1, 2. Nso inam isan̄ emi Barnabas ye Saul ẹyomde ndika okpụhọde, ndien didie ke utom mmọ edinam se idude ke n̄wed Utom 1:8 osu?

 USEN emi edi usen idara ọnọ esop Antioch. Ke otu kpukpru mme prọfet ye mme andikpep oro ẹdude do, Barnabas ye Saul ke edisana spirit emek ete ẹkekwọrọ ikọ ke mme ebiet emi oyomde usụn̄. a (Utom 13:1, 2) Idịghe akpa ini emi ẹsiode irenowo oro ẹdotde ẹdọn̄ edi emi. Mbemiso ini emi, ẹkesinọ mme owo ẹka mme ebiet oro mme Christian ẹma ẹkododu. (Utom 8:14; 11:22) Edi isan̄ enye emi, ẹyom ndinọ Barnabas ye Saul​—ye John Mark, emi edin̄wamde mmọ inam ndusụk n̄kpọ​—ẹka mme obio emi ata ediwak owo mîkopke kan̄a eti mbụk.

² Ke n̄kpọ nte isua 14 mbemiso ini oro, Jesus ama ọdọhọ mme mbet esie ete: “Mbufo ẹyetie ntiense ẹban̄a mi ke Jerusalem ye ke ofụri Judea ye Samaria tutu esịm ata utịt ikpehe isọn̄.” (Utom 1:8) Ndimek Barnabas ye Saul ẹka nsio nsio idụt ẹkekwọrọ ikọ ayanam se Jesus eketịn̄de emi osu! b

3. Nso ikesinam ọsọn̄ ndika mme itie emi ọniọn̄de usụn̄ ke eyo mme apostle?

³ Mfịn, mme n̄kpọ oro ẹsion̄ode ẹdi, utọ nte ubomisọn̄ ye ubomofụm, ẹnam mme owo ẹkeme ndida hour kiet m̀mê iba kpọt n̄kesịm ata anyan ebiet. Ikedịghe ntre ke eyo mme apostle. Ini oro, ẹkesinen̄ede ẹsan̄a ke ukot ẹma ẹyom ndika isan̄ ke ebiet emi etiede obot obot. Ediwak ini usụn̄ oro ekesitie n̄kpotụk n̄kpotụk. Isan̄ usen kiet emi ekesidide n̄kpọ nte kilomita 30 kpọt ama esinam idem emem owo! c Ntem, kpa ye emi ekenen̄erede ọdọn̄ Barnabas ye Saul ndika utom oro ẹkenọde mmọ, mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ ke utom emi ayadia ini onyụn̄ ọsọn̄, edi mmọ ẹma ẹsụk ẹnyịme ndika.​—Matt. 16:24.

4. (a) Nso ikan̄wam ẹmek Barnabas ye Saul, ndien didie ke nditọete ẹkenam n̄kpọ? (b) Didie ke ikeme ndidiana ye nditọete oro ẹnamde utom ke esop Abasi?

 ⁴ Ntak emi edisana spirit ọkọdọhọde nnennen nnennen ete ẹdian̄ade Barnabas ye Saul ẹnịm “man ẹnam utom”? (Utom 13:2) Bible itịn̄ke. Se nnyịn ifiọkde edi ke ẹkeda edisana spirit ẹmek irenowo emi. N̄kpọ ndomokiet idụhe ndiwụt ke mme prọfet ye mme andikpep ke Antioch ẹma ẹfan̄a se ẹkebierede oro. Utu ke oro, mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹdiana kiet ye mbon oro ẹkemekde do. Kere nte eketiede Barnabas ye Saul ke idem ini nditọete mmọ mîkefịbeke mmọ, edi “ẹtre udia ẹnyụn̄ ẹbọn̄ akam ẹnyụn̄ ẹdori mmọ ubọk ẹnyụn̄ ẹyak mmọ ẹka.” (Utom 13:3) Akpana nnyịn n̄ko idiana ye mbon oro ẹnọde utom ẹnam ke esop Abasi, esịnede mbon oro ẹmekde nte mme esenyịn ke esop. Utu ke ndifịbe mmọ, ikpakam ikekere iban̄a mmọ inyụn̄ ima mmọ ke ntak utom emi mmọ ẹnamde.​—1 Thess. 5:13.

