Ibuot 25

Edifiak Nnọ Ntiense Iba Oro Uwem

1. Nso ke ọkpọsọn̄ angel oro okot John ete anam?

 MBEMISO ọyọhọ n̄kpọnnam iba ke akpatre ebede, ọkpọsọn̄ angel emi okot John ndibuana ke ntịn̄nnịm n̄kpọ efen oro ẹmende ẹwụt, enyeemi enyenede n̄kpọ ndinam ye temple. (Ediyarade 9:12; 10:1) Se John ọtọtde edi emi: “Ekem ẹnọ mi nnyanyan̄a eke ebietde eto-idomo; ẹnyụn̄ ẹdọhọ mi ẹte, Daha ke enyọn̄ kodomo temple Abasi, ye itie-uwa, ye mmọ emi ẹtuakde ibuot ẹnọ Abasi ke esịt.”—Ediyarade 11:1.

Temple Oro

2. (a) Ewe temple edibịghi tutu osịm usen nnyịn? (b) Anie edi Akwa Oku temple emi, ndien nso idi Ata Edisana Ebiet temple emi?

² Temple oro ẹsiakde mi ikemeke ndidi ata temple ndomokiet ke Jerusalem, sia edide mbon Rome ẹma ẹsobo akpatre ke otu mmọemi ke 70 E.N. Apostle Paul, nte ededi, ama owụt ete idem mbemiso nsobo oro, temple efen ama ododu oro edibịghide tutu osịm usen nnyịn. Emi ekedi akwa temple eke spirit oro okosude mme ntịn̄nnịm mbiet n̄kpọ oro ataya ye ke ukperedem, mme temple oro ẹkebọpde ke Jerusalem ẹkesinọde. Enye edi “ata Ataya, emi Jehovah okowụkde, mîdịghe owo,” ndien Akwa Oku temple emi edi Jesus, emi Paul etịn̄de aban̄a nte ama “o[ko]sụhọde etetie ke ubọk nnasia ebekpo Andinyene ubọn̄ ke mme heaven.” Ata Edisana Ebiet esie edi itie emi Jehovah odude ke heaven ke idemesie.—Mme Hebrew 8:1, 2; 9:11, 24.

3. Ke ataya oro, nso ikada iban̄a (a) ukara oro akabaharede Ata Edisana Ebiet ye Edisana Ebiet? (b) mme uwa unam? (c) itieuwa?

³ Apostle Paul anam an̄wan̄a ete ke ukara ataya, oro akabaharede Ata Edisana Ebiet ye Edisana ubet, ada aban̄a obụkidem Jesus. Ke ini Jesus akawade uwem esie, ukara emi ama asiaha mbak iba, owụtde nte ke obụkidem Jesus ikedịghe aba n̄kpọ ubiọn̄ọ inọ enye ndidụk itie oro Jehovah odude ke heaven. Ke ntak uwa Jesus, mme udiana oku esie oro ẹyetde aran, ẹmi ẹkekpan̄ade ke edinam akpanikọ, ke edikem ini, ẹyebe n̄ko ẹdụk mme heaven. (Matthew 27:50, 51; Mme Hebrew 9:3; 10:19, 20) Paul osio owụt, n̄ko, ete ke mme unam oro ẹkekade iso ndiwa ke ataya oro ẹkeda ẹban̄a uwa kiet emi Jesus akawade mfọnmma uwem esie. Itieuwa ke okụre oro akada aban̄a enọ Jehovah, nte ekemde ye uduak esie, ndinyịme uwa Jesus ke ibuot “ediwak owo”—eke mmọemi ẹyetde aran ndien, ekem, eke mme erọn̄ en̄wen—kpa mmọemi “ke ofụri esịt ẹyomde enye kaban̄a edinyan̄a mmọ.”—Mme Hebrew 9:28, NW; 10:9, 10; John 10:16.

4. Nso ikada iban̄a (a) Edisana Ebiet? (b) esịt esịt okụre?

⁴ Otode ntọt eke odudu spirit Abasi emi, nnyịn imekeme ndibiere nte ke Edisana Ebiet ke ataya oro ada aban̄a edisana idaha emi Christ ekebemde iso enyene ndien ekem mme andibuana ke itie ubọn̄ ubọn̄ oku, owo 144,000 ẹmi ẹyetde aran ke adan̄aemi mmọ ẹsụk ẹdude ke isọn̄ mbemiso ẹbede “ukara” oro ẹdụk. (Mme Hebrew 6:19, 20; 1 Peter 2:9) Emi ada mfọn mfọn aban̄a mmọ ndidi se ẹdade ẹsịn ke ubon nte nditọ Abasi eke spirit, kpa nte Abasi okonyịmede Jesus ndidi Eyen esie ke Jesus ama akana baptism ke Jordan ke 29 E.N. (Luke 3:22; Rome 8:15) Ndien nso kaban̄a esịt esịt okụre, n̄kukụre ikpehe ataya emi nditọ Israel oro mîkedịghe mme oku ẹkesikụtde ye ebiet emi ẹkesiwade mme uwa? Emi ada aban̄a mfọnmma idaha owo oro, Jesus, oro akanamde enye odot ndiwa  uwem esie nnọ ubonowo. Emi n̄ko ada aban̄a edinen idaha nte ndisana ikọt Abasi, ẹnọde ebe ke ntak ufọn uwa Jesus oro mme mbet esie oro ẹyetde aran ẹnyenede ke adan̄aemi ẹdude ke isọn̄. a—Rome 1:7; 5:1.

Ndidomo Temple Oro

5. Ke mme prọfesi N̄wed Abasi eke usem Hebrew, nso ikabuana ke (a) edidomo Jerusalem? (b) edidomo temple eke n̄kukụt Ezekiel?

