Ibuot 30

‘Akwa Babylon Ọmọduọ!’

1. Nso ke ọyọhọ angel iba atan̄a, ndien anie edi Akwa Babylon?

 INI ubiereikpe Abasi edikem! Kpan̄ utọn̄, ndien, nọ etop Abasi: “Ekem angel en̄wen, emi edide udiana-akpa, etiene ke edem, ọdọhọ ete, Babylon, akwa obio oro, ọmọduọ, ọmọduọ, emi akanamde kpukpru mme idụt ẹn̄wọn̄ wine ifụtesịt use esie.” (Ediyarade 14:8) Akpa ini edi emi, edi idịghe akpatre, emi Ediyarade owụkde ntịn̄enyịn ke idem Akwa Babylon. Ke ukperedem, ibuot 17 eyetịn̄ aban̄a enye nte edide asan̄a-akpara. Enye edi anie? Nte nnyịn idikụtde, enye edi ukara ofụri ererimbot, enye edi ido ukpono, enye onyụn̄ edi abian̄a abian̄a editịm n̄kpọ Satan, emi enye adade ndin̄wana ye mfri an̄wan Abasi. (Ediyarade 12:17) Akwa Babylon edi ukara ofụri ererimbot eke nsunsu ido ukpono. Enye esịne kpukpru ido ukpono oro ẹmụmde mme ukpepn̄kpọ ye mme edinam ido ukpono Babylon eset ẹkama ẹnyụn̄ ẹwụtde mme edu esie.

2. (a) Didie ke ẹkesuan ido ukpono Babylon ke ofụri ikpehe isọn̄? (b) Nso idi ata ọwọrọiso ubak Akwa Babylon, ndien ini ewe ke enye ọkọwọrọ edi nte okopodudu esop?

² Ekedi ke Babylon, ke se iwakde ikan isua 4,000 ẹmi ẹkebede, ke Jehovah okotịmerede usem mbon oro ẹkeyomde ndidi mme andibọp Tọwa Babel. Ẹma ẹsuan nsio nsio usem oro ẹyọhọ ke ofụri ererimbot, mmọ ẹma ẹda mme ukpepn̄kpọ ye mme edinam nsọn̄ibuot mmọ ẹsuana, ẹmi ẹdide itiat idakisọn̄ ẹnọ ata ediwak ido ukpono tutu osịm mfịn. (Genesis 11:1-9) Akwa Babylon edi n̄ka ido ukpono oro anamde ubak esop Satan. (Men John 8:43-47 domo.) Ata ọwọrọiso ikpehe esie mfịn edi Christendom ọsọn̄ibuot, emi ọkọwọrọde edi nte okopodudu, esop abiatibet ke ọyọhọ isua ikie inan̄ ke Christ ama akakpa, ye mme ukpepn̄kpọ ye mme edinam, ẹmi mîtoho Bible, edi ẹtode ido ukpono  Babylon akpan akpan.—2 Thessalonica 2:3-12.

3. Didie ke ẹkeme ndidọhọ ke Akwa Babylon ọmọduọ?

³ Afo emekeme ndibụp ete, ‘Sia ido ukpono osụk enyenede akwa odudu ke isọn̄, ntak emi angel oro atan̄ade ete ke Akwa Babylon ọmọduọ?’ Ọfọn, nso ikotịbe ke 539 M.E.N. ama ekebe ke ini Babylon eset ọkọduọde? Kamse, ẹma ẹsana Israel ẹyak ndifiak nnyọn̄ obio emana esie nnyụn̄ n̄kọtọn̄ọ ntak n̄wụk utuakibuot akpanikọ do! Ntre edifiak n̄wụk Israel eke spirit ke nyayama uforo uforo itie eke spirit ke 1919, emi akade iso onyụn̄ atarade osịm usen mfịn, omodu nte uyarade nte ke Akwa Babylon ama ọduọ ke isua oro. Enye inyeneke odudu ukpan aba ke idem ikọt Abasi. Akande oro, enye edidụk ikpọ mfịna ke esịt ido ukpono esiemmọ. Ọtọn̄ọde ke 1919 ẹmeyarade mbukpo edinam, unana edinam akpanikọ, ye oburobụt ido esie ntatara ntatara. Ke ata ediwak idụt Europe, ibat ibat owo ẹdika ufọkederi idahaemi, ndien ke ndusụk idụt ukaraidem n̄kaowo, ẹbat ido ukpono nte “ọkpọsọn̄ ibọk n̄kpa eke mme owo.” Ke ẹma ẹkesuene enye ke enyịn kpukpru mme ama Ikọ Abasi oro edide akpanikọ, Akwa Babylon idahaemi, yak idọhọ, odu ke udịm n̄kpa ndibọ edinen ikpe oro Abasi ebierede ọnọ enye.

Esuene Esuene Iduọ Babylon

4-6. Didie ke ‘Akwa Babylon akanam kpukpru idụt ẹn̄wọn̄ wine ifụtesịt use esie’?

⁴ Ẹyak nnyịn idụn̄ọde ọyọhọ ọyọhọ iban̄a mme n̄kpọ ẹdade ẹsịm esuene esuene iduọ Akwa Babylon. Mi angel oro asian nnyịn ete ke “Babylon, akwa obio oro, . . . [ama anam] kpukpru mme idụt ẹn̄wọn̄  wine ifụtesịt use esie.” Nso ke emi ọwọrọ? Enye abuana edikan. Ke uwụtn̄kpọ, Jehovah ama ọdọhọ Jeremiah ete: “Bọ mi cup wine ifụtesịt emi ke ubọk, nyụn̄ da enye nọ kpukpru mme idụt oro ami n̄kọdọn̄de fi utom ke otu mmọ, ete ẹn̄wọn̄. Ndien mmọ ẹyen̄wọn̄, ẹnyụn̄ ẹfụm, ẹnyụn̄ ẹdama idat, ẹban̄a ofụt eke ami ndidọn̄de utom ke otu mmọ.” (Jeremiah 25:15, 16) Ke ọyọhọ isua ikie itiokiet ye itiaba M.E.N., Jehovah ama ada Babylon eset ndin̄wan̄a ndamban̄a ọ-cup ukụt nnọ ediwak idụt ẹn̄wọn̄, esịnede Judah ọsọn̄ibuot, tutu eyedi se ẹkam ẹtan̄de ikọt esiemmọ ẹka ntan̄mfep. Ekem, ke n̄kan̄ esie, Babylon ama ọduọ ke ntak emi edidem esie ekemenerede idem ke enyọn̄ ndin̄wana ye Jehovah, “Ọbọn̄ heaven.”—Daniel 5:23.

