Ibuot Edịp Ye Itiaita

Un̄wana Mme Idụt

Isaiah 66:15-24

1, 2. Ntak emi un̄wana edide akpan n̄kpọ, ndien nso utọ ekịm ifụk ererimbot mfịn?

 JEHOVAH edi Ntọn̄ọ un̄wana, enye “emi enịmde utịn ke un̄wana ke uwemeyo, [onyụn̄] owụkde ọfiọn̄ ye ntantafiọn̄ ke un̄wana ke okoneyo.” (Jeremiah 31:35) Ọkọn̄ọde ke emi ikpọn̄, ẹkpenyene ndinyịme nte ke enye edi Ntọn̄ọ uwem, sia un̄wana ọwọrọde uwem. Edieke isọn̄ mîkpenyeneke ufiop ye un̄wana utịn kpukpru ini, uwem oro nnyịn idiọn̄ọde ikpodụhe. Owo ikpekemeke ndidụn̄ ke ekondo nnyịn.

² Ntem, edi akpan n̄kpọ oro ebehede nnyịn nte ke Jehovah, ke ekerede aban̄a eyo nnyịn, ama ebem iso etịn̄ aban̄a ini ekịm, utu ke ini un̄wana. Ke ndausụn̄ spirit, Isaiah ekewet ete: “Sese, ekịm oyofụk ererimbot, ọkpọsọn̄ ekịm oyonyụn̄ ofụk mme idụt.” (Isaiah 60:2) Edi akpanikọ, mme ikọ emi ẹnyene n̄kpọ ndinam ye ekịm eke spirit, idịghe ata ata ekịm, edi owo ikpenyeneke ndida enye ke ekpri n̄kpọ. Ke akpatre, mbon oro mînyeneke un̄wana eke spirit ikemeke ndidu uwem, kpa nte mbon oro owo mîyakke mmọ ẹnyene un̄wana utịn mîkemeke ndidu uwem.

3. Ke n̄kịmn̄kịm eyo emi, m̀mọ̀n̄ ke nnyịn ikeme ndiwọn̄ọde n̄ka man inyene un̄wana?

³ Ke n̄kịmn̄kịm eyo emi, nnyịn ikemeke ndifụmi un̄wana eke spirit oro Jehovah ọnọde nnyịn. Oyom nnyịn iberi edem ke Ikọ Abasi man enye anam usụn̄ nnyịn an̄wan̄a, ikotde Bible ke usen ke usen edieke ikemede.  (Psalm 119:105) Mme mbono esop Christian ẹnọ nnyịn mme ifet ndisịn udọn̄ nnọ kiet eken ndika iso ndu ke “usụn̄ nti owo.” (Mme N̄ke 4:18; Mme Hebrew 10:23-25) Odudu oro nnyịn ibọde ito ifịk ifịk edikpep Bible ye eti ebuana Christian ẹn̄wam nnyịn ndifep ekịm eke “ukperedem ini” emi oro edisụn̄ọde ke akwa “usen iyatesịt Jehovah” mi, ndifụk nnyịn. (2 Timothy 3:1; Zephaniah 2:3) Usen oro ke edi usọp usọp! Enye iditreke ndidi kpa nte ukem usen oro ekesịmde mme andidụn̄ Jerusalem eset.

Jehovah “Ọtọhọ”

4, 5. (a) Ke nso usụn̄ ke Jehovah an̄wana ekọn̄ ye Jerusalem? (b) Ntak emi nnyịn ikemede ndibiere nte ke sụk esisịt ibat ẹdibọhọ nsobo Jerusalem ke 607 M.E.N.? (Se ikọ idakisọn̄.)

⁴ Ke mme ufan̄ikọ oro ẹberide aduai-owo-idem ntịn̄nnịm ikọ Isaiah, Jehovah etịn̄ in̄wan̄-in̄wan̄ aban̄a mme n̄kpọntịbe oro ẹdidade ikesịm usen iyatesịt esie. Nnyịn ikot ite: “Jehovah eyedi ke ikan̄, mme chariot esie ẹyenyụn̄ ẹdi nte oyobio ndikabade iyatesịt esie edi ifiopesịt, nnyụn̄ n̄kabade nduari esie edi edemikan̄. Koro Jehovah adade ikan̄ ye ofụt esie ọtọhọ ye ofụri obụkidem: ndien mmọ eke Jehovah owotde ẹwak.”—Isaiah 66:15, 16.