⁵ Ẹkedọhọ John “[o]kodomo temple Abasi, ye itieuwa, ye mmọemi ẹtuakde ibuot ẹnọ Abasi ke esịt.” Nso ke emi ọwọrọ? Ke mme prọfesi N̄wed Abasi eke usem Hebrew, utọ edidomo oro ama ọnọ ubiọn̄ nte ke ẹyekpe unenikpe ke ntak mme mfọnmma edumbet Jehovah. Ke eyo idiọk Edidem Manasseh, ntịn̄nnịm edidomo Jerusalem ama etie ntiense aban̄a ubiereikpe nsobo obio oro, emi owo mîkokpụhọkede. (2 Ndidem 21:13; Eseme 2:8) Nte ededi, ke ukperedem ke ini Jeremiah okokụtde nte ẹdomode Jerusalem, emi ama ọsọn̄ọ nte ke ẹyefiak ẹbọp obio oro. (Jeremiah 31:39; se n̄ko Zechariah 2:2-8.) Ukem ntre, ntatara ntatara ye ọyọhọ ọyọhọ edidomo temple eke n̄kukụt emi Ezekiel okokụtde ekedi ubiọn̄ ọnọ mme Jew mbon ntan̄mfep ke Babylon nte ke ẹyefiak ẹwụk utuakibuot akpanikọ ke obio emana mmọ. Enye n̄ko ekedi n̄kpọ editi nte, ke ẹkerede ẹban̄a mme idiọkn̄kpọ mmọ, Israel ọtọn̄ọde ke ini oro kaiso, eyeda ekekem ye ndisana edumbet Abasi.—Ezekiel 40:3, 4; 43:10.

6. Edidọhọ John odomo temple oro ye mme oku oro ẹtuakde ibuot ke esịt esie edi idiọn̄ọ nso? Nam an̄wan̄a.

⁶ Ke ntre, ke ini ẹnọde John uyo ndidomo temple ye mme oku oro ẹtuakde ibuot ke esịt, enye edi idiọn̄ọ nte ke baba n̄kpọ kiet ikemeke ndikpan edisu mme uduak Jehovah kaban̄a ndutịm temple ye mbon oro ẹbuana ke enye, ye nte ke mme uduak oro ke ẹkpere ata utịt mmọ. Kemi ẹma ẹkedak kpukpru n̄kpọ ke idak ikpat ọkpọsọn̄ angel Jehovah emi, ini edi emi ọnọ “obot ufọk Jehovah” ndikabade ‘n̄wụhọ ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄ ke enyọn̄ ikpọ obot.’ (Isaiah 2:2-4) Ana ẹmenede edisana utuakibuot Jehovah ke enyọn̄, ke ediwak isua ikie eke nsọn̄ibuot Christendom ẹma ẹkebe. Ini edi emi n̄ko ọnọ mme anam-akpanikọ nditọete Jesus oro ẹkekpan̄ade ndidi se ẹnamde ẹset ẹdụk ke “Ata Edisana [Ebiet].” (Daniel 9:24; 1 Thessalonica 4:14-16; Ediyarade 6:11; 14:4) Ndien ana ẹdomo akpatre mbon oro ẹfịkde idiọn̄ọ ke isọn̄ ke otu “ikọt Abasi nnyịn” nte ekemde ye mme edumbet Abasi man ẹkpedot ndida nsinsi itie mmọ ke ndutịm temple nte nditọ Abasi oro ẹbonde ke spirit. Otu John eyomfịn otịm ọdiọn̄ọ ndisana edumbet ẹmi ọyọhọ ọyọhọ onyụn̄ ebiere ndidu uwem ekekem ye mmọ.—Ediyarade 7:1-3; Matthew 13:41, 42; Ephesus 1:13, 14; men Rome 11:20 domo.

Edidịghi Okụre Oro

7. (a) Ntak emi ẹdọhọde John okûdomo okụre emi-e? (b) Ini ewe ke ekedịghi edisana obio ke ikpat ke ọfiọn̄ 42? (c) Didie ke mme ọkwọrọ ederi Christendom ẹkekpu ndimụm ndisana edumbet Jehovah n̄kama ke ọfiọn̄ 42?

⁷ Ntak ẹkekpande John ndidomo okụre emi-e? Enye asian nnyịn ke mme ikọ ẹmi: “Edi sio okụre emi odude ke edem temple fep, kûnyụn̄ udomo enye oro, koro ẹma ẹyak enye ẹnọ mme idụt; mmọ ẹyenyụn̄ ẹdịghi edisana obio ke ikpat ke ọfiọn̄ aba ye iba.” (Ediyarade 11:2) Nnyịn ima ifọfiọk ite ke esịt esịt okụre ada aban̄a edinen idaha mme Christian oro ẹbonde ke spirit ke isọn̄. Nte nnyịn idikụtde, se ẹtịn̄de ẹtụk mi edi ata ọfiọn̄ 42 ọtọn̄ọde ke December 1914 tutu osịm June 1918, ke ini ẹkesịnde kpukpru mbon oro ẹdọhọde ke idi Christian ke ọkpọsọn̄ udomo. Nte mmọ ẹyemụm ndinen edumbet Jehovah ẹkama ke mme isua ekọn̄ oro? Ediwak mmọ ikomụmke. Ke ofụri ofụri, mme ọkwọrọ ederi Christendom ẹma ẹnam ufreidụt okpon akan edisụk ibuot nnọ ibet Abasi. Ke edem mbiba ke ekọn̄ oro, emi ẹken̄wanade akpan akpan ke Christendom, mme ọkwọrọ ederi ẹma ẹkpak n̄kparawa owo ẹsịn ke iso ekọn̄. Ẹma ẹwot ediwak miliọn owo. Etisịm ini oro ubiereikpe ọkọtọn̄ọde ye ufọk Abasi ke 1918, United States n̄ko ama odụk ekọn̄ uduọkiyịp oro, ndien mme ọkwọrọ ederi ke ofụri Christendom  ẹma ẹnyene ubiomikpe iyịp oro osụk ofioride oyom Abasi osio usiene. (1 Peter 4:17) Editop mmọ nduọk amakabade edi ke nsinsi, se owo mîkemeke ndikpụhọde.—Isaiah 59:1-3, 7, 8; Jeremiah 19:3, 4.

8. Ke ini Ekọn̄ Ererimbot I, nso ke ediwak Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkediọn̄ọ, edi nso ke mmọ mîkọfiọkke ọyọhọ ọyọhọ?

⁸ Nso, nan̄a, kaban̄a ekpri otu Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible oro? Nte akana ẹdomo mmọ ke udomo-n̄kpọ ke ndondo oro ke 1914 ẹse nte mmọ ẹsọn̄ọde ẹyịre ke mme edumbet Abasi? Baba. Ukem nte mbon oro ẹkedọhọde ke idi Christian ke Christendom, akana ẹsịn mmọ ke udomo n̄ko. Mmọ ẹkedi se ‘ẹsiode ẹfep, ẹyak ẹnọ mme idụt’ ndidomo nnyụn̄ n̄kọbọ mmọ ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄. Ediwak mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ ẹte ke mmimọ ikenyeneke ndiwọrọ n̄ka n̄kowot ekemmọ owo, edi kpa ye oro mmọ ikọfiọkke edida san̄asan̄a eke Christian ọyọhọ ọyọhọ. (Micah 4:3; John 17:14, 16; 1 John 3:15) Ke idak mfịghe otode mme idụt, ndusụk mmọ ẹma ẹkan̄ mbuọtidem.