5. Tịn̄ nte ukwọrọikọ eketiede ke isuo Cyprus.

⁵ Ke Barnabas ye Saul ẹma ẹkesan̄a ke ukot ẹkesịm Seleucia, esụkmbehe emi ekperede Antioch, mmọ ẹma ẹto do ẹka isuo Cyprus, emi edide n̄kpọ nte kilomita 200. d Nte amanaisọn̄ eyen Cyprus, anaedi ama enen̄ede ọdọn̄ Barnabas ndikọkwọrọ ikọ nnọ mbon obio emana esie. Mmọ ikabiatke ini ndomokiet ini mmọ ẹkebehede ke obio Salamis, ke n̄kan̄ edem usiahautịn mbeninyan̄  isuo oro. Inikiet inikiet, “mmọ [ẹma] ẹtọn̄ọ ndikwọrọ ikọ Abasi ke mme synagogue mme Jew.” e (Utom 13:5) Barnabas ye Saul ẹma ẹto edem kiet ke Cyprus ẹsan̄a ẹsịm edem eken, ndien etie nte mmọ ẹma ẹsikwọrọ ikọ ke mme ikpọ obio nte mmọ ẹsan̄ade ẹbe. Anaedi Barnabas ye Saul ẹma ẹsan̄a n̄kpọ nte kilomita 160!

6, 7. (a) Sergius Paulus ekedi anie, ndien nso ikanam Bar-Jesus odomo ndinam enye etre ndikop ikọ Abasi? (b)  Nso ke Saul akanam man etre ubiọn̄ọ oro Bar-Jesus ọkọtọn̄ọde do?

⁶ Mme owo ẹketuak ibuot ẹnọ nsio nsio n̄kpọ ke Cyprus ke eyo mme apostle. Se Barnabas ye Saul ẹkekụtde edi emi ini mmọ ẹkesịmde Paphos, ke edem usoputịn mbenesụk isuo oro. Ke mmọ ẹma ẹkesịm do, mmọ ẹma ẹkekụt owo kiet emi ekedide “abiaidiọn̄, prọfet nsu, eyen Jew emi ekerede Bar-Jesus, ndien enye okodu ye andikara oro Sergius Paulus, ọfiọkn̄kpọ owo.” f Ke eyo mme apostle, ediwak mbon Rome oro enyịn ama akatara​—idem ye “ọfiọkn̄kpọ owo” nte Sergius Paulus​—ẹma ẹsiwak ndika mbịne abiaidiọn̄ m̀mê asiak ntantaọfiọn̄ man ẹn̄wam mmọ ẹbiere akpan n̄kpọ. Edi Sergius Paulus ama ama ndikop etop Obio Ubọn̄ onyụn̄ “enen̄ede oyom ndikop ikọ Abasi.” N̄kpọ emi ama enen̄ede ayat Bar-Jesus, emi ẹkesikotde Elymas, emi ọwọrọde “Abiaidiọn̄.”​—Utom 13:6-8.

⁷ Bar-Jesus ikamaha ikọ Abasi. N̄kukụre se enye akanamde man aka iso anam utom esie nte andinọ Sergius Paulus item ekedi “ndiwọn̄ọde andikara oro n̄kpọn̄ mbuọtidem.” (Utom 13:8) Edi Saul ikoyomke ndiyak ebre mfọni oro anam Sergius Paulus etre ndikop ikọ Abasi. Ntre, nso ke Saul akanam? Mbụk oro ọdọhọ ete: “Saul, emi n̄ko edide Paul, ọyọhọ ye edisana spirit, owụk enyịn ese enye [Bar-Jesus] onyụn̄ ọdọhọ ete: ‘O afo emi ọyọhọde ye kpukpru orụk abian̄a ye kpukpru orụk oburobụt ido, afo eyen Devil, afo emi asuade kpukpru n̄kpọ eke ẹnende, nte afo  udutreke ndikwan̄a ndinen usụn̄ Jehovah? Ndien, ke emi, sese! ubọk Jehovah odoro fi ke idem, afo oyonyụn̄ edi nnan, udukwe un̄wana utịn ke ndusụk ini.’ Kpa idaha oro ntụhube ye ekịm ẹfụk enye, ndien enye asan̄a oyom owo eke omụmde enye ubọk asan̄a.” g Nso ke emi akada edi? “Ke ini andikara oro okụtde se itịbede, enye akabade edi andinịm ke akpanikọ, sia idem akpade enye aban̄a ukpepn̄kpọ Jehovah.”​—Utom 13:9-12.