⁵ Akwa Babylon ama akan n̄ko, edi ke ofụri ofụri, emi ekedi ke ata n̄kari n̄kari usụn̄. Enye amanam “kpukpru mme idụt ẹn̄wọn̄” ke ndikama n̄kari eke an̄wan akpara, anamde use eke ido ukpono ye mmọ. Enye amatap mme akara ukaraidem esịn ke mme ediomi ye mme itieufan ye enye. Ebede ke mme n̄kpọ etabi eke ido ukpono, enye ama etịbi ufịk ke ukaraidem, ke ndutịm unyamurua, ye ke ndutịm uforo. Enye ama esịn nsọk ọnọ ukọbọ ido ukpono ye mme ekọn̄ ye en̄wan ido ukpono ọkọrọ ye ekọn̄ idụt ye idụt, ke mme ntak n̄kpọ ẹban̄ade ukaraidem ye ndutịm unyamurua ikpọn̄îkpọn̄. Enye ama ọdiọn̄ mme ekọn̄ ẹmi ke ndidọhọ ke mmọ ẹdi uduak Abasi.

⁶ Ebuana oro ido ukpono enyenede ke mme ekọn̄ ye mme mbubehe ukara eke ọyọhọ isua ikie-20 edi ọsọ n̄kpọ—nte edide ke Japan mbon Shinto, India mbon Hindu, Vietnam mbon Buddha, Edem Edere Ireland ye Latin America mbon “Christian,” ọkọrọ ye mbon eken—owo ifreke iban̄a ebuana mme ọkwọrọ ederi mbonekọn̄ ke edem mbiba ke ekọn̄ ererimbot iba oro ke ndikpak n̄kparawa owo ndiwot kiet eken. N̄wọrọnda uwụtn̄kpọ kiet ke mbre ima eke Akwa Babylon edi ebuana oro enye ekenyenede ke Ekọn̄ Mbio Obio Spain eke 1936-1939, emi ẹkewotde owo 600,000 ke nsụhọde n̄kaha. Mme andin̄wam mme ọkwọrọ  ederi Catholic ye mme ufan mmọ ẹkesịn nsọk ẹnọ uduọkiyịp emi, ubak ubak, ke ntak emi enyene-odudu ukara Spain ekesịnde inyene ye idaha ufọkederi ke itiendịk.

7. Anie esidi akpan iso en̄wan ọnọ Akwa Babylon, ndien mme usụn̄ ewe ke enye ada an̄wana ye owo en̄wan esie emi?

⁷ Sia Akwa Babylon edide n̄ka ido ukpono oro anamde ubak mfri Satan, kpukpru ini enye esinam “n̄wan” Jehovah, “Jerusalem emi odude ke enyọn̄,” edi akpan iso en̄wan esie. Ke akpa isua ikie, ke in̄wan̄în̄wan̄ usụn̄ ẹma ẹdiọn̄ọ esop mme Christian oro ẹyetde aran nte edide mfri an̄wan oro. (Genesis 3:15; Galatia 3:29; 4:26) Akwa Babylon ama odomo ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄ ndikan edisana esop oro ke nditap enye man anam use eke ido ukpono. Apostle Paul ye Peter ẹma ẹdụri owo utọn̄ ẹte ke ediwak owo ẹyeduọ ndien ke akwa nsọn̄ibuot eyesụn̄ọ. (Utom 20:29, 30; 2 Peter 2:1-3) Etop emi Jesus ọkọnọde ẹsọk esop itiaba oro ama owụt nte ke ekperede utịt eyouwem John, Akwa Babylon ke akanam ndusụk n̄kọri ke ukeme esie ndisabade esop. (Ediyarade 2:6, 14, 15, 20-23) Edi Jesus ama owowụt udomo ini oro ẹdiyakde enye akaiso.

Ibokpot ye Ndiọi N̄kpasịp

8, 9. (a) Nso ke n̄ke Jesus aban̄ade ibokpot ye ndiọi n̄kpasịp owụt? (b) Nso ikotịbe “ke adan̄aemi owo ẹdede idap”?

⁸ Ke n̄ke esie oro aban̄ade ibokpot ye ndiọi n̄kpasịp, Jesus ama etịn̄ aban̄a owo emi akasuande eti n̄kpasịp ke in̄wan̄. Edi “ke adan̄aemi owo ẹdede idap,” asua ama edi edisuan ndiọi n̄kpasịp ọdọn̄ ke otu ibokpot. Ntem, ndiọi n̄kpasịp oro ẹma ẹdikọri ẹfụk ibokpot. Jesus ama anam n̄ke esie an̄wan̄a ke mme ikọ ẹmi: “Asuan eti n̄kpasịp edi Eyen Owo; in̄wan̄ edi ererimbot; eti n̄kpasịp ẹdi nditọ Obio Ubọn̄ Heaven; idiọk n̄kpasịp ẹdi nditọ andidiọk; owo usua emi asuande mmọ edi Satan.” Enye ndien ama owụt ete ke ẹyeyak ibokpot ye ndiọi n̄kpasịp ẹkọri ọtọkiet tutu osịm “akpatre ini  eyo” emi, ke ini mme angel ‘ẹditan̄de’ ndamban̄a ndiọi n̄kpasịp oro.—Matthew 13:24-30, 36-43.

⁹ Se Jesus ye apostle Paul ye Peter ẹkedụride owo utọn̄ ẹban̄a ama otịbe. “Ke adan̄aemi owo ẹdede idap,” edide ke mme apostle ẹma ẹkekpan̄a m̀mê ke ini mme esenyịn Christian ẹkekabarede ẹtie idap idap ke ndikpeme otuerọn̄ Abasi, nsọn̄ibuot Babylon ama ọtọn̄ọ kpa ke esịt esop. (Utom 20:31) Ibịghike ndiọi n̄kpasịp ẹma ẹkọri ẹfụk ibokpot ẹnyụn̄ ẹdịp mmọ. Ke ediwak isua ikie, ekeme ndidi eketie nte nduọ-nduọ ọfọn̄ Akwa Babylon ama ofụk mfri an̄wan emi ofụri ofụri.

