntịbe oro ẹsitịbede kpukpru ini ke n̄kpọ-obot ndinam mme n̄kpọ oro ẹnade ẹbet mme Jew mbon ntan̄mfep ẹn̄wan̄a: “Mbufo mme heaven ke enyọn̄ ẹken̄e, yak mbubịt enyọn̄ ẹnyụn̄ ẹn̄wan̄a edinen ido: yak isọn̄ okụbọde, yak edinyan̄a ye edinen ido ẹsiaha, yak enye on̄wụm mmọ ini kiet: ami Jehovah mbot enye.” (Isaiah 45:8) Kpa nte ata heaven anamde ọnọ-uwem edịm edep, Jehovah ayanam nti odudu ẹdep ke ndamban̄a heaven ẹduọhọ ikọt esie. Ndien kpa nte ata isọn̄ esikụbọde man osion̄o akpakịp idọk, Jehovah ayanam ndamban̄a isọn̄ osion̄o mme n̄kpọntịbe oro ẹdude ke n̄kemuyo ye edinen uduak esie edi—akpan akpan edinyan̄a ikọt esie oro ẹdude ke ntan̄mfep ke Babylon. Ke 1919, Jehovah ama anam “enyọn̄” ye “isọn̄” ẹsion̄o mme n̄kpọntịbe ke ukem usụn̄ oro man anam ikọt esie ẹbọhọ. Ndikụt mme utọ n̄kpọ oro anam mme Christian eyomfịn ẹkop inemesịt. Ntak-a? Koro mme n̄kpọntịbe oro ẹsọn̄ọ mbuọtidem mmọ nte mmọ ẹdoride enyịn ke ini emi ndamban̄a enyọn̄, Obio Ubọn̄ Abasi, edidade mme edidiọn̄ ọsọk edinen isọn̄. Ke ini oro edinen ido ye edinyan̄a oro ndamban̄a enyọn̄ ye isọn̄ ẹdidade ẹdi oyokpon akan ini oro ẹkekande Babylon eset. Nso ubọn̄ ubọn̄ akpatre edisu eke mme ikọ Isaiah ke oro edidi ntem!—2 Peter 3:13; Ediyarade 21:1

Mme Edidiọn̄ Ẹtode Edifiọk Itie Edikara Jehovah

13. Ntak edide ndisịme mme owo ndikụt ndudue nnọ mme uduak Jehovah?

¹³ Ke ama okobụk mme idara idara edidiọn̄ ini iso emi, edu ntịn̄nnịm ikọ emi okpụhọde inikiet inikiet, ndien Isaiah atan̄a adianaiba n̄kpọ nnama ete: “Ọdiọk ọnọ  owo eke an̄wanade ye andibot enye! Mfiọk kiet ke otu mfiọk mbat. Nte mbat ọdọhọ andibot, ete, Afo anam nso? Nte utom fo ọdọhọ, ete, Enye inyeneke ubọk? Ọdọdiọk ọnọ owo eke ọdọhọde ete esie, ete, Afo edibon nso? Ọdọhọ ye n̄wan, ete, Afo ediman nso?” (Isaiah 45:9, 10) Nte an̄wan̄ade, nditọ Israel ẹsịn ndinam se Jehovah ekebemde iso etịn̄. Eyedi mmọ inịmke ite ke Jehovah ayayak ikọt esie ẹka ntan̄mfep. Mîdịghe eyedi mmọ ẹkụt ndudue ẹnọ ekikere oro nte ke edidem mme okpono ndem edinyan̄a Israel utu ke edidem oro otode ufọk David. Man owụt ndisịme oro odude ke utọ  mfan̄a oro, Isaiah emen mbon mfan̄a odomo ye eboho mbat ye mbai mbat eso emi ẹduọn̄ọde oro mîkpedehede ikụt ndudue inọ ọniọn̄ andibot mmọ. Kpa n̄kpọ emi obot eso obotde ọdọhọ idahaemi ete ke obot eso inyeneke ubọk ye odudu ndinam imọ. Nso ndisịme ke oro edi ntem! Mbon mfan̄a emi ẹtie nte n̄kpri nditọwọn̄ oro ẹdomode ndikụt ndudue nnọ odudu ukara mme ete ye mme eka mmọ.