8. Didie ke ikeme ndinyene uko nte Paul ekenyenede?

⁸ Paul ikayakke Bar-Jesus esịn enye ndịk ke idem. Kpasụk ntre, nnyịn ikpayakke idem enyek nnyịn ke ini mme owo ẹdomode ndinam idem emem mbon oro ẹmade ndikpan̄ utọn̄ n̄kop etimbụk oro ikwọrọde. Akpana isinam ikọ nnyịn “enyene inem kpukpru ini, nte n̄kpọ eke ẹsịnde inụn̄.” (Col. 4:6) Edi ikpanaha iyak idem emem nnyịn ndikwọro ikọ nnọ mbon oro ẹmade ikọ Abasi ke ntak emi ikerede ke emi ekeme ndida mfịna ndi. Ndịk ikponyụn̄ inamke nnyịn itre ndiyarade nsu emi ufọkabasi ẹsude, emi akade iso “ndikwan̄a ndinen usụn̄ Jehovah” nte Bar-Jesus akanamde. (Utom 13:10) Ukem nte Paul, ikpakam inyene uko ikwọrọ ikọ inọ mbon oro ẹyomde ndidiọn̄ọ Abasi. Ekpededi Abasi in̄wamke nnyịn ke utịbe utịbe usụn̄ nte akan̄wamde Paul, imọdiọn̄ọ ke enye ayada edisana spirit esie odụri mbon oro ẹmade enye esịn ke esop esie.​—John 6:44.

9. Didie ke Paul ye Barnabas ẹkenịm eti uwụtn̄kpọ ẹnọ mbon oro ẹdade usụn̄ ke esop Abasi mfịn?

⁹ Imọdiọn̄ọ ke n̄kpọ ama okpụhọde ke ini iren oro ẹkekpọn̄de Paphos ẹwat ẹka Perga, ke mbenesụk Asia Minor, emi edide n̄kpọ nte kilomita 250 edieke ẹsan̄ade inyan̄ ẹka. Utom 13:13 etịn̄ aban̄a “iren emi, ọkọrọ ye Paul.” Ikọ emi owụt ke etie nte Paul ekese enyịn ke se otu emi ẹkenamde. Edi n̄kpọ ndomokiet  idụhe ndiwụt ke Barnabas ama efịbe Paul. Utu ke oro, iren iba emi ẹma ẹka iso ẹdiana kiet ẹnam uduak Abasi. Paul ye Barnabas ẹma ẹnịm eti uwụtn̄kpọ ẹnọ mbon oro ẹdade usụn̄ ke esop Abasi mfịn. Mmọ ikoyomke uwọrọiso, sia mmọ ẹma ẹti ikọ Jesus emi: “Kpukpru mbufo ẹdi nditọete.” Jesus ama adian do ete: “Ẹyesụhọde owo ekededi eke emenerede idem ke enyọn̄, ẹyenyụn̄ ẹmenede owo ekededi eke osụhọrede idem.”​—Matt. 23:8, 12.

10. Tịn̄ nte ekesitiede ndito Perga n̄ka Antioch eke Pisidia.

¹⁰ Ke ẹma ẹkesịm Perga, John Mark ama ọkpọn̄ Paul ye Barnabas, afiak ọnyọn̄ Jerusalem. Owo itịn̄ke ntak emi enye ọkọkpọn̄de mmọ ntre ke ini emi mmọ mîkodorike enyịn. Paul ye Barnabas ẹma ẹka iso ẹnam utom Abasi. Mmọ ẹma ẹto Perga ẹka Antioch eke Pisidia ke Galatia oro Rome ẹkekarade. Emi ikedịghe ekpri isan̄, sia Antioch eke Pisidia etie obot obot, onyụn̄ okon̄ ke n̄kpọ nte mita 1,100. Usụn̄ oro ama esidiọk etieti, mme inọ ẹma ẹsinyụn̄ ẹfịna owo. Ẹtetịn̄ mi, etie nte Paul ama ọtọn̄ọ ndidọn̄ọ ini oro. h

11, 12. Didie ke Paul akanam mme owo ẹma ndikop se enye etịn̄de ini enye ọkọkwọrọde ikọ ke synagogue ke Antioch eke Pisidia?

