Ibuot 34

Ẹyarade Enyene-Ndịk Ndịben̄kpọ

1. (a) Didie ke John anam n̄kpọ ke okụtde akwa akpara oro ye enyene-ndịk uwat esie, ndien ntak-a? (b) Didie ke otu John mfịn anam n̄kpọ nte mme n̄kpọntịbe ẹyararede ke edisu ntịn̄nnịm n̄kukụt oro?

 JOHN anam n̄kpọ didie ke okụtde akwa akpara oro ye enyene-ndịk uwat esie? Enye ke idemesie ọbọrọ ete: “Ke adan̄aemi n̄kụtde enye, idem akpa mi eti-eti.” (Ediyarade 17:6b) Ikpîkpu ekikere owo ikpedehe-dei inam utọ ndise oro ọbiọn̄ọde. Edi, sese enye do—nsannsan ko ke wilderness—oburobụt akpara odorode ke enyọn̄ enyene-ndịk ididuot unam! (Ediyarade 17:3) Otu John mfịn n̄ko odu ke n̄kpaidem etieti nte mme n̄kpọntịbe ẹyararede ke edisu ntịn̄nnịm n̄kukụt oro. Edieke mbon ererimbot ẹkpekụtde enye, mmọ ẹkpefiori ẹte, ‘Ọsọn̄ ndinịm ke akpanikọ!’ ndien mme andikara ererimbot ẹkpedọhọ ẹte, ‘Ayan̄a owo ifiọk!’ Edi n̄kukụt emi amakabade edi akama-nduaidem ata idem-n̄kpọ ke eyo nnyịn. Ikọt Abasi ẹma ẹnyenyene n̄wọrọnda ebuana ke n̄kukụt oro osude mi, ndien emi ọsọn̄ọ ọnọ mmọ nte ke prọfesi emi eyesan̄a akaiso tutu osịm ndyọ ndyọ ata-utịt esie.

2. (a) Ke anamde n̄kpọ aban̄a n̄kpaidem John, nso ke angel oro etịn̄ ọnọ enye? (b) Nso ke otu John anam ẹyarade ẹnọ enye, ndien didie ke ẹnam emi?

² Angel oro ọfiọk aban̄a n̄kpaidem John. “Edi,” John akaiso, “angel [oro] ete mi, Nsinam idem akpade fi? Ami nyesian fi ndịben̄kpọ mban̄a n̄wan oro, ye unam emi obiomde enye, kpa unam oro enyenede ibuot itiaba ye nnụk duop.” (Ediyarade 17:7) Ah, angel oro ọmọn̄ ayarade ndịben̄kpọ oro idahaemi! Enye anam nsio nsio ikpehe n̄kukụt oro ye mme esen esen n̄kpọntịbe ẹmi idahaemi ẹyomde ndiyarade mi, an̄wan̄a John oro enyịn anade in̄wan̄. Kpasụk ntre, nte enye anamde utom ke idak ndausụn̄ angel mfịn, otu John emi odude ke ukpeme ama anam ẹyarade se prọfesi oro ọwọrọde ẹnọ enye. “Nte edisiak se ikọ ẹwọrọde inyeneke Abasi?” Ukem nte Joseph anam-akpanikọ, nnyịn imonịm ke akpanikọ ite ke mmọ ẹfiọk. (Genesis 40:8, NW; men Daniel 2:29, 30 domo.) Ẹnịm ikọt Abasi, yak idọhọ, ke ufọt ufọt itie, nte Jehovah asiakde se n̄kukụt oro ọwọrọde ọnọ mmọ ye odudu oro n̄kukụt emi enyenede ke uwem mmọ. (Psalm 25:14) Ke n̄kemn̄kem ini, enye amanam ndịben̄kpọ aban̄ade n̄wan oro ye unam oro an̄wan̄a mmọ.—Psalm 32:8.

