“Mbufo Ẹdi Ntiense Mi”!
Ibuot Inan̄
“Mbufo Ẹdi Ntiense Mi”!
1. Didie ke Jehovah ada ntịn̄nnịm ikọ anam n̄kpọ, ndien didie ke ikọt esie ẹnyene ndinam n̄kpọ mban̄a ntịn̄nnịm ikọ oro osude?
UKEME nditịn̄ ini iso edi kiet ke otu n̄kpọ oro anamde ata Abasi okpụhọde ye kpukpru nsunsu abasi. Edi ke ini Jehovah etịn̄de ntịn̄nnịm ikọ, enye enyene ekese n̄kpọ ke ekikere akan ediwụt idaha esie nte Abasi. Nte ẹwụtde ke Isaiah ibuot 43, Jehovah anam ntịn̄nnịm ikọ edi uyarade idaha esie nte Abasi ye ima emi enye enyenede ọnọ ikọt ediomi esie. Ndien ikọt esie inyeneke ndifiọk ntịn̄nnịm ikọ oro osude edi ẹdop uyo; mmọ ẹnyene nditie ntiense mban̄a se mmọ ẹkụtde. Ih, mmọ ẹnyene ndidi mme ntiense Jehovah!
2. (a) Nso idi idaha eke spirit Israel ke eyo Isaiah? (b) Didie ke Jehovah atat ikọt esie enyịn?
2 Ke mfụhọ, ke eyo Isaiah Israel odu ke utọ idiọk idaha oro anamde Jehovah abat mme owo oro nte mbon emi ẹbiomode ndo ke n̄kan̄ eke spirit. “Sio mbon nnan, ndien mmọ ẹnyene enyịn; sio mbon-inan, ndien mmọ ẹnyene utọn̄.” (Isaiah 43:8) Didie ke mbon oro ẹdide nnan ye inan ke n̄kan̄ eke spirit ẹkeme ndinam n̄kpọ Jehovah nte mme odu-uwem ntiense esie? Usụn̄ kiet kpọt odu. Ana ẹtat enyịn ye utọn̄ mmọ ke utịbe utịbe usụn̄. Ndien Jehovah atat mmọ! Didie? Akpa, Jehovah ọnọ ọkpọsọn̄ ntụnọ—mme andidụn̄ obio ubọn̄ edem edere Israel ẹka ntan̄mfep ke 740 M.E.N., ndien mme andidụn̄ Judah ẹka ke 607 M.E.N. Ekem, Jehovah ada odudu anam n̄kpọ ke ufọn ikọt esie ebe ke ndisio mmọ ke ufụn nnyụn̄ mfiak nda nsụhọ oro ẹkabarede esịt ẹnyụn̄ ẹfiakde ẹkop nsọn̄idem ke n̄kan̄ eke spirit nnyọn̄ obio emana mmọ ke 537 M.E.N. Ke akpanikọ, Jehovah enen̄ede enyene mbuọtidem nte ke owo ikemeke ndibiat uduak imọ ke afan̄ emi tutu enye etịn̄ aban̄a uwọrọ ufụn Israel ke n̄kpọ nte isua 200 ke mbemiso, nte n̄kpọ eke ama akadada itie.
3. Nso nsịnudọn̄ ke Jehovah ọnọ mbon ntan̄mfep ini iso?
3 “Ndien ntem ke Jehovah, emi akanamde fi, Jacob, okonyụn̄ obotde fi, Israel, ọdọhọ ete, Kûfehe; koro ami mfakde fi, n̄kosio fi enyịn̄; afo edi okịmmọ. Ke ini afo edisan̄ade ke mmọn̄ ebe, ami nyodu ye afo; ye ke mme akpa mmọn̄, mmọ idifụkke fi: ke ini afo edisan̄ade ke ikan̄ udûfọbọke; edemikan̄ idinyụn̄ itaha fi. Koro ami Jehovah ndide Abasi fo; ami Edisana Abasi Israel, ndi Andinyan̄a fi.”—Isaiah 43:1-3a.
4. Didie ke Jehovah edi Andibot Israel, ndien nso nsọn̄ọ ke enye ọnọ ikọt esie aban̄a mmọ ndifiak nnyọn̄ọ obio emana mmọ?