10. Nso ikotịbe etisịm iduọk isua 1870, ndien didie ke Akwa Babylon akanam n̄kpọ aban̄a emi?

¹⁰ Etisịm iduọk isua 1870 mme Christian oro ẹyetde aran ẹma ẹtọn̄ọ ndisịn enyene-iwụk ukeme ndidianade idemmọ n̄kpọn̄ mme usụn̄ akpara eke Akwa Babylon. Mmọ ẹma ẹkpọn̄ mme nsunsu ukpepn̄kpọ oro Christendom ọkọbọde oto mme okpono ndem ẹnyụn̄ ẹkama Bible uko uko ke ndikwọrọ nte ke ini mme Gentile eyetre ke 1914. Akpan n̄kpọutom Akwa Babylon, mme ọkwọrọ ederi Christendom, ẹma ẹbiọn̄ọ inem inem edifiak n̄wụk utuakibuot akpanikọ ẹmi. Ke ini akpa ekọn̄ ererimbot, mmọ ẹma ẹda ifet ndutịme ini ekọn̄ oro ẹn̄wana ndisọhi ekpri otu mme Christian anam-akpanikọ mfep. Ke 1918, ke ini utom mmọ akayakde esisịt ndidi se ẹtrede ofụri ofụri, emi eketie nte Akwa Babylon omokụt unen. Eketie nte enye amakan mmọ.

11. Nso ikosụn̄ọ ito iduọ Babylon eset?

¹¹ Nte nnyịn ima ikebem iso ifiọk, atan̄idem obio Babylon ama okụt akama-nsobo iduọ oro enye ọkọduọde ọkpọn̄ ukara ke 539 M.E.N. Adan̄aoro ẹma ẹkop mfiori emi: “Babylon ọmọduọ, ọmọduọ.” Akwa ifụm ukara ererimbot ama ọduọ odụk ubọk mbonekọn̄ Medo-Persia ke idak Akwa Cyrus. Okposụkedi obio oro ke idemesie akakade iso odu ke ẹma ẹkekan enye, iduọ oro enye ọkọduọde ọkpọn̄ ukara ekedi ata idem-n̄kpọ, ndien emi ama osụn̄ọ ke edisana mme Jew mbon ntan̄mfep esie nyak. Mmọ ẹma ẹfiak ẹnyọn̄ Jerusalem ndikọtọn̄ọ ntak n̄wụk edisana utuakibuot do.—Isaiah 21:9; 2 Chronicles 36:22, 23; Jeremiah 51:7, 8.

12. (a) Ke eyo nnyịn, didie ke ẹkeme ndidọhọ nte ke Akwa Babylon ọmọduọ? (b) Nso isọn̄ọ nte ke Jehovah emesịn Christendom ofụri ofụri?

¹² Ke eyo nnyịn, ẹkop mfiori n̄ko nte ke Akwa Babylon ọmọduọ! Edikụt unen ibio ini eke Christendom mbon Babylon ke 1918 ekedi se ẹkpụhọrede usọp usọp ke 1919 ke ini ẹkefiakde ẹwụk nsụhọ mbon ẹmi ẹyetde aran, kpa otu John, oto ediset ke n̄kpa eke spirit. Akwa Babylon ama ọduọ adan̄a nte enye mîmụmke ikọt Abasi ndomokiet ke mbuotekọn̄. Ukem nte mme n̄kukun̄kpọyọriyọ, nditọete Christ ẹmi ẹyetde aran ẹma ẹbụmede ẹwọrọ ke akwa udem, ẹben̄ede idem ẹnọ utom. (Ediyarade 9:1-3; 11:11, 12) Mmọ ẹkedi “asan̄autom emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄” eke eyomfịn, ndien Eteufọk mmọ ama emek mmọ ndise mban̄a kpukpru inyene esie ke isọn̄. (Matthew 24:45-47) Edida mmọ nnam n̄kpọ ke usụn̄ emi ọsọn̄ọ nte ke Jehovah ama esịn Christendom ofụri ofụri kpa ye oro enye ọdọhọde ke imọ ida ke ibuot Abasi ke isọn̄. Ẹma ẹfiak ẹwụk edisana utuakibuot, ndien ẹma ẹberede usụn̄ man ẹkụre edifịk nsụhọ owo 144,000 oro idiọn̄ọ—kpa nsụhọ eke mfri an̄wan oro, akani asua Akwa Babylon. Kpukpru emi ọnọ idiọn̄ọ ọyọhọ edikan emi ẹkande esop ido ukpono Satan.

Ime Ndisana Ikọt Abasi

13. (a) Nso ke ọyọhọ angel ita atan̄a? (b) Nso ubiereikpe ke Jehovah ọnọ mbon oro ẹbọde idiọn̄ọ unam oro?

¹³ Idahaemi ọyọhọ angel ita etịn̄ ikọ. Kpan̄ utọn̄! “Ekem angel en̄wen, emi edide ọyọhọ ita, etiene mmọ, onyụn̄ ọdọhọ ke ọkpọsọn̄ uyo ete, Edieke owo atuakde ibuot ọnọ unam oro ye mbiet esie, onyụn̄ ọbọde idiọn̄ọ ke ọkpọ-iso m̀mê ke ubọk, enye nde eyen̄wọn̄ wine ifụtesịt Abasi, emi ẹbuakde ẹnana mbọm ke cup iyatesịt Esie.” (Ediyarade 14:9, 10a) Ke Ediyarade 13:16, 17, ẹma ẹyarade ẹte ke usen Ọbọn̄, mbon ẹmi mîtuakke ibuot inọ  mbiet unam emi ẹyebọ ufen—idem ẹwotde-wot mmọ. Idahaemi nnyịn imedifiọk ite ke Jehovah emebiere ndinọ mme owo “eke ẹnyenede idiọn̄ọ oro, kpa enyịn̄ unam oro m̀mê ibat enyịn̄ esie” ubiomikpe. Ẹyenyịk mmọ ndin̄wọn̄ ndot-ndot “cup iyatesịt” Jehovah. Nso ke emi ediwọrọ ọnọ mmọ? Ke 607 M.E.N., ke ini Jehovah ekenyịkde Jerusalem ndin̄wọn̄ “cup iyatesịt esie,” obio oro ama okụt “nditaha ye nsobo, ye akan̄ ye ofụt” ke ubọk mbon Babylon. (Isaiah 51:17, 19) Kpasụk ntre, ke ini mme okpono ndem eke odudu ukaraidem eke isọn̄ ye mbiet esie, kpa Edidiana M’idụt, ẹn̄wọn̄de cup iyatesịt Jehovah, utịp edidi nsobo ọnọ mmọ. (Jeremiah 25:17, 32, 33) Ẹyesobo mmọ ofụri ofụri ẹfep.