3, 4. (a) Nso utịn̄ikọ an̄wa ke N. H. Knorr ọkọnọ ke 1942, ndien didie ke utịn̄ikọ emi akanam ẹdiọn̄ọ ididuot unam oro? (b) Nso ikọ emi angel oro eketịn̄de ọnọ John ke N. H. Knorr ekeneme?

³ Ọtọn̄ọde ke September 18 osịm 20, 1942, ke ọkpọsọn̄ idaha ini Ekọn̄ Ererimbot II, Mme Ntiense Jehovah ke United States ẹma ẹnịm Mbono Obufa Ererimbot Ukara Abasi mmọ. Ke akpan obio oro, Cleveland, Ohio, ẹma ẹyịri mme obio mbono eken ẹwakde ẹbe 50 ke urụk ukopikọ, ye n̄wakn̄kan ibat mme andidụk ẹdide 129,699. Ke mme ebiet ẹmi idaha ini ekọn̄ ọkọnọde ufan̄, mme mbono eken ẹma ẹfiak ẹnam ndutịm mbono emi ke ofụri ererimbot. Ke ini oro, ediwak owo ke otu ikọt Jehovah ẹkedori enyịn ẹte ke ekọn̄ oro eyetara akabade edi ekọn̄ Abasi eke Armageddon; ntem ibuotikọ utịn̄ikọ an̄wa oro, “Emem—Nte Enye Eyebịghi?,” ama edemede ọkpọsọn̄ udọn̄. Obufa etieibuot Watch Tower Society, N. H. Knorr, akpasan̄a didie ekere ndinọ utịn̄ikọ mban̄a emem ke ini eketiede nte isio isio n̄kpọ ke ana ebet mme idụt? a Ntak ekedi nte ke otu John ama ‘otịm akpan̄ utọn̄ akan’ ọnọ Ikọ prọfesi Abasi.—Mme Hebrew 2:1; 2 Peter 1:19.

⁴ Nso un̄wana ke utịn̄ikọ oro, “Emem—Nte  Enye Eyebịghi?” ekesịn ke prọfesi oro? Ke anamde ẹdiọn̄ọ ididuot unam eke Ediyarade 17:3 in̄wan̄în̄wan̄ nte edide Esop Ediomi M’idụt, N. H. Knorr ama aka iso nditịn̄ mban̄a oyobio oyobio isan̄ nsobo unam emi ke ọkọn̄ọde ke ikọ oro angel eketịn̄de ọnọ John nte etienede mi: “Unam oro okụtde ama odu, inyụn̄ idụhe; edi ọmọn̄ edito ke akwa ukpe ọdọk edi, onyụn̄ ebe odụk ke nsobo.”—Ediyarade 17:8a.

5. (a) Didie ke ekedi nte ke “unam oro . . . ama odu” ndien ekem “inyụn̄ idụhe”? (b) Didie ke N. H. Knorr ọkọbọrọ mbụme oro, “Nte Esop Ediomi emi eyesụhọ do ke ukpe?”

⁵ “Unam oro . . . ama odu.” Ih, enye ama odu nte Esop Ediomi M’idụt ọtọn̄ọde ke January 10, 1920, akaiso, ye idụt 63 ẹkebuanade ke ini kiet m̀mê eken. Edi, ekem, Japan, Germany, ye Italy ẹma ẹwọn̄ọ ẹkpọn̄, ndien ẹma ẹsio akani Soviet Union ẹfep ke Esop Ediomi oro. Ke September 1939 akara ukara ufịk eke Nazi ke Germany ama ọtọn̄ọ Ekọn̄ Ererimbot II. b Ke okpude ndisịn emem ke ererimbot, Esop Ediomi M’idụt ama ekpere ndiduọ ndụk akwa ukpe eke unana edinam. Ke 1942 enye ikodụhe aba. Ikedịghe mbemiso ini emi, ikonyụn̄ idịghe ke ndusụk usenọfiọn̄ ke ukperedem—edi ekedi kpa ke idiọk ini oro—ke Jehovah akasiak ọyọhọ ọyọhọ se n̄kukụt oro ọwọrọde ọnọ ikọt esie! Ke Mbono Obufa Ererimbot Ukara Abasi oro,  N. H. Knorr ama ekeme ndidọhọ, nte ekemde ye prọfesi oro, ete ke “unam oro . . . inyụn̄ idụhe.” Enye ndien ama obụp mbụme emi ete, “Nte Esop Ediomi emi eyesụhọ do ke ukpe?” Ke okotde oto Ediyarade 17:8, enye ama ọbọrọ ete: “Ebuana eke mme idụt ererimbot eyefiak adaha ada.” Kpasụk ntre ke akada itie—ke ndinọ Ikọ prọfesi Jehovah ubọn̄!