14, 15. Nso ke mme ikọ oro “Edisana” ye “Andibot” ẹyarade ẹban̄a Jehovah?

¹⁴ Isaiah eketịn̄ ibọrọ Jehovah ọnọde utọ mbon mfan̄a oro ete: “Emi edi uyo Jehovah Edisana Abasi Israel, ye andibot enye; mbufo ẹbụp mi n̄kpọ edidide: ama edi nditọ mi, ye utom ubọk mi, mbufo ẹyak mi n̄kere mmọ. Edi ami n̄kanam isọn̄, nnyụn̄ mbot owo emi ẹdude ke esịt: ami, kpa ubọk mi, nnen̄ede ikpaenyọn̄, mmonyụn̄ n̄wụk ofụri udịm mmọ. Ami ndemede enye nsịn ke edinen  ido, nyonyụn̄ nnen̄ede kpukpru usụn̄ esie: enye ọyọbọp obio mi, onyụn̄ asana ikọt mi emi ẹketan̄de ẹfep, ayak, idịghe ke utịp inyụn̄ idịghe ke enọ.”—Isaiah 45:11-13.

¹⁵ Nditịn̄ mban̄a Jehovah nte “Edisana Abasi” ọsọn̄ọ edisana idaha esie. Ndikot enye “andibot” ọsọn̄ọ unen esie nte Andibot ndibiere nte mme n̄kpọ ẹdidade itie. Jehovah ekeme nditịn̄ nnọ nditọ Israel mban̄a mme n̄kpọ oro ẹdidade itie ndinyụn̄ nse mban̄a utom ubọk esie, oro edi, ikọt esie. Ini kiet efen ẹwụt nte mme edumbet edibotn̄kpọ ye ediyarade ẹnyenede ebuana. Nte Andibot ofụri ekondo, Jehovah enyene unen ndinọ mme n̄kpọntịbe ndausụn̄ ke usụn̄ oro enye ebierede. (1 Chronicles 29:11, 12) Ke idaha oro ẹnemede mi, Akakan Andikara emebiere ndinam Cyrus, okpono ndem, adaha ada nte andinam Israel ọbọhọ. Edidi Cyrus, okposụkedi edide ke ini iso, enyene nsọn̄ọ kpa nte enyọn̄ ye isọn̄ ndidu. Do, eyen Israel ewe edidede okụt ndudue ọnọ Ete, kpa “Jehovah mme udịm”?

16. Ntak emi mme asan̄autom Jehovah ẹkpenyenede ndisụk idem nnọ enye?

¹⁶ Mme ufan̄ikọ eke Isaiah emi ẹdọn̄ọ mme ntak efen efen oro mme asan̄autom Abasi ẹkpenyenede ndisụk idem nnọ Abasi. Kpukpru ini mme ubiere esie ẹdi kaban̄a mfọnọn̄kpọ mme asan̄autom esie. (Job 36:3) Enye ama anam mme ibet man ẹn̄wam ikọt esie ẹbọ ufọn. (Isaiah 48:17) Mme Jew eyo Cyrus oro ẹkenyịmede itie edikara Jehovah ẹma ẹkụt nte emi edide akpanikọ. Ke anamde n̄kpọ ke n̄kemuyo ye edinen ido Jehovah, Cyrus ama anam mmọ ẹto Babylon ẹnyọn̄ọ ufọk man mmọ ẹkeme ndifiak n̄kọbọp temple. (Ezra 6:3-5) Kpasụk ntre mfịn, mbon oro ẹdade mme ibet Abasi ẹsịn ke edinam ke uwem eke usen ke usen mmọ ẹnyụn̄ ẹsụkde idem  ẹnọ itie edikara esie ẹbọ mme edidiọn̄ esie.—Psalm 1:1-3; 19:7; 119:105; John 8:31, 32.