9. Nso idi edisana obio oro mme idụt ẹkedịghide ke ikpat, ndien ke isọn̄, mmanie ẹkeda ẹban̄a obio emi?

⁹ Nte ededi, didie ke edi nte ke mme idụt oro ẹma ẹdịghi edisana obio oro ke ikpat? Nte an̄wan̄ade, emi itịn̄ke itụk Jerusalem emi ẹma ẹkesobo ke se iwakde ikan isua 25 mbemiso ẹkewetde Ediyarade. Utu ke oro, edisana obio oro edi Obufa Jerusalem, emi ẹtịn̄de ẹban̄a ke ukperedem ke Ediyarade, emi nsụhọ Christian oro ẹyetde aran ke isọn̄ ke esịt esịt okụre temple ẹdade ẹban̄a idahaemi. Nte ini akade, mmọemi n̄ko ẹyekabade ẹdi ubak edisana obio oro. Ntre edidịghi mmọ ọwọrọ edidịghi obio oro ke idemesie.—Ediyarade 21:2, 9-21.

Ntiense Iba Oro

10. Nso ke mme anam-akpanikọ ntiense Jehovah ẹnyene ndinam ke adan̄aemi ẹsụk ẹdịghide mmọ?

¹⁰ Idem ke adan̄aemi ẹsụk ẹdịghide mmọ,  mme anam-akpanikọ ẹmi itreke ndidi mme anam-akpanikọ ntiense Jehovah. Ntem, prọfesi oro akaiso ete: “Nyenyụn̄ mmen odudu nnọ ntiense Mi iba, ndien mmọ ẹyesịne ọfọn̄ikpo ẹtịn̄ nte prophet ke thousand usen kiet ye usen ikie iba ye ata. Mmọ oro ẹdi eto olive iba ye udiọk-utuenikan̄ iba oro ẹwụhọde ke iso Andikara isọn̄.”—Ediyarade 11:3, 4.

11. Mme anam-akpanikọ Christian oro ẹyetde aran ‘ndisịne ọfọn̄-ikpo’ ntịn̄ prọfesi ọkọwọrọ nso?

¹¹ Ama oyom mme anam-akpanikọ Christian oro ẹyetde aran mi ẹnyene edu ediyọ, koro mmọ ẹkenyene ‘ndisịne ọfọn̄-ikpo’ ntịn̄ prọfesi. Nso ke emi ọkọwọrọ? Ke eyo Bible ọfọn̄ikpo ekesiwak ndida mban̄a ntuan̄a. Edisịne enye ekedi idiọn̄ọ nte ke owo oro omokụt mfụhọ m̀mê ukụt. (Genesis 37:34; Job 16:15, 16; Ezekiel 27:31) Ọfọn̄ikpo ama enyene ebuana ye mme akama-ntuan̄a etop nsobo m̀mê etop mfụhọ oro mme prọfet Abasi ẹkenyenede nditan̄a. (Isaiah 3:8, 24-26; Jeremiah 48:37; 49:3) Edisịne ọfọn̄ikpo ekeme ndiwụt nsụhọdeidem m̀mê edikabade esịt ke ẹkerede ẹban̄a ntọt Abasi. (Jonah 3:5) Ọfọn̄ikpo oro ntiense iba ẹmi ẹsịnede etie nte owụt ediyọ oro mmọ ẹyọde ke nsụhọdeidem ke nditan̄a mme ubiereikpe Jehovah. Mmọ ẹkedi mme ntiense ẹmi ẹtan̄ade usen usiene esie oro edidade ntuan̄a n̄ko ọsọk mme idụt.—Deuteronomy 32:41-43.

12. Ntak emi ikpehe ini oro ẹkenyenede ndidịghi edisana obio oro ke ikpat etiede nte edi ata ata ini-e?

¹² Otu John ekenyene ndikwọrọ etop emi ke ikpehe ini oro ẹnịmde: usen 1,260, m̀mê ọfiọn̄ 42, ukem uniọn̄ ini oro ẹkenyenede ndidịghi edisana obio oro ke ikpat. Etie nte ikpehe ini emi edi ata ata ini, sia ẹsiakde enye ke nsio nsio usụn̄ iba, akpa ke mme ọfiọn̄ ndien ekem ke mme usen. Adianade do, ke ntọn̄ọ usen Ọbọn̄, ikpehe ini eke isua ita ye ubak oro ẹkenịmde idiọn̄ọ ama odu ke ini n̄kpọsọn̄ ufen eke ikọt Abasi ẹkedide ukem ye mme n̄kpọntịbe oro ẹketịn̄de prọfesi ẹban̄a mi—ọtọn̄ọde ke December 1914 onyụn̄ akaiso tutu osịm June 1918. (Ediyarade 1:10) Mmọ ẹkekwọrọ etop “ọfọn̄ikpo” aban̄ade ubiereikpe Jehovah ke idem Christendom ye ererimbot.

13. (a) Akpanikọ oro nte ke ntiense iba oro ẹkeda ẹban̄a mme Christian oro ẹyetde aran owụt nso? (b) Ewe prọfesi Zechariah ke ẹnam nnyịn iti ke John ndikot ntiense iba ẹmi “eto olive iba ye udiọk-utuenikan̄ iba”?

¹³ Akpanikọ oro nte ke ntiense iba ẹmi ẹkeda ẹban̄a mmọ ọsọn̄ọ ọnọ nnyịn nte ke etop mmọ ekedi nnennen ye akpanikọ. (Men Deuteronomy 17:6; John 8:17, 18 domo.) John okot mmọ “eto olive iba ye udiọk-utuenikan̄ iba,” ọdọhọde ete ke mmọ “[ẹwụhọ] ke iso Andikara isọn̄.” Emi edi in̄wan̄în̄wan̄ editịn̄ ntụk prọfesi Zechariah, emi okokụtde udiọk-utuenikan̄ enyene-n̄kọk itiaba ye eto olive iba. Ẹkedọhọ ke mme eto olive oro ẹda ẹban̄a “nditọ aran iba” [“owo iba ẹmi ẹyetde aran,” NW], oro edi, Zerubbabel, kpa Andikara ye Joshua, Akwa Oku, “ẹdade ẹkpere Ọbọn̄ ofụri ererimbot.”—Zechariah 4:1-3, 14.