4 Jehovah enyene akpan udọn̄ ke idem Israel koro idụt oro enyene enye. Enye edi ọkpọkpọ edibotn̄kpọ esie ke ndisu ediomi Abraham. (Genesis 12:1-3) Ntem, Psalm 100:3 ọdọhọ ete: “Mbufo ẹfiọk ẹte ke edi Jehovah edi Abasi; edi enye akanam nnyịn, ndien nnyịn inyene enye, ikọt esie, ye ufene emi enye ọbọkde.” Nte Andibot ye Andifak Israel, Jehovah ayada ikọt esie afiak ọnyọn̄ obio emana mmọ ke ifụre. Mme n̄kpọ ubiọn̄ọ nte mmọn̄, ọtọ akpa mmọn̄, ye ufiop ufiop desat, idibiọn̄ọke idinyụn̄ inọhọ mmọ unan, kpa nte mme utọ n̄kpọ oro mîkọbiọn̄ọke mme ete ete mmọ ke ini ẹkesan̄ade ẹka Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ke tọsịn isua kiet oro ẹkebede.
5. (a) Didie ke mme ikọ Jehovah ẹnọ Israel eke spirit ndọn̄esịt? (b) Mmanie ẹdi nsan̄a Israel eke spirit, ndien mmanie ẹkeda ẹban̄a mmọ?
5 Mme ikọ Jehovah ẹnọ n̄ko nsụhọ Israel eke spirit eyomfịn ndọn̄esịt, emi mme andibuana ẹdide se ‘ẹbotde obufa,’ emi ẹbonde ke spirit. (2 Corinth 5:17) Ke ẹma ẹkewọrọ ẹda uko uko ke iso “mmọn̄” ubonowo, mmọ ẹnyene ima ima ukpeme Abasi ke ndamban̄a akpa mmọn̄. Ikan̄ emi otode asua mmọ inọhọ mmọ unan, utu ke oro, an̄wam ndinam mmọ ẹsana. (Zechariah 13:9; Ediyarade 12:15-17) Ukpeme Jehovah atara n̄ko esịm “akwa otu owo” eke “mme erọn̄ en̄wen,” emi ẹdianade ye idụt Abasi eke spirit. (Ediyarade 7:9; John 10:16) “Mbuaha udịm owo” oro ẹketienede nditọ Israel ẹnam Uwọrọidụn̄ ke Egypt ọkọrọ ye mbon oro mîdịghe mme Jew oro ẹkesan̄ade ye mbon ntan̄mfep ẹto Babylon ẹkeda ẹban̄a mmọ emi.—Exodus 12:38; Ezra 2:1, 43, 55, 58.
6. Didie ke Jehovah owụt nte idide Abasi unenikpe ke ebuana ye edifak (a) Israel eke obụk? (b) Israel eke spirit?
6 Jehovah ọn̄wọn̄ọ ndida udịmekọn̄ Media ye Persia nnyan̄a ikọt esie nsion̄o ke Babylon. (Isaiah 13:17-19; 21:2, 9; 44:28; Daniel 5:28) Nte Abasi unenikpe, Jehovah ọyọnọ “mbonutom” esie ẹdide Media ye Persia ufak oro ekemde ke ibuot Israel. “Nda Egypt nnọ ke n̄kpọ-ufak fo, nnọ Kush ye Sheba ke ibuot fo. Koro n̄kesede fi ke n̄kpọ uto, afo emenyene ukpono, ami nnyụn̄ mma fi: ndien nyọnọ owo ke ibuot fo, nyọnọ mme idụt ke ibuot uwem fo.” (Isaiah 43:3b, 4) Mbụk ọsọn̄ọ nte ke Obio Ukara Persia ama akan Egypt, Ethiopia, ye n̄kpet n̄kpet Seba, kpa nte Abasi ekebemde iso etịn̄. (N̄ke 21:18) Ke 1919, Jehovah ama afak nsụhọ Israel eke spirit kpasụk ntre osion̄o ke ntan̄mfep ebe ke Jesus Christ. Nte ededi, Jesus ikoyomke utịp ke utom esie. Enye ikedịghe andikara eke mme okpono ndem. Ndien enye akafak nditọete esie eke spirit. Akande oro, ke 1914, Jehovah ama ọnọnọ enye “mme idụt ke udeme [esie, onyụn̄ ọnọ] mme utịt ererimbot, nte [enye] ada enyene.”—Psalm 2:8.
7. Etie Jehovah didie ke idem aban̄a ikọt esie eke eset ye eke eyomfịn?
7 Tịm fiọk nte Jehovah etịn̄de ima ima edikere mban̄a esie in̄wan̄-in̄wan̄ ọnọ mbon ntan̄mfep oro ẹfakde. Enye asian mmọ ete ke mmọ ẹdi “n̄kpọ uto” ye ‘n̄kpọ ukpono’ ẹnọ enye ye nte ke imọ ‘imama’ mmọ. (Jeremiah 31:3) Etie enye kpasụk ntre ke idem—idem akande oro—aban̄a mme anam-akpanikọ asan̄autom esie mfịn. Ẹda mme Christian oro ẹyetde aran ẹdisịn ke itie ebuana ye Abasi, itoho ke emana, edi ebe ke odudu edisana spirit Abasi etienede ọkpọkpọ uyakidem mmọ nnọ Andibot mmọ. Jehovah omodụri mbon emi ọsọk Eyen esie ye idemesie onyụn̄ ewet ibet ye mme edumbet esie ke esịt mbon oro ẹnyịmede ndinam n̄kpọ.—Jeremiah 31:31-34; John 6:44.