⁵ Mme ikọ oro ẹkpekenyene ndin̄wam mbon iduọk ini Isaiah ẹfiọk nte idaha mmọ edide akpan n̄kpọ. Ini ke asan̄a ekpere oro mbon Babylon, nte mme andisobo nnọ Jehovah, ẹdidide ekọn̄ ke Jerusalem, mme chariot mmọ ẹyebụbede ntọn̄ nte oyobio. Nso enyene-ndịk idaha ke oro edidi ntem! Jehovah ayada mbonekọn̄ oro ndinọ ofụri “obụkidem” mme Jew oro mînamke akpanikọ ikan̄ ikan̄ ubiereikpe esie. Editie nte n̄kpọ eke Jehovah ke idemesie an̄wanade ye ikọt esie. “Ifiopesịt” esie idifiakke edem. Ediwak mme Jew ẹyeduọn̄ọ nte “mmọ  eke Jehovah owotde.” Ke 607 M.E.N., ntịn̄nnịm ikọ emi osu. a

6. Mme edinam ewe oro ẹnyenede nduduọhọ ẹda itie ke Judah?

⁶ Nte enen Jehovah ‘nditọhọ’ ye ikọt esie? Ke akpanikọ enen! Ediwak ini ke nneme nnyịn aban̄ade n̄wed Isaiah, nnyịn imokụt nte ke mme Jew, okposụkedi ẹkedọhọde nte iyakde idem inọ Jehovah, ẹma ẹsịn idem ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ ke nsunsu utuakibuot—ndien Jehovah ama okụt kpukpru edinam mmọ. Nnyịn imọtọn̄ọ ntak ikụt emi ke ntịn̄nnịm ikọ oro ẹtienede mi: “Mmọ eke ẹdianarede idem mmọ ẹnyụn̄ ẹnamde idem mmọ ẹsana ẹnọ mme in̄wan̄-esa, ẹtiene kiet ke edem ke ufọt, eke ẹtade unam edi ye n̄kpọ mbubiam ye usịne, ẹyetak ọtọ kiet. Uyo Jehovah edi emi.” (Isaiah 66:17) Nte mme Jew oro “ẹdianarede idem mmọ ẹnyụn̄ ẹnamde idem mmọ ẹsana” ẹnam man ẹtịm idem ẹnọ edisana utuakibuot? Nte an̄wan̄ade, mmọ inamke. Utu ke oro mmọ ẹbuana ke usọrọ edinam asana eke mme okpono ndem ke mme san̄asan̄a in̄wan̄esa. Ke oro ebede, ke idiọkitọn̄ mmọ ẹta unam edi ye eke mme edibotn̄kpọ eken oro ẹbatde nte ndedehe ke Ibet Moses.—Leviticus 11:7, 21-23.

7. Didie ke Christendom ebiet okpono ndem Judah?

⁷ Nso ndek ndek idaha ke emi edi ntem ọnọ idụt oro odude ke itie ebuana ediomi ye ata Abasi kierakiet! Edi kere: Mbiet ndedehe idaha oro odu mfịn ke otu ido ukpono Christendom. Mmọ emi n̄ko ẹdọhọ ke inam n̄kpọ Abasi, ndien ediwak ke otu adausụn̄ mmọ ẹnam nte idi mme abak Abasi. Kpa ye oro, mmọ ẹda mme ukpepn̄kpọ  ukpono ndem ye item owo ẹsabade idemmọ, ẹwụtde ke mmimọ idu ke ekịm eke spirit. Ekịm oro okpon didie ntem!—Matthew 6:23; John 3:19, 20.

‘Mmọ Ẹyekụt Ubọn̄ Mi’

8. (a) Nso iditịbe inọ Judah ye Christendom? (b) Ke nso usụn̄ifiọk ke mme idụt ‘ẹdikụt ubọn̄ Jehovah’?