Mme Edidiọn̄ Ẹnyenede Mme Idụt Eken

17. Ke ẹsiode Israel ẹfep, mmanie ẹdibọ ufọn ito edinyan̄a Jehovah, ndien didie?

¹⁷ Israel ididịghe n̄kukụre idụt oro edibọde ufọn oto iduọ Babylon. Isaiah ọdọhọ ete: “Emi edi uyo Jehovah mme udịm. Ntem ke Jehovah ọdọhọ, ete, [mme anamutom Egypt ye mbonurua Ethiopia oro owo mîkpehe okụk NW], ye eke mme Sabean, nnyan owo, ẹyebe ẹtiene fi, ẹnyụn̄ ẹnyene fi: ẹyetiene fi ẹka; ke n̄kpọkọbi ke mmọ ẹdibe, ẹnyụn̄ ẹnụhọ ẹnọ fi, ẹnyụn̄ ẹkpe fi ubọk, ẹte, Abasi odu ke otu mbufo ikpọn̄: efen inyụn̄ idụhe, Abasi idụhe.” (Isaiah 45:14) Ke eyo Moses, “mbuaha udịm owo” oro mîkedịghe nditọ Israel ẹma ẹtiene nditọ Israel ẹwọn̄ọ ẹkpọn̄ Egypt. (Exodus 12:37, 38) Ke ukem usụn̄ oro, isenowo ẹyetiene mme Jew mbon ntan̄mfep oro ẹditode Babylon ẹnyọn̄ọ ufọk. Owo idinyịkke-nyịk mbon oro mîdịghe mme Jew mi ndika edi mmọ “ẹyetiene . . . ẹka” ke idemmọ. Ke ini Jehovah ọdọhọde, ‘ẹyenyụn̄ ẹnụhọ ẹnọ fi,’ “ẹnyụn̄ ẹkpe fi ubọk,” enye etịn̄ aban̄a unyịme unyịme nsụkibuot ye edidianakiet oro isenowo emi ẹdinọde Israel. Edieke mmọ ẹsịnede ke ebuka, enye edidi ke unyịmesịt, ẹwụtde unyịme mmọ ndinam n̄kpọ nnọ ikọt ediomi Abasi, oro mmọ ẹdidọhọde ite: “Abasi odu ke otu mbufo ikpọn̄.” Mmọ ẹyetuak ibuot ẹnọ Jehovah nte mme okpono Abasi ke ido mme Jew, ke idak ndutịm ediomi esie ye Israel.—Isaiah 56:6.

18. Mmanie mfịn ẹbọ ufọn ẹto Jehovah ndinam “Israel Abasi” ẹbọhọ, ndien ke mme usụn̄ ewe?

¹⁸ Tọn̄ọde ke 1919 ke ini ẹkesiode “Israel Abasi” ke ntan̄mfep eke spirit, ikọ Isaiah ama enyene edisu oro okponde akan eke eyo Cyrus. Ediwak miliọn owo ke ofụri isọn̄  ẹwụt unyịme ndinam n̄kpọ Jehovah. (Galatia 6:16; Zechariah 8:23) Ukem nte “mme anamutom” ye “mbonurua” oro Isaiah eketịn̄de aban̄a, mmọ ke inemesịt ẹma ẹda ata odudu mmọ ye inyene obụkidem mmọ ndinọ utuakibuot akpanikọ ibetedem. (Matthew 25:34-40; Mark 12:30) Mmọ ẹyak idemmọ ẹnọ Abasi ẹnyụn̄ ẹsan̄a ke usụn̄ esie, ẹkabade ẹdi ifịn esie ke inemesịt. (Luke 9:23) Mmọ ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah ikpọn̄, ẹbọde ufọn ẹto edidụk nsan̄a ye “asan̄autom” Jehovah “emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄,” emi odude ke san̄asan̄a itie ebuana ediomi ye Abasi. (Matthew 24:45-47; 26:28; Mme Hebrew 8:8-13) Ke adan̄aemi mîdịghe mme andibuana ke ediomi oro, “mme anamutom” ye “mbonurua” oro ẹbọ ufọn ẹto enye ẹnyụn̄ ẹnịm mme ibet oro ẹsan̄ade ye enye, ẹtan̄ade uko uko ẹte: ‘Abasi efen idụhe.’ Nso n̄kpọ nduaidem ke edi ntem mfịn ndidi mme andikụt akwa n̄kọri ke ibat mme utọ andinọ utuakibuot akpanikọ ibetedem ke unyịmesịt oro!—Isaiah 60:22.