14. Idem mbemiso nsobo mbon ẹmi ẹtuakde ibuot ẹnọ unam oro ye mbiet esie, nso ke ana utọ mbon oro ẹkụt, ndien didie ke John etịn̄ aban̄a emi?

¹⁴ Nte ededi, idem mbemiso oro adade itie, mbon oro ẹnyenede idiọn̄ọ unam oro ẹnyene ndikụt ndutụhọ nte utịp emi Jehovah mînyịmeke mmọ. Ke etịn̄de aban̄a mme andituak ibuot nnọ unam emi ye mbiet esie, angel emi asian John ete: “Ẹyenyụn̄ ẹtụhọde enye ke ikan̄ ye brimstone [“ikan̄ ye sulfur,” NW] ke iso nti angel ye ke iso Eyen-erọn̄: ndien nsụn̄ikan̄ ndutụhọ mmọ eyedọk ke nsinsi-nsinsi: mmọ inyụn̄ ikopke nduọk-odudu ke uwemeyo ye okoneyo, kpa mmọ eke ẹtuakde ibuot ẹnọ unam oro ye mbiet esie, ye owo ekededi eke ọbọde idiọn̄ọ enyịn̄ esie.”—Ediyarade 14:10b, 11.

15, 16. Ikọ oro “ikan̄ ye brimstone” ke Ediyarade 14:10 ọwọrọ nso?

¹⁵ Ndusụk owo ẹda edisiak oro ẹsiakde “ikan̄ ye sulfur” (“ikan̄ ye brimstone”) mi nte nsọn̄ọ nte ke hell ikan̄ odu. Edi ibio ibio editịm nse prọfesi kiet ebietde emi owụt se ikọ emi enen̄erede ọwọrọ ke udọn̄ikọ emi. Ke edem ko ke eyo Isaiah, Jehovah ama odụri idụt Edom utọn̄ ete ke iyenọ mmọ ufen ke ntak usua oro mmọ ẹkesuade nditọ Israel. Enye ọkọdọhọ ete: “Mme idịm-mmọn̄ esie ẹyekabade ẹdi itai, ntan esie onyụn̄ akabade edi brimstone (“sulfur,” NW), isọn̄ esie onyụn̄ akabade edi itai eke asakde. Idinịmeke ke uwemeyo ye ke okoneyo; nsụn̄ikan̄ esie eyedọk ke nsinsi: eyena ke nsobo ke ofụri emana; baba owo kiet idisan̄ake ke esịt ibe tutu amama.”—Isaiah 34:9, 10.

¹⁶ Nte ẹketop Edom ẹsịn ke ndusụk n̄ke n̄ke ikan̄ hell ndita ikan̄ ke nsinsi? Ke akpanikọ idịghe ntre. Utu ke oro, idụt oro ama osop ofụri ofụri ke iso isọn̄ nte n̄kpọ eke ikan̄ ye sulfur ẹtade enye fap-fap. Akpatre utịp ufen oro ikedịghe nsinsi ndutụhọ, edi ekedi “nsobo . . . unana-n̄kpọ . . . ididụhe aba.” (Isaiah 34:11, 12) Nsụn̄ikan̄ emi ‘ọdọkde ke nsinsi’ owụt emi in̄wan̄în̄wan̄. Ke ini ikan̄ atade ufọk, nsụn̄ikan̄ esikaiso ọwọrọ ke ntọn̄ oro ke ndusụk ini ke edemeikan̄ ama ekenịme, ọnọde mme andida nse uyarade nte ke akwa ikan̄ nsobo ama ata ebiet oro. Idem mfịn emi ikọt Abasi ẹti n̄kpọ ẹnyenede ndikpep nto nsobo Edom. Ke usụn̄ emi ‘nsụn̄ikan̄ oro ikan̄ atade enye’ osụk ọdọdọk ke ndamban̄a usụn̄.

17, 18. (a) Nso idi utịp enyenede mbon oro ẹbọde idiọn̄ọ unam oro? (b) Ke nso usụn̄ ke ẹtụhọde mme andituak ibuot nnọ unam oro? (c) Didie ke “nsụn̄ikan̄ ndutụhọ mmọ [ọdọk] ke nsinsi-nsinsi”?

¹⁷ Ẹyesobo mbon oro ẹnyenede idiọn̄ọ unam emi ẹfep ofụri ofụri n̄ko, nte n̄kpọ eke ẹdade ikan̄ ẹsobo. Nte prọfesi ke ukperedem ayararede, owo idibụkke mme okpo mmọ, ẹyakde ẹnịm ntre ẹnọ mme unam ye inuen ndita. (Ediyarade 19:17, 18) Ntre, nte an̄wan̄ade, owo inọhọ mmọ ata ndutụhọ ke nsinsi! Didie ke “ẹtụhọde [mmọ] ke ikan̄ ye brimstone”? Sia editan̄a oro ẹtan̄ade akpanikọ ayararede mmọ onyụn̄ odụride mmọ utọn̄ aban̄a ubiereikpe Abasi emi edide ke iso. Ntre mmọ ẹsitịn̄ ikọ ebiari ẹdian ikọt Abasi ndien, ke ebiet ẹkemede, ẹsisan̄a n̄kari n̄kari ẹkpak unam ukaraidem ndikọbọ, idem ẹnyụn̄ ẹwotde-wot Mme Ntiense Jehovah. Nte ata akpatre, ẹyesobo mme andikọbọ ẹmi ẹfep nte n̄kpọ eke ẹdade ikan̄ ye brimstone. Adan̄aoro “nsụn̄ikan̄ ndutụhọ mmọ eyedọk ke nsinsi-nsinsi” sia ubiereikpe oro Abasi ọnọde mmọ editiede nte uwụtn̄kpọ edieke owo ekpedededei afiak eneni aban̄a unen itie edikara  Jehovah. Ẹyebiere eneni oro ke nsinsi nsinsi.