Ndito ke Akwa Ukpe Ndọk Ndi

6. (a) Ini ewe ke ididuot unam oro okoto ke akwa ukpe ọdọk edi, ndien ye nso obufa enyịn̄? (b) Ntak emi Edidiana M’idụt enen̄erede edi ididuot unam oro ẹnamde afiak edidu uwem?

⁶ Ididuot unam oro ke akpanikọ ama oto ke akwa ukpe ọdọk edi. Ke June 26, 1945, ye uyom uyom ukpọk ukịbe ke San Francisco, U.S.A., idụt 50 ẹma ẹmenede ubọk ndinyịme N̄wedmbet esop Edidiana M’idụt. N̄ka emi okodu “ndimụm emem ye ifụre ofụri ererimbot n̄kama.” Ediwak mbiet n̄kpọ ẹma ẹdu ke ufọt Esop Ediomi M’idụt oro ye EM. The World Book Encyclopedia ọdọhọ ete: “Ke ndusụk usụn̄, EM ebiet Esop Ediomi, emi ẹketịmde ke Ekọn̄ Ererimbot I ama okokụre . . . Ediwak idụt oro ẹketọn̄ọde EM ẹkenyụn̄ ẹtọn̄ọ Esop Ediomi oro. Ukem nte Esop Ediomi, ẹketọn̄ọ EM man an̄wam ndinam emem odu ke ufọt mme idụt. Mme akpan n̄kpọutom EM ẹnen̄ede ẹbiet eke Esop Ediomi.” EM, ke ntem, enen̄ede edi ididuot unam oro ẹnamde afiak edidu uwem. Mme andibuana ke enye, ẹmi ẹdide n̄kpọ nte idụt 190 ẹtịm ẹwak ẹkan idụt 63 eke Esop Ediomi; enye n̄ko omobiom mme mbiomo ẹkponide ẹkan eke enyeemi enye akadade itie esie.

7. (a) Ke nso usụn̄ ke mme andidụn̄ isọn̄ ẹdu ke n̄kpaidem ẹban̄a ididuot unam oro ẹfiakde ẹnam edidu uwem mi? (b) Nso utịtmbuba iyan̄ EM, ndien nso ke akwa-ewetn̄wed esie eketịn̄ ke afan̄ emi?

⁷ Ke akpa, ẹma ẹnyene mme akwa idotenyịn ẹban̄a EM. Emi ekedi edisu mme ikọ angel oro: “Idem eyekpa kpukpru mme andidụn̄ ke isọn̄, kpukpru mmọ eke mîkewetke enyịn̄ mmọ isịn ke n̄wed uwem toto nte ẹkebotde ererimbot.” (Ediyarade 17:8b) Mme andidụn̄ isọn̄ ẹma ẹma obufa akwa mbiet n̄kpọ emi, odude ke edinam ke uku uku ibuot itieutom esie ke n̄kan̄ Akpa Edem Usiahautịn New York. Edi ata emem ye ifụre ama ayan̄ EM. Ke akwa ubak ọyọhọ isua ikie-20, ẹkemụm emem ererimbot ẹkama n̄kukụre ke ndịk “idotenyịn nsobo edem mbiba” (“mutual assured destruction”—MAD), nte ẹkotde ke ibio ibio ikọ—ndien mbuba ubot n̄kpọekọn̄ amakaiso ndikọri ke udomo okponde. Ke Edidiana M’idụt ama ekesịn ukeme ke se ikperede ndisịm isua 40, akwa-ewetn̄wed esie eke ini oro, Javier Pérez de Cuéllar, ama eseme ke 1985 ete: “Nnyịn idu uwem ke afai afai eyo en̄wen, nnyịn inyụn̄ idiọn̄ọke se ikpanamde iban̄a enye.”