19. Nso iditịbe inọ mbon oro ẹyịrede ke ndituak ibuot nnọ ndisọi n̄kpọ?

¹⁹ Ke ẹma ẹkeyarade nte ke mme owo ẹtode mme idụt ẹyediana ke ndituak ibuot nnọ Jehovah, prọfet oro ofiori ete: “Ke akpanikọ afo edi Abasi eke edịbede, O Abasi Israel, andinyan̄a”! (Isaiah 45:15) Okposụkedi Jehovah etrede ndiwụt odudu esie idahaemi, ke ini iso enye ididịpke idemesie aba. Enye oyowụt idemesie nte Abasi Israel, andinyan̄a ikọt esie. Nte ededi, Jehovah ididịghe Andinyan̄a mbon oro ẹbuọtde idem ke ndisọi n̄kpọ. Kaban̄a utọ mbon oro Isaiah ọdọhọ ete: “Bụt ye esuene n̄ko ẹyenam mmọ kpukpru: mmọ eke ẹsọide mbiet n̄kpọ ẹdụk ke esuene ini kiet.” (Isaiah 45:16) Usụhọde itie mmọ ayakan esuene ye bụt ke ekpri ini. Enye ediwọrọ n̄kpa—emi edide isio ye n̄kpọ efen oro Jehovah ọn̄wọn̄ọde ọnọ Israel.

20. Ke nso usụn̄ ke Israel edinyene “nsinsi edinyan̄a”?

 ²⁰ “Jehovah anyan̄a Israel nsinsi edinyan̄a: bụt ye esuene idinamke mmọ ke nsinsi-nsinsi.” (Isaiah 45:17) Jehovah ọn̄wọn̄ọ nsinsi edinyan̄a ọnọ Israel, edi emi ọkọn̄ọ ke idaha. Ana Israel asan̄a “ye Jehovah.” Ke ini Israel abiatde itie ebuana oro ebe ke ndisịn Jesus nte Messiah, idụt oro ọyọduọk idotenyịn “edinyan̄a ke nsinsi.” Nte ededi, ndusụk owo ke Israel ẹyebuọt idem ye Jesus, ndien mmọ emi ẹyekabade ẹdi ntọn̄ọ Israel Abasi, emi edidade itie Israel eke obụk. (Matthew 21:43; Galatia 3:28, 29; 1 Peter 2:9) Owo idisụhọkede Israel eke spirit itie tutu amama. Ẹyeda enye ẹsịn ke “nsinsi ediomi.”—Mme Hebrew 13:20.