14. (a) N̄kukụt Zechariah aban̄ade eto olive iba okowụt nso? ye udiọk-utuenikan̄? (b) Nso ifiọk n̄kpọntịbe ke mme Christian oro ẹyetde aran ẹkenyene ke ini akpa ekọn̄ ererimbot?

¹⁴ Zechariah okodu uwem ke ini edifiak mbọp, ndien n̄kukụt oro enye okokụtde eto olive iba ọkọwọrọ nte ke ẹyeda spirit Jehovah ẹdiọn̄ Zerubbabel ye Joshua ke ndisọn̄ọ mme owo idem kaban̄a utom oro. N̄kukụt aban̄ade udiọk-utuenikan̄ oro ama eti Zechariah ete okûsịn ‘usen ekpri n̄kpọ ke ndek’ koro ẹyenam mme uduak Jehovah osu—“itoho ke odudu, inyụn̄ itoho ke nsọn̄idem, edi oto spirit mi, Jehovah mme udịm ọdọhọ.” (Zechariah 4:6, 10; 8:9) Ekpri otu Christian oro ẹkesọn̄ọde ẹyịre ke ndimen un̄wana akpanikọ nsọk ubonowo ke ini akpa ekọn̄ ererimbot ẹyedi se ẹdade ẹnam n̄kpọ ke ukem usụn̄ oro ke utom edifiak mbọp. Mmọ n̄ko ẹyedi itie emi nsịnudọn̄ otode ndien, ọkpọkọm nte oro mmọ ẹkedide esisịt, ẹyekpep ndiberi edem ke odudu Jehovah, isịnke mme usen n̄kpri ntọn̄ọ ke ndek.

15. (a) Akpanikọ oro nte ke ẹkedọhọ ke mme Christian oro ẹyetde aran ẹdi ntiense iba oro eti nnyịn n̄ko aban̄a nso? Nam an̄wan̄a. (b) Mme utọ idiọn̄ọ ewe ke ẹnọ ntiense iba ẹmi odudu ndinam?

¹⁵ Akpanikọ oro nte ke ẹkedọhọ ke mmọ ẹdi ntiense iba n̄ko amanam nnyịn iti edikpụhọde mbiet oro. Ke n̄kukụt oro, owo ita ke  otu mme apostle Jesus ẹma ẹkụt enye ke uyama Obio Ubọn̄, asan̄ade ye Moses ye Elijah. Emi ekebem iso owụt Jesus nte osụhọrede etie ke ubọn̄ ubọn̄ ebekpo esie ke 1914 ndikụre utom oro prọfet iba ẹmi ẹkedade ẹban̄a. (Matthew 17:1-3) Nte odotde, ẹkụt ntiense iba ẹmi idahaemi nte ẹnamde mme idiọn̄ọ oro ẹnamde ẹti mmọemi Moses ye Elijah ẹkenamde. Ke uwụtn̄kpọ, John etịn̄ aban̄a mmọ ete: “Ndien edieke owo ekededi oyomde ndinam mmọ ibak, ikan̄ oto mmọ ke inua ọwọrọ edita mme asua mmọ; edieke owo ekededi oyomde ndinam mmọ ibak, edi ke ido emi ke owo oro enyene ndikpa. Mmọ oro ẹnyene odudu ndisịri ikpaenyọn̄ mbiọn̄ọ edịm ndidep ke mme usen eke mmọ ẹtịn̄de prophecy.”—Ediyarade 11:5, 6a.

16. (a) Didie ke idiọn̄ọ oro abuanade ikan̄ eti nnyịn aban̄a ini emi ẹkenenide ẹban̄a odudu Moses ke Israel? (b) Didie ke mme ọkwọrọ ederi Christendom ẹkemiom Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹnyụn̄ ẹnam mfịna osịm mmọ ke ini akpa ekọn̄ ererimbot, ndien didie ke mmọemi ẹken̄wana ke usiene?

¹⁶ Emi anam nnyịn iti ini emi ẹkenenide ẹban̄a odudu Moses ke Israel. Prọfet oro ama etịn̄ ikan̄ ikan̄ ikọ ubiomikpe, ndien Jehovah ama osobo mbon nsọn̄ibuot oro, adade ata ikan̄ eke otode heaven owot mmọ owo 250. (Numbers 16:1-7, 28-35) Ukem ntre, mme adaiso Christendom ẹma ẹmiom Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible, ẹdọhọde ẹte ke akananam mmọemi ikụreke ukpepn̄kpọ ke ikpọ ufọkn̄wed ukpep ido ukpono. Edi mme ntiense Abasi ẹma ẹnyene mme n̄kponn̄kan n̄weditoro nte mme asan̄autom: mbon nsụkidem oro ẹkenyịmede etop N̄wed Abasi mmọ. (2 Corinth 3:2, 3) Ke 1917 Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹmi ẹma ẹmịn̄ n̄wed oro The Finished Mystery, kpa okopodudu n̄wed utatikọ ke Ediyarade ye Ezekiel. Se iketienede emi ekedi edisuan enyene page inan̄ a-babru oro The Bible Students Monthly idem 10,000,000 ye akpan ibuotikọ emi ẹkekotde “Iduọ Babylon—Ntak Anade Christendom Ọbọ Ufen Idahaemi—Akpatre Utịp.” Ke United States, mme ọkwọrọ ederi oro ẹkeyatde esịt ẹma ẹda ndutịme ini ekọn̄ oro nte ntak ndikpan n̄wed oro. Ke mme idụt en̄wen ẹma ẹdụn̄ọde n̄wed emi ẹnyụn̄ ẹbiat ndusụk ikpehe. Kpa ye oro, mme asan̄autom Abasi ẹma ẹkaiso ẹkama mme enyene page inan̄, ikan̄ ikan̄ nsiondi a-babru ẹkotde Mbụk Obio Ubọn̄ ẹn̄wana ke usiene. Nte usen Ọbọn̄ akakade iso, mme  n̄wed en̄wen ẹma ẹnam idaha n̄kpa spirit eke Christendom an̄wan̄a.—Men Jeremiah 5:14 domo.

17. (a) Mme n̄kpọntịbe ewe ke eyo Elijah ikabuana unana edịm ye ikan̄? (b) Didie ke ikan̄ okoto inua ntiense iba ẹmi ọwọrọ, ndien unana edịm ewe ikabuana?