8, 9. (a) Ntak emi EM mînyeneke usọbọ inọ mme mfịna ererimbot, ndien ke mîbịghike nso iditịbe inọ enye nte ekemde ye ewụhọ Abasi? (b) Ntak emi owo mîwetke enyịn̄ mme anditọn̄ọ ye mbon oro ẹnamde EM isịn ke “n̄wed uwem” Abasi? (c) Nso ke Obio Ubọn̄ Abasi edinam uforo uforo?

⁸ EM inyeneke usọbọ. Ndien ntak-a? Koro Andinọ ofụri ubonowo uwem idịghe andinọ EM uwem. Eyouwem esie eyemụhọ, koro nte ekemde ye ewụhọ Abasi, “enye [eyebe] odụk ke nsobo.” Owo iwetke enyịn̄ mme anditọn̄ọ ye mbon oro ẹmade EM isịn ke n̄wed uwem Abasi. Didie ke mme anamidiọk, n̄kpakpa owo, ẹmi ediwak mmọ ẹsakde-sak enyịn̄ Abasi, ebede ke EM, ẹkpekeme ndinam se Jehovah Abasi ọdọhọde ke imọ imọn̄ inam, ibehe ke owo, edi ebe ke Obio Ubọn̄ Christ esie?—Daniel 7:27; Ediyarade 11:15.

⁹ EM enen̄ede edi n̄kpọ isụn̄i oro ke abian̄a anamde nte idi Obio Ubọn̄ Messiah Abasi ke ubọk Ọbọn̄ Emem esie, Jesus Christ—emi itie-ubọn̄ esie mîdinyeneke utịt. (Isaiah 9:6, 7) Idem ọkpọkọm EM ekenyene ndisịn ndusụk emem ibio ini, mme ekọn̄ ẹkpefiak ẹbụbede ke mîbịghike. Emi edi ndammana n̄kpọ ọnọ mme anamidiọk owo. Owo ‘ikewetke enyịn̄ mmọ isịn ke n̄wed uwem toto nte ẹkebot ererimbot.’ Obio Ubọn̄ Jehovah ke ubọk Christ idiwụkke nsinsi emem ikpọn̄îkpọn̄ ke isọn̄ edi, ke ntak uwa ufak Jesus, ẹyenam mme akpan̄kpa ẹset, nti owo ye mme idiọkowo ẹmi Abasi enyenede mmọ ke ekikere. (John 5:28, 29; Utom 24:15) Emi abuana kpukpru owo ẹmi ẹsọn̄ọde ẹda kpa ye en̄wan Satan ye mfri esie, ye mbon efen ẹmi kan̄a ẹyomde ndiwụt idemmọ nte idide mbon nsụkibuot.  Nte an̄wan̄ade, n̄wed uwem Abasi tutu amama idisịneke enyịn̄ mme ọsọn̄ obotitọn̄ owo ẹmi ẹtienede Akwa Babylon m̀mê owo ekededi emi akade iso ndituak ibuot nnọ unam oro.—Exodus 32:33; Psalm 86:8-10; John 17:3; Ediyarade 16:2; 17:5.

Emem ye Ifụre—Ikpîkpu Idotenyịn

10, 11. (a) Nso ke EM akatan̄a ke 1986, ndien didie ke ẹkenam n̄kpọ? (b) “Ubon ido ukpono” ifan̄ ikosop idem ke Assisi, Italy, ndibọn̄ akam nyom emem, ndien nte Abasi eyere utọ akam oro? Nam an̄wan̄a.