⁸ Nte Jehovah ọdiọn̄ọ mme enyene-nduduọhọ edinam ye mme nsunsu ukpepn̄kpọ Christendom? Kot mme ikọ Jehovah ẹtienede mi, oro Isaiah ekewetde, nyụn̄ se ubiere oro afo edisịmde: “(N̄kpọ emi mmọ ẹnamde ẹnyụn̄ ẹkerede!) Ini emedi ndibon kpukpru mme idụt ye usem; ndien mmọ ẹyedi ẹdise ubọn̄ mi.” (Isaiah 66:18) Jehovah ọfiọk onyụn̄ eben̄e idem ndikpe ikpe nnọ mme utom ye mme ekikere mbon oro ẹdọhọde nte idide asan̄autom esie. Judah ọdọhọ ke imenịm Jehovah ke akpanikọ, edi mme utom ye edinam ukpono ndem esie ẹwụt ke oro edi nsu. Nditọisọn̄ esie ẹda mme usọrọ ukpono ndem ‘ẹnam idemmọ asana’ ke ikpîkpu. Ẹyesobo idụt oro ẹfep, ndien ke ini oro etịbede, mme mbọhọidụn̄ esie oro ẹkponode ndisọi n̄kpọ ẹyekụt ọyọhọ ọyọhọ. Mmọ ‘ẹyekụt ubọn̄ Jehovah’ koro mmọ ẹyekụt mme n̄kpọntịbe ndien ẹyenyịk mmọ ndinyịme nte ke ikọ Jehovah omosu. Didie ke kpukpru emi abuana Christendom? Ke ini nsobo esịmde enye, ẹyenyịk ediwak n̄kani ufan ye mme nsan̄a mbubehe esie ndida nse nte ikọ Jehovah osude ye unana ukeme ndinọ un̄wam.—Jeremiah 25:31-33; Ediyarade 17:15-18; 18:9-19.

9. Nso eti mbụk ke Jehovah atan̄a?

⁹ Nte nsobo Jerusalem ke 607 M.E.N. ọwọrọ ke Jehovah idinyeneke mme ntiense aba ke isọn̄? Baba. N̄wọrọnda mbon nsọn̄ọnda, utọ nte Daniel ye nsan̄a esie ita, ẹyeka iso ndinam n̄kpọ Jehovah ọkpọkọm nte mbon ntan̄mfep ke Babylon. (Daniel 1:6, 7) Ih, n̄kpọ idinamke udịm mme anam-akpanikọ ntiense Jehovah oro, ndien ke utịt isua 70, mme anam-akpanikọ iren ye iban ẹyekpọn̄ Babylon ẹnyụn̄  ẹfiak ẹnyọn̄ọ Judah man ẹfiak ẹkewụk edisana utuakibuot do. Oro edi udiana n̄kpọ emi Jehovah etịn̄de aban̄a ete: “Nyenịm n̄kpọ idiọn̄ọ ke otu mmọ, nnyụn̄ nda ndusụk mmọ emi ẹbọhọde ndọn̄ utom ke otu mme idụt, kpa Tarshish, ye Pul, ye Lud, ye mmọ eke ẹdụdide utịgha, Tubal ye Javan, kpa mme isuo emi ẹyomde usụn̄, eke mîka-ikopke etop mi, mîka-inyụn̄ ikwe ubọn̄ mi; ndien mmọ ẹyetan̄a ubọn̄ mi ke otu mme idụt.”—Isaiah 66:19.

10. (a) Ke nso usụn̄ifiọk ke mme anam-akpanikọ Jew oro ẹnamde ẹbọhọ ke Babylon ẹditie nte idiọn̄ọ? (b) Mmanie mfịn ẹtie nte idiọn̄ọ?

¹⁰ Ata ediwak iren ye iban oro ẹfiakde ẹnyọn̄ọ Jerusalem ke 537 M.E.N. ẹditie nte idiọn̄ọ oro akpade owo idem, ọnọde uyarade nte ke Jehovah afak ikọt esie. Anie ekpekekere ete ke usen kiet ẹyesana mme Jew mbon ntan̄mfep ẹyak man ẹnam edisana utuakibuot ke temple Jehovah? Ke ukem usụn̄ oro ke akpa isua ikie, mbon oro ẹtiede nte “mme idiọn̄ọ ye n̄kpọ ndyọ” ẹkedi mme Christian oro ẹyetde aran, emi mbon nsụkidem oro ẹyomde ndinam n̄kpọ Jehovah ẹkebụn̄ọde ẹtiene. (Isaiah 8:18; Mme Hebrew 2:13) Mfịn mme Christian oro ẹyetde aran, emi ẹnyenede uforo ke idụt mmọ oro ẹfiakde ẹwụk, ẹtie nte idiọn̄ọ oro akpade owo idem ke isọn̄. (Isaiah 66:8) Mmọ ẹdi odu-uwem uyarade ẹban̄a odudu spirit Jehovah, oro odụride mbon nsụkidem oro esịt mmọ onụkde mmọ ndinam n̄kpọ Jehovah.

