Ntuan̄a ye Idara ke N̄kpa Babylon
Ibuot 37
Ntuan̄a ye Idara ke N̄kpa Babylon
1. Didie ke “ndidem isọn̄” ẹdinam n̄kpọ ẹban̄a mbabuat nsobo Akwa Babylon?
N̄KPA Babylon edi eti mbụk ọnọ ikọt Jehovah, edi didie ke mme idụt ẹse emi? John asian nnyịn ete: “Ndien ndidem isọn̄, ẹmi ẹkenamde use ye enye, ẹnyụn̄ ẹdude uwem edinem-edinem [“ẹdude uwem unana iso o-bụt,” NW] ye enye, ẹyetuan̄a ẹnyụn̄ ẹseme enye, ke adan̄aemi mmọ ẹsede nsụn̄ikan̄ emi enye ọfọbọde ke esịt; ẹyeda nsan-nsan ọnọ ndịk ndutụhọ esie, ẹte, Mbọm, mbọm [“Ọdiọk akaha, ọdiọk akaha,” NW], akwa obio, ọkpọsọn̄ obio Babylon! koro ke hour kiet ubiom-ikpe akabuat fi.”—Ediyarade 18:9, 10.
2. (a) Sia edide ndamban̄a nnụk duop eke ididuot unam oro osobo Akwa Babylon, ntak emi “ndidem isọn̄” ẹfụhọde ẹban̄a n̄kpa esie? (b) Ntak emi mfụhọ mfụhọ ndidem oro ẹdade nsannsan ẹkpọn̄ obio emi ẹsobode mi?
2 Nte mme idụt ẹnamde n̄kpọ ekeme nditie n̄kpaidem n̄kpaidem ke ẹkerede ẹban̄a akpanikọ oro nte ke edi ndamban̄a nnụk duop eke ididuot unam oro okosobo Babylon. (Ediyarade 17:16) Edi ke ini Babylon ebede efep, “ndidem isọn̄” nte an̄wan̄ade ẹyedikụt nte enye ekenyenede ufọn ọnọ mmimọ ke ndinam mme owo ẹtie sụn̄ ẹnyụn̄ ẹdu ke nsụkibuot. Mme ọkwọrọ ederi ẹma ẹdọhọ ke ekọn̄ edi edisana n̄kpọ, ẹma ẹnam n̄kpọ nte mbon usịn owo enyịn̄ ke utom ekọn̄, ẹnyụn̄ ẹkwọrọ ikọ ẹkabade n̄kparawa owo esịt ẹdọn̄ ke udịmekọn̄. Ido ukpono ama owụt abian̄a abian̄a edinen ido emi mme oburobụt andikara ẹkedịbede ke edem ẹfịk mme usụhọde owo. (Men Jeremiah 5:30, 31; Matthew 23:27, 28 domo.) Nte ededi, tịmfiọk ete ke ndidem ẹmi ẹkopde mfụhọ mi ẹda nsannsan idahaemi ẹkpọn̄ obio nsobo oro. Mmọ isan̄ake ikpere isịm udomo oro ẹkpen̄wamde enye. Mmọ ẹfụhọ ndikụt enye ebede efep, edi mmọ ifụhọke isịm udomo oro ẹkpesịnde idem ke afanikọn̄ ke ibuot esie.
Mbonurua Ẹtuan̄a Ẹnyụn̄ Ẹfụhọ
3. Mmanie en̄wen ẹtuan̄a ẹban̄a edibe oro Akwa Babylon ebede efep, ndien nso ntak kaban̄a emi ke John ọnọ?
3 Idịghe ndidem isọn̄ ikpọn̄ ẹtuan̄a ẹban̄a edibe oro Akwa Babylon ebede efep. “Mbonurua isọn̄ n̄ko ẹyetuan̄a, ẹnyụn̄ ẹseme ẹban̄a enye, koro owo eke edepde n̄kpọ-urua mmọ mîdụhe aba; n̄kpọ-urua o-gold, ye silver, ye ọsọn̄-urua itiat, ye pearl, ye eti linen, ye purple, ye silk, ye ididuot ọfọn̄; ye kpukpru mfuọn̄-mfuọn̄ eto, ye kpukpru n̄kpọ eke ẹdade nnụk-enịn, ye ọsọn̄-urua eto, ye okpoho, ye ukwak, ye marble, ẹnam; ye cinnamon, ye balsam, ye ufuọn̄n̄kpọ, ye myrrh, ye frankincense, ye wine, ye aran, ye eti ndomuyo, ye ibokpot, ye ufene, ye erọn̄; ye enan̄-mbakara, ye ukpat-n̄kpọ, ye ikpọkidem owo, ye ukpọn̄ owo. Mbun̄wụm eke esịt fo amade ẹmebe ẹkpọn̄ fi [Akwa Babylon]; kpukpru ọsọn̄urua ye ediye n̄kpọ fo ẹmetak, owo idinyụn̄ ikwe mmọ aba.”—Ediyarade 18:11-14.