8. Nso nsọn̄ọ ke Jehovah afiak ọnọ mbon ntan̄mfep, ndien didie ke edinyan̄a mmọ editie mmọ ke idem?
8 Ke ọnọde mbon ntan̄mfep nsọn̄ọ efen efen, Jehovah adian ete: “Kûfehe, koro ami ndude ye afo: nyada ubon fo ke edem usiaha-utịn ndi, nyatan̄ fi ke edem usop-utịn mbon: nyọdọhọ edem edere, nte, Yak nọ: nyọdọhọ usụk, nte, Kûbaha: da nditọ-iren mi ke anyan idụt di, ye nditọ-iban mi ke utịt ererimbot; kpa kpukpru mmọ eke ẹkerede enyịn̄ mi: ndien mmanam enye mban̄a ubọn̄ mi, mbot enye, n̄kọm mmanam enye.” (Isaiah 43:5-7) Idem ata nsannsan ikpehe isọn̄ idisọn̄ke Jehovah ndisịm ke adan̄aemi ini ekemde ndinam nditọiren ye nditọiban esie ẹbọhọ nnyụn̄ nda mmọ nnyọn̄ ndi edima obio emana mmọ. (Jeremiah 30:10, 11) Nte eyịghe mîdụhe, ke enyịn mmọ uwọrọ ufụn emi oyokpon akan mbemiso edinyan̄a idụt emi nsio ke Egypt.—Jeremiah 16:14, 15.
9. Ke ewe usụn̄ iba ke Jehovah abuan edinam edinyan̄a esie ye enyịn̄ esie?
9 Ebede ke nditi ikọt esie nte ke ẹkot mmọ enyịn̄ imọ, Jehovah ọsọn̄ọ un̄wọn̄ọ esie ndinyan̄a Israel. (Isaiah 54:5, 6) Akan oro, Jehovah abuan enyịn̄ esie ke mme un̄wọn̄ọ esie ẹban̄ade uwọrọ ufụn. Ke ndinam ntre, enye ọsọn̄ọ nte ke imọ iyọbọ ubọn̄ ke ini ntịn̄nnịm ikọ imọ osude. Idem andikan Babylon idibọhọ ukpono oro odotde ẹnọ ata odu-uwem Abasi kierakiet.
Mme Abasi ke Udomo
10. Nso ata ke Jehovah amia ye mme idụt ye mme abasi mmọ?
10 Idahaemi Jehovah anam un̄wọn̄ọ esie ndinam Israel ọbọhọ edi isọn̄ kaban̄a ikpe ofụri ererimbot emi enye esịnde mme abasi idụt ke udomo. Nnyịn ikot ite: “Kpukpru mme idụt ẹmebono ọtọ kiet, mme obio ẹmenyụn̄ ẹsop idem: anie ke otu [mme abasi] mmọ editịn̄ emi, onyụn̄ anam nnyịn ikop mbemiso n̄kpọ? Yak mmọ [mme abasi mmọ] ẹnọ ntiense mmọ, ẹnyụn̄ ẹkan̄ idem mmọ: ndien yak mmọ ẹkop, ẹnyụn̄ ẹdọhọ, ẹte, Akpanikọ.” (Isaiah 43:9) Jehovah enen̄ede amia ata ye mme idụt ererimbot. Ke nditịm ntịn̄, enye ọdọhọ ete: ‘Yak mme abasi mbufo ẹwụt ẹte ke mmimọ idi mme abasi ebe ke nditịn̄ ini iso nnennen nnennen.’ Sia edide ata Abasi ikpọn̄ ekeme nditịn̄ ntịn̄nnịm ikọ ye unana ndudue, udomo emi ayayarade kpukpru mbon abian̄a. (Isaiah 48:5) Edi Ata Ọkpọsọn̄ adian n̄kpọ efen oro ibet oyomde ete: Ana kpukpru mbon oro ẹdọhọde ke idi ata abasi ẹsion̄o mme ntiense ẹdi, kaban̄a mme ntịn̄nnịm ikọ mmọ ye edisu mmọ emi. Nte ido edide, Jehovah isioho idemesie ifep ke n̄kpọ oro ibet oyomde mi.