¹⁸ Mmanie ẹsuan etop ndutụhọ oro mfịn? Ti ete ke mme ndamban̄a n̄kukun̄kpọyọriyọ oro ẹnyene odudu nditụhọde mme owo ẹmi mînyeneke idiọn̄ọ Abasi ke ọkpọiso mmọ. (Ediyarade 9:5) Nte an̄wan̄ade, mbon oro ẹdude ke idak ndausụn̄ mme angel mi ẹdi mme anditụhọde owo. Utọ ndutụhọ oro ke mme ndamban̄a n̄kukun̄kpọyọriyọ ẹkọbọ ndinọ tutu “mmọ inyụn̄ ikopke nduọkodudu ke uwemeyo ye okoneyo, kpa mmọ eke ẹtuakde ibuot ẹnọ unam oro ye mbiet esie, ye owo ekededi eke ọbọde idiọn̄ọ enyịn̄ esie.” Ndien ke akpatre, ke ẹma ẹkesobo mmọ ẹma, uyarade n̄kpọ editi aban̄ade ediwụt unen edikara Jehovah, kpa “nsụn̄ikan̄ ndutụhọ mmọ,” eyedọk ke nsinsi nsinsi. Otu John akpakam akaiso ndiyọ tutu ẹkụre ediwụt unen itie edikara oro! Nte angel oro eberide ete: “Mi ke ẹkụt ime nti ikọt Abasi, kpa mmọ emi ẹnịmde mbet Abasi, ẹnyụn̄ ẹbuọtde idem ye Jesus.”—Ediyarade 14:12.

19. Ntak emi ediyọ edide se ẹyomde ke n̄kan̄ ndisana ikọt Abasi, ndien nso ke John obụk oro ọsọn̄ọde mmọ idem?

¹⁹ Ih, “ime nti ikọt Abasi” ọwọrọ mmọ ndinọ Abasi san̄asan̄a utuakibuot ebe ke Jesus Christ. Owo imaha etop mmọ. Emi ada osịm ubiọn̄ọ, ukọbọ, idem n̄kpa usụn̄ Abasi. Edi se John afiakde etịn̄ ọsọn̄ọ mmọ idem: “Ekem n̄kop uyo emi otode ke heaven ọdọhọ ete, Wet ete, Ọfọfọn ọnọ mme akpa-n̄kpa ẹmi ẹkpade ke Ọbọn̄, ọtọn̄ọde ke ini emi: Spirit ete, Edi ntre; man mmọ ẹduọk odudu ke ọkpọsọn̄ utom mmọ; koro se mmọ ẹkenamde etiene mmọ ke edem.”—Ediyarade 14:13.

20. (a) Didie ke un̄wọn̄ọ emi John ọtọtde odu ke n̄kemuyo ye prọfesi Paul aban̄ade edidu Jesus? (b) Nso san̄asan̄a ifet ke ẹn̄wọn̄ọ ẹnọ mbon oro ẹyetde aran, ẹmi ẹkpan̄ade ke ẹma ẹkesio Satan ke heaven ẹduọk?

²⁰ En̄wọn̄ọ emi odu ke n̄kemuyo mfọn mfọn ye prọfesi Paul aban̄ade edidu Jesus: “Mmọ emi ẹkpan̄ade ke Christ ẹyebemiso ẹset: ndien ẹyemen nnyịn [mbon oro ẹyetde aran ẹmi ẹbọhọde ẹdụk usen Ọbọn̄] ẹmi idude uwem, ẹmi isụhọde, ẹdọk ye mmọ ke ikpaenyọn̄, man isobo ye Ọbọn̄ ke enyọn̄.” (1 Thessalonica 4:15-17) Ke ẹma ẹkesio Satan ke heaven ẹduọk, mbon oro ẹkekpan̄ade ke Christ ẹma ẹbem iso ẹset ke n̄kpa. (Men Ediyarade 6:9-11 domo.) Ke oro ebede, ẹn̄wọn̄ọ san̄asan̄a ifet ẹnọ mbon oro ẹyetde aran ẹmi ẹkpan̄ade ke usen Ọbọn̄. Edinam mmọ ẹset ẹnyene uwem eke spirit ke heaven edi ke ebe oro, “ke ediyịp enyịn kiet.” (1 Corinth 15:52) Didie ke emi edi utịben̄kpọ ntem! Ndien mme utom edinen ido mmọ ẹkaka iso nnennen ke obio heaven.

Ukpen̄e eke Isọn̄

21. Nso ke John asian nnyịn aban̄a “mbun̄wụm isọn̄”?

²¹ Mbon efen n̄ko ẹnyene ndibọ ufọn ke usen ubiereikpe emi, nte John akade iso ndisian nnyịn ete: “Ekem n̄kụt, ndien sese, afia ikpa-enyọn̄; ndien kiet ke etie ke ikpa-enyọn̄ emi ebietde eyen owo; enye ayara anyanya o-gold ke ibuot esie, onyụn̄ enyene edisọp ofụt ke ubọk esie. Angel en̄wen [ọyọhọ inan̄] onyụn̄ ọwọrọ ke temple ofiori ke ọkpọsọn̄ uyo, okot enye emi etiede ke ikpa-enyọn̄, ete, Sịn ofụt fo, kpen̄e; koro ekem ini ukpen̄e; koro ini mbun̄wụm isọn̄ ekem tutu ebe. Ndien anditie ke ikpa-enyọn̄ esịn ofụt ke isọn̄, ẹnyụn̄ ẹkpen̄e mbun̄wụm isọn̄.”—Ediyarade 14:14-16.

22. (a) Anie edi enyeemi ayarade anyanya o-gold onyụn̄ etiede ke afia ikpaenyọn̄? (b) Ini ewe ke ata akpatre idọk ada itie, ndien didie?