Ke Edibotn̄kpọ ye Ediyarade, Jehovah Edi Se Ẹkemede Ndiberi Edem

21. Didie ke Jehovah owụt nte ke imọ imedi se ẹkemede ndiberi edem ọyọhọ ọyọhọ ke edibotn̄kpọ ye ediyarade?

²¹ Nte mme Jew ẹkeme ndiberi edem ke un̄wọn̄ọ Jehovah aban̄ade ndinyan̄a Israel ke nsinsi? Isaiah ọbọrọ ete: “Koro emi edi uyo Jehovah andibot enyọn̄; enye edi Abasi emi obotde isọn̄, onyụn̄ anamde enye; enye owụk enye, ibotke enye ke ikpîkpu, obot enye man ẹdụn̄ ke esịt: ami ndi Jehovah, ndien efen idụhe. N̄kọdọhọke ke ndịbe ebiet, ke n̄kịm-n̄kịm ebiet isọn̄: ndọhọke ubon Jacob, nte, Mbufo ẹyom mi ikpîkpu: ami Jehovah ndọhọ akpanikọ, ntịn̄ se inende.” (Isaiah 45:18, 19) Ke ata akpa uwetn̄kpọ usem Hebrew, nte ọyọhọ ikanan̄ ye akpatre ini ke ibuot n̄wed emi, Isaiah ọtọn̄ọ ndodobi ntịn̄nnịm ikọ ye ubak udịmikọ ọdọhọde: “Ntem ke Jehovah ọdọhọ.” (Isaiah 45:1, 11, 14) Nso ke Jehovah ọdọhọ? Nte ke imọ idi se ẹkemede ndiberi edem ke edibotn̄kpọ ye ke ediyarade. Enye ikobotke isọn̄ “ke ikpîkpu.” Kpasụk ntre, enye idọhọke ikọt esie, Israel, ẹyom imọ “ke ikpîkpu.” Kpa nte ẹdinamde  uduak Abasi kaban̄a isọn̄, ntre ke ẹdinam uduak Abasi kaban̄a ndimek ikọt esie. Ke edide isio ye mme ikọ mbon oro ẹnamde n̄kpọ ẹnọ mme nsunsu abasi oro etịn̄de ke ndịbe, ẹtịn̄ mme ikọ Jehovah an̄wan̄wa. Mme ikọ esie ẹnen, ndien mmọ ẹyesu. Mbon oro ẹnamde n̄kpọ esie idinamke n̄kpọ esie ke ikpîkpu.

22. (a) Mme Jew mbon ntan̄mfep ke Babylon ẹkeme ndinyene nsọn̄ọ mban̄a nso? (b) Nso nsọn̄ọ ke mme Christian ẹnyene mfịn?

²² Ye ikọt Abasi oro ẹkedude ke ntan̄mfep ke Babylon, mme ikọ oro ẹdi nsọn̄ọ nte ke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ idinaha ndon. Ẹyefiak ẹdụn̄ ke esịt. Ndien mme un̄wọn̄ọ oro Jehovah anamde ọnọ mmọ ẹyesu. Ke ntatara usụn̄, mme ikọ isaiah ẹdi nsọn̄ọ ẹnọ ikọt Abasi mfịn nte ke  ererimbot idikabakede ina ndon—emi ikan̄ ama akata, nte ndusụk owo ẹnịmde ke akpanikọ, m̀mê ndidi se ẹdade bọmb nuclear ẹsobo, nte mbon eken ẹkopde ndịk ẹban̄a. Abasi aduak ete ererimbot odu ke nsinsi, ọyọhọ ye uyai paradise, ndinen owo ẹnyụn̄ ẹdụn̄. (Psalm 37:11, 29; 115:16; Matthew 6:9, 10; Ediyarade 21:3, 4) Ih, kpa nte ekedide ye Israel, ikọ Jehovah eyedi se ẹkemede ndiberi edem.