11. Nso utom ke Jehovah ọnọ asan̄autom esie, ndien nso ke Jehovah ayarade aban̄a idaha esie nte Abasi?
11 Sia mînyeneke odudu, mme nsunsu abasi ikemeke ndision̄o mme ntiense ndi. Ntem, itie ntiense ana ukpọk tutu anam owo bụt. Edi ini ekem idahaemi ọnọ Jehovah ndisọn̄ọ idaha esie nte Abasi. Ke esede ikọt esie, enye ọdọhọ ete: “Mbufo ẹdi ntiense mi, ye owo emi n̄kemekde: man mbufo ẹfiọk ẹnyụn̄ ẹnịm uyo mi ke akpanikọ, ẹnyụn̄ ẹkụt ẹte ke ami ndi enye: ikebemke mi iso ibot Abasi, baba kiet idinyụn̄ itieneke mi edem. Ami, ami ndi Jehovah; ndien baba andinyan̄a kiet idụhe ke mîbọhọke ami. Ami n̄ketịn̄ nnyụn̄ nnyan̄a, nnyụn̄ nnam mbufo ẹkop, ndien baba esen abasi kiet idụhe ke otu mbufo: . . . Mbufo ẹdi ntiense mi, ndien ami ndi Abasi. Ndien n̄ko toto ke usen oro ami ndi enye; ndien baba owo kiet eke ekemede ndisio ke ubọk mi idụhe; nyanam n̄kpọ, ndien anie owo edikabade [ubọk mi]?”—Isaiah 43:10-13.
12, 13. (a) Nso akpakịp ikọ ntiense ke ikọt Jehovah ẹnyene ndinọ? (b) Enyịn̄ Jehovah asan̄a didie ọwọrọ etop ke eyomfịn?
12 Ke ndinam n̄kpọ mban̄a mme ikọ Jehovah, ibịghike itie ntiense ọyọhọ ye otu mme ntiense oro ẹkopde idatesịt. Ikọ ntiense mmọ edi in̄wan̄-in̄wan̄, inyụn̄ idịghe se ẹkemede ndiyịk. Ukem nte Joshua, mmọ ẹsọn̄ọ nte ke ‘kpukpru ikọ eke Jehovah ọkọdọhọde ikpụhu: baba ikọ kiet ikpụhu ke esịt.’ (Joshua 23:14) Ikọt Jehovah ke ẹsụk ẹteti mme ikọ Isaiah, Jeremiah, Ezekiel, ye mme prọfet eken, emi ẹkebemde iso ẹtịn̄, ke uyo kiet, ẹban̄a ntan̄mfep Judah ye utịbe utịbe edinyan̄a mmọ nsio ke ntan̄mfep. (Jeremiah 25:11, 12) Ẹma ẹbem iso ẹsiak enyịn̄ Cyrus, andinyan̄a Judah, anyan ini idem mbemiso enye akamanade!—Isaiah 44:26–45:1.
13 Ke ikerede iban̄a akpakịp uyarade emi, anie ekeme ndifan̄a nte ke idịghe Jehovah edi n̄kukụre ata Abasi? Ke mîbietke abasi mme okpono ndem, Jehovah ikpọn̄ ke owo mîbotke-bot; enye ikpọn̄ edi ata Abasi. a Mmọdo, mbon oro ẹkerede enyịn̄ ẹdian Jehovah ẹnyene n̄wọrọnda ye aduai-owo-idem ifet ndibụk mme utịbe edinam esie nnọ mme emana ini iso ye mbon eken oro ẹdibụpde ẹban̄a enye. (Psalm 78:5-7) Ke ukem usụn̄ oro, Mme Ntiense Jehovah eyomfịn ẹnyene ifet nditan̄a enyịn̄ Jehovah ke ofụri isọn̄. Ke mme iduọk isua 1920, Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹma ẹtịm ẹfiọk ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ se enyịn̄ Abasi oro, Jehovah, ọwọrọde. Ekem, ke July 26, 1931, ke akamba mbono ke Columbus, Ohio, etieibuot N̄ka, Joseph F. Rutherford, ama etịn̄ ubiere oro ẹkekotde “Obufa Enyịn̄.” Mme ikọ oro, “Nnyịn iyom ẹdiọn̄ọ nnyịn nte, ẹnyụn̄ ẹkot nnyịn ke enyịn̄, oro edi, Mme Ntiense Jehovah,” ama aduai mme andidụk mbono oro idem, emi ẹkenyịmede ubiere oro ke ndibọrọ ke ata ọkpọsọn̄ uyo ẹte “Ih!” Ọtọn̄ọde ke ini oro, enyịn̄ Jehovah ọwọrọ etop ke ofụri ererimbot.—Psalm 83:18.