¹⁷ Nso kaban̄a Elijah? Ke eyo ndidem Israel, prọfet emi ama atan̄a unana edịm nte uyarade iyatesịt Jehovah ke idem nditọ Israel oro ẹketuakde ibuot ẹnọ Baal. Emi ama ebịghi ke isua ita ye ubak. (1 Ndidem 17:1; 18:41-45; Luke 4:25; James 5:17) Ke ukperedem, ke ini Edidem Ahaziah emi mîkanamke akpanikọ ọkọdọn̄de mbonekọn̄ ndikenyịk Elijah osụhọde edi okụre esie, prọfet emi ama okot ikan̄ oto ke enyọn̄ edita mbonekọn̄ oro. Ibọhọke ke ini etubom ekọn̄ kiet okowụtde ukpono eke odotde ọnọ idaha esie nte prọfet ke Elijah okonyịme nditiene enye mbịne edidem. (2 Ndidem 1:5-16) Ukem ntre, ke ufọt 1914 ye 1918, nsụhọ oro ẹyetde aran ama odụri ntịn̄enyịn uko uko owụt unana edịm eke spirit ke Christendom onyụn̄ odụri owo utọn̄ aban̄a ikan̄ ikan̄ ubiereikpe ke “akwa ye ndịk ndịk usen Jehovah [oro edide].”—Malachi 4:1, 5; Amos 8:11.

18. (a) Nso odudu ke ẹnọ ntiense iba ẹmi, ndien didie ke emi ekedi ukem ye enyeoro ẹkenọde Moses? (b) Didie ke ntiense iba ẹmi ẹkeyarade Christendom?

¹⁸ John akaiso nditịn̄ mban̄a ntiense iba ẹmi ete: “Mmọ ẹnyụn̄ ẹnyene odudu ke idịm mmọn̄, ndinam mmọn̄ akabade edi iyịp, ndinyụn̄ nda kpukpru idiọk udọn̄ọ mmia isọn̄ ufen, adan̄a ini nte mmọ ẹmama.” (Ediyarade 11:6b) Man anam Pharaoh onyịme ndiyak Israel ọnyọn̄ ke ifụre, Jehovah ama ada Moses ndimia efịk-ufịk Egypt ufen, esịnede edinam mmọn̄ akabade iyịp. Ediwak isua  ikie ke ukperedem, mbon Philistine oro ẹkesuade Israel ẹma ẹtịm ẹti mme edinam Jehovah ye Egypt, anamde mmọ ẹseme ẹte: “Anie edinyan̄a nnyịn nsio ke ubọk uten̄e uten̄e Abasi emi? Emi edi Abasi oro akadade kpukpru orụk owotowo [“ufen,” Revised Standard Version] owot nditọ Egypt ke wilderness.” (1 Samuel 4:8, NW; Psalm 105:29) Moses akada aban̄a Jesus, oro ekenyenede odudu nditan̄a mme ubiereikpe Jehovah ndori mme adaiso ido ukpono eke eyo esie ke idem. (Matthew 23:13; 28:18; Utom 3:22) Ndien ke ini akpa ekọn̄ ererimbot, nditọete Christ, kpa ntiense iba ẹmi, ẹma ẹyarade akama-n̄kpa orụk “idịm mmọn̄” oro Christendom ọkọnọde otuerọn̄ esie.

Ẹwot Ntiense Iba Oro

19. Nte ekemde ye mbụk Ediyarade, nso ida itie ke ini ntiense iba ẹmi ẹkụrede ikọ ntiense mmọ?

¹⁹ Ufen emi okosịmde Christendom ama ọsọn̄ etieti tutu eyedi ke ntiense iba ẹmi ẹma ẹkesịne ọfọn̄ikpo ẹtịn̄ prọfesi ẹkụre ke ọfiọn̄ 42, Christendom ama ada odudu ererimbot esie anam ‘ẹwot’ mmọ. John ewet ete: “Ke ini mmọ ẹma ẹkekụre ikọ ntiense mmọ, unam emi otode ke editụn̄ọ ukpe ọwọrọ ọdọk edi eyen̄wana ekọn̄ ye mmọ onyụn̄ akan mmọ onyụn̄ owot mmọ. Ndien okpo mmọ ẹyena ke efak akwa obio oro ẹkotde Sodom ye Egypt ke n̄kan̄ eke spirit, ke ebiet emi ẹkekọn̄de Ọbọn̄ mmọ ke eto n̄ko. Ndien mme owo ye esien ye usem ye idụt ẹyese okpo mmọ ke usen ita ye ubak, mmọ inyụn̄ iyakke ẹbụk mme okpo mmọ ke udi. Ndien mme andidụn̄ isọn̄ ẹdara ẹban̄a mmọ ẹnyụn̄ ẹnem idemmọ esịt, mmọ ẹyenyụn̄ ẹnọ mme enọ ẹsọk kiet eken, koro prọfet iba ẹmi ẹketụhọrede mme andidụn̄ isọn̄.”—Ediyarade 11:7-10, NW.

20. Nso idi “unam emi otode ke editụn̄ọ ukpe ọwọrọ”?

²⁰ Emi edi akpa itie ke ofụri utịm ike-37 oro ẹtịn̄de ẹtụk unam ke Ediyarade. Nte ini akade nnyịn iyedụn̄ọde emi ye mme unam en̄wen ke nde ke nde. Otịm odot ndidọhọ idahaemi nte ke “unam emi otode ke editụn̄ọ ukpe ọwọrọ” edi ndudiọn̄ eke uduak Satan, kpa odu-uwem ndutịm ukaraidem editịm n̄kpọ emi. b—Men Ediyarade 13:1; Daniel 7:2, 3, 17 domo.

21. (a) Didie ke mbon ido ukpono oro ẹkesuade ntiense iba ẹmi ẹkedia ufọn ẹto idaha ini ekọn̄ oro? (b) Akpanikọ oro nte ke owo ikobụkke okpo ntiense iba ẹmi okowụt nso? (c) Didie ke ẹnyene ndise ikpehe ini eke usen ita ye ubak oro? (Se ikọ idakisọn̄.)