4. Ntak emi “mbon-urua” ẹtuan̄ade ẹnyụn̄ ẹfụhọde ẹban̄a n̄kpa Akwa Babylon?
4 Ih, Akwa Babylon ekedi n̄kpet n̄kpet ufan ye eti owo urua ọnọ imọ imọ mbonurua. Ke uwụtn̄kpọ, ufọkidụn̄ mme monk, ufọkidụn̄ mme nun, ye mme ufọkederi ke Christendom ke ofụri isua ikie ẹmi ẹkebede ẹma ẹkọ uwak ibat gold, silver, mme ọsọn̄urua itiat, mme ọsọn̄urua eto, ye mme orụk inyene obụkidem eken ẹbon. Adianade do, edidiọn̄ ido ukpono owụt idem ke udep n̄kpọ otịme otịme ye ukpammịn unana mfaraidem oro asan̄ade ye usọrọ Christmas oro mînọhọ Christ ukpono ye mme inua-okot ndisana usen eken. Mme isụn̄utom Christendom ẹma ẹfaha ẹdụk mme nsannsan idụt, ẹsiakde mbufa urua ẹnọ “mbon-urua” ererimbot emi. Ke Japan eke ọyọhọ isua ikie-17, ido ukpono Catholic, emi akasan̄ade ye mbonurua edi, ama akam abuana ke ekọn̄ unyan̄a isọn̄. Ke obụkde aban̄a ekọn̄ ubiere eneni oro ẹken̄wanade ke ibibene ọkpọsọn̄ ebietidụn̄ Osaka, The Encyclopædia Britannica ọdọhọ ete: “Mbonekọn̄ Tokugawa ẹma ẹfiọhọ idemmọ nte in̄wanade ye asua emi akadade cross ye mbiet Andinyan̄a ye eke St James, kpa etubom edisana owo Spain, abana mme ọfọn̄ etakubom esie.” N̄ka emi akakande mi ama ọkọbọ, okonyụn̄ ayak esisịt ndisọhi ido ukpono Catholic mfep ke idụt oro. Ufọkederi ndibuana ke mme mbubehe ererimbot mfịn ke ukem usụn̄ oro idinọhọ enye edidiọn̄ baba kiet.
5. (a) Didie ke uyo otode enyọn̄ akaiso etịn̄ aban̄a mfụhọ “mbon-urua” ẹmi? (b) Ntak emi mbonurua oro n̄ko ‘ẹdade nsannsan’?
5 Uyo otode enyọn̄ akaiso ọdọhọ ete: “Mbonurua ke mme n̄kpọ ẹmi, ẹmi ẹkabarede ẹforo oto ke obio oro, ẹyeda nsan-nsan ọnọ ndịk ndutụhọ esie, ẹtuan̄a ẹnyụn̄ ẹseme, ẹte Mbọm, mbọm, akwa obio, emi ekesịnede linen, ye purple, ye ididuot ọfọn̄, onyụn̄ adade gold ye ọsọn̄-urua itiat ye pearl abana idem! koro ke hour kiet inyene eke ẹwakde ntem ẹma ẹkabade ẹkpu.” (Ediyarade 18:15-17a) Ye nsobo Akwa Babylon, “mbon-urua” ẹmi ẹma ẹseme ẹban̄a editaba oro mmọ ẹtabade nsan̄aurua mmọ. Ke akpanikọ, “mbọm, mbọm” mmọ. Nte ededi, tịmfiọk ete ke ntak eseme mmọ ke ofụri ofụri edi ibụk ye nte ke mmọ—ukem nte ndidem oro—‘ẹda nsannsan.’ Mmọ isan̄ake ikpere isịm udomo oro ẹkpenọde Akwa Babylon un̄wam ekededi.