14. Jehovah eti nditọ Israel aban̄a nso, ndien ntak emi editi emi edide ke ekemini?
14 Jehovah ekpeme mbon oro ẹkerede enyịn̄ esie nte owụtde ukpono, adade mmọ nte “eyen enyịn” esie. Enye ama eti nditọ Israel aban̄a emi, etịn̄de ọnọ mmọ nte enye akanyan̄ade mmọ osion̄o ke Egypt okonyụn̄ adade mmọ ebe wilderness ke ifụre. (Deuteronomy 32:10, 12) Adan̄aoro esen abasi ikodụhe ke otu mmọ, koro mmọ ẹma ẹda enyịn mmọ ẹkụt akamba esuene oro kpukpru abasi Egypt ẹkediade. Ih, ofụri temple abasi Egypt ikekemeke ndikpeme Egypt m̀mê ndibiọn̄ọ Israel ndiwọn̄ọ. (Exodus 12:12) Kpasụk ntre, akwa Babylon, emi n̄kann̄kụk akwa obio esie ẹnyenede temple 50 ke nsụhọde n̄kaha emi ẹnyenede mme nsunsu abasi, idikemeke ndimụm Ata Ọkpọsọn̄ Abasi ubọk ke ini enye afakde ikọt esie. Nte an̄wan̄ade, “baba andinyan̄a kiet idụhe” ke mîbọhọke Jehovah.
Mme Horse Ekọn̄ Ẹduọn̄ọ, Mme Ufọk-N̄kpọkọbi Ẹberede
15. Nso ntịn̄nnịm ikọ ke Jehovah etịn̄ aban̄a Babylon?
15 “Ntem ke Jehovah, andifak mbufo, Edisana Abasi Israel, ọdọhọ ete, N̄kọdọn̄ utom ke Babylon mban̄a mbufo, nnyụn̄ nsụhọde [mme adaha ufọk-n̄kpọkọbi, NW] kpukpru mmọ; ye mme Chaldean, n̄kpo mmọ odu ke ubom mmọ. Ami ndi Jehovah, Edisana Abasi mbufo, andibot Israel, edidem mbufo. Emi edi uyo Jehovah emi ọnọde usụn̄ ke inyan̄, ye ọkpọ-usụn̄ ke n̄kpọsọn̄ mmọn̄. Emi osiode chariot ye horse, mbon-ekọn̄ ye odudu; mmọ ẹyesụhọde ẹna ọtọ kiet, ididahake ke enyọn̄: mmọ ẹnịme nte ọfọn̄ utuenikan̄, ẹmenịme.”—Isaiah 43:14-17.
16. Nso iditịbe inọ Babylon, mbonurua Chaldea, ye owo ekededi oro ekpedide andin̄wana nnọ Babylon?
16 Babylon etie nte ufọk-n̄kpọkọbi ọnọ mbon ntan̄mfep koro enye ọbiọn̄ọde mmọ ndifiak nnyọn̄ Jerusalem. Edi mme n̄kpọ ukpeme Babylon idịghe ubiọn̄ọ inọ Ata Ọkpọsọn̄, Enye emi ke mbemiso okosiode “usụn̄ ke [Ididuot Inyan̄], ye ọkpọ-usụn̄ ke n̄kpọsọn̄ mmọn̄”—eyedi eke Jordan. (Exodus 14:16; Joshua 3:13) Ke ukem usụn̄ oro, Cyrus isụn̄utom Jehovah, ayanam akwa Euphrates osụhọde, ayakde mme an̄wanaekọn̄ esie ẹdụk obio oro. Mbonurua Chaldea emi ẹsisan̄ade usụn̄ mmọn̄ Babylon ẹbe—usụn̄ mmọn̄ emi ẹsimende ediwak tọsịn n̄kpọurua ẹbe ẹnyụn̄ ẹwatde mme ubom mbiomo oro ẹmende mme abasi mbon Babylon—ẹyetuan̄a ke mfụhọ ke ini akwa obio mmọ ọduọde. Ukem nte chariot Pharaoh ke Ididuot Inyan̄, mme ọsọp usọp chariot Babylon idinyeneke un̄wam. Mmọ idinyan̄ake enye. Mbonekọn̄ ẹyesobo owo ekededi oro ekpedide andin̄wana nnọ Babylon mmemmem mmemmem nte owo enịmede ọfọn̄ utuenikan̄.