¹¹ Paul ye Barnabas ẹma ẹka synagogue ke usen Sabbath ke ini mmọ ẹkedude ke Antioch eke Pisidia. Mbụk oro ọdọhọ ete: “Ke ẹma ẹkekot Ibet ye ikọ mme Prọfet an̄wan̄wa, ikpọ owo emi ẹtiede ibuot ke synagogue ẹdọn̄ ẹkedọhọ mmọ ẹte: ‘Nditọete, edieke edide ẹmenyene ikọ nsịnudọn̄ ekededi ẹnọ mbio obio, ẹtịn̄.’” (Utom 13:15) Paul ama adaha ada etịn̄ ikọ.

¹² Paul ọkọtọn̄ọ ikọ esie ke ndidọhọ otuowo ete: “Nditọ Israel ye mbufo eken emi ẹbakde Abasi.” (Utom 13:16) Mme owo oro Paul eketịn̄de ikọ ọnọ do ẹkedi mme Jew ye mbon emi ẹketienede mme Jew ẹkpono  Abasi. Paul akasan̄a didie anam mme owo ẹma ndikpan̄ utọn̄ nnọ enye ke ini edide mmọ ikenịmke ke Jesus edi Messiah? Akpa, Paul ama etịn̄ ekpri mbụk aban̄a idụt Israel. Enye ama etịn̄ nte Jehovah ‘ekemenerede mmọ ke enyọn̄ ke ini mmọ ẹkedụn̄de nte isenowo ke isọn̄ Egypt’ ye nte Abasi ‘ọkọyọde edinam mmọ ke wilderness’ ke isua 40 ke mmọ ẹma ẹkekpọn̄ Egypt. Paul ama etịn̄ n̄ko nte nditọ Israel ẹkedade Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ẹnyene ye nte Jehovah ‘ekesịnde afia edeme isọn̄ mmọ.’ (Utom 13:17-19) Ẹdọhọ ke etie nte Paul eketịn̄ aban̄a mme itie N̄wed Abasi oro ẹkekotde uyo ọwọrọ ke synagogue ke usen Sabbath oro. Ekpedi ntre, ọwọrọ n̄kpọ en̄wen edi emi owụtde ke Paul ama ọfiọk ‘ndikabade ndi kpukpru n̄kpọ nnọ kpukpru orụk owo.’​—1 Cor. 9:22.

13. Didie ke nnyịn ikeme ndinam mbon oro ẹkpan̄de utọn ẹnọ nnyịn ẹma se ikwọrọde?

¹³ Akpana nnyịn n̄ko idomo ndinam mme owo ẹma ukwọrọikọ nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, edieke idiọn̄ọde ufọkabasi emi owo esikade, oro ayan̄wam nnyịn idiọn̄ọ se ikpọkwọrọde inọ owo oro. Nnyịn imekeme n̄ko ndineme mme itie Bible emi etiede nte ke owo oro ọdọdiọn̄ọ. Ọkpọfọn idọhọ owo oro okot itien̄wed oro ke Bible esie. Domo ndinam mbon oro ẹkpan̄de utọn̄ ẹnọ fi ẹma se ọkwọrọde.

14. (a) Didie ke Paul ọkọtọn̄ọ ndikwọrọ mban̄a Jesus, ndien nso item ke enye ọkọnọ mme owo oro? (b) Nso ke otuowo ẹkenam ẹban̄a ikọ Paul?