11. (a) Ke ẹma ẹkefiak ẹtan̄ mme Jew ẹbok, mbon idụt ẹdisan̄a didie ikpep iban̄a Jehovah? (b) Didie ke Zechariah 8:23 ekebem iso osu?

¹¹ Nte ededi, ke ẹma ẹkefiak ẹtan̄ ẹbok ke 537 M.E.N., didie ke mbon idụt eke mîka-ikopke etop Jehovah ẹdidi ẹdifiọk enye? Nte ededi, idịghe kpukpru mme anam-akpanikọ Jew ẹdifiak inyọn̄ọ Jerusalem ke utịt ntan̄mfep Babylon. Ndusụk owo, nte Daniel, ẹyesụhọ ke Babylon. Mbon eken ẹyesuana ke ofụri isọn̄. Etisịm ọyọhọ isua ikie ition M.E.N., mme Jew ẹma ẹdụn̄ọ ke ofụri Obio Ukara Persia. (Esther 1:1; 3:8) Nte eyịghe mîdụhe ndusụk mmọ ẹma ẹtịn̄ ẹnọ  mme okpono ndem mbọhọidụn̄ mmọ ẹban̄a Jehovah, koro ediwak owo ẹketode mme idụt oro ẹma ẹkabade ẹdi mme okpono Abasi ke ido mme Jew. Nte an̄wan̄ade, ukem oro ke ekedi ye eunuch owo Ethiopia, emi Christian mbet oro Philip ọkọkwọrọde ikọ ọnọ ke akpa isua ikie. (Utom 8:26-40) Kpukpru emi ẹkeda itie nte ntọn̄ọ ntọn̄ọ edisu mme ikọ prọfet Zechariah oro: “Ke mme usen oro ke owo duop eke ẹtode ke kpukpru usem mme idụt ẹdimụm, kpa mmọ ẹdimụm eyen Judah kiet utọn̄ ọfọn̄idem, ẹte, Ẹyak nnyịn ika ye mbufo: koro nnyịn imokop ite ke Abasi odu ye mbufo.” (Zechariah 8:23) Ke akpanikọ, Jehovah ama ọnọ mme idụt un̄wana esie!—Psalm 43:3.

Ndida ‘Enọ Nsọk Jehovah’

12, 13. Ke nso usụn̄ ke ẹdida “nditọ-ete” ẹdi Jerusalem ọtọn̄ọde ke 537 M.E.N.?

¹² Ke ẹma ẹkefiak ẹbọp Jerusalem, mme Jew oro ẹsuande ẹdọn̄ ke mme nsannsan ebiet ẹkpọn̄ obio emana mmọ ẹyebuọt idem ke obio oro ọkọrọ ye itie oku esie oro ẹfiakde ẹwụk nte iwụk ebiet edisana utuakibuot. Ediwak mmọ ẹyenam isan̄ ẹto anyan usụn̄ man ẹkedụk mme usọrọ eke isua ke isua do. Ke ndausụn̄ odudu spirit, Isaiah ewet ete: “Mmọ ẹyeda kpukpru nditọ-ete mbufo ke kpukpru mme idụt, ẹdisọk Jehovah ke enọ, ẹdoro ke horse, ye chariot, ye hammock, ye mule, ye dromedary, ke enyọn̄ edisana obot mi Jerusalem, (emi edi uyo Jehovah), kpa nte nditọ Israel ẹsịnde enọ ke edisana n̄kpọ ẹda ẹdi ke ufọk Jehovah. Jehovah onyụn̄ ọdọhọ ete, Nyada ndusụk mmọ nnịm ke oku ye mme Levite.”—Isaiah 66:20, 21.