Jehovah Owụt Mbọm Esie

23. Nso idi utịp mbon oro ẹtuakde ibuot ẹnọ ndisọi n̄kpọ, ndien n̄kpọ etie didie ye mbon oro ẹtuakde ibuot ẹnọ Jehovah?

²³ Ẹdori nsọn̄uyo ke edinyan̄a Israel ke mme ikọ efen oro Jehovah etịn̄de ete: “Mbufo mbio mme idụt eke ẹbọhọde, ẹsop idem ẹdi; ẹsan̄a ọtọ kiet ẹkpere; mmọ eke ẹbiomde eto edisọi mbiet mmọ, ẹnyụn̄ ẹnamde n̄kpe ubọk ẹnọ Abasi eke mîkemeke ndinyan̄a, ifiọkke n̄kpọ. Mbufo ẹtịn̄, ẹnyụn̄ ẹda ẹdi; yak mmọ ẹnyụn̄ ẹsobo ibuot ọtọkiet: anie okobụk emi ke eset? anie eketịn̄ enye tutuko? Nte idịghe ami Jehovah? ndien Abasi efen idụhe ke mîbọhọke ami: edinen Abasi emi onyụn̄ edide andinyan̄a idụhe ikọrọ ye ami.” (Isaiah 45:20, 21) Jehovah okot ‘mbio eke ẹbọhọde’ ete ẹmen edinyan̄a mmọ ẹdomo ye se itịbede inọ mbon oro ẹkponode ndisọi n̄kpọ. (Deuteronomy 30:3; Jeremiah 29:14; 50:28) Sia mme okpono ndem ẹbọn̄de akam ẹnọ ẹnyụn̄ ẹnamde n̄kpọ ẹnọ mme abasi emi mînyeneke odudu oro mîkemeke ndinyan̄a mmọ, mmọ “ifiọkke n̄kpọ.” Utuakibuot mmọ edi ukpọk—ke ikpîkpu. Nte ededi, mbon oro ẹtuakde ibuot ẹnọ Jehovah ẹkụt ke enye enyene odudu ndinam mme n̄kpọ oro enye ekebemde iso etịn̄ “tutuko,” esịnede edinyan̄a ikọt esie oro ẹkedude ke ntan̄mfep ke Babylon. Utọ odudu ye ikike oro anam Jehovah edi isio ye mme abasi eken. Ke akpanikọ, enye edi “edinen Abasi emi onyụn̄ edide Andinyan̄a.”

 “Edinyan̄a Enyene Abasi Nnyịn”

24, 25. (a) Nso ikot ke Jehovah ọnọ, ndien ntak oro un̄wọn̄ọ esie enyenede nsọn̄ọ ndisu? (b) Nte enende, nso ke Jehovah oyom?

²⁴ Mbọm Jehovah onụk enye ndinọ ikot ete: “Mbufo kpukpru mme idụt ererimbot, ẹkabade ẹse mi, ndien ẹyenyan̄a mbufo: koro ami ndide Abasi, ndien efen idụhe aba. Mmotomo idem mi, ikọ ọmọwọrọ mi ke inua edinen, idinyụn̄ ifiakke, nte kpukpru edọn̄ ẹyetọn̄ọ ẹnọ mi, kpukpru edeme ẹyenyụn̄ ẹtomo. Owo ọdọhọ, ete, Ami nnyene edinen ido ye odudu ke Jehovah ikpọn̄-ikpọn̄: enye eyebịne enye; ndien bụt ayanam kpukpru mmọ eke ẹyatde esịt ye enye. Ikpe ayasana ofụri ubon Israel, mmọ ẹyenyụn̄ ẹbụre ke Jehovah.”—Isaiah 45:22-25.

²⁵ Jehovah ọn̄wọn̄ọ ọnọ Israel ete ke imọ iyanyan̄a mbon oro ẹdude ke Babylon emi ẹwọn̄ọrede ẹtiene imọ. Ntịn̄nnịm ikọ esie ikemeke ndikpu koro Jehovah enyene udọn̄ ye ukeme ndinyan̄a ikọt esie. (Isaiah 55:11) Mme ikọ Abasi ke idemmọ ẹdi se ẹkemede ndiberi edem, edi mmọ ẹnen̄ede ẹdi ntre ke ini Jehovah adiande un̄wọn̄ọ esie ndisọn̄ọ mmọ. (Mme Hebrew 6:13) Nte enende, enye oyom nsụkibuot (“kpukpru edọn̄ ẹyetọn̄ọ”) ye unyịme (“kpukpru edeme ẹyenyụn̄ ẹtomo”) oto mbon oro ẹyomde mfọn esie. Ẹyenyan̄a nditọ Israel oro ẹsọn̄ọde ẹyịre ke ndituak ibuot nnọ Jehovah. Mmọ ẹyekeme ndibụre mbụre ke se Jehovah anamde ọnọ mmọ.—2 Corinth 10:17.