Jehovah Ada Ikọt Esie Esịm Ufọk ke Ifụre
17, 18. (a) Nso “obufa” n̄kpọ ke Jehovah etịn̄ aban̄a ke ntịn̄nnịm ikọ? (b) Ke nso usụn̄ ke mme owo emi mînyeneke nditi aba n̄kani n̄kpọ, ndien ntak-a?
17 Ke emende mme mbemiso edinam edinyan̄a esie odomo ye se enye oyomde ndinam, Jehovah ọdọhọ ete: “Mbufo ẹkûti mbemiso n̄kpọ, ẹkûnyụn̄ ẹkere n̄kpọ eset. Sese, ami mmọn̄ nnam obufa n̄kpọ, ke emi ke editịbe: nte mbufo idifiọkke enye? N̄kọm nyenịm usụn̄ ke wilderness, ye akpa mmọn̄ ke desert. Unam ikọt ẹyetoro mi, mme jackal ye mme ostrich: koro mmọnọ mmọn̄ ke wilderness, ye akpa mmọn̄ ke desert, nte ndinọ ndimek ikọt mi se ẹn̄wọn̄de. Mma mbot mbio emi nnọ idem mi; mmọ ẹyebụk itoro mi.”—Isaiah 43:18-21.
18 Ke ndidọhọ “ẹkûti mbemiso n̄kpọ,” Jehovah idọhọke ite mme asan̄autom esie ẹfre mme edinam edinyan̄a oro enye akanamde ke eset. Ke akpanikọ, ediwak ke otu edinam emi ẹdi ubak mbụk Israel eke odudu spirit Abasi, ndien Jehovah okowụk ete ẹti ediwọrọ ke Egypt ke isua ke isua ke usọrọ Passover. (Leviticus 23:5; Deuteronomy 16:1-4) Nte ededi, idahaemi Jehovah oyom ikọt esie ẹnọ enye ubọn̄ kaban̄a “obufa n̄kpọ”—n̄kpọ emi mmọ ẹdikụtde ke akpa ini. Emi ikesịneke sụk edinyan̄a mmọ nsion̄o ke Babylon edi n̄ko utịbe utịbe isan̄ unyọn̄ mmọ, eyedi ẹsan̄ade nnennen usụn̄ desat ẹbe. Ke isọn̄ oro mîfọnke n̄kpọ do, Jehovah oyosio “usụn̄” ọnọ mmọ onyụn̄ anam mme utịben̄kpọ oro ẹdinamde ẹti se enye akanamde ọnọ nditọ Israel ke eyo Moses—ke akpanikọ, enye ọyọnọ mbon oro ẹfiakde ẹnyọn̄ọ mi udia ke desat onyụn̄ ada ata akpa mmọn̄ ebịt mmọ itọn̄. Enọ Jehovah ayawak tutu idem mme unam ikọt ẹtoro Abasi ẹnyụn̄ ẹtre ndin̄wana ye mme owo.
19. Didie ke nsụhọ Israel eke spirit ye mme nsan̄a mmọ ẹsan̄a ke “usụn̄ edinen owo”?
19 Ukem ntre, ke 1919 ẹma ẹnam nsụhọ Israel eke spirit ẹbọhọ ntan̄mfep Babylon, ndien mmọ ẹma ẹtọn̄ọ isan̄ ke usụn̄ oro Jehovah eketịmde ọnọ mmọ, kpa “usụn̄ edinen owo.” (Isaiah 35:8) Ke mîbietke nditọ Israel, mmọ ikenyeneke ndisan̄a ke ufiop ufiop desat mbe, ẹtode ke ikpehe isọn̄ kiet ẹka en̄wen, ndien isan̄ mmọ ikokụreke ke ọfiọn̄ ifan̄ ẹbede ke ẹma ẹkesịm Jerusalem. Nte ededi, “usụn̄ edinen owo” ama ada nsụhọ mme Christian oro ẹyetde aran ekesịm paradise eke spirit. Ke ekemmọ, mmọ ẹka iso ẹdu ke “usụn̄ edinen owo” oro, sia mmọ ẹsụk ẹnyenede ndisan̄a mbe editịm n̄kpọ emi. Adan̄a nte mmọ ẹkade iso ẹdu ke ọkpọusụn̄ oro—adan̄a nte mmọ ẹkade iso ndinịm idaha Abasi kaban̄a usanaidem ye edinen ido—mmọ ẹsụk ẹdu ke paradise eke spirit. Ndien nso idatesịt ke edi ntem mme nsan̄a ẹdide akwa otuowo oro “mîdịghe nditọ Israel” ndidiana ye mmọ! Ke okpụhọrede akamba akamba ye mbon oro ẹdoride enyịn ke editịm n̄kpọ Satan, nsụhọ ye mme nsan̄a mmọ ẹka iso ndidia akpakịp nti udia eke spirit nto Jehovah. (Isaiah 25:6; 65:13, 14) Ke ẹfiọkde edidiọn̄ oro Jehovah ọnọde ikọt esie, ediwak mbon oro ẹkebietde ndiọi unam ẹmekpụhọde usụn̄ mmọ ẹnyụn̄ ẹtoro ata Abasi.—Isaiah 11:6-9.