¹³ Ndusụk ke otu “nditọ-ete . . . ke kpukpru mme idụt” emi ẹma ẹdu ke usen Pentecost ke ini ẹken̄wan̄ade edisana spirit ẹduọk mme mbet Jesus. Mbụk oro okot ete: “Mme Jew, eke ẹkponode Abasi, ẹto ke kpukpru mme idụt ke idak ikpa-enyọn̄ ẹdi ẹdidụn̄ ke Jerusalem.” (Utom 2:5) Mmọ  ẹkedi Jerusalem ndituak ibuot nte ido mme Jew edide, edi ke ini mmọ ẹkekopde eti mbụk aban̄ade Jesus Christ, ediwak mmọ ẹma ẹbuọt idem ye enye ẹnyụn̄ ẹna baptism.

14, 15. (a) Mme Christian oro ẹyetde aran ẹkesan̄a didie ẹtan̄ “nditọ-ete” mmọ eke spirit ẹbok ke Ekọn̄ Ererimbot I ama okokụre, ndien didie ke ẹkeda mmọ emi ẹsọk Jehovah nte “enọ ke edisana n̄kpọ”? (b) Ke ewe usụn̄ ke Jehovah ‘akada ndusụk owo enịm nte mme oku’? (c) Mmanie ẹkedi ndusụk Christian oro ẹyetde aran emi ẹkebuanade ke editan̄ nditọete mmọ eke spirit mbok? (Se ekebe odude ke page emi.)

¹⁴ Nte ntịn̄nnịm ikọ emi enyene edisu eke eyomfịn? Ih, enyene. Ke Ekọn̄ Ererimbot I okụrede, N̄wed Abasi ama anam mme asan̄autom Jehovah oro ẹyetde aran ẹdiọn̄ọ nte ke ẹma ẹwụk Obio Ubọn̄ Abasi ke heaven ke 1914. Ebede ke editịn̄ enyịn n̄kpep Bible, mmọ ẹma ẹfiọk ẹte ke ẹnyene nditan̄ mme adiakpa Obio Ubọn̄, m̀mê “nditọ-ete,” efen efen mbok. Mme asan̄autom oro ẹnyenede uko  ẹma ẹnam isan̄ ẹsịm “utịt ererimbot,” ẹdade kpukpru orụk n̄kpọisan̄ ndiyom mme andibuana ke otu nsụhọ oro ẹyetde aran eke ini iso, emi ata ediwak ẹtode mme ufọkabasi Christendom ẹwọn̄ọ ẹdi. Ke ini ẹkekụtde mmọ emi, ẹma ẹda mmọ ẹdisọk Jehovah nte enọ.—Utom 1:8.

¹⁵ Mbon oro ẹkeyetde aran oro ẹketan̄de ẹbok ke mme ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua oro ikodorike enyịn Jehovah ndinyịme mmọ nte mmọ ẹketiede mbemiso ẹnyịmede akpanikọ Bible. Mmọ ẹma ẹnam n̄kpọ ndinam idemmọ asana ọbọhọ mbiara ke n̄kan̄ eke spirit ye eke ido uwem man ẹkpekeme ndimen mmọ nte “enọ ke edisana n̄kpọ,” m̀mê, nte apostle Paul esịnde, “edisana eyen-an̄wan nnọ Christ.” (2 Corinth 11:2) Ke adianade ye ndisịn mme ukwan̄ ukpepn̄kpọ, mbon oro ẹyetde aran ẹkenyene ndikpep ndisọn̄ọ mmụm edida san̄asan̄a ke mbubehe ukaraidem ererimbot n̄kama. Ke 1931, ke ama akanam mme asan̄autom esie ẹsana ke udomo oro odotde, Jehovah ke mfọnido ama ọnọ mmọ ifet ndikere enyịn̄ esie nte Mme Ntiense Jehovah. (Isaiah 43:10-12) Nte ededi, ke nso usụn̄ ke Jehovah ‘akada ndusụk mmọ enịm ke oku’? Nte otu, mbon oro ẹyetde aran mi ẹma ẹkabade ẹdi ubak “mme oku edidem, ẹdi edisana obio,” oro ẹwade uwa ekọm ẹnọ Abasi.—1 Peter 2:9; Isaiah 54:1; Mme Hebrew 13:15.