²¹ Ọtọn̄ọde ke 1914 osịm 1918 mme idụt ke ẹkesịn idem ke akpa ekọn̄ ererimbot. Mme udọn̄ ufreidụt ẹma ẹfiop etieti, ndien ke ini utọ eke 1918, mbon ido ukpono oro ẹkesuade ntiense iba ẹmi ẹma ẹdia ufọn ẹto idaha oro okodude. Mmọ ẹma ẹwọn̄ọde ndutịm ibet Ukara tutu eyedi se ẹkekọbide mme ọwọrọiso asan̄autom Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ke nsunsu edori ikọ edin̄wana ye ukara. Ekemmọ mme anam-akpanikọ ẹma  ẹkop ndịk. Akayak esisịt utom Obio Ubọn̄ nditre. Enye eketie nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke utom ukwọrọikọ ama akpa. Ke eyo Bible, ekedi akwa n̄kpọ esuene ndidi se ẹtrede ndibụk owo ke udi. (Psalm 79:1-3; 1 Ndidem 13:21, 22) Ke ntre, akwa esuene eyebuana ke nditre ndibụk ntiense iba oro. Ke ufiop ufiop eyo Palestine, okpo oro anade ke efak eyetọn̄ọ ndinen̄ede ntebe ke ata usen ita ye ubak ẹbede. c (Men John 11:39 domo.) Ọyọhọ mbụk ke prọfesi emi ke ntem owụt bụt oro ntiense iba ẹmi ẹkenyenede ndiyọ. Owo ikakam inyịmeke ẹtie ubiọn̄ ẹsio mbon oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke enyọn̄ emi, oro ẹkesịnde ke ufọk-n̄kpọkọbi ke adan̄aemi ẹkesion̄ode ikpe mmọ. Ẹma ẹnịm mmọ an̄wan̄wa ẹbịghi ekem nditebe ke ibuo mme andidụn̄ ke “akwa obio” oro. Edi nso ikedi “akwa obio” emi?

22. (a) Nso idi akwa obio oro? (b) Didie ke n̄wedmbụk obio akadiana ye mme ọkwọrọ ederi ke ndidara mban̄a editre utom ntiense iba ẹmi? (Se ekebe.)

²² John ọnọ nnyịn ndusụk ekikere. Enye ọdọhọ ete ke ẹkekọn̄ Jesus do. Ntem nnyịn imọsọsọp ikere iban̄a Jerusalem. Edi enye ọdọhọ n̄ko ete ke ẹkot akwa obio oro Sodom ye Egypt. Ọfọn, inikiet ko ẹkekot ata Jerusalem, Sodom ke ntak mme ndek ndek edinam esie. (Isaiah 1:8-10; men Ezekiel 16:49, 53-58 domo.) Ndien Egypt, akpa odudu ukara ererimbot, ndusụk ini esidu nte ndamban̄a editịm n̄kpọ ererimbot emi. (Isaiah 19:1, 19; Joel 3:19) Ntem, akwa obio emi ada aban̄a “Jerusalem” emi ẹsabarede, oro ọdọhọde ke ituak ibuot inọ Abasi, edi oro akabarede edehe onyụn̄ anam idiọkn̄kpọ, ukem nte Sodom, ye ubak editịm n̄kpọ eke ererimbot Satan emi, ukem nte Egypt. Enye ada aban̄a Christendom, esop eyomfịn edide ukem ye Jerusalem oro mîkanamke akpanikọ, kpa esop oro mme andibuana ke enye ẹkenyenede ekese ntak ndidara ke ini mmọ ẹketrede mfiomo mfiomo ukwọrọikọ eke ntiense iba oro.

 Ẹnam Ẹset!

23. (a) Nso itịbe inọ ntiense iba ẹmi ke usen ita ye ubak ẹma ẹkebe, ndien nso idi utịp ke idem mme asua mmọ? (b) Ini ewe ke Ediyarade 11:11, 12 ye prọfesi Ezekiel aban̄ade Jehovah ndiyak ibifịk nduọk ke itịghede oro ọkọyọhọde ye nsat ọkpọ okosu ke eyomfịn?

²³ Ndutịm usuanmbụk obio ama adiana ye mme ọkwọrọ ederi ke nditịn̄ idiọk ndian ikọt Abasi, n̄wedmbụk kiet ọdọhọde ete: “Ẹda The Finished Mystery ẹsịm utịt.” Nte ededi, n̄kpọ en̄wen ndomokiet ikedịghe akpanikọ! Ntiense iba ẹmi ikakaha iso ikpa. Nnyịn ikot ite: “Edi ke ini usen ita ye ubak ẹbede, ibifịk uwem edito Abasi odụk mmọ ke idem, mmọ ẹnyụn̄ ẹdaha ẹda ke ukot; ndien akwa ndịk odoro kpukpru owo ẹmi ẹsede mmọ ke idem. Ndien mmọ ẹkop ọkpọsọn̄ uyo otode ke enyọn̄ ọdọhọ mmọ ete, Ẹdọk ẹdi ken. Mmọ ẹnyụn̄ ẹsan̄a ke obubịt enyọn̄ ẹdọk ẹdụk ke heaven, mme asua mmọ ẹnyụn̄ ẹkụt mmọ.” (Ediyarade 11:11, 12) Ntem, mmọ ẹma ẹnyene ifiọk n̄kpọntịbe ebietde eke mme nsat ọkpọ oro ke itịghede, ẹmi Ezekiel akakade ekese ke n̄kukụt. Jehovah ama ọduọk ibifịk esịn ke mme nsat ọkpọ oro, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹfiak ẹdu uwem, oro ọnọde n̄kpọ ndise oro aban̄ade idụt Israel ndifiak mmana ke ẹma ẹkeka ntan̄mfep isua 70 ke Babylon. (Ezekiel 37:1-14) Prọfesi iba ẹmi, ke Ezekiel ye Ediyarade, ẹma ẹnyene akpan edisu mmọ eke eyomfịn ke 1919, ke ini Jehovah akafiakde ọnọ mme ntiense esie oro “ẹkekpan̄ade” uwem nsọn̄idem.

24. Ke ini ntiense iba ẹmi ẹkefiakde ẹdidu uwem, nso ikedi utịp ke idem mbon ido ukpono oro ẹkekọbọde mmọ?

²⁴ Nso n̄kpọ n̄kpaidem ke ekedi ntem ọnọ mme andikọbọ oro! Okpo ntiense iba ẹmi inikiet inikiet ẹma ẹdidu uwem ẹnyụn̄ ẹfiak ẹnam utom. Emi ekedi n̄kpọ ọsọn̄de mme ọkwọrọ ederi oro ndinịm ke akpanikọ, akpan akpan sia mme Christian asan̄autom ẹmi mmọ ẹkeduakde ndisịn ke ufọk-n̄kpọkọbi ẹma ẹkefiak ẹnyene ifụre, ke ukperedem ẹtebede mmọ ikpe ofụri ofụri. Anaedi n̄kpaidem oro ama akam okpon akan,  ke September 1919, ke ini Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹmi ẹkenịmde mbono kiet ke Cedar Point, Ohio, U.S.A. Mi, J. F. Rutherford, oro ẹkesiode ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ndondo oro, ama edemede udọn̄ mbon mbono ye utịn̄ikọ esie oro “Ọnọ Ntọt Obio Ubọn̄,” ọkọkọn̄ọde ke Ediyarade 15:2 ye Isaiah 52:7. Mbon otu John oro inikiet efen ẹma ẹtọn̄ọ nditịn̄ ‘prọfesi,’ m̀mê ndikwọrọ ikọ an̄wan̄wa. Mmọ ẹma ẹdọdiọn̄ ẹkọri ke odudu, ẹyararede mbubịk Christendom ye unana ndịk.

25. (a) Ini ewe ke ẹkedọhọ ntiense iba ẹmi ẹte, “Ẹdọk ẹdi ken,” ndien didie ke oro akada itie? (b) Nso enyene-ndịk utịp ke edifiak nnọ ntiense iba ẹmi uwem ẹkenyene ke idem akwa obio oro?

²⁵ Christendom ama odomo ndien ndien ndifiak nnyene edikan esie eke 1918. Enye ama ọwọn̄ọde ebịne usịn ntịme, edikama ndutịm ibet, n̄kpọkọbi, idem uwotowo—kpukpru ẹma ẹkpu! Ke 1919 ebede, obio ukara n̄kan̄ spirit eke ntiense iba ẹmi ikedịghe se Christendom osịmde. Ke isua oro Jehovah ama ọdọhọ mmọ ete: “Ẹdọk ẹdi ken,” ndien mmọ ẹma ẹdọk ẹkesịm n̄kokon̄ idaha eke spirit emi mme asua mmọ ẹkekemede ndikokụt mmọ edi mîkemeke nditụk mmọ. John etịn̄ aban̄a enyene-ndịk utịp, emi edifiak nnọ mmọ uwem ekenyenede ke idem akwa obio oro: “Ke idem ini oro akwa unyek-isọn̄ otịbe, ubak obio kiet ke itie duop onyụn̄ ọduọ; thousand owo itiaba ẹnyụn̄ ẹkpan̄a ke unyek-isọn̄ oro. Ndien mmọ eke ẹsụhọde ẹkabade ẹdịghe etieti, ẹnyụn̄ ẹyak ubọn̄ ẹnọ Abasi heaven.” (Ediyarade 11:13) Ke akpanikọ akwa nnyen̄e ẹma ẹdu ke obio ido ukpono. Eketie nte isọn̄ oro mme adaiso ikpọ ufọkederi ẹdude ama eseherede nte otu Christian oro ẹfiakde ẹnọ uwem mi ẹketọn̄ọde utom. Ama ọnọmọ akwa obio mmọ mbahade kiet ke itie duop, owo 7,000 ke ndamban̄a usụn̄, idiọk idiọk tutu eyedi se ẹtịn̄de ẹban̄a mmọ nte n̄kpọ eke ẹwotde-wot.

26. “Ubak obio kiet ke itie duop” ye “tọsịn owo itiaba” eke Ediyarade 11:13 ẹda ẹban̄a mmanie? Nam an̄wan̄a.

²⁶ Ikọ oro “ubak obio kiet ke itie duop” eti nnyịn nte ke Isaiah ama etịn̄ prọfesi aban̄a Jerusalem eset ete ke mbahade kiet ke itie duop ẹdibọhọ nsobo obio oro nte edisana mfri. (Isaiah 6:13) Ukem ntre, ibat oro 7,000 eti nnyịn nte ke ini Elijah ekekerede ete ke imọ ikpọn̄ ikosụhọ nte anam-akpanikọ ke Israel, Jehovah ama ọdọhọ enye ete, ke akpanikọ, owo 7,000 ẹkesụk ẹdodu oro mîkonụhọke inọ Baal. (1 Ndidem 19:14, 18) Ke akpa isua ikie, apostle Paul ọkọdọhọ ete ke owo 7,000 ẹmi ẹkeda ẹban̄a nsụhọ mme Jew oro ẹkenyịmede eti mbụk aban̄ade Christ. (Rome 11:1-5) Itien̄wed Abasi ẹmi ẹn̄wam nnyịn ndifiọk nte ke “tọsịn owo itiaba” oro ye “ubak obio kiet ke itie duop” oro ke Ediyarade 11:13 ẹdi mmọemi ẹnyịmede ntiense iba oro ẹfiakde ẹnọ uwem mi, ẹnyụn̄ ẹwọrọde ẹkpọn̄ anam-idiọk akwa obio oro. Mmọ, yak idọhọ, ẹma ẹkpan̄a ẹwọrọ ẹkpọn̄ Christendom. Ẹma ẹsion̄o enyịn̄ mmọ ẹfep nte mme andibuana ke enye. Adan̄a nte enye odude, mmọ idụhe do aba. d

27, 28. (a) Didie ke ‘mmọ eke ẹsụhọde ẹyak ubọn̄ ẹnọ Abasi heaven’? (b) Nso ke ẹkenyịk mme ọkwọrọ ederi Christendom ndinyịme?

²⁷ Edi didie ke ‘mmọ eke ẹsụhọde [ke Christendom] ẹyak ubọn̄ ẹnọ Abasi heaven’? Ke akpanikọ idịghe ke ndiwọrọ n̄kpọn̄ ido ukpono nsọn̄ibuot mmọ nnyụn̄ n̄kabade ndi mme asan̄autom Abasi. Utu ke oro, emi edi nte ẹnamde an̄wan̄a ke Word Studies in the New Testament eke Vincent, ke enemede aban̄a usem emi “ẹyak ubọn̄ ẹnọ Abasi heaven.” Do enye ọdọhọ ete: “Usem emi iwụtke editua n̄kpọfiọk, m̀mê edikabade esịt, m̀mê ekọm, edi owụt edidiọn̄ọ, emi awakde ndidi se enye ọwọrọde ke n̄wed Abasi. Men Josh. vii. 19 (Sept.). John ix. 24; Utom xii. 23; Rome iv. 20 domo.” Ke edide n̄kpọ edikpu ọnọ enye, Christendom ekenyene ndinyịme nte ke Abasi Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ama anam akwa n̄kpọ ke ndifiak nnam mme Christian ẹmi ẹtọn̄ọ utom.

²⁸ Ekeme ndidi mme ọkwọrọ ederi ẹkenyịme emi ke ekikere, m̀mê ke idemmọ kpọt. Ke akpanikọ, owo mmọ baba kiet ikodụhe ke n̄wetnnịm n̄kpọ nte ke ẹma ẹnyịme Abasi ntiense iba ẹmi an̄wan̄wa. Edi prọfesi Jehovah  emi ebede ke John aman̄wam nnyịn ndidiọn̄ọ se ikodude mmọ ke esịt ndinyụn̄ n̄kụt esuene esuene n̄kpaidem oro okomụmde mmọ ke 1919. Ọtọn̄ọde ke isua oro akaiso, nte “thousand owo itiaba” ẹmi ẹkewọn̄ọde ẹkpọn̄ Christendom kpa ye ukeme oro enye ekebierede ndisọn̄ọ mmụm mme erọn̄ esie n̄kama, ẹma ẹnyịk mme ọkwọrọ ederi ndidiọn̄ọ nte ke Abasi otu John ama ọsọn̄ odudu akan abasi mmọ. Ke mme ukperedem isua mmọ ẹyediọn̄ọ emi idem nte otịmde ana in̄wan̄în̄wan̄, nte otuerọn̄ efen efen ẹdiwọn̄ọde, ẹtịn̄de ikọ ẹmi mbon oro ẹketịn̄de ke ini Elijah akakande mme okpono Baal ke Obot Carmel ẹte: “Jehovah edi [ata] Abasi! Jehovah edi [ata] Abasi!”—1 Ndidem 18:39.

29. Nso ke John ọdọhọ ke ọmọn̄ ọsọp edi, ndien nso n̄kaiso nnyen̄e ina ibet Christendom?

²⁹ Edi kpan̄ utọn̄! John asian nnyịn ete: “Udiana n̄kpọnnam ama ebe; sese, ọyọhọ n̄kpọnnam ita ọmọn̄ edidi.” (Ediyarade 11:14) Edieke se itịbede mi kan̄a enyen̄ede Christendom ntre, enye edinam didie ke ini ẹtan̄ade ọyọhọ n̄kpọnnam ita, ke ini ọyọhọ angel itiaba ofride ukotowo esie, edisana ndịben̄kpọ Abasi onyụn̄ osude ke akpatre?—Ediyarade 10:7.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ekebe ke page 168]

Idara eke Ediyarade 11:10

Ke n̄wed esie oro Preachers Present Arms, ẹkemịn̄de ke 1933, Ray H. Abrams etịn̄ otụk ndot-ndot ubiọn̄ọ oro mme ọkwọrọ ederi ẹkebiọn̄ọde n̄wed Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible oro, The Finished Mystery. Enye odụn̄ọde mme ukeme oro mme ọkwọrọ ederi ẹkesịnde ndinyan̄a idemmọ mbọhọ Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ye “uyat uyat etop” mmọ. Emi ama ada okosịm ikpe oro okosụn̄ọde ke edibiere uwak isua n̄kpọkọbi nnọ J. F. Rutherford ye mme nsan̄a esie owo itiaba. Dr. Abrams adian do ete: “Ndụn̄ọde ke ofụri ikpe oro amada osịm ubiere emi nte ke mme ufọkederi ye mme ọkwọrọ ederi ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ẹkedi ntak edinam oro ẹkenamde ndisọhi ikọt Russell mfep. Ke Canada, ke February, 1918, mme ọkwọrọ ederi ẹma ẹtọn̄ọ ndutịm ubịnikọt mbiọn̄ọ mmọ ye mme n̄wed mmọ, akpan akpan The Finished Mystery. Nte Tribune eke Winnipeg ọdọhọde, . . . ẹkenịm ke akpanikọ ẹte ke ‘mme andida ke ibuot ke otu mme ọkwọrọ ederi’ ẹkekpan n̄wed mmọ nnennen nnennen.”

Dr. Abrams akaiso ete: “Ke ini mbụk ubiereikpe n̄kpọkọbi isua edịp emi okosịmde mme andiwet n̄wedmbụk ido ukpono, ekpere ndidi kpukpru n̄wed ẹmi, ikpọ ye n̄kpri, ẹma ẹdara ẹban̄a n̄kpọntịbe oro. Ami n̄kekemeke ndikụt ikọ mbọm ndomokiet ke mme n̄wedmbụk ido ukpono orthodox baba kiet. Upton Sinclair ama eberi ete, ‘Mfan̄a baba kiet idụhe nte ke ukọbọ oro . . . ikọtọn̄ọke ke ubak ubak ito akpanikọ oro nte ke mmọ ẹma ẹkan usua eke mme n̄ka ido ukpono “orthodox” oro.’ Se ntan̄-ndian ukeme mme ufọkederi okokpude ndinam, etie nte ukara kemi omokụt unen ndinam nnọ mmọ.” Ke ama okokot ikọ ebiari oro otode ediwak n̄wed ido ukpono, ewetn̄wed emi ama etịn̄ otụk edikpụhọde ubiereikpe oro ke Esop oro ẹkesion̄ode ikpe ẹka onyụn̄ ọdọhọ ete: “Owo ikosioroke uyo ke mme ufọkederi ke ini ẹkekopde ubiereikpe oro.”

[Ndise ke page 163]

John odomo temple eke spirit—mme oku oro ẹyetde aran ẹnyene ndisịm mme edumbet ẹnịmde

[Mme ndise ke page 165]

Utom edifiak mbọp oro Zerubbabel ye Joshua ẹkenamde okowụt nte ke usen Ọbọn̄ akwa n̄kọri ke otu Mme Ntiense Jehovah eyetiene n̄kpri ntọn̄ọ. Mme utọ ufọkutom ẹmi ẹwụtde ke enyọn̄ emi, ẹmi ẹdude ke Brooklyn, New York, ẹkenyene ndidi se ẹtatde akamba akamba man ẹkeme ndiyụhọ mme udọn̄ mmọ

[Mme ndise ke page 166]

Ntịn̄nnịm utom Moses ye eke Elijah ẹkebem iso ẹwụt mme ikan̄ ikan̄ etop ubiomikpe oro ntiense iba ẹmi ẹketan̄ade

[Mme ndise ke page 169]

Nte mme nsat ọkpọ eke Ezekiel ibuot 37, ẹfiak ẹnọ ntiense iba ẹmi uwem kaban̄a utom ukwọrọikọ eyomfịn