6. Didie ke uyo otode enyọn̄ etịn̄ aban̄a mfụhọ mme etubom ubom ye eke mme awat-inyan̄, ndien ntak emi mmọ ẹtuan̄ade?
6 Mbụk emi akaiso ete: “Ndien kpukpru etubom ubom ye mmọ emi ẹyode ke inyan̄, ye mbon uwat, ye kpukpru mme ebịn mbubịne ke inyan̄, ẹda nsan-nsan ẹse nsụn̄ikan̄ emi enye ọfọbọde ke esịt, ẹfiori ẹte, Ewe obio etie nte akwa obio? Mmọ ẹnyụn̄ ẹwobi ntọn̄ ẹduọk ke ibuot, ẹsio n̄kpo, ẹtuan̄a ẹnyụn̄ ẹfụhọ, ẹte, Mbọm, mbọm, akwa obio, emi akanamde kpukpru mme enyene ubom ke akpa ẹforo oto ke ediduọk inyene esie! Ke hour kiet ẹma ẹnam enye odu ke ndobo.” (Ediyarade 18:17b-19) Babylon eset ekedi obio mbubịne, ama onyụn̄ enyene akamba udịm udịm ubom. Kpasụk ntre, Akwa Babylon anam ekese mbubehe ebe ke “ediwak mmọn̄” ẹdide ikọt esie. Emi anam utom odu ọnọ ediwak mbon oro ẹdude ke idak ido ukpono esie. Nso ntakurua ke nsobo Akwa Babylon edidi ntem ọnọ mmọemi! Ebiet en̄wen oro n̄kpọ udu-uwem otode ididụhe aba nte enye tutu amama.
Ndidara ke Ntak Nsobo Esie
7, 8. Didie ke uyo otode enyọn̄ ada etop esie aban̄ade Akwa Babylon osịm ata utịt, ndien mmanie ẹdinam n̄kpọ ẹban̄a ikọ ẹmi?
7 Ke ini mbon Media ye mbon Persia ẹkedorode Babylon eset ẹduọk, Jeremiah ebede ke prọfesi ama ọdọhọ ete: “Ndien enyọn̄ ye isọn̄ ye kpukpru se idude mmọ ke esịt, ẹyekwọ ẹban̄a Babylon.” (Jeremiah 51:48) Ke ini ẹsobode Akwa Babylon, uyo otode enyọn̄ ada etop esie osịm ata utịt, etịn̄de aban̄a Akwa Babylon ete: “Ẹdara ẹban̄a enye O heaven, ye mbufo nti ikọt Abasi ye mme apostle ye mme prophet, koro Abasi ama ekpe ikpe ibuot mbufo ye enye.” (Ediyarade 18:20) Jehovah ye mme angel ẹyedat esịt ndikụt nsobo akani asua Abasi, kpasụk ntre ke edidi ye mme apostle ye mme prọfet Christian eke akpa isua ikie, ẹmi ẹma ẹkenam ẹset etisịm idahaemi, ẹma ẹkenyụn̄ ẹda itie mmọ ke ndutịm eke mbiowo-24 oro.—Men Psalm 97:8-12 domo.
8 Ke akpanikọ, kpukpru “nti ikọt Abasi”—edide ẹma ẹnam mmọ ẹset ẹka heaven m̀mê ẹsụk ẹdodu uwem ke isọn̄—ẹyesio n̄kpo idara, kpa ntre ke akwa otuowo ẹmi ẹbuanade ye mmọ ẹdidara. Nte ini akade, ẹyenam kpukpru mme anam-akpanikọ eke eset ẹset ke n̄kpa ẹdụk obufa editịm n̄kpọ, ndien mmọ n̄ko ẹyebuana ke idara oro. Ikọt Abasi ikodomoke ndisio mme andikọbọ eke nsunsu ido ukpono ẹmi usiene. Mmọ ẹma ẹti mme ikọ Jehovah oro: “Jehovah ete, Usiene enyene Mi, Ami nyesio usiene.” (Rome 12:19; Deuteronomy 32:35, 41-43) Ih, idahaemi Jehovah omosio usiene. Eyedi ẹma ẹsio usiene ke kpukpru uduọkiyịp emi Akwa Babylon ọkọduọkde.