Editan̄ Mbok Aka Iso

16, 17. Mmanie ẹkedi “nditọ mbufo” ke Ekọn̄ Ererimbot I ama okokụre?

¹⁶ Ọyọhọ ibat “mme oku edidem” oro edi 144,000, ndien nte ini akakade, editan̄ mmọ mbok ama esịm utịt. (Ediyarade 7:1-8; 14:1) Ndi oro ekedi utịt utom editan̄ mbok oro? Baba. Ntịn̄nnịm ikọ Isaiah aka iso ete: “Kpa nte mbufa enyọn̄ ye obufa isọn̄, emi ndinamde, ẹdade ke iso mi kpa ntre ke nditọ mbufo ye enyịn̄ mbufo ẹdida: emi edi uyo Jehovah.” (Isaiah 66:22) Ke akpa edisu mme ikọ oro, mme  Jew oro ẹtode ntan̄mfep Babylon ẹnyọn̄ọ ẹyetọn̄ọ ndibon nditọ. Ntem, ẹyesọn̄ọ ẹwụk “obufa isọn̄,” kpa nsụhọ mme Jew oro ẹfiakde ẹtan̄ ẹbok ke idak obufa ukara mme Jew, kpa “mbufa enyọn̄.” Nte ededi, ntịn̄nnịm ikọ emi enyene ata n̄wọrọnda edisu ke eyo nnyịn.

¹⁷ “Nditọ” oro idụt nditọete eke spirit emi osion̄ode edi “akwa otu owo,” oro ẹnyenede idotenyịn nsinsi uwem ke isọn̄. Mmọ ẹto “ke kpukpru obio ye esien ye idụt ye usem” ẹnyụn̄ ẹda “ke iso ebekpo ye ke iso Eyen-erọn̄.” Mmọ emi “[ẹyet] ọfọn̄idem mmọ ẹnam afia ke iyịp Eyen-erọn̄.” (Ediyarade 7:9-14; 22:17) Mfịn “akwa otu owo” ke ẹto ekịm eke spirit ẹdụk un̄wana oro Jehovah ọnọde. Mmọ ẹbuọt idem ke Jesus Christ, ndien kpa nte nditọete mmọ iren ye iban oro ẹyetde aran, mmọ ẹn̄wana ndinịm idem asana ke n̄kan̄ eke spirit ye eke ido uwem. Nte otu mmọ ẹka iso ndinam  utom ke idak ndausụn̄ Christ ndien mmọ “ẹdida” ke nsinsi!—Psalm 37:11, 29.

18. (a) Didie ke mme andibuana ke akwa otuowo ẹnam n̄kpọ nte nditọete mmọ oro ẹyetde aran? (b) Didie ke mbon oro ẹyetde aran ye mme nsan̄a mmọ ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah “ke kpukpru ọfiọn̄, ye kpukpru sabbath”?

¹⁸ Iren ye iban emi ẹnamde utom ọkpọsọn̄ mi ye idotenyịn edidu uwem ke isọn̄ ẹfiọk ẹte ke adan̄aemi edide akpan n̄kpọ ndinịm idem asana ke n̄kan̄ eke ido uwem ye eke spirit, ekese n̄kpọ abuana ke ndinem Jehovah esịt. Utom editan̄ mbok enen̄ede aka anyan, ndien mmọ ẹyom nditiene nnyene ebuana ke enye. N̄wed Ediyarade etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ aban̄a mmọ ete: “Mmọ [ẹdu] ke iso ebekpo Abasi; ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ ẹnọ Enye uwemeyo ye okoneyo ke temple Esie.” (Ediyarade 7:15) Mme ikọ oro ẹnam nnyịn iti udiana akpatre ufan̄ikọ ke ntịn̄nnịm ikọ Isaiah: “Ama ekem, ke kpukpru ọfiọn̄, ye kpukpru sabbath, kpukpru obụkidem ẹyedi ẹdituak ibuot ke iso mi; uyo Jehovah edi emi.” (Isaiah 66:23) Emi ke ada itie mfịn. “Kpukpru ọfiọn̄, ye kpukpru sabbath”—oro edi, kpukpru ini, kpukpru urua ke kpukpru ọfiọn̄—mme Christian oro ẹyetde aran ye mme nsan̄a mmọ, kpa akwa otuowo, ẹsop idem ọtọkiet ndituak ibuot nnọ Jehovah. Mmọ ẹnam emi ebe ke ndidụk mme mbono esop Christian nnyụn̄ mbuana ke an̄wan̄wa utom ukwọrọikọ, ke adianade ye mme n̄kpọ eken. Nte afo esịne ke otu mbon oro ‘ẹdide ẹdituak ibuot ke iso Jehovah’ kpukpru ini? Ikọt Jehovah ẹnyene akwa idatesịt ke ndinam emi, ndien akwa otuowo ẹdori enyịn ke ini oro “kpukpru obụkidem”—kpukpru mme andidu uwem—ẹdinamde n̄kpọ Jehovah “ke kpukpru ọfiọn̄, ye kpukpru sabbath” ke nsinsi nsinsi.