²² Edidiọn̄ọ enyeemi etiede ke afia ikpaenyọn̄ idịghe n̄kpọ eyịghe. Sia etiede ke afia ikpaenyọn̄, ebietde eyen owo onyụn̄ ayarade anyanya o-gold, enye nte an̄wan̄ade edi Jesus, Edidem Messiah emi Daniel n̄ko okokụtde ke n̄kukụt. (Daniel 7:13, 14; Mark 14:61, 62) Edi nso idi ukpen̄e emi ẹtịn̄de prọfesi mi ẹban̄a? Ke adan̄aemi okodude ke isọn̄, Jesus ama emen utom unam mbet odomo ye edidọk ubonowo ke an̄wautom ererimbot. (Matthew 9:37, 38; John 4:35, 36) Ata akpatre ukpen̄e emi edisịm ke usen Ọbọn̄, ke ini ẹyaride Jesus anyanya nte Edidem, enye onyụn̄ ebierede ikpe ke ibuot Ete esie. Ntem, ini ukara esie, toto ke 1914, edi n̄ko ini idatesịt nditan̄ mbun̄wụm in̄wan̄ ndụk ndi.—Men Deuteronomy 16:13-15 domo.

23. (a) Uyo oro ẹnọde ẹte ẹtọn̄ọ idọk oto anie? (b) Nso idọk ikada itie toto ke 1919 tutu osịm idahaemi?

 ²³ Okposụkedi enye edide Edidem ye Ebiereikpe, Jesus ebet tutu uyo oto Jehovah Abasi esie mbemiso ọtọn̄ọde ndikpen̄e. Uyo oro oto “temple” ebe ke angel. Ke ebe oro, Jesus osụk ibuot. Akpa, ọtọn̄ọde ke 1919 akaiso, enye amanam mme angel esie ẹkụre utom edidọk owo 144,000. (Matthew 13:39, 43; John 15:1, 5, 16) Udiana, idọk editan̄ akwa otuowo eke mme erọn̄ en̄wen mbok amada itie. (John 10:16; Ediyarade 7:9) Mbụk owụt ete ke ufan̄ isua 1931 ye 1935 ata ediwak owo ke otu mme erọn̄ en̄wen ẹmi ẹma ẹtọn̄ọ ndiwọrọ ndi. Ke 1935 Jehovah ama anam an̄wan̄a otu John se akwa otuowo eke Ediyarade 7:9-17 ẹnen̄erede ẹdi. Ọtọn̄ọde ke ini oro akaiso, ẹma ẹdori ekese nsọn̄uyo ke editan̄ otu emi mbok. Ke isua 2005, ibat mmọ ebe miliọn owo itiokiet, ndien mmọ ẹsụk ẹkọkọri. Ke akpanikọ, enyeemi ebietde eyen owo ọmọdọk uwak uwak, idara idara idọk ke utịt ini emi.—Men Exodus 23:16; 34:22 domo.

Ndidịghi Vine eke Isọn̄

24. Nso ke ọyọhọ angel ition akama, ndien nso ke ọyọhọ angel itiokiet ofiori ke ọkpọsọn̄ uyo?

²⁴ Ke ẹma ẹkekụre idọk edinyan̄a, ini ekem ọnọ idọk efen. John obụk ete: “Ekem angel en̄wen [ọyọhọ ition] oto ke temple emi odude ke heaven ọwọrọ edi, ndien enye enyene edisọp ofụt. Angel en̄wen [ọyọhọ itiokiet] onyụn̄ ọwọrọ ke itie-uwa, kpa angel emi akarade ikan̄; ndien enye okot andinyene edisọp ofụt ke ọkpọsọn̄ uyo ete, Sịn edisọp ofụt, kpok mme etuek vine ẹmi ẹdude ke isọn̄; koro mme grape esie ẹdat ẹma.” (Ediyarade 14:17, 18) Ẹyak ekese utom idọk ẹsịn udịm mme angel ke ubọk ke usen Ọbọn̄, ẹbaharede eti ẹkpọn̄ idiọk!

25. (a) Akpanikọ oro nte ke ọyọhọ angel ition ọkọwọrọ ke temple owụt nso? (b) Ntak odotde nte ke ewụhọ nditọn̄ọ idọk oto angel emi “ọwọrọ[de] ke itie-uwa”?

²⁵ Ọyọhọ angel ition ọwọrọ ke iso Jehovah ke temple; ntem, akpatre idọk ada itie nte ekemde ye uduak Jehovah. Ẹnọ angel oro uyo nditọn̄ọ utom esie oto etop oro ẹnọde ebe ke angel en̄wen oro “ọwọrọ[de] ke itieuwa.” Akpanikọ emi edi ata akpan n̄kpọ, sia mme ukpọn̄ anam-akpanikọ ẹmi ẹdude ke idak itieuwa ẹkebụpde ẹte: “O Ọbọn̄, emi edide Edisana onyụn̄ anamde akpanikọ, adan̄a didie ke editre ndikpe ikpe nnyụn̄ nsio usiene iyịp nnyịn ke idem mme andidụn̄ ke isọn̄?” (Ediyarade 6:9, 10) Ye edikpen̄e vine eke isọn̄ emi, ẹyebọrọ eseme oro ẹsemede ẹte ẹsio usiene mi.

26. Nso idi “vine isọn̄”?

²⁶ Edi nso idi “vine ẹmi ẹdude ke isọn̄”? Ke N̄wed Abasi eke usem Hebrew, ẹma ẹtịn̄ ẹban̄a idụt mme Jew nte edide vine Jehovah. (Isaiah 5:7; Jeremiah 2:21) Kpasụk ntre, ẹtịn̄ ẹban̄a Jesus Christ ye mbon oro ẹdinamde utom ye enye ke Obio Ubọn̄ Abasi nte ẹdide vine. (John 15:1-8) Ke usụn̄ emi, akpan n̄kpọ ẹdade ẹdiọn̄ọ vine edi nte ke enye esin̄wụm mfri, ndien ata vine eke Christian omon̄wụm akpakịp mfri oro ọnọde Jehovah itoro. (Matthew 21:43) “Vine ẹmi ẹdude ke isọn̄,” ke ntre inyeneke ndidi ata vine, edi edi mbiet esie oro Satan ekpebede, kpa mbiara ndutịm ukara esie oro ẹkụtde ke enyịn, emi akarade ubonowo, ye nsio nsio “etuek” mbun̄wụm esie eke mme demon ẹmi ẹken̄wụmde ke ediwak isua ikie ẹmi ẹkebede. Akwa Babylon, emi ọsọn̄ibuot Ido Ukpono Christian otịmde ọwọrọiso, emenyene akwa odudu ke idem idiọk vine emi.—Men Deuteronomy 32:32-35 domo.