Ndiduọk Akwa Itiat Ukọk-Ibokpot
9, 10. (a) Nso ke ọkpọsọn̄ angel oro anam onyụn̄ etịn̄ idahaemi? (b) Nso edinam ebietde enyeoro ọkpọsọn̄ angel oro ke Ediyarade 18:21 akanamde, ikada itie ke eyo Jeremiah, ndien nso ke enye ọkọnọ ubiọn̄ aban̄a? (c) Nso ke edinam eke ọkpọsọn̄ angel oro John okokụtde ọnọ ubiọn̄ aban̄a?
9 Se John afiakde okụt ọsọn̄ọ nte ke ubiereikpe Jehovah ke idem Akwa Babylon edi akpatre: “Ekem ọkpọsọn̄ angel emen itiat emi etiede nte akwa itiat ukọk-ibokpot, ọduọk ke inyan̄, onyụn̄ ọdọhọ ete, Ntem ke ẹdisio akwa obio Babylon ẹduọk ke ọkpọsọn̄ iduọ, ndien idikwe enye aba.” (Ediyarade 18:21) Ke eyo Jeremiah, ẹma ẹnam mbiet edinam ntre ye okopodudu n̄kpọ oro enyenede se ọwọrọde ke ntịn̄nnịm ikọ. Ẹma ẹnọ Jeremiah odudu spirit ndiwet “ofụri idiọkn̄kpọ eke ẹdisịmde Babylon” nsịn ke n̄wed kiet. Enye ama ayak n̄wed oro ọnọ Seraiah onyụn̄ ọdọhọ enye anam isan̄ aka Babylon. Do, ke etienede mme item Jeremiah, Seraiah ama okot ikọ otụk obio oro ete: “Afo, O Jehovah, ọdọhọ ikọ otụk ebiet emi, ete iyesịbe enye ifep, tutu owo eke odụn̄de ke esịt idụhe, edide owo onyụn̄ edide ufene; koro enye eyedi nsinsi ndon.” Seraiah ndien ama ada itiat etebe adian ke n̄wed oro onyụn̄ otop enye esịn ke akpa Euphrates, ọdọhọde ete: “Babylon eyeden̄ ntem, idinyụn̄ itoho [do idi] ke idiọkn̄kpọ emi ami ndade ntiene enye.”—Jeremiah 51:59-64.
10 Editop n̄wed oro ye itiat ẹtebede ẹdian nsịn ke akpa oro ekedi ubiọn̄ nte ke Babylon eyesop, idifiakke iwọrọ idi tutu amama. Apostle John ndikụt ọkpọsọn̄ angel anamde mbiet edinam ntre ke ukem usụn̄ oro edi okopodudu ubiọn̄ nte ke uduak oro Jehovah aduakde aban̄a Akwa Babylon eyesu. Ọyọhọ ọyọhọ ndon idaha Babylon eset etie ntiense mfịn ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄ aban̄a se iditịbede inọ nsunsu ido ukpono ke n̄kpet n̄kpet ini iso.
11, 12. (a) Didie ke ọkpọsọn̄ angel oro etịn̄ ikọ idahaemi ọnọ Akwa Babylon? (b) Didie ke Jeremiah eketịn̄ prọfesi aban̄a ọsọn̄ibuot Jerusalem, ndien nso ke emi akada aban̄a ke usen nnyịn?
11 Ọkpọsọn̄ angel oro etịn̄ ikọ idahaemi ọnọ Akwa Babylon, ọdọhọde ete: “Owo idikopke aba mme ebre harp ye mme ọkwọ-ikwọ ye mme ofri-ifiom ye mme ofri-ukotowo, nte ẹnamde uyom ke esịt fo; idinyụn̄ ikwe aba mbon-usọ, eke ẹnamde ubọk-usọ ekededi, ke esịt fo; idinyụn̄ ikopke aba uyom itiat ukọk-n̄kpọ ke esịt fo; un̄wana utuenikan̄ idinyụn̄ iyamake aba ke esịt fo; owo idinyụn̄ ikopke aba uyo ebe-ndọ ye n̄wan-ndọ ke esịt fo. Koro mbon-urua fo ẹkedi mbọn̄ isọn̄; afo ama onyụn̄ ada ido idiọn̄ fo abian̄a kpukpru mme idụt.”—Ediyarade 18:22, 23.