Utịt Mme Asua Abasi

19, 20. Ẹkesida Gehenna ẹnam nso ke mme ini Bible, ndien nso ke enye ada aban̄a?

¹⁹ Ufan̄ikọ kiet osụhọ ke ukpepn̄kpọ nnyịn ke ntịn̄nnịm  ikọ Isaiah. N̄wed oro etre ye mme ikọ emi: “Mmọ ẹyewọn̄ọ, ẹkese okpo mmọ emi ẹkesọn̄de ibuot ye ami: koro ndọn̄ mmọ mîdikpaha, ikan̄ mmọ mîdinyụn̄ inịmeke; ndien mmọ ẹyedoro kpukpru obụkidem ndidien.” (Isaiah 66:24) Eyedi Jesus Christ ekenyene ntịn̄nnịm ikọ emi ke ekikere ke ini enye ekesịnde udọn̄ ọnọ mme mbet esie ete ẹnam uwem mmọ edi mmemmem ẹnyụn̄ ẹnịm udọn̄ n̄kpọ Obio Ubọn̄ akpa. Enye ọkọdọhọ ete: “Edieke enyịn fo esịnde fi ọduọ, wụbede enye duọk: ọfọn fi ndida enyịn kiet ndụk ke Obio Ubọn̄ Abasi akan ndikpenyene enyịn iba, ndien ẹduọk fi ke [Gehenna, NW]; ke ọtọ eke ndọn̄ mmọ mîkpaha, ikan̄ mmọ mînyụn̄ inịmeke.”—Mark 9:47, 48; Matthew 5:29, 30; 6:33.

²⁰ Ebiet emi ẹkotde Gehenna mi edi nso? Ke ediwak isua ikie emi ẹkebede, eyen ukpepn̄kpọ Jew oro David Kimhi ekewet ete: “Enye edi ebiet . . . emi odude ke edem Jerusalem, ndien enye edi itie emi etekde owo esịt, ndien mmọ ẹsitop mme ndedehe n̄kpọ ye mme okpo n̄kpọ ẹduọn̄ọ do. N̄ko ikan̄ ama esidu do kpukpru ini ndita mme ndedehe n̄kpọ ye mme ọkpọ mme okpo oro. Ntem ẹkot ubiereikpe mme idiọkowo ke ndamban̄a usụn̄ Gehinnom.” Edieke, nte eyen ukpepn̄kpọ Jew emi ọnọde ekikere, ẹkesiduọn̄ọde mbio ye okpo mbon oro ẹkebatde ke idotke se ẹbụkde ke udi, ikan̄ ekedi n̄kpọ oro odotde ndida mfọp utọ mbio oro. Se ikan̄ mîkataha, mme ndọn̄ ẹma ẹta. Nso ndise oro odotde ke emi owụt ntem aban̄a nsinsi utịt kpukpru mme asua Abasi! b

21. Utịtikọ n̄wed Isaiah edi n̄kpọ nsịnudọn̄ ọnọ mmanie, ndien ntak-a?

²¹ Ye utọ editịn̄ ntụk mme okpo, ikan̄, ye ndọn̄, nte idịghe akpanikọ nte ke aduai-owo-idem ntịn̄nnịm ikọ  Isaiah etre ye enyene-ndịk ekikere? Mme ata asua Abasi ẹdikere ntre. Edi ye mme ufan Abasi, se Isaiah etịn̄de aban̄a nsinsi nsobo mme idiọkowo enen̄ede ọnọ nsịnudọn̄. Ikọt Jehovah ẹyom nsọn̄ọ emi nte ke tutu amama mme asua mmọ idikarake aba. Ẹyesobo mme asua, oro ẹnamde mme andituak ibuot nnọ Abasi ẹkụt utọ ekese ukụt oro ẹnyụn̄ ẹdade utọ ekese esuene oro ẹsọk enyịn̄ esie, ẹfep ke nsinsi. Adan̄aoro, “afanikọn̄ iditọn̄ọke ntak itịbe.”—Nahum 1:9.