¹⁴ Paul ama etịn̄ ke “andinyan̄a, kpa Jesus” okoto udịm ubon ndidem Israel ye nte ke John Andinịm Owo Baptism ama etịn̄ ke Jesus eyedi. Ekem Paul ama etịn̄ nte ẹkewotde Jesus ye nte Abasi akanamde enye eset. (Utom 13:20-37) Paul ọkọdọhọ ete: “Ẹfiọk ẹte ke ẹmekwọrọ edifen mme idiọkn̄kpọ ẹnọ mbufo ebe ke Owo emi . . . Ebede ke Owo emi ẹmetebe kpukpru owo eke ẹnịmde ke akpanikọ ikpe.” Apostle oro ama ọnọ mbon oro ẹkekpan̄de ẹnọ enye item ete: “Ẹkụt ẹte se ẹtịn̄de ke uwetn̄kpọ mme Prọfet isịmke mbufo: ‘Mbufo emi ẹsede n̄kpọ ke mbio, ẹse ẹnyụn̄ ẹdu ke n̄kpaidem ẹban̄a emi, ẹnyụn̄ ẹbe ẹfep, koro ami ke nnam utom ke eyo mbufo, kpa utom eke mbufo mîdinịmke ke akpanikọ idem ekpededi owo obụk enye ofụri ofụri ọnọ mbufo.’” Mme owo ẹma ẹnen̄ede ẹnam n̄kpọ ẹban̄a se Paul eketịn̄de. Bible ọdọhọ ete: “Mme owo ẹtọn̄ọ ndikpe ubọk ẹte ẹtịn̄ mme n̄kpọ emi ẹnọ mmimọ ke sabbath en̄wen.” N̄kpọ en̄wen edi ke ẹma ẹkesuana ke synagogue, ‘ediwak mme Jew ye mbon emi ẹketienede mme Jew ẹkpono Abasi ẹma ẹtiene Paul ye Barnabas.’​—Utom 13:38-43.

15. Ke Paul ama eketịn̄ ikọ ama, nso iketịbe ke Sabbath oro eketienede?

¹⁵ Ke Sabbath oro eketienede, “ekpere ndidi kpukpru owo ke obio” ẹma ẹtiene ẹka man ẹkekop ikọ Paul. N̄kpọ emi ikenemke ndusụk mme Jew esịt ndien mmọ ẹma “ẹtọn̄ọ ndida ikọ isụn̄i nneni mme n̄kpọ oro Paul etịn̄de.” Paul ye Barnabas ẹma ẹnyene uko ẹdọhọ mmọ ẹte: “Akana ẹbem iso ẹtịn̄ ikọ Abasi ẹnọ mbufo. Sia mbufo ẹsịnde ikọ oro ẹnyụn̄ ẹkerede ke mmimọ idotke ndinyene  nsinsi uwem, sese! nnyịn imọwọn̄ọde itiene mme idụt. Ke akpanikọ, Jehovah ada mme ikọ emi owụk nnyịn, ete, ‘Mmemek fi nte un̄wana mme idụt, man afo ekpedi edinyan̄a tutu esịm utịt isọn̄.’”​—Utom 13:44-47; Isa. 49:6.

16. Didie ke mme Jew ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a akpan n̄kpọ oro Paul ye Barnabas ẹketịn̄de, ndien nso ke Paul ye Barnabas ẹkenam ini ẹketọn̄ọde ndikọbọ mmọ?

¹⁶ Esịt ama enen̄ede enem mme Gentile oro ẹkekopde ikọ Abasi, ndien “kpukpru mbon oro ẹnyenede eti esịt oro edinamde mmọ ẹnyene nsinsi uwem ẹkabade ẹdi mme andinịm ke akpanikọ.” (Utom 13:48) Ikebịghike, ofụri idụt oro ẹma ẹkop ikọ Abasi. Nte mme Jew ẹkenamde n̄kpọ ekedi ata isio isio. Ntre Paul ye Barnabas ẹma ẹdọhọ mmọ ke kpa ye edide ẹkebem iso ẹkwọrọ ikọ Abasi ẹnọ mmọ, ke Abasi obiom mmọ ikpe sia mmọ ẹma ẹsịn Messiah. Mme Jew ẹma ẹnam iban ye ikpọ owo obