1-3. (a) Ntak emi eka esinamde eyen esie asana onyụn̄ eye? (b) Ntak emi Jehovah oyomde ikọt esie ẹsana, ndien nso inam nnyịn iyom ndisana ke enyịn Abasi?

EKA ke etịm ekpri eyen esie erenowo idem man asan̄a ye enye ọwọrọ; enye eyet eyen oro mmọn̄ onyụn̄ esịne enye ediye ọfọn̄ oro asanade. Enye ọfiọk ke eyen imọ idisọpke idọn̄ọ edieke enye asanade idem, onyụn̄ ọfiọk ke nte enye etiede ayanam ẹtoro m̀mê ẹtre nditoro imọ ye ete esie.

² Jehovah, Ete nnyịn, oyom ikọt esie ẹsana. Bible ọdọhọ ete: “Afo eyenịm idemfo ke edisana ye owo eke asanade.” *  (Psalm 18:26) Jehovah ama nnyịn; enye ọfiọk ke nnyịn ndisana idem edi ke ufọn nnyịn. Enye oyom nnyịn Mme Ntiense esie inam mme owo ẹtoro imọ. Nnyịn ndisana idem nnyụn̄ ndu eti uwem idiyakke ẹtịn̄ idiọk ẹdian enye, edi ayanam ẹnọ enye ubọn̄ ẹnyụn̄ ẹtoro edisana enyịn̄ esie.​—Ezekiel 36:22; kot 1 Peter 2:12.

³ Ndifiọk ke Abasi ama mbon oro ẹsanade ayanam nnyịn isana. Sia imade Jehovah, iyom nte idude uwem anam mme owo ẹkpono enye, inyụn̄ iyom enye aka iso ama nnyịn. Ẹyak ise ntak emi anade isana, ise se ndisana ke enyịn Abasi ọwọrọde, ye nte ikpasanade idem. Se idinemede ayanam ikụt m̀mê odu itie emi anade inam ọfọn akan nte inamde idahaemi.

4, 5. (a) Nso idi akpan ntak emi anade nnyịn isana? (b) Didie ke mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde ẹwụt ke enye asana?

⁴ Jehovah enịm uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn, enye esịn Bible ọdọhọ ‘idi mme andikpebe Abasi.’ (Ephesus 5:1) Akpan ntak emi anade nnyịn isana edi ke Jehovah Abasi emi ituakde ibuot inọ asana, anana ndo, onyụn̄ anana ntọi.​—Kot Leviticus 11:​44, 45.

⁵ Se Jehovah okobotde anam idiọn̄ọ ediwak nti edu esie onyụn̄ anam ifiọk ke enye edi edisana Abasi. (Rome 1:20) Jehovah okoyom isọn̄ emi asana onyụn̄ eye se mme owo ẹdụn̄de. Enye ama anam n̄kpọ emi edinamde ofụm ye mmọn̄ asana. Enyene ata nin̄inin̄i mme odu-uwem n̄kpọ emi ẹsinamde isọn̄ nnyịn emi asana. Ke ini mbon emi ẹdiọkde itọn̄ ẹnyụn̄ ẹyomde ufọn idemmọ kpọt ẹyakde aranisọn̄ ọduọhọ m̀mê ẹduọkde n̄kpọ emi esibiatde isọn̄ ye mmọn̄, ntaifiọk ẹsinam mme odu-uwem n̄kpọ emi ẹdei mme n̄kpọ oro tutu ebiet oro asana. Mme odu-uwem n̄kpọ emi ẹwụt ke Jehovah Abasi emi akanamde isọn̄ amama n̄kpọ asana. (Jeremiah 10:12) Akpana nnyịn n̄ko itie ntre.

6, 7. Didie ke Ibet Moses owụt ke Jehovah okoyom mbon oro ẹtuakde ibuot ẹnọ enye ẹsana?

 ⁶ Ọyọhọ ntak iba emi anade isana edi ke Jehovah, Akakan Ọbọn̄ Andikara nnyịn, oyom ikọt esie ẹsana. Ke Ibet oro enye ọkọnọde Israel, akana kpukpru mbon oro ẹtuakde ibuot ẹnọ enye ẹsana. Akana akwa oku eyere mmọn̄ ikaba ke Usen Usio-Isop. (Leviticus 16:​4, 23, 24) Akana mme oku ẹsiyet ubọk ye ukot mbemiso ẹfọpde uwa ẹnọ Jehovah. (Exodus 30:​17-21; 2 Chronicle 4:6) Ibet oro ama asiak n̄kpọ nte n̄kpọ 70 emi ẹkesinamde owo edehe inyụn̄ iyakke owo odot nditiene ntuak ibuot nnọ Abasi. Ikanaha eyen Israel emi edehede etiene mbon eken atuak ibuot ọnọ Abasi, sia emi ama ekeme ndinam ẹwot enye. (Leviticus 15:31) Akana ‘ẹwot’ owo ekededi emi edehede edi imaha ndinam idemesie asana, ekpededi n̄kukụre se akpakanade enye anam ekedi ndiyere mmọn̄ nnyụn̄ nyet ọfọn̄ esie.​—Numbers 19:​17-20.

⁷ Kpa ye oro Jehovah mîdọhọke inịm Ibet Moses, Ibet oro anam ifiọk nte Jehovah esisede n̄kpọ onyụn̄ owụt ke enye oyom mbon oro ẹtuakde ibuot ẹnọ enye ẹsana. Jehovah ikpụhọkede. (Malachi 3:6) Utuakibuot emi “asanade mînyụn̄ ideheke” kpọt ke enye ama. (James 1:27) Ntre ana ifiọk se enye oyomde nnyịn inam.

8. Siak akpan n̄kpọ inan̄ emi Jehovah oyomde asana ke enyịn esie.

⁸ Bible ndidọhọ nnyịn isana iwọrọke yak isana idem kpọt. Ana isana ke enyịn Abasi ke se ededi emi inamde ke uwem. Enyene akpan n̄kpọ inan̄ emi Jehovah oyomde asana ke enyịn esie​—ana utuakibuot nnyịn asana, ekikere nnyịn asana, uwem nnyịn asana, inyụn̄ isana idem. Yak ineme n̄kpọ inan̄ emi.

9, 10. Ewe utuakibuot isana ke enyịn ata Abasi, ndien nso ke ata mme Christian mîsinamke?

⁹ Ana utuakibuot nnyịn asana. Utuakibuot oro owo mîdaha  n̄kpọ ye ido mme okpono nsunsu abasi idibuak asana ke enyịn Jehovah Abasi. Ini nditọ Israel ẹkeyomde ndikpọn̄ Babylon mfiak nnyọn̄ Jerusalem, akana mmọ ẹnam item Abasi emi: “Ẹwọn̄ọ do, ẹkûtụk n̄kpọ ndek baba kiet; . . . ẹnam idem mbufo asana.” (Isaiah 52:11) Akpan ntak emi mmọ ẹkefiakde ẹnyọn̄ọ ekedi man ẹfiak ẹketuak ibuot ẹnọ Jehovah nte ẹkesituakde. Akana mmọ ẹnam n̄kpọ esie nte enye oyomde; ikanaha mmọ ẹda ukpepn̄kpọ ye ido ukpono abasi mbon Babylon ẹdibuak ye eke mmọ.

¹⁰ Ana nnyịn n̄ko ikpeme mbak nnyịn idida ido ukpono Abasi emi mînenke idibuak ye eke nnyịn. (Kot 1 Corinth 10:21.) Ana inen̄ede ikpeme sia ukpepn̄kpọ mbon emi ẹtuakde ibuot ẹnọ nsunsu abasi omụm isọn̄ mfịn etieti. Ediwak ido, usọrọ, ye mme n̄kpọ emi ẹsinamde ke nsio nsio obio asan̄a n̄kpọ ye nsu emi ẹsikpepde mme owo ẹte ke owo ama akpa ke esika ebiet en̄wen okodu uwem. (Ecclesiastes 9:​5, 6, 10) Ata mme Christian isitieneke inam n̄kpọ ekededi emi nsunsu ukpepn̄kpọ anamde mbio obio mmọ ẹnam. * Nnyịn idiyakke mme owo ẹnam nnyịn ituak ibuot inọ Abasi nte mmọ ẹkerede utu ke ndinam nte Abasi oyomde.​—Utom 5:29.

11. Ndidu edisana uwem esịne nso, ndien ntak emi ọfọnde inam oro?

¹¹ Ana inam uwem nnyịn asana. Emi esịne ndifep idem ye kpukpru orụk use. (Kot Ephesus 5:5.) Enen̄ede ọfọn idu edisana uwem. Nte idikụtde ke ibuotikọ oro etienede, ana ‘ifehe ikpọn̄ use’ edieke iyomde Abasi aka iso ama nnyịn. Mbon oro mîmaha ndikabade esịt n̄kpọn̄ use “ididaha obio ubọn̄ Abasi inyene.” (1 Corinth 6:​9, 10, 18) “Mbubiam ido mmọ [asabade] mmọ” ke enyịn Abasi. Edieke mmọ mîkabakede esịt, ‘udeme mmọ edidi udiana n̄kpa.’​—Ediyarade 21:8.

12, 13. Se isikerede ekeme ndinam nnyịn inam nso, ndien nso idin̄wam nnyịn ikere nti n̄kpọ?

 ¹² Ana inam ekikere nnyịn asana. Isiwak ndinam se ikerede. Edieke isimade ndikere n̄kpọ emi mîfọnke, ebebịghi awawara, iyanam idiọkn̄kpọ. (Matthew 5:28; 15:​18-20) Edi edieke isikerede nti n̄kpọ, idinam nti n̄kpọ. (Kot Philippi 4:8.) Nso idin̄wam nnyịn isikere nti n̄kpọ, inam esịt nnyịn asana? Akpa, inaha ida n̄kpọ ekededi emi ekemede ndinam nnyịn ikere ndiọi n̄kpọ inem idem esịt. * Ọyọhọ iba, ọfọn ikpep Ikọ Abasi kpukpru ini man anam isikere nti n̄kpọ.​—Psalm 19:​8, 9.

¹³ Edieke iyomde Abasi aka iso ama nnyịn, ana ituak ibuot inọ enye nte enye oyomde, idu eti uwem, inyụn̄ isikere nti n̄kpọ. Ẹnen̄ede ẹneme n̄kpọ ita emi ke nsio nsio ibuotikọ ke n̄wed emi. Edi yak ineme ọyọhọ n̄kpọ inan̄, oro edi, ndisana idem.

14. Ntak emi usanaidem mîdịghe n̄kpọ emi ebehede enyene-idem kpọt?

¹⁴ Owo emi asanade idem esikama idemesie ye ebiet emi enye odụn̄de asana. Ndi akpana owo ekere ke n̄kpọ usanaidem emi edi mbubehe idem imọ, ke ibeheke owo en̄wen? Asan̄autom Jehovah idikereke n̄kpọ ntre. Nte ima iketetịn̄, nnyịn ndisana idem ebehe Jehovah sia emi ekeme ndinam ẹtoro m̀mê ẹtre nditoro enye, onyụn̄ edi ke ufọn nnyịn n̄ko. Kere ban̄a uwụtn̄kpọ oro ikọnọde ke ntọn̄ọ. Edieke eyenọwọn̄ esidehede idem m̀mê etiede nsuahade nsuahade kpukpru ini, ndi ukpûbụpke m̀mê anie edi ete ye eka esie? Nnyịn iyomke nte ikamade idem m̀mê nte idude uwem esuene Ete nnyịn eke heaven m̀mê anam mme owo ẹse etop oro ikwọrọde ke usụhọde. Ikọ Abasi ọdọhọ  ete: “Nnyịn inịmke baba n̄kpọ iduọ kiet, mbak ẹdikụt ndudue ẹnọ utom nnyịn; edi ke kpukpru usụn̄ nnyịn imowụt ke idi mme asan̄autom Abasi.” (2 Corinth 6:​3, 4) Nso idin̄wam nnyịn ika iso isana idem?

15, 16. Ndisana idem esịne nso, ndien ọfọn̄ nnyịn ekpesitie didie?

¹⁵ Usanaidem ye ukamaidem. Kpa ye oro owo mînamke n̄kpọ ukem ukem ke kpukpru ebiet, nnuenubọk mînyụn̄ idịghe ukem, kpukpru nnyịn imosụk ikeme ndinyene suọp ye mmọn̄ oro ekemde se iyerede kpukpru usen man nnyịn ye nditọ nnyịn isana. Usanaidem esịne ndida suọp ye mmọn̄ nyet ubọk mbemiso idiade udia m̀mê itụkde n̄kpọ udia, iyet ke ini inyọn̄de itie uken̄idem ye ke ini ikpụhọde nsekeyen iba. Ndida mmọn̄ ye suọp nyet ubọk isiyakke owo ọsọp ọdọn̄ọ onyụn̄ ekeme ndinyan̄a owo. N̄kpọ ntem esinam n̄kpri unam udọn̄ọ emi esinamde owo  ọdọn̄ọ utọrọ okûbe owo. Ke mme obio oro mme owo mînyeneke itie uken̄idem emi ẹsịnde mmọn̄ esan̄ukwak, ẹkeme nditịbi isọn̄ mbụk ndek nte nditọ Israel ẹkesinamde ke eset.​—Deuteronomy 23:​12, 13.

¹⁶ Ọfọn isiyet ọfọn̄ nnyịn kpukpru ini man asana onyụn̄ eye. Owo idọhọke ke ana mme Christian ẹsịne ọsọn̄urua ọfọn̄ m̀mê mbufa ọfọn̄ oro ẹsion̄ode ẹdi, edi akpana ọfọn̄ mmọ eye, asana, onyụn̄ owụt iso o-bụt. (Kot 1 Timothy 2:​9, 10.) Inamke n̄kpọ m̀mê idụn̄ ke m̀mọ̀n̄, iyom nte ikamade idem anam “ukpepn̄kpọ Abasi, Andinyan̄a nnyịn, enyene uku.”​—Titus 2:10.

17. Ntak emi ikpanamde ufọk ye n̄kann̄kụk nnyịn asana onyụn̄ eye?

¹⁷ Ufọk ye n̄kann̄kụk nnyịn. Ekpededi nnyịn idụn̄ke ke akamba ufọk m̀mê ke ufọk emi ẹnen̄erede ẹbana, ana isụk inam enye asana onyụn̄ eye nte ukeme nnyịn edide. Edieke edide isiwat ke moto ika mbono esop ye ukwọrọikọ, ana isịn ukeme inam esịt ye idem moto oro asana. Ọfọn iti ke edieke ufọk ye n̄kann̄kụk nnyịn asanade, ke oro ayanam mme owo ẹtịn̄ nti ikọ ẹban̄a Abasi oro ikponode. Idem n̄kpọ, n̄kọ nnyịn isikpep mme owo ke Jehovah edi edisana Abasi, ke enye “[oyosobo] mbon oro ẹbiatde isọn̄,” ndien ke Obio Ubọn̄ esie ọmọn̄ ananam isọn̄ emi akabade Paradise. (Ediyarade 11:18; Luke 23:43) Iyom ufọk nnyịn ye se inyenede anam mme owo ẹkụt ke imọtọtọn̄ọ ndisana idem nte edidide ini oro.

18. Nso idiwụt ke nnyịn idaha Ufọkmbono Obio Ubọn̄ nnyịn ibre mbre?

¹⁸ Itie isisopde idem ikpono Abasi. Ima emi imade Jehovah esinam itịm Ufọkmbono Obio Ubọn̄ nnyịn ikama, sia do ke isisop idem ikpono ata Abasi. Iyom mbufa owo emi ẹdide mbono esop nnyịn ẹma itie emi isopde idem ikpono Abasi. Ọfọn inam enye asana inyụn̄ idiọn̄ se ibiarade man enye eye kpukpru ini. Edieke inamde ofụri se ikekeme man Ufọkmbono Obio Ubọn̄ nnyịn asana, ọwọrọ nnyịn  idaha enye ibre mbre. Nnyịn ibat ke edi ata n̄kpọ ukpono nditiene nda ini nnyịn nyet, ‘ndiọn̄ nnyụn̄ nnam ufọk Jehovah ọfọn.’ (2 Chronicle 34:10) Ọfọn inam Itie Mbono nnyịn m̀mê itie en̄wen emi inịmde n̄kpri ye ikpọ mbono nnyịn asana n̄ko.

19. Edieke iyomde ndika iso, nsana nso ke mînaha inam, ndien didie ke Bible ekeme ndin̄wam nnyịn?

¹⁹ Edieke iyomde ndisana idem, inaha inam n̄kpọ oro esisabarede owo m̀mê emi esinamde owo edehe, utọ nte ndin̄wọn̄ sika, ndin̄wọn̄ mmịn mbe ubọk, ye ndida n̄kpọsọn̄ ibọk ke idiọk usụn̄. Bible isiakke kpukpru ndek ndek ido ye mbubiam ido ye mme edinam emi ẹsisabarede owo, emi ẹyọhọde ererimbot emi, edi enye etịn̄ mme n̄kpọ emi ẹkemede ndin̄wam nnyịn ifiọk nte Jehovah esede utọ n̄kpọ oro. Ima oro imade Jehovah esinam inam se enye amade sia imọfiọk nte enye esede nsio nsio n̄kpọ. Ẹyak ise itie Bible ition emi ẹkemede ndin̄wam nnyịn.

20, 21. Nso ke Jehovah mîyomke nnyịn inam, ndien nso idi ata akpan ntak emi anade ikop item esie?

²⁰ “Sia nnyịn inyenede mme un̄wọn̄ọ emi, ndima, ẹyak nnyịn iyet kpukpru se isabarede obụkidem ye spirit ifep ke idem nnyịn, inam edisana idaha nnyịn ọfọn ama ke edibak Abasi.” (2 Corinth 7:1) Jehovah iyomke inam n̄kpọ ekededi emi ekemede ndisabade nnyịn, m̀mê emi mîdiyakke nnyịn ikere n̄kpọ ọfọn. Ntre inaha inam n̄kpọ ekededi emi esinamde owo enyene mbumehe oro ekemede ndinam owo ọdọn̄ọ m̀mê ndinam ibuot ebe owo.

²¹ Bible etịn̄ akpan ntak emi “[ikpeyetde] kpukpru se isabarede obụkidem.” Udiana Corinth 7:1 oro ọkọtọn̄ọ ntem: “Sia nnyịn inyenede mme un̄wọn̄ọ emi.” Mme un̄wọn̄ọ ewe? Udiana Corinth 6:​17, 18 ọdọhọ ke Jehovah ọn̄wọn̄ọ ete: “Nyadara mbufo. Ndien ami nyedi ete mbufo.” Kere  ise: Jehovah ọn̄wọn̄ọ ke iyekpeme fi, ke iyonyụn̄ ima fi nte emi ete amade eyen esie. Edi Jehovah idinamke emi edieke asabarede “obụkidem ye spirit” fo. Ekpedi ata ndisịme ndiyak ndedehe ido ye edinam adian̄ade fi ọkpọn̄ Jehovah!

22-25. Mme itie Bible ewe ẹkeme ndin̄wam nnyịn ifep ndek ndek ido ye edinam?

²² “Afo enyene ndima Jehovah Abasi fo ke ofụri esịt fo ye ke ofụri ukpọn̄ fo ye ke ofụri ekikere fo.” (Matthew 22:37) Jesus ọkọdọhọ ke n̄kponn̄kan ewụhọ edi emi. (Matthew 22:38) Jehovah odot se imade ke ofụri esịt, ukpọn̄, ye ekikere. Edieke imade enye ntre, nnyịn idinamke n̄kpọ ekededi emi ekemede ndiwot nnyịn m̀mê emi mîdiyakke ikere n̄kpọ ọfọn.

²³ “[Jehovah] ọnọ kpukpru owo uwem ye ibifịk ye kpukpru n̄kpọ.” (Utom 17:​24, 25) Uwem edi enọ Abasi. Sia imade Abasi emi ọnọde nnyịn uwem, ana iwụt ke nnyịn idaha uwem ibre mbre. Nnyịn isinamke n̄kpọ ekededi oro ekemede ndinam nnyịn idọn̄ọ, sia imọfiọk ke ndinam utọ n̄kpọ oro enen̄ede owụt ke owo imaha uwem emi Abasi ọnọde nnyịn.​—Psalm 36:9.

²⁴ “Afo enyene ndima mbọhọidụn̄ fo nte idemfo.” (Matthew 22:39) Ndek ndek ido m̀mê edinam isifịnake owo emi anamde enye kpọt, esifịna mbon en̄wen n̄ko. Ke uwụtn̄kpọ, nsụn̄ikan̄ sika ekeme ndinọ mbon emi mîsin̄wọn̄ke sika udọn̄ọ. Owo emi anamde mbọhọidụn̄ esie ọdọn̄ọ imaha enye nte Abasi ọdọhọde. Utọ owo oro osu nsu edieke enye ọdọhọde ke imama Abasi.​—1 John 4:​20, 21.

²⁵ “Ti mmọ ete ẹsụk ibuot ẹnyụn̄ ẹkop item ẹnọ ukara ye mme enyene-odudu.” (Titus 3:1) Ke ediwak idụt, enyene n̄kpọsọn̄ ibọk emi ibet akpande, utọ nte cocaine. Nnyịn mme ata Christian isinyeneke isinyụn̄ idaha utọ ibọk oro.​—Rome 13:1.

26. (a) Nso ke ikpanam man Abasi aka iso ama nnyịn? (b) Ntak emi ndisana ke enyịn Abasi edide mfọnn̄kan n̄kpọ emi owo akpanamde?

 ²⁶ Edieke iyomde Abasi aka iso ama nnyịn, ana isana ke kpukpru usụn̄, idịghe ke usụn̄ kiet m̀mê iba kpọt. Imọdiọn̄ọ ke kpa ye oro mîmemke nditre mme ido ye edinam emi ẹsabarede owo m̀mê ẹnamde owo edehe, ke imosụk ikeme nditre. * Mfọnn̄kan n̄kpọ emi ikpanamde edi oro, sia kpukpru se Jehovah ekpepde nnyịn ẹdi ke ufọn nnyịn. (Kot Isaiah 48:17.) Ata akpan n̄kpọ akam edi ke edieke ikade iso isana, iyokop inemesịt ke ntak emi ifiọkde ke imanam mme owo ẹtoro Abasi, enye oyonyụn̄ aka iso ama nnyịn.