27. (a) Nso ida itie ke ini angel oro akamade ofụt okpokde vine isọn̄? (b) Mme prọfesi ewe ke N̄wed Abasi eke usem Hebrew ẹwụt udomo idọk oro?

²⁷ Ana ẹnọ ubiereikpe! “Ndien angel oro esịn ofụt esie ke isọn̄, onyụn̄ okpok vine isọn̄, otop esịn ke obube udịghi-wine, kpa akwa obube udịghi-wine iyatesịt Abasi. Ndien ẹdịghi mmọ ke obube udịghi-wine ke edem obio; iyịp onyụn̄ ọwọrọ ke obube udịghi-wine ọdọk okosịm ke ukpaha-inua enan̄-mbakara, onyụn̄ ọfiọrọ osịm thousand furlong kiet ye ikie itiokiet.” (Ediyarade 14:19, 20) Ẹma ẹtatan̄a ifụtesịt Jehovah ẹdori vine emi ke idem ko ke anyanini. (Zephaniah 3:8) Prọfesi kiet  ke n̄wed Isaiah iyakke eyịghe odu nte ke ẹyesobo kpukpru idụt ẹfep ke ini ẹdidịghide obube udịghi wine. (Isaiah 63:3-6) Joel n̄ko ama etịn̄ prọfesi ete ke ẹyedịghi akamba ‘udịm owo,’ kpukpru idụt, ẹsobo ẹfep ke “ebiet unuak wine,” ke “itịghede ikpe.” (Joel 3:12-14) Ke akpanikọ, edi enyene-ndịk ukpen̄e emi mbiet esie mîdidụhe aba tutu amama! Nte ekemde ye n̄kukụt John, owo ikpen̄eke mme grape ikpọn̄, edi ẹkpen̄e mme  ndamban̄a vine oro ẹduọn̄ọ ẹnyụn̄ ẹtop ẹsịn ke obube udịghi wine man ẹdịghi mmọ. Ntre ẹyesọhi vine isọn̄ ẹfep, idinyụn̄ ikemeke ndikọri aba tutu amama.

28. Mmanie ẹdịghi vine isọn̄ ẹmi, ndien ọwọrọ nso nte ke “ẹdịghi” obube udịghi wine emi “ke edem obio”?

²⁸ Mme enan̄-mbakara ẹnam utom edidịghi eke n̄kukụt emi, koro iyịp oro ẹdịghide ẹsio ke vine ọdọkde okosịm “ukpaha-inua enan̄-mbakara.” Sia ikọ oro “enan̄-mbakara” esiwakde nditịn̄ ntụk un̄wana ekọn̄, anaedi emi edi ini ekọn̄. Ẹdọhọ ke udịmekọn̄ eke heaven ẹmi ẹtienede Jesus ẹka akpatre ekọn̄ oro ẹn̄wanade ye editịm n̄kpọ Satan ẹdịghi “obube udịghi wine ikan̄ ikan̄ iyatesịt Abasi Andikara kpukpru n̄kpọ.” (Ediyarade 19:11-16) Mmọemi nte an̄wan̄ade ẹdi mbon ẹmi ẹdịghide vine isọn̄. “Ẹdịghi” obube udịghi wine emi “ke edem obio,” oro edi, ke ọwọrọde ọkpọn̄ Zion eke heaven. Ke akpanikọ, odot nte ke ẹkpenyene ndidịghi vine isọn̄ ke isọn̄. Edi ‘ẹyedịghi’ enye n̄ko “ke edem obio” sia edide unọmọ ndomokiet iditụkke mme nsụhọ mfri an̄wan emi, ẹmi ẹdade ẹnọ Obot Zion eke heaven ke isọn̄. Ẹyedịp mmọemi ọkọrọ ye akwa otuowo ifụre ifụre ke esịt ndutịm esop Jehovah eke isọn̄.—Isaiah 26:20, 21.

29. Iyịp oro otode obube udịghi wine otụn̄ọ adan̄a didie, ndien enye atara adan̄a didie, kpukpru ẹmi ẹnyụn̄ ẹwụt nso?

²⁹ In̄wan̄în̄wan̄ n̄kukụt emi enyene mbiet n̄kpọ ke edinuak oro itiat Obio Ubọn̄ emi ẹtịn̄de ẹban̄a ke Daniel 2:34, 44 anuakde mme obio ubọn̄ eke isọn̄. Edisọhi mfep eyedu. Inyan̄ iyịp emi otode ke obube udịghi wine otụn̄ọ etieti, ọdọk okosịm ukpaha-inua enan̄-mbakara, enye onyụn̄ atara ke uniọn̄ edide furlong 1,600. a Akamba ibat emi, emi ẹnyenede ẹto edinam inan̄ awak ke itie inan̄ ye duop ke itie duop (4 x 4 x 10 x 10), ototịm anam etop oro an̄wan̄a nte ke uyarade nsobo oro eyebuana ofụri isọn̄. (Isaiah 66:15, 16) Nsobo oro edidi ọyọhọ ọyọhọ ye se owo mîkemeke ndimen mfep. Baba, tutu amama vine isọn̄ eke Satan idifiakke inyene orụn̄ aba.—Psalm 83:17, 18.

30. Nso idi mme mfri vine eke Satan, ndien nso ikpedi ubiere nnyịn?

³⁰ Nte nnyịn idude ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ ke  utịt ini emi, n̄kukụt aban̄ade idọk iba ẹmi enyene se enen̄ede ọwọrọ. Nnyịn n̄kukụre inyene ndise n̄kann̄kụk nnyịn man ikụt mme mfri vine eke Satan. Usion̄o idịbi ye mme orụk uwotowo eken; idan̄ ukem uduot, efịbe, ye mme orụk oburobụt ido eken; unana edinam akpanikọ ye unana ima uduot owo—kpukpru utọ n̄kpọ ntre ẹnam ererimbot emi edi mbubiam n̄kpọ ke enyịn Jehovah. Vine eke Satan on̄wụm “ibọk ubio ye ndot-ndot n̄kpọ.” Mbiara usụn̄uwem ukpono ndem esie ada esuene ọsọk Akwa Andibot ubonowo. (Deuteronomy 29:18; 32:5; Isaiah 42:5, 8) Nso ifet ke edi ntem ndibuana ifịk ifịk ye otu John ke idọk eti mfri oro Jesus adade edi ndinọ Jehovah itoro! (Luke 10:2) Kpukpru nnyịn ikpakam ibiere ite ke tutu amama nnyịn ididịghe se vine ererimbot emi abiatde, nnyịn ke ntem ikponyụn̄ itre ndidi se ẹdịghide ye vine isọn̄ ke ini ẹdinọde ndot-ndot ubiereikpe Jehovah.

[Ikọ idakisọn̄]

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ekebe ke page 208]

‘Wine Use Esie’

Ọwọrọiso ubak kiet ke Akwa Babylon edi Ufọkederi Roman Catholic. Pope emi odude ke Rome akara ufọkederi emi onyụn̄ ọdọhọ ke pope kiet kiet edi andida itie apostle Peter. Se itienede emi ẹdi ndusụk akpanikọ oro ẹkewetde ẹban̄a inua-okot mme andida itie ẹmi:

Formosus (891-896): “Ọfiọn̄ usụkkiet ke enye ama akakpa, ẹma ẹbụhọde okpo Formosus ẹsio ke itie emi ẹsibụkde mme pope ke ufọkederi ẹnyụn̄ ẹkot ikpe ke iso esopikpe ‘okpo owo,’ emi Stephen [obufa pope] eketiede ibuot. Ẹma ẹbiom pope oro akakpade mi ikpe obukpo udọn̄ uyom itieutom pope ndien ẹma ẹbat kpukpru utom esie ke ikpîkpu. . . . Ẹma ẹsion̄o okpo oro ọfọn̄idem pope ẹfep; ẹnyụn̄ ẹsịbe enye mme nnuenubọk nnasia ẹfep.”—New Catholic Encyclopedia.

Stephen VI (896-897): “Ke ufan̄ ọfiọn̄ ifan̄ ẹbede [ke ẹma ẹkekot okpo Formosus ikpe] afai afai edinam ama ada itieutom Pope Stephen osịm utịt; ẹma ẹbọ enye n̄kpọ idiọn̄ọ ukara pope, ẹsịn enye ke ufọk-n̄kpọkọbi, ẹnyụn̄ ẹyịri enye ẹwot.”—New Catholic Encyclopedia.

Sergius III (904-911): “Ke ufọk-n̄kpọkọbi, ẹma ẹyịri . . . owo iba oro ẹkedude ndondo oro ke itieutom pope mbemiso enye adade itie ẹwot. . . . Ke Rome ubon Theophylactus ẹma ẹn̄wam enye, emi ẹdọhọde ke enye ama enyene eyeneren kiet (emi ke ukperedem ekedide Pope John XI) oto eyenan̄wan mmọ, Marozia.”—New Catholic Encyclopedia.

Stephen VII (928-931): “Ke mme ukperedem isua esie nte pope, Pope John X . . . ama anam se iyatde Marozia esịt, kpa Donna Senatrix (Eka-iban Ufọkmbet) eke Rome, ẹma ẹnyụn̄ ẹsịn enye ke ufọk-n̄kpọkọbi ẹnyụn̄ ẹwot. Ekem Marozia ama emen itieutom pope ọnọ Pope Leo VI, emi akakpade ke ama okodu ke itieutom ke ọfiọn̄ 6 1/2. Stephen VII ama ada itie esie, iso-ọfọn ebede ke ubre odudu eke Marozia. . . . Ke isua 2 esie nte Pope, enye ikenyeneke odudu ke idak ukara Marozia.”—New Catholic Encyclopedia.

John XI (931-935): “Ke Stephen VII ama akakpa . . . , Marozia, eke Ufọk Theophylactus, ama ọbọ itieutom pope ọnọ John, eyeneren esie, kpa akparawa oro okodude ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ iduọk isua 20. . . . Nte pope, eka esie ama akara enye John.”—New Catholic Encyclopedia.

John XII (955-964): “Enye ikosịmke ukpọk isua efụteta, ndien ntọt eke eyo esie ẹnyịme ẹte ke enye ikenyeneke udọn̄ ke n̄kpọ eke spirit, ama enyene mbumehe ke idiọk edu unọ idem inemesịt, otịme otịme ido ye obukpo uwem.”—The Oxford Dictionary of Popes.

Benedict IX (1032-1044; 1045; 1047-1048): “Enye ama ọwọrọ idiọk etop ke ndinyam itieutom esie nte pope nnọ ete uduọk-mmọn̄ esie ndien nte ini akade, afiakde ọbọ itieutom emi utịm ikaba.”—The New Encyclopædia Britannica.

Ntem, utu ke nditiene uwụtn̄kpọ Peter anam-akpanikọ, mme pope ẹmi ye mmọ eken ẹkedi mme enyene-idiọk odudu. Mmọ ẹma ẹyak uduọkiyịp ye use eke spirit ye ata use, ọkọrọ ye odudu Jezebel, ẹsabade ufọkederi emi mmọ ẹkekarade. (James 4:4) Ke 1917 n̄wed Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible oro The Finished Mystery ama osio ediwak akpanikọ ẹmi owụt ke ọyọhọ ọyọhọ usụn̄ oro an̄wan̄ade. Emi ekedi usụn̄ kiet oro Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ke eyo oro ‘ẹkedade kpukpru idiọk udọn̄ọ ẹmia isọn̄ ufen.’—Ediyarade 11:6; 14:8; 17:1, 2, 5.

[Ndise ke page 206]

Christ emi ẹdoride ke ebekpo ọmọtọn̄ọ ubiereikpe ye un̄wam mme angel

[Ndise ke page 207]

Ke Babylon ama ọkọduọ ke 539 M.E.N., ẹma ẹsana mbon-n̄kpọkọbi esie ẹyak