26. Didie ke “akwa otu owo” ẹtode kpukpru idụt ẹyere ikot otode Jehovah nte ẹwọn̄ọde ẹtiene imọ?

²⁶ Nte ededi, ikot oro Abasi ọnọde ete ẹwọn̄ọde ẹtiene imọ itreke ye mbon ntan̄mfep ke Babylon eset. (Utom 14:14, 15; 15:19; 1 Timothy 2:3, 4) Ke ẹsụk ẹnọnọ ikot emi, ndien “akwa otu owo . . . ẹtode kpukpru obio” ẹyere ẹnyụn̄ ẹtan̄a ẹte: “Yak edinyan̄a enyene Abasi nnyịn emi etiede  ke ebekpo, onyụn̄ enyene Eyen-erọn̄ [Jesus].” (Ediyarade 7:9, 10; 15:4) Kpukpru isua, ediwak owo ke mme itie ikie ẹnam ibat akwa otuowo ọdọk ebe ke ndiwọn̄ọde ntiene Abasi, ẹtịmde ẹfiọk itie edikara esie ẹnyụn̄ ẹwụtde edinam akpanikọ mmọ nnọ enye an̄wan̄wa. Ke adianade do, mmọ ẹnọ Israel eke spirit, kpa ‘mfri Abraham,’ ibetedem. (Galatia 3:29) Mmọ ẹwụt ima oro mmọ ẹnyenede ẹnọ edinen ukara Jehovah ke nditan̄a ke ofụri ererimbot ẹte: “Ke akpanikọ ọyọhọ edinen ido ye odudu ẹdu ke Jehovah.” a Ke leta oro enye ekewetde ọnọ ẹsọk mbon Rome, apostle Paul ama okot oto ikọ Isaiah 45:23 ke Septuagint ndiwụt nte ke akpatre kpukpru owo oro ẹdude uwem ẹyenyịme itie edikara Abasi ẹnyụn̄ ẹka iso ẹtoro enyịn̄ esie.—Rome 14:11; Philippi 2:9-11; Ediyarade 21:22-27.

27. Ntak emi mme Christian mfịn ẹkemede ndinyene ọyọhọ mbuọtidem ke mme un̄wọn̄ọ Jehovah?

²⁷ Ntak emi mme andibuana ke akwa otuowo ẹkemede ndinyene mbuọtidem nte ke ediwọn̄ọde ntiene Abasi ọwọrọ edinyan̄a? Koro mme un̄wọn̄ọ Jehovah ẹdide se ẹkemede ndiberi edem, nte ntịn̄nnịm ikọ oro ẹkụtde ke Isaiah ibuot 45 owụtde ata in̄wan̄-in̄wan̄. Kpa nte Jehovah ekenyenede odudu ye ọniọn̄ ndibot enyọn̄ ye isọn̄, ntre ke enye enyene odudu ye ọniọn̄ ndinam mme ntịn̄nnịm ikọ esie ẹsu. Ndien kpa nte enye akanamde ntịn̄nnịm ikọ oro ẹketịn̄de ẹban̄a Cyrus osu, ntre ke enye edinam ntịn̄nnịm ikọ Bible efen ekededi oro mîsụhu kan̄a, osu. Ke ntre, mme andituak ibuot nnọ Jehovah ẹkeme ndinịm ke akpanikọ nte ke ibịghike ke Jehovah ayafiak owụt ke idi “edinen Abasi emi onyụn̄ edide Andinyan̄a.”

[Ikọ idakisọn̄]

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Mme ndise ke page 81]

Jehovah, emi obotde un̄wana onyụn̄ obotde ekịm, ekeme ndinam emem onyụn̄ obot idiọk

[Ndise ke page 83]

Jehovah ayanam mme edidiọn̄ ẹto ke “heaven” ẹdep onyụn̄ anam “isọn̄” ada edinyan̄a edi

[Ndise ke page 84]

Nte mbai mbat eso emi ẹduọn̄ọde ẹkpekụt ndudue ẹnọ ọniọn̄ andibot mmọ?

[Ndise ke page 89]

Jehovah ikobotke isọn̄ ke ikpîkpu