¹⁰ Ke ukeme oro esịnde ndisọn̄ọ idotenyịn ubonowo, Edidiana M’idụt ama atan̄a 1986 nte “Isua Emem Ofụri Ererimbot,” ye ibuotikọ oro, “Ndikpeme Emem ye Ini Iso Ubonowo.” Ẹma ẹben̄e mme idụt oro ẹn̄wanade ekọn̄ ndinịm mme n̄kpọekọn̄ mmọ ke isọn̄, ke nsụhọde n̄kaha, isua kiet. Didie ke mmọ ẹkenam n̄kpọ? Nte ekemde ye ntọt otode International Peace Research Institute, ẹma ẹwot mme owo ẹwakde ẹsịm miliọn ition ke ntak ekọn̄ ke 1986 ikpọn̄! Okposụkedi ẹkesiode san̄asan̄a okụk ye mme n̄kpọ ufịk idiọn̄ọ (stamp) edida nti ẹdi, ata ediwak idụt ikanamke n̄kpọ ndibịne ata emem ke isua oro. Nte ededi, mme ido ukpono ererimbot—kpukpru ini ẹnyenede udọn̄ ẹyom ediye n̄kpet n̄kpet ebuana ye EM—ẹma ẹkaiso nditan̄a isua oro ke nsio nsio usụn̄. Ke January 1, 1986, Pope John Paul II ama otoro utom EM onyụn̄ ayak obufa isua oro ọnọ emem. Ndien ke October 27, enye ama okot mme adaiso ediwak ido ukpono ererimbot obon ọtọkiet ke Assisi, Italy, ndibọn̄ akam nyom emem.

¹¹ Nte Abasi eyere mme utọ akam oro kaban̄a emem? Ọfọn, ewe Abasi ke mme adaiso ido ukpono oro ẹkebọn̄ akam ẹnọ? Edieke afo okpobụpde mmọ, otu kiet kiet ọkpọnọ isio isio ibọrọ. Nte otu mme miliọn abasi ẹdu oro ẹkemede ndikop nnyụn̄ mbọrọ mme akam oro ẹkebọn̄de ke ediwak nsio nsio usụn̄? Ediwak mme andibuana oro ẹketuak ibuot ẹnọ Abasi-Ita-ke-Kiet eke  Christendom. c Mbon Buddha, mbon Hindu, ye mbon eken ẹma ẹyorode akam ẹnọ mme anana-ibat abasi. Ke ofụri ofụri, “ubon ido ukpono” 12 ẹkesop idem, ẹmi mme andida ke ibuot ẹkedide mme utọ ọwọrọiso owo nte Archbishop Anglican eke Canterbury, Dalai Lama eke mbon Buddha, etubom ufọkederi Orthodox eke Russia, adaibuot Itie-Utuakibuot N̄ka Shinto eke Tokyo, mbon Africa ẹmi ẹnịmde ke akpanikọ ẹte ke kpukpru n̄kpọ ẹnyene ukpọn̄, ye mbon America iba ẹmi ẹtode India, ẹmi ẹkedade ntan̄inuen ẹbana uyaraibuot. Emi ekedi otu uwak kọlọ, idịghe se etetịn̄, akabarede edi ediye n̄kpọ ndise TV. Otu kiet ama ọbọn̄ akam uyịre uyịre ke hour 12 ke ini kiet. (Men Luke 20:45-47 domo.) Edi nte akam oro ndomokiet ama ebe obubịt enyọn̄ oro edịm okofụhọde ke itie mbono oro? Baba, ke mme ntak ẹtienede mi:

12. Ntak emi Abasi mîbọrọke akam uyom emem emi mme adaiso ido ukpono ererimbot ẹkebọn̄de?

¹² Ke okpụhọrede ye mbon ẹmi “[ẹsan̄ade] ke enyịn̄ Jehovah,” mbon ido ukpono oro baba kiet ikọbọn̄de akam inọ Jehovah, kpa odu-uwem Abasi, emi enyịn̄ esie odude n̄kpọ nte utịm ike-7,000 ke akpa uwetn̄kpọ Bible. (Micah 4:5; Isaiah 42:8, 12) d Nte otu, mmọ ikasan̄ake ikpere Abasi ke enyịn̄ Jesus, n̄wakn̄kan ibat mmọ ikam inịmke Jesus Christ ke akpanikọ. (John 14:13; 15:16) Owo mmọ baba kiet inamke uduak Abasi oro odude ọnọ usen nnyịn, emi edide edikwọrọ Obio Ubọn̄ Abasi oro edide ke iso ke ofụri ererimbot—nte ata idotenyịn odude ọnọ ubonowo—idịghe EM. (Matthew 7:21-23; 24:14; Mark 13:10) Ke ofụri ofụri, mme n̄ka ido ukpono mmọ ẹma ẹbuana ke ekọn̄ uduọkiyịp ke mbụk, ẹsịnede ekọn̄ ererimbot iba eke ọyọhọ isua ikie-20. Kaban̄a utọ mbon oro, Abasi ọdọhọ ete: “Ndien n̄ko ke ini mbufo ẹwakde ndibọn̄ akam, ami n̄kopke: iyịp ọmọyọhọ mbufo ke ubọk.”—Isaiah 1:15; 59:1-3.

13. (a) Ntak enyenede se ọwọrọde mme adaiso ido ukpono ndidian ubọk ye EM ke ndifiori nyom emem? (b) Mfiori uyom emem oro edida okosịm nso akpatre ini oro ẹkebemde iso ẹtịn̄ ke ndausụn̄ Abasi?

¹³ Adianade do, enyene se ọwọrọde ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ mme adaiso ido ukpono ererimbot ndidian ubọk ye Edidiana M’idụt ke ndifiori nyom emem ke ini emi. Mmọ ẹkpema ndikara EM nyom ufọn idemmọ, akpan akpan ke  emana eyomfịn emi, emi ata ediwak ikọt mmọ ẹwọn̄ọde ẹkpọn̄ ido ukpono. Ukem nte mme andikara anana-mbuọtidem ke Israel eset, mmọ ẹfiori ẹte, “ ‘Emem, emem;’ ndien baba emem idụhe.” (Jeremiah 6:14) Nte eyịghe mîdụhe, mfiori uyom emem mmọ eyekaiso, ọdọkde ke ndisu akpatre ini emi apostle Paul eketịn̄de ke prọfesi aban̄a ete: “Usen Ọbọn̄ [“Jehovah,” NW] mmọn̄ edi nte inọ ke okoneyo. Ini mme owo ẹdọhọde ẹte, idu ke emem ye ifụre, kpa adan̄aoro ke nsobo abuat mmọ, nte emi uman abuatde n̄wan idịbi; ndien mmọ idikwe usụn̄ ubọhọ.”—1 Thessalonica 5:2, 3.

14. Nso utọ usụn̄ ke mfiori “emem ye ifụre” ekeme ndidi, ndien didie ke owo ekeme ndifep ndidi se mfiori emi adade otụn usụn̄?

¹⁴ Ke mme isua ndondo emi, mbon mbre ukara ẹmeda ikọ oro “emem ye ifụre” ẹtịn̄ ẹban̄a nsio nsio n̄ka owo. Nte utọ ukeme oro, emi mme adaiso ererimbot ẹsịnde, anam 1 Thessalonica 5:3 ọtọn̄ọ ndisu? Mîdịghe nte Paul eketịn̄ n̄kukụre aban̄a n̄wọrọnda akpan n̄kpọntịbe oro edinen̄erede okpon tutu odụri ntịn̄enyịn ofụri ererimbot? Sia mme ntịn̄nnịm ikọ Bible ẹsitịmde an̄wan̄a ke mmọ ẹma ẹkesu m̀mê ke ẹsụk ẹsude, nnyịn inyene ndibet man ise. Kan̄a ke emi, mme Christian ẹdiọn̄ọ ẹte ke ukpụhọde ndomokiet ididụhe ke emem ye ifụre ekededi oro etiede nte ke mme idụt ẹnyene. Ibụk, usua, ubiatibet, n̄wụre ubon, oburobụt ido, udọn̄ọ, ntuan̄a, ye n̄kpa ẹyesụk ẹdu. Ntak edi oro mfiori “emem ye ifụre” baba kiet mîkpetịnke fi usụn̄, edieke afo odude ke edidemede aban̄a se mme n̄kpọntịbe ererimbot ẹwọrọde onyụn̄ akpan̄de utọn̄ ọnọ mme ntọt ke Ikọ Abasi.—Mark 13:32-37; Luke 21:34-36.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ekebe ke page 250]