Jehovah Owụt Iyatesịt Esie
20. Didie ke Israel eyo Isaiah okpu Jehovah?
20 Ke eset nsụhọ Israel oro ẹfiakde ẹtan̄ ẹbok ẹdi mbon oro ẹnamde ukpụhọde ke ẹmende ẹdomo ye idiọk emana eyo Isaiah. Kaban̄a idiọk emana oro, Jehovah ọdọhọ ete: “Ndien afo, O Jacob, usemeke ukot mi: koro ami mfekde fi, O Israel. Afo ukadaha n̄kpri ufene ufọp uwa fo usọk mi, ukunyụn̄ ukponoke mi ke mme uwa emem fo. N̄kesịnke fi anam n̄kpọ mi ke uwa, nnyụn̄ nsịnke incense efek fi. Afo ukedepke mbọkọk ke okụk unọ mi, ukunyụn̄ uyụhọke mi ke ikpọn̄ mme uwa fo; afo emesịn mi nnam n̄kpọ ke mme idiọk ido fo ikpọn̄-ikpọn̄, omonyụn̄ ada mme ukwan̄-n̄kpọ fo efek mi.”—Isaiah 43:22-24.
21, 22. (a) Ntak emi ẹkemede ndidọhọ ke mme n̄kpọ oro Jehovah oyomde idịghe mbiomo? (b) Ke nditịm ntịn̄, didie ke mme owo ẹnam Jehovah anam n̄kpọ ọnọ mmọ?
21 Ke ndidọhọ, “N̄kesịnke fi anam n̄kpọ mi ke uwa, nnyụn̄ nsịnke incense efek fi,” Jehovah inọhọ ekikere nte ke imọ iyomke uwa ye incense (kpa n̄kpatan̄a n̄kpọ edisana incense). Ke akpanikọ, mmọ emi ẹdi akpan ikpehe utuakibuot akpanikọ ke idak Ibet ediomi. Ukem oro ke edi ye “mbọkọk,” emi adade aban̄a edinem ufuọn̄n̄kpọ, edinem ufịk n̄kpọ oro ẹsisịnde ke edisana aran-nyere. Nditọ Israel ẹma ẹkpu ndida mmọ emi nnam n̄kpọ ke temple. Edi nte mme utọ n̄kpọ oro ẹyomde mi ẹdi mbiomo? Baba idịghe! Mme n̄kpọ oro Jehovah oyomde ikponke ke ẹmende ẹdomo ye eke mme nsunsu abasi. Ke uwụtn̄kpọ, nsunsu abasi Molech ama oyom uwa eyen—n̄kpọ oro akananam Jehovah mîyomke!—Deuteronomy 30:11; Micah 6:3, 4, 8.
22 Ke ekpedide nditọ Israel ẹma ẹnyene mbufiọk eke spirit, do ‘Jehovah ikpedehede ifek mmọ.’ Ke ndise Ibet esie, mmọ ẹkpekụt ntotụn̄ọ ima oro enye enyenede ọnọ mmọ ẹnyụn̄ ẹnọ enye “ikpọn̄,” mfọnn̄kan ikpehe uwa mmọ. Utu ke oro, mmọ ke ibụk ẹkenịm ikpọn̄ ẹnọ idemmọ. (Leviticus 3:9-11, 16) Idiọk idụt emi akada mme idiọkn̄kpọ mmọ efịk Jehovah didie ntem—ke nditịm ntịn̄, anamde enye anam n̄kpọ ọnọ mmọ!—Nehemiah 9:28-30.
Ntụnọ On̄wụm Mfri
23. (a) Ntak emi ntụnọ Jehovah etịmde odot? (b) Nso ibuana ke enye nditụnọ Israel?