22, 23. (a) Tịn̄ ndusụk usụn̄ emi afo ọbọde ufọn oto edikpep n̄wed Isaiah. (b) Ke ama ekekpep n̄wed Isaiah, nso idi ubiere fo, nso inyụn̄ idi idotenyịn fo?

²² Nte nnyịn ikụrede ukpepn̄kpọ nnyịn ke n̄wed Isaiah, nnyịn imenen̄ede ifiọk ite ke n̄wed emi idịghe ikpîkpu mbụkeset. Ke edide isio, enye akama etop ọnọ nnyịn mfịn. Ke ini nnyịn ikerede iban̄a n̄kịmn̄kịm eyo oro Isaiah okodude uwem, nnyịn imekeme ndikụt nte eyo oro ebietde eyo nnyịn. Ndutịme ukaraidem, mbubịk ido ukpono, mbiara ke ndutịm ukpeikpe, ye edifịk mme anam-akpanikọ ye mme ubuene ẹma ẹyọhọ eyo Isaiah, enye onyụn̄ ọyọhọ eyo nnyịn. Anaedi mme anam-akpanikọ Jew ke ọyọhọ isua ikie itiokiet M.E.N. ẹma ẹdat esịt ẹban̄a ntịn̄nnịm ikọ Isaiah, nnyịn mfịn imọbọ ndọn̄esịt nte nnyịn ikpepde enye.

²³ Ke ndiọkeyo emi, emi ekịm ofụkde isọn̄, ọkpọsọn̄ ekịm onyụn̄ ofụkde kpukpru mme idụt, kpukpru nnyịn imadat esịt nte ke Jehovah ọnọ ofụri ubonowo un̄wana ebe ke Isaiah! Un̄wana eke spirit emi ọwọrọ nsinsi uwem ọnọ kpukpru mbon oro ẹnyịmede enye ke ofụri esịt, inamke n̄kpọ m̀mê ẹto ewe idụt ye ewe ekpụk. (Utom 10:34, 35) Do, nnyịn ikpakam ika iso ndisan̄a ke un̄wana Ikọ Abasi, ikotde enye ke usen ke usen, itiede ikere enye, inyụn̄ imade etop esie. Emi ayada nsinsi edidiọn̄ ọsọk nnyịn onyụn̄ ada itoro ọsọk edisana enyịn̄ Jehovah!

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ekebe ke page 409]

Mme Enọ Ẹyetde Aran Emi Ẹnọde Jehovah Ẹtode Kpukpru Mme Idụt

Ke 1920, Juan Muñiz ama oto United States aka Spain ndien ekem anam isan̄ ebe aka Argentina, ke ebiet emi enye ọkọtọn̄ọde mme esop mbon oro ẹyetde aran. Ọtọn̄ọde ke 1923 aka iso, un̄wana akpanikọ ama ayama ọnọ mbon esịt akpanikọ ke Edem Usoputịn Africa ke ini isụn̄utom oro William R. Brown (ẹsiwakde ndikot Bible Brown) ọkọwọrọde aka ndikwọrọ etop Obio Ubọn̄ ke mme utọ itie nte Sierra Leone, Ghana, Liberia, The Gambia, ye Nigeria. Kpa ke isua oro George Young otode Canada ama aka Brazil ndien ekem ebe aka Argentina, Costa Rica, Panama, Venezuela, ye idem Soviet Union. Ke ekperede ndidi ukem ini oro, Edwin Skinner ama oto England aka India, ke ebiet emi enye akanamde utom ke ediwak isua ke utom idọk.

[Ndise ke page 411]

Ndusụk mme Jew ke Pentecost ẹkedi ‘nditọ-ete ẹtode ke kpukpru mme idụt’

 [Ndise ke page 413]