12 Ke ido edimen ndomo, Jeremiah ama etịn̄ prọfesi aban̄a Jerusalem ọsọn̄ibuot ete: “Nyesio uyom idara ye uyom mbre, uyo ọdọ-an̄wan ye uyo an̄wanndọ, ye uyom itiat ukọk-ibokpot, ye un̄wana utuenikan̄ mfep ke esịt. Ofụri obio emi eyenyụn̄ akabade edi se ẹsobode ẹnyụn̄ ẹbiatde.” (Jeremiah 25:10, 11) Nte akpan ubak Akwa Babylon, Christendom eyekabade edi ndon emi uwem mîdụhe, nte ndon ndon idaha Jerusalem okowụtde ata in̄wan̄în̄wan̄ ke 607 M.E.N. ama ekebe. Christendom oro inikiet akadarade edifọn edifọn onyụn̄ ọyọhọde ye uyom ofụri usen eyekụt idemesie nte ẹkande ẹnyụn̄ ẹkpọn̄de imọ.
13. Nso mbabuat ukpụhọde iditịbe inọ Akwa Babylon, ndien nso idi utịp ke idem “mbon-urua” esie?
13 Ke akpanikọ, nte angel oro etịn̄de mi ọnọ John, kpukpru ikpehe Akwa Babylon ẹyekpụhọde nte okopodudu ukara ofụri ererimbot akabarede edi nsatnsat ndon oro ebietde desert. “Mbon-urua” esie, ẹsịnede ikpọ mme enyene okụk barasuene, ẹma ẹda ido ukpono esie ẹnam ufọn ẹnọ idemmọ m̀mê ẹdade nte itie-udịbe, ndien mme ọkwọrọ ederi ẹma ẹkụt nte edibuana itie uwọrọetop ye mmọ ọnọde ufọn. Edi mbonurua oro idinyeneke Akwa Babylon nte nsan̄a mmọ aba. Enye ididaha mme ndedịbe edinam ido ukpono esie ibian̄a mme idụt isọn̄ aba.
Enyene-Ndịk Uduọkiyịp
14. Nso ntak ke ọkpọsọn̄ angel oro ọnọ kaban̄a ubiereikpe Jehovah oro edide ọkpọsọn̄, ndien nso mbiet ikọ ke Jesus eketịn̄ ke ini enye okodude ke isọn̄?
14 Ke akpatre, ọkpọsọn̄ angel emi etịn̄ ntak emi Jehovah ebierede ikpe ọnọ Akwa Babylon ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄ ntre. Angel oro ọdọhọ ete: “Ndien ke obio emi ẹma ẹkụt iyịp mme prophet ye nti ikọt Abasi, ye iyịp kpukpru mmọ emi owo ẹkewotde ke isọn̄.” (Ediyarade 18:24) Ke ini okodude ke isọn̄, Jesus ama ọdọhọ mme adaiso ido ukpono ke Jerusalem ete ke mmọ ẹma ẹnyene ubiomikpe ke “ofụri edinen iyịp ẹmi ẹduọkde ke isọn̄ . . . ọtọn̄ọde ke iyịp edinen Abel” akaiso. Nte asan̄ade ekekem, ẹma ẹsobo n̄kakwan̄a emana oro ẹfep ke 70 E.N. (Matthew 23:35-38) Mfịn, emana mbon ido ukpono efen enyene ubiomikpe iyịp ke enye ndikọbọ mme asan̄autom Abasi.
15. Didie ke Ufọkederi Catholic ke Nazi eke Germany ekenyene ubiomikpe iyịp ke usụn̄ iba?
15 Ke n̄wed esie oro, The Catholic Church and Nazi Germany, Guenter Lewy ewet ete: “Ke ini ẹkefịkde Mme Ntiense Jehovah ke Bavaria ke April 13 [1933] Ufọkederi ama akam onyịme utom emi Ufọkutom Ukpepn̄wed ye Ido Ukpono ọkọnọde enye nditọt owo ekededi ke n̄ka emi, oro osụk etienede ido ukpono emi ẹma ẹkekpan.” Ufọkederi Catholic ke ntem abuana ke nduduọhọ ke ndikọdọn̄ ediwak tọsịn Mme Ntiense ke mme itienna ekikere; ubọk esie ọyọhọ ye iyịp uwem ediwak Ntiense ẹmi ẹkewotde. Ke ini n̄kparawa Ntiense, utọ nte Wilhelm Kusserow, ẹkewụtde ẹte ke mmimọ imekeme ndikpa uko uko ke editop ke ikan̄, Hitler ama ebiere ete ke editop ke ikan̄ n̄wot itịmke ibiak mme andisịn ndidụk ekọn̄ ke ntak ido ukpono; ntre eyeneka Wilhelm, Wolfgang, ke isua 20 ke emana, ama akpa ke ukwak usịbe-ibuot. Ke ukem ini oro, Ufọkederi Catholic ke ekesịn udọn̄ ọnọ n̄kparawa Catholic mbon Germany ndikpa ke ekọn̄ obio emana mmọ. Ubiomikpe iyịp eke ufọkederi edi in̄wan̄în̄wan̄ n̄kpọ ndikụt!
16, 17. (a) Nso ubiomikpe iyịp ke ana ẹmen ẹdori Akwa Babylon ke ibuot, ndien didie ke Ukara pope ekenyene ubiomikpe iyịp kaban̄a mme Jew ẹmi ẹkekpan̄ade ke akpakịp uwotowo eke Nazi? (b) Nso idi usụn̄ kiet emi ẹnyenede ndiduọhọ nsunsu ido ukpono ke ediwot oro ẹwotde ediwak miliọn owo ke ata ediwak ekọn̄ eyomfịn?
16 Nte ededi, prọfesi oro ọdọhọ ete ke iyịp “kpukpru mmọ emi owo ẹkewotde ke isọn̄” ana ọkọbọ Akwa Babylon. Oro enen̄ede edi akpanikọ ke eyo mfịn. Ke uwụtn̄kpọ, sia n̄kari n̄kari ediomi Catholic akan̄wamde ndimenede Hitler ndori ke ukara ke Germany, Ukara pope abuana ke enyene-ndịk ubiomikpe iyịp aban̄ade mme Jew owo miliọn itiokiet oro ẹkekpan̄ade ke akpakịp uwotowo eke Nazi. Adianade do, ke eyo nnyịn, ẹwot mme owo ẹwakde ẹbe miliọn ikie ke ata ediwak ekọn̄. Nte ẹnyene ndiduọhọ nsunsu ido ukpono ke emi? Ih, ke usụn̄ iba.
17 Usụn̄ kiet edi nte ke ediwak ekọn̄ ẹnyene ebuana ye utọk ido ukpono. Ke uwụtn̄kpọ, afai emi okodude ke India ke ufọt mbon Muslim ye mbon Hindu ke 1946-1948 ekedemede oto ido ukpono. Uwem owo ke ediwak tọsịn ikie ẹma ẹtak. En̄wan ke ufọt Iraq ye Iran ke mme iduọk isua 1980 ekenyene ebuana ye utọk isio n̄ka ido ukpono, emi ẹkewotde owo ke ediwak tọsịn ikie. Afai ke ufọt mbon Catholic ye mbon Protestant ke Edem Edere Ireland amada uwem owo ke ediwak tọsịn. Ke anamde ndụn̄ọde ke afan̄ emi, ewetmbụk n̄kpọntịbe oro, C. L. Sulzberger ama ọdọhọ ke 1976 ete: “Edi enyene-ndịk akpanikọ nte ke iso-ọfọn mbahade iba m̀mê se iwakde ikan oro ke otu ekọn̄ ẹmi ẹn̄wanade idahaemi ke ofụri ererimbot ẹdi an̄wan̄wa en̄wan ido ukpono m̀mê enyenede ebuana ye utọk ido ukpono.” Ke akpanikọ, osụk edi ntre ke ofụri ntịme ntịme mbụk Akwa Babylon.
18. Nso idi ọyọhọ usụn̄ iba emi mme ido ukpono ererimbot ẹnyenede ubiomikpe iyịp?
18 Nso idi ọyọhọ usụn̄ iba? Nte Jehovah esede n̄kpọ, mme ido ukpono ererimbot ẹnyene ubiomikpe iyịp sia mîsọn̄ọke ida ikpep mme anditiene mmọ akpanikọ aban̄ade se Jehovah oyomde oto mme asan̄autom esie. Mmọ isọn̄ọke ida ikpep mme owo ite ke ana mme ata andituak ibuot nnọ Abasi ẹkpebe Jesus Christ ẹnyụn̄ ẹwụt ima ẹnọ kiet eken inamke n̄kpọ m̀mê mmọ ẹto idụt ewe. (Micah 4:3, 5; John 13:34, 35; Utom 10:34, 35; 1 John 3:10-12) Sia mme ido ukpono ẹmi ẹnamde Akwa Babylon mîkpepke mme n̄kpọ ẹmi, ẹma ẹdụri ikọt mmọ ẹsịn ke ndutịm ekọn̄ ofụri ererimbot. Emi akana in̄wan̄în̄wan̄ didie ntem ke ekọn̄ ererimbot iba oro ke akpa ubak ọyọhọ isua ikie-20, ẹmi mbiba ẹketọn̄ọde ke Christendom ẹnyụn̄ ẹsụn̄ọde ke ekemmọ mbon ido ukpono ndiwot kiet eken! Edieke kpukpru mmọemi ẹdọhọde ke idi Christian ẹkpekesọn̄ọde ẹyịre ke mme edumbet Bible, ekọn̄ oro ikpakadaha itie tutu amama.
19. Nso enyene-ndịk ubiomikpe iyịp ke Akwa Babylon enyene?
19 Jehovah emen nduduọhọ ke ntak kpukpru uduọkiyịp ẹmi odori Akwa Babylon ke ukot. Ke ekpedide mme adaiso ido ukpono, akpan akpan mbon oro ẹdude ke Christendom, ẹma ẹkpep ikọt mmọ akpanikọ Bible, utọ akpakịp uduọkiyịp oro ikpeketịbeke. Ke akpanikọ, ndien, ke usụn̄ emi m̀mê oko, ana Akwa Babylon—akwa akpara ye ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono oro—anam ibat ọnọ Jehovah, ikụreke ke “iyịp mme prọfet ye nti ikọt Abasi” ẹmi enye ọkọkọbọde onyụn̄ owotde, edi n̄ko ke iyịp “kpukpru mmọ emi owo ẹkewotde ke isọn̄.” Akwa Babylon ke akpanikọ enyene enyene-ndịk ubiomikpe iyịp. Edidi n̄kpọ ubọhọ ke ini akpatre nsobo esie adade itie!
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Ekebe ke page 270]
Utịp Ukan̄ Mbuọtidem
Guenter Lewy ewet ke n̄wed esie oro The Catholic Church and Nazi Germany ete: “Ke ekpedide Ido Ukpono Catholic mbon Germany ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ama ọsọn̄ọ eyịre ke ubiere edibiọn̄ọ ukara Nazi, ekeme ndidi mbụk ererimbot ekpedi ata isio isio. Idem edieke en̄wan emi okpokokpude ofụri ofụri ndikan Hitler nnyụn̄ n̄kpan ofụri ediwak ubiatibet esie, ke ekikere emi ẹkpekemenede eti ido Ufọkederi ke enyọn̄ akamba akamba. N̄kpan̄a owo ke utọ edibiọn̄ọ oro okpokokpon, nte mfan̄a mîdụhe, edi uwem mme owo oro ẹkpekewade mi ekpekedi se ẹnamde ẹnọ akakan ntak. Ke mbio-obio esie mîkpọkọnọhọ enye ibetedem, ekeme ndidi Hitler ikpekedehedei ika ekọn̄ ndien ẹkpekenyan̄a uwem ediwak miliọn owo. . . . Ke ini ediwak tọsịn mbon Germany ẹmi ẹkebiọn̄ọde ukara Nazi ẹkedide se ẹtụhọrede ẹwot ke mme itienna ekikere Hitler, ke ini ẹkewotde mme ọfiọkn̄kpọ owo Poland, ke ini mbon Russia ediwak tọsịn ke mme itie ikie ẹkekpan̄ade ke ntak ẹkenamde n̄kpọ ye mmọ nte Untermenschen [mme usụhọde owo] mbon Slav, ye ke ini ẹkewotde owo 6,000,000 ke ntak mmọ ‘mîkedịghe mbon Aryan,’ ikpọ owo Ufọkederi Catholic ke Germany ẹma ẹn̄wam ukara oro ndinam ubiatibet ẹmi akakaiso. Pope ke Rome, kpa adaibuot n̄kan̄ spirit ye akakan andikpep Ufọkederi Roman Catholic n̄kpọ mban̄a ido uwem, ama odop uyo.”—Page 320, 341.
[Ndise ke page 268]
“Mbọm, mbọm,” ndidem ẹdọhọ ntre
[Ndise ke page 268]
“Mbọm, mbọm,” mbonurua ẹdọhọ ntre