23 Okposụkedi ọsọn̄de, onyụn̄ odotde ntre, ntụnọ Jehovah enyene mme utịp oro ẹyomde, anamde ẹkeme nditua mbọm. “Ami, ami ndi andisọhi mme idiọk ido fo mfep mban̄a idem mi, ndinyụn̄ ntịghi mme ukwan̄-n̄kpọ fo. Nam mi nti: yak nnyịn ikpe ikọ ọtọ kiet: afo tịn̄ man akan̄ idem fo. Akpa usọ akanam idiọk, mme mmọ emi ẹsiande fi [“mme akabadeikọ fo,” ikọ idakisọn̄ NW] ẹnyụn̄ ẹsọn̄ ibuot ye ami. Ndien nyasabade ndisana mbọn̄, nnyụn̄ nda Jacob nnọ nsobo, nda Israel nnọ nduari.” (Isaiah 43:25-28) Ukem nte kpukpru idụt ke ererimbot, Israel oto Adam, kpa ‘akpa ete.’ Ntem, idụhe eyen Israel emi ekemede ‘ndikan̄ idem.’ Idem “mmọ emi ẹsiande” Israel—mme andikpep, m̀mê mme asiak Ibet esie—ẹnam idiọkn̄kpọ ẹdian Jehovah ẹnyụn̄ ẹkpep nsu. Ndien Jehovah ayayak ofụri idụt esie ọnọ “nsobo” ye “nduari.” Enye ayasabade kpukpru mbon oro ẹnamde utom ke ‘edisana ebiet.’
24. Kaban̄a nso akpan ntak ke Jehovah edifen ọnọ ikọt esie—eke eset ye eke eyomfịn—edi, nso idi ekikere esie kaban̄a mmọ?
24 Nte ededi, tịm fiọk ete ke mbọm Abasi oro ẹnyenede ididịghe n̄kukụre ke ntak edikabade esịt Israel; edidi ke ntak Jehovah. Ih, enyịn̄ esie abuana. Edieke enye akpayakde Israel odu ke ntan̄mfep ke nsinsi, mme andida nse ẹkpesuene enyịn̄ esie. (Psalm 79:9; Ezekiel 20:8-10) Kpasụk ntre mfịn, edinyan̄a mme owo edi udiana ọnọ edinam enyịn̄ Jehovah asana ye ediwụt unen itie edikara esie. Kpa ye oro, Jehovah ama mbon oro ẹnyịmede ndibọ ntụnọ esie ye unana edimen̄e ẹnyụn̄ ẹtuakde ibuot ẹnọ enye ke spirit ye ke akpanikọ. Enye owụt ima oro enye enyenede ọnọ mmọ emi—edide ẹdi mbon oro ẹyetde aran m̀mê mme erọn̄ en̄wen—ebe ke ndisọhi ndudue mmọ mfep ke isọn̄ uwa ufak Jesus Christ.—John 3:16; 4:23, 24.
25. Nso enyene-uten̄e n̄kpọ ke Jehovah edinam ke n̄kpet n̄kpet ini iso, ndien didie ke nnyịn ikeme ndiwụt esịtekọm nnyịn idahaemi?
25 N̄ko-n̄ko, Jehovah ọyọsọp owụt ima oro enye enyenede ọnọ akwa otuowo eke mme anam-akpanikọ andituak ibuot nnọ enye ke ini enye edinamde obufa n̄kpọ ke ufọn mmọ ebe ke ndinyan̄a mmọ mbe “akwa ukụt” nsịn ke “obufa isọn̄” oro ẹnamde asana. (Ediyarade 7:14; 2 Peter 3:13) Mmọ ẹyekụt ata enyene-uten̄e uyarade odudu Jehovah oro akanam mme owo ẹkụtde. Nsọn̄ọ emi idotenyịn oro enyenede anam nsụhọ oro ẹyetde aran ye kpukpru mbon oro ẹdinamde akwa otuowo ẹdat esịt ẹnyụn̄ ẹdu uwem kpukpru usen ekekem ye akwa utom oro: “Mbufo ẹdi ntiense mi”!—Isaiah 43:10.
[Ikọ idakisọn̄]
a Ke mme n̄ke mme idụt, ediwak abasi ẹnyene “emana” ẹnyụn̄ ẹnyene “nditọ.”
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Ndise ke page 48, 49]
Jehovah ọyọnọ mme Jew ibetedem ke usụn̄ unyọn̄ọ ebietidụn̄ mmọ ke Jerusalem
[Mme ndise ke page 52]
Jehovah amia ata ye mme idụt ete ẹda mme ntiense abasi mmọ ẹdi
1. Mbiet Baal ẹdade okpoho ẹnam 2. Mbiet Ashtoreth ẹdade mbat ẹnam 3. Adiana-ita abasi Egypt oro Horus, Osiris, ye Isis 4. Mme abasi Greek oro Athena (ufien) ye Aphrodite
[Mme ndise ke page 58]
“Mbufo ẹdi ntiense mi.”—Isaiah 43:10
