1-3. (a) Eketie Esther didie ke idem nte enye akasan̄ade ekpere ebekpo ubọn̄ ebe esie? (b) Edidem akanam n̄kpọ didie ke ini okokụtde Esther?

ESTHER ama asan̄a sụn̄sụn̄ ebịne edidem ke ebekpo, esịt ke ebre enye. Kere nte kpukpru ebiet ke akwa ufọkubọn̄ edidem Persia ke Shushan odobode tutu n̄kukụre se Esther okopde edidi ntịmikpat esie ye ọfọn̄ ubọn̄ esie emi ewerede ke isọn̄. Enye ikayakke n̄kpọ ndomokiet ke ediye ufọkubọn̄ emi—ndiye adaha, ndiye ndudiọn̄ ke dek ọkọm emi ẹdade cedar Lebanon ẹnam—ẹtịmede enye. Esther okowụk enyịn ese owo emi etiede ke ebekpo sia uwem esie ekesịne owo emi ke ubọk.

² Edidem ama owụk enyịn ese nte Esther asan̄ade edi onyụn̄ anyan esan̄ ubọn̄ gold esie ọnọ enye. Owo ekeme ndikere m̀mê nso isịne ke ndinyan esan̄ nnọ owo, edi Esther ikekereke ntre sia enye ama ọdiọn̄ọ ke n̄kpa ke ibọhọ oro ke ndikedi iso edidem ke ini enye mîkotke imọ. Esther ama asan̄a edisịm ebekpo edidem, anyan ubọk otụk iso esan̄ esie ye idatesịt.—Esther 5:1, 2.

³ Kpukpru n̄kpọ ke idem Edidem Ahasuerus ẹkewụt ke enye ekedi ata okopodudu owo emi enen̄erede enyene n̄kpọ. Ẹdọhọ ke ọfọn̄ ndidem Persia ini oro—edieke ẹyomde ndisiak ke okụk eyomfịn—akpakpa ediwak miliọn dollar. Esther ama okụt ke esịt iyatke ebe imọ; ke enye ke osụk amama imọ. Edidem ama obụp enye ete: “O Esther ọbọn̄ an̄wan, nso itịbe, nso inyụn̄ idi eben̄e fo? Ẹyenọ fi—idem ekpedi ubọn̄ ubak edem kiet!”—Esther 5:3.

4. Ewe mfịna ke Esther ekenyene ndise mban̄a?

⁴ Esther ama owowụt ke imenen̄ede inyene mbuọtidem ye uko ke ndidi iso edidem man enye akpanyan̄a orụk imọ emi ẹyomde ndisobo. Okposụkedi edidem adarade enye, akamba n̄kpọ ke ososụhọ ọnọ Esther ndinam. Akana enye anam atan̄ idem edidem emi enịm ke ata akpan owo emi esinọde enye item edi ata idiọk ibak, ye nte ke enye akada n̄kari anam edidem enyịme ete ẹsobo orụk mmimọ. Didie ke enye edinam emi, ndien nso ke ikeme ndikpep nto mbuọtidem Esther?

5, 6. (a) Didie ke Esther akanam se ẹtịn̄de ke Ecclesiastes 3:1, 7? (b) Didie ke nte Esther akanamde n̄kpọ ye ebe esie okowụt ke enye enyene eti ibuot?

⁵ Ndi akpana Esther etịn̄ kpukpru se itịbede ke iso kpukpru owo emi ẹdude ke ufọkubọn̄ edidem? Oro ọkpọwọrọ ndisuene ebe esie ke iso kpukpru owo, ndien oro n̄ko ọkpọnọ Haman ufan̄ ndikan̄ idem. Nso ke Esther akanam? Ediwak isua ke edem, Abasi ama anam enyene-ọniọn̄ Edidem Solomon ewet ete: “Ẹmenịm ini ẹnọ kpukpru n̄kpọ, . . . ini eke ẹdopde uyo ye ini eke ẹtịn̄de ikọ.” (Eccl. 3:1, 7) Imekere ke ekeme ndidi Mordecai emi ekedide owo Abasi ama esikpep Esther n̄kpọ ntem ke ini Esther okodụn̄de ye enye. Esther ama ọfiọk ke enen̄ede ọfọn owo ọdiọn̄ọ ‘ini eke enye ekpetịn̄de ikọ.’

⁶ Esther ọkọdọhọ ete: “Edieke ọfọnde edidem ke enyịn, yak edidem asan̄a ye Haman mfịn emi edi ndia eke nnamde nnọ enye.” (Esther 5:4) Edidem ama enyịme onyụn̄ ọdọn̄ ẹkekot Haman. Omokụt do ke Esther eketịn̄ ikọ nte enyene-ibuot an̄wan.  Enye ikesueneke ebe esie ke iso owo, edi ama ọdiọn̄ọ nnennen ini ye ebiet emi enye ekpetịn̄de mfịna esie ọnọ enye.—Kot Mme N̄ke 10:19.

7, 8. Akpa ndia oro Esther eketịmde eketie didie, ndien ntak emi enye mîketịn̄ke kan̄a se enye oyomde?

⁷ Anaedi Esther ama enen̄ede etịm idem eben̄e ebe esie, onyụn̄ enịm kpukpru se enye esimade. Nti wine ẹma ẹdu ke itie ndia oro man anam esịt adat owo. (Ps. 104:15) Ahasuerus ama okop idem inem tutu enye afiak ọdọhọ Esther etịn̄ se enye oyomde. Ndi ini ama ekem ndien Esther nditịn̄ ikọ?

⁸ Esther ama ọdiọn̄ọ ke ini ikemke kan̄a, ntre enye ama eben̄e edidem ete afiak asan̄a ye Haman edi ndia edem usen. (Esther 5:7, 8) Ntak emi Esther okomụmde n̄kpọ emi enịm? N̄kọ emeti ke ewụhọ edidem ọkọdọhọ ẹsobo kpukpru mbon edem mme Esther, ntre akana Esther ọdiọn̄ọ ata nnennen ini eke enye ekpetịn̄de n̄kpọ emi ọnọ edidem. Mmọdo, enye ama enyene ime man enyene ifet afiak owụt ebe esie ke imenen̄ede ikpono enye.

9. Ntak emi ọfọnde ndinyene ime, ndien didie ke ikeme ndikpebe Esther?

 ⁹ Iwakke se ifọnde nte ime. Okposụkedi emi Esther okodude ke nnanenyịn, okonyụn̄ enen̄erede ọdọn̄ enye nditịn̄ mfịna esie, enye ama enyene ime ebet nnennen ini. Nnyịn imekeme ndikpep ekese nto Esther sia anaedi kpukpru nnyịn imesikụt se idiọkde emi anade ẹnen̄ede. Edieke iyomde ndinam akwa owo okụt ke mfịna odu emi oyomde enye ese aban̄a, oyom ikpebe Esther inyụn̄ inyene ime. Mme N̄ke 25:15 ọdọhọ ke “ẹda ime ẹkpek etubom, [ke] sụn̄sụn̄ edeme onyụn̄ ekeme ndibụn̄ ọkpọ.” Edieke inyenede ime nte Esther ibet nnennen ini inyụn̄ itịn̄de ikọ sụn̄sụn̄, iyakan ubiọn̄ọ ekededi ọkpọkọm enye ọsọn̄ adan̄a didie. Ndi Jehovah Abasi Esther ama ọdiọn̄ enye ke ime ye ọniọn̄ esie?

10, 11. Ntak emi iso Haman okokpụhọrede ke ini enye ọkọnyọn̄de ndia akpa usen oro, ndien nso ke n̄wan esie ye mme ufan esie ẹketeme enye?

¹⁰ Ime Esther ama ada ediwak nti n̄kpọ edi. Ke ndia akpa usen oro ama okokụre, Haman ama ọwọrọ ọnyọn̄ ke idara “onyụn̄  enem esịt” ke edidem ye ọbọn̄ an̄wan ẹnen̄ede ẹma imọ. Nte enye ebede ke inuaotop edidem, enye ama okụt Mordecai eyen Jew emi mîkosụk imaha ndinụhọ nnọ enye. Nte ikokụtde ke ibuot oro ekebede, idịghe nte ke Mordecai ikokponoke Haman, edi esịt esie ye ima emi enye amade Jehovah Abasi ikayakke enye onụhọ ọnọ utọ owo oro. “Kpa idaha oro esịt ofụt Haman etieti aban̄a Mordecai.”—Esther 5:9.

¹¹ Ke ini Haman ekemende n̄kpọ emi eketịn̄ ọnọ n̄wan esie ye mme ufan esie, mmọ ẹma ẹdọhọ enye anam eto emi ọniọn̄de nte ufọk emi enyenede enyọn̄ itiaba, ekem aka ọkọdọhọ edidem ọnọ uyo ete ẹyịri Mordecai ke eto oro. Haman ama ama ekikere emi onyụn̄ ọsọsọp ọtọn̄ọ ndinam eto oro.—Esther 5:12-14.

12. Ntak emi edidem ọkọdọhọde ẹda n̄wed emi ẹsiwetde se itịbede ke obio ẹdikot ẹnọ imọ, ndien nso ke enye okokop ke ẹma ẹkekot n̄wed oro?

¹² Edidem ‘ikekemeke ndide idap okoneyo oro.’ Ntre Bible ọdọhọ ke enye ama ọdọhọ ẹda n̄wed emi ẹsiwetde se itịbede ke obio ẹdikot ẹnọ imọ. Ẹma ẹkot nte owo kiet ekedide edinam Ahasuerus ọfiọk ke ẹmọn̄ ẹwot enye. Enye ama eti n̄kpọ emi, onyụn̄ eti ke ẹma ẹwot kpukpru mbon emi ẹkeyomde ndiwot imọ. Edi nso kaban̄a Mordecai emi ekemende n̄kpọ emi editịn̄? Edidem ama obụp m̀mê nso ke ẹkenam ẹnọ enye. Ẹma ẹbọrọ ke owo ikanamke n̄kpọ ndomokiet.—Kot Esther 6:1-3.

13, 14. (a) Didie ke mfịna Haman ọkọtọn̄ọ? (b) N̄wan Haman ye mme ufan esie ẹkedọhọ enye didie?

¹³ Esịt ama ofụt edidem, ntre enye ama obụp m̀mê akwa owo ndomokiet mmọdo ke okụre ndin̄wam imọ nnam se akpakanade ẹnam. Haman ke ẹkekụt! Etie nte enye akabak edi mi man edidọhọ edidem ọnọ imọ odudu ikeyịri Mordecai iwot. Edi mbemiso enye okosiorode uyo, edidem ama obụp enye m̀mê nso ke ẹkpenam ẹnọ owo emi edidem amade ndikpono. Haman ama ọsọsọp ekere ke imọ ke edidem enyene ke ekikere. Ntre enye ama asiak ikpọ n̄kpọ ọnọ edidem, ete: Ẹda ọfọn̄ ubọn̄ edidem ẹsịne owo emi, ẹwụk owo kiet ke otu mbọn̄ ete anam enye awat ke enan̄-mbakara edidem akanade ofụri Shushan, onyụn̄ atan̄a itoro esie man kpukpru owo ẹkop. Kere nte iso akamiaharede Haman ke ini ẹkesiande enye ke Mordecai edi owo oro! Ndien, anie ke edidem ọkọdọhọ asan̄a atan̄a itoro Mordecai? Haman!—Esther 6:4-10.

¹⁴ Haman ama adaha mmen̄e mmen̄e akanam utom oro enye akadade nte utom usọn̄enyịn mi, ekem asan̄a mfụhọ mfụhọ ọnyọn̄ ufọk. N̄wan esie ye mme ufan esie ẹma ẹdọhọ enye ke nte n̄kpọ etiede owụt ke n̄kpọ emi ayada enye ibuot, ye nte ke enye idikemke ubọk ye Mordecai eyen Jew.—Esther 6:12, 13.

15. (a) Didie ke ime Esther ekenyene ufọn? (b) Ntak emi ọfọnde nnyịn inyene “edu editie mbet Abasi”?

 ¹⁵ Ekeme ndidi Jehovah Abasi akanam edidem emi okûkeme ndide idap. (N̄ke 21:1) Esther ndikenyene ime ntie usen kiet en̄wen mbemiso etịn̄de eben̄e esie ọnọ edidem ama ọnọ Haman ini ndinam se ikakam idide ntak iduọ esie. Ntak edi oro Ikọ Abasi ọdọhọde isinyene ime ‘itie ibet Abasi.’ (Kot Micah 7:7.) Edieke itiede ibet Abasi, ekeme ndidi iyokụt ke enye ọyọkọk mfịna nnyịn ke usụn̄ emi nnyịn mîkekereke-kere.

16, 17. (a) Ini ewe ke Esther akada nte “ini eke etịn̄de ikọ”? (b) Didie ke Esther okokpụhọde ye Vashti akani an̄wan edidem?

¹⁶ Ke ndia en̄wen oro Esther okokotde edidem, edidem ama afiak ọnọ enye ifet nditịn̄ se enye oyomde. (Esther 7:2) Ini ama ekem ndien Esther ‘nditịn̄ ikọ.’ Esther ama etịn̄ kpukpru n̄kpọ ọnọ edidem isan̄ enye emi, idehedei ifiak isịk n̄kpọ emi inịm koro oro akpayat edidem ndien.

¹⁷ Imekeme ndikere nte Esther ọkọbọn̄de akam ke esịt ọnọ Abasi mbemiso ọdọhọde edidem ete: “Edieke n̄kụtde mfọn ke iso fo, O edidem, edieke onyụn̄ ọfọnde edidem ke enyịn, n̄kpe ubọk nyom ẹnọ mi ukpọn̄ mi nnyụn̄ mben̄e nte ẹnyan̄a orụk mi.” (Esther 7:3) Esther eketịn̄ ikọ ndiwụt ke imọfiọk ke ebe imọ eyebiere se inende. Enye iketiehe nte Vashti, akani ọbọn̄ an̄wan emi okokoide-koi esuene ebe esie! (Esther 1:10-12) N̄kpọ en̄wen edi ke Esther ikasuaha inọ ebe esie ke ndikemek utọ idiọkowo nte Haman ndidi ọnọitem esie. Utu ke oro, enye ekeben̄e edidem ete anyan̄a imọ.

18. Nso mfịna ke Esther eketịn̄ ọnọ edidem?

 ¹⁸ Utọ eben̄e emi ama akpa edidem idem. Anie ọkpọsọn̄ esịt oyom ndiwot n̄wan edidem? Esther ama aka iso ete: “Ẹmenyam nnyịn, ami ye orụk mi, man ẹsọhi, ẹwot, ẹnyụn̄ ẹsobo nnyịn ẹfep. Ndien edieke ekpedide ẹkam ẹnyam nnyịn nte ikpîkpu ifịn iren ye ikpîkpu ifịn iban, n̄kposioroke uyo. Edi nnanenyịn emi imenke udomo ye se iditakde edidem.” (Esther 7:4) Fiọk ete ke Esther ama etịn̄ akpanikọ, idịpke baba n̄kpọ kiet, onyụn̄ ọdọhọ ke edieke ẹkpedide ẹnyanyam mmimọ nte ikpîkpu ifịn ke imọ ikposioroke uyo, edi ke ndisobo ofụri orụk imọ eyenen̄ede atak edidem n̄kpọ.

19. Edu Esther ekpep nnyịn nso aban̄a nte ẹkpekpekde owo?

¹⁹ Edu Esther enen̄ede ekpep nnyịn nte ẹkpekpekde owo. Edieke oyomde nditịn̄ akamba mfịna nnọ akwa owo, m̀mê owo oro afo amade, se idin̄wamde fi edi ndinyene ime, nnam n̄kpọ ukpono ukpono, nnyụn̄ ntịn̄ ofụri akpanikọ.—N̄ke 16:21, 23.

20, 21. (a) Didie ke Esther akayarade idiọk uduak Haman, ndien nso ke edidem akanam aban̄a oro? (b) Nso ke Haman akanam ke ini ẹkeyararede ubi esie?

²⁰ Ahasuerus ama obụp Esther ete: “Owo emi edi anie, owo emi onyụn̄ enyenede uko anam utọ n̄kpọ emi odu m̀mọ̀n̄?” Kere nte Esther anyande Haman ubọk ọbọrọ ete: “Owo ubi ye asua oro edi idiọk Haman emi.” Nso iditịbe idaha oro? Esther itịn̄ke-tịn̄ ikọ emi ima, idem ama ọtọn̄ọ ndinyek Haman. Kere nte esịt ayatde edidem tutu iso edidadat enye ke ntak emi enye okopde ke owo emi imọ inen̄erede iberi edem, emi esinọde imọ item ebre imọ n̄kari anam iwụk ewụhọ emi edinamde ẹwot edima an̄wan  imọ! Edidem ama ayat esịt ọwọrọ odụk in̄wan̄esa man esịt afiak osụhọ enye esisịt.—Esther 7:5-7.

²¹ Ke ẹma ẹkeyarade ubi Haman, enye ama efehe ọkọduọ Esther ke ukot, emi owụtde ke enye ekedi owo esịt ndịk. Ke ini edidem afiakde odụk edikụt Haman ọduọde ana ke n̄kpana Esther ekpe Esther ubọk, esịt ama ọdọdiọn̄ ayat enye, enye onyụn̄ ọdọhọ ke Haman oyom ndidan̄ ọbọn̄ an̄wan ke n̄kanubọk ke ufọk imọ. Ikọ edidem okowụt ke eke Haman okụre. Ẹma ẹfụk enye iso ẹmen ẹwọrọ. Kpa idaha oro, adaidaha kiet ama etịn̄ ọnọ edidem ke Haman ama anam ata anyan eto ndida nyịri Mordecai. Ahasuerus ama ọsọsọp ọdọhọ ẹyịri Haman ke eto oro.—Esther 7:8-10.

22. Didie ke uwụtn̄kpọ Esther ekpep nnyịn ete ikûdedei iduọk idotenyịn, ikûnyene eyịghe, edi ibuọt idem ye Abasi?

²² Ke ererimbot ukwan̄ikpe emi, imekeme ndikere ke tutu amama owo idikemeke ndikpe edinen ikpe. Ndi akanam emekere ntre? Esther ikọduọkke idotenyịn, ikenyeneke eyịghe, edi ama enịm ke ẹyefiọk akpanikọ usen kiet. Ke edikem ini, enye ama etịn̄ akpanikọ uko uko, onyụn̄ enyene mbuọtidem ke Jehovah ayanam se isụhọde. Ẹyak isinam ukem oro! Toto ke eyo Esther, Jehovah ikpụhọkede. Enye osụk ekekeme ndinam mme idiọkowo nte Haman ye mbon n̄kari ẹduọ ẹdụk ukpe emi mmọ ẹtịbide.—Kot Psalm 7:11-16.

23. (a) Nso utịp ke edidem ọkọnọ Mordecai ye Esther? (b) Didie ke ntịn̄nnịm ikọ oro Jacob eketịn̄de ke nna n̄kpa aban̄a Benjamin okosu? (Se ekebe oro “Ntịn̄nnịm Ikọ Ama Osu.”)

²³ Ke akpatre, edidem ama edinen̄ede ọdiọn̄ọ Mordecai—idịghe n̄kukụre nte andikanyan̄a imọ, edi n̄ko nte andikakama Esther. Ahasuerus ama anam Mordecai ada itie Haman nte udiana imọ, ekem ayak ufọk Haman—esịnede kpukpru inyene esie—ọnọ Esther, ndien Esther ayak esịn Mordecai ke ubọk.—Esther 8:1, 2.

24, 25. (a) Ntak emi Esther mîkọduọkke odudu ke ama akayarade ubi Haman? (b) Nso ke Esther akafiak anam emi akpakadade enye ibuot?

²⁴ Ke emi ẹma ẹkenyan̄a Esther ye Mordecai mi, ndi Esther  ọmọn̄ ọduọk odudu ndien? Ọkpọduọk edieke ekpedide ekekere aban̄a idemesie kpọt. Ofụri emi, ewụhọ emi Haman ọkọnọde ete ẹwot kpukpru mme Jew ke akasuana ke ofụri Obio Ukara Persia. Haman ama esịn Pur, m̀mê afia—emi edide edinam ubụpekpo—man ọfiọk nnennen ini emi enye edibakde ibak esie. (Esther 9:24-26) Ọfiọn̄ ifan̄ ke okososụhọ mbemiso esịmde usen oro, edi eketie nte esesiere ama. Ndi odu se ẹkpenamde man ẹnyan̄a mme Jew?

²⁵ Esther ama afiak anam se ikpakadade enye ibuot—aka iso edidem ke ini owo mîkotke enye. Isan̄ emi, enye ama atua aban̄a orụk esie, ekpe ebe esie ubọk ete abiat ibak ibak ibet Haman efep. Edi owo isibiatke ibet ekededi emi edidem Persia esịnde enyịn̄. (Dan. 6:12, 15) Ntre edidem ama ọnọ Esther ye Mordecai odudu ndinam obufa ibet. Obufa ibet oro ẹketan̄ade mi ama ọnọ mme Jew unen ndinyan̄a idem. Mme awat enan̄-mbakara ẹma ẹsọsọp ẹda etop emi ẹka kpukpru itụn̄ ye inụk emi mme Jew ẹdụn̄de. Iso ama ọtọn̄ọ nditara mme Jew. (Esther 8:3-16) Kere nte mme Jew ke kpukpru ebiet ke akamba obio ukara emi ẹketịmde n̄kpọekọn̄ ẹben̄e idem ẹnọ en̄wan—kpa n̄kpọ emi mmọ mîkpakanamke edieke edidem mîkpọkọnọhọ obufa ibet. Edi se idide akpan n̄kpọ ikan edi m̀mê “Jehovah mme udịm” ayakam ebere ye ikọt esie.—1 Sam. 17:45.

26, 27. (a) Didie ke Jehovah akanam ikọt esie ẹkan mme asua mmọ? (b) Ewe ntịn̄nnịm ikọ okosu ke ini ẹkesobode nditọiren Haman?

 ²⁶ Ke ini esịmde usen oro ẹkenịmde, ikọt Abasi ẹma ẹben̄e idem. Idahaemi, ediwak mbọn̄ Persia ẹkeda ye mmọ, akpan akpan ke emi ẹma ẹkekop ke kpukpru ebiet ke Mordecai eyen Jew edidi udiana edidem. Jehovah ama anam ikọt esie ẹkan mme asua mmọ ofụri ofụri. Enye ama okụt ete ke ikọt imọ ẹsobo kpukpru mme asua mbak mmọ ẹdidaha ẹda ẹsio usiene. *—Esther 9:1-6.

²⁷ N̄ko-n̄ko, Mordecai ikpekekemeke ndikara ufọk Haman ke ini nditọiren esie duop ẹsụk ẹdude uwem. Ntre ẹma ẹwot mmọ n̄ko. (Esther 9:7-10) Ntem ke ntịn̄nnịm ikọ Bible okosu, sia Abasi ama etetịn̄ anyan ini ko ke ẹyesobo kpukpru mbon Amalek ke ntak emi mmọ ẹkenen̄erede ẹsua ikọt Abasi. (Deut. 25:17-19) Anaedi nditọ Haman ẹkedi nsụhọ mbon Amalek emi akanade ẹsobo ẹfep.

28, 29. (a) Ntak emi Jehovah okoyomde Esther ye ikọt esie ẹn̄wana ekọn̄? (b) Ntak emi enemde nnyịn ndikpep mban̄a uwụtn̄kpọ Esther mfịn?

²⁸ Ikememke utom inọ ekpri eyenan̄wan nte Esther ndibiom utọ ndodobi mbiomo emi ekesịnede ndinọ ewụhọ nte ẹtọn̄ọ ekọn̄. Edi Jehovah ikoyomke ẹsobo ikọt esie sia Messiah emi ẹken̄wọn̄ọde—emi edide idotenyịn ofụri ubonowo—ekenyene ndito idụt Israel! (Gen. 22:18) Mme asan̄autom Abasi mfịn ẹkop inemesịt ndifiọk ke Jesus—kpa Messiah—ama akpan mme mbet esie ndin̄wana ata ata ekọn̄ ke ini enye ekedide isọn̄.—Matt. 26:52.

²⁹ Edi mme Christian ke ẹn̄wana ekọn̄ eke spirit, ndien Satan enen̄ede eben̄e idem ndinam nnyịn ikûbuọt idem ye Jehovah Abasi aba. (Kot 2 Corinth 10:3, 4.) Enem didie ntem ndikpep mban̄a uwụtn̄kpọ Esther! Ukem nte Esther, yak ibuọt idem ye Abasi ke ndinam n̄kpọ ye ọniọn̄, nnyene ime, nnam n̄kpọ nsịn mbukpek, nnyene uko, nnyụn̄ nnyịme ndiwa idem nnọ ikọt Abasi.