“Emem” Oro Mîwọrọke Usụn̄

Okposụkedi EM akatan̄ade 1986 nte Isua Emem Ofụri Ererimbot, mbuba ubot n̄kpọekọn̄ uwotidem ama ọkọri. World Military and Social Expenditures 1986 ọnọ ọyọhọ mbụk ẹmi:

Ke 1986 ntakurua ndutịm ekọn̄ ofụri ererimbot ama osịm tọsịn miliọn $900.

Ntakurua ndutịm ekọn̄ ofụri ererimbot ke hour kiet ekpekekem ndida n̄kịm miliọn owo 3.5 editịbe, oro ẹkesikpan̄ade ke isua ke isua ẹto udọn̄ọ oro ẹkemede ndikpan.

Ke ofụri ererimbot, owo kiet ke otu ition ekedi ọkpọikpọi ubuene. Ẹkpekebọk kpukpru mbon ọ-biọn̄ ẹmi ke isua kiet ke ekọmurua oro edide se ererimbot ekebiatde ọnọ n̄kpọekọn̄ ke usen iba.

Odudu n̄kpọekọn̄ ke ufọk n̄kpọekọn̄ nuclear eke ererimbot ama okpon ke utịm ike-160,000,000 akan enyeoro okobomode ke Chernobyl.

Ẹma ẹkeme nditop bọm nuclear oro enyenede odudu utịm ike-500 akan bọm emi ẹkeduọkde ke Hiroshima ke 1945.

Mme ufọk n̄kpọekọn̄ nuclear ẹma ẹnyene odudu okponde akan eke Hiroshima utịm ike-miliọn kiet. Odudu mmọ ẹma ẹkponi utịm ike-2,700 ẹkan enyeemi ẹkeduọn̄ọde ke Ekọn̄ Ererimbot II, emi owo miliọn 38 ẹkekpan̄ade.

Mme ekọn̄ ẹma ẹwak ẹkan ẹnyụn̄ ẹwot owo ẹkan. Ibat n̄kpan̄a ekọn̄ ama ọdọk osịm miliọn 4.4 ke ọyọhọ isua ikie-18, miliọn 8.3 ke ọyọhọ isua ikie-19, miliọn 98.8 ke akpa isua 86 ke ọyọhọ isua ikie-20. Ọtọn̄ọde ke ọyọhọ isua ikie-18, ibat n̄kpan̄a ekọn̄ ọmọdọk usọp usọp utịm ikotiokiet akan ofụri ibatowo ke ererimbot. Ke ekọn̄ kiet kiet ke ọyọhọ isua ikie-20, ibat n̄kpan̄a ama awak utịm ikoduop akan nte ekedide ke ọyọhọ isua ikie-19.

[Mme ndise ke page 247]

Nte ẹketịn̄de prọfesi ẹban̄a ididuot unam oro, ẹma ẹsịn Esop Ediomi M’idụt ke akwa ukpe ke ini Ekọn̄ Ererimbot II edi ẹma ẹnam enye afiak edidu uwem nte Edidiana M’idụt

[Mme ndise ke page 249]

Ke ndinọ “Isua Emem” eke EM ibetedem, mme andida ke ibuot ido ukpono ererimbot ẹma ẹbọn̄ ntịme ntịme akam ke Assisi, Italy, edi owo mmọ baba kiet ikọbọn̄ke akam inọ odu-uwem Abasi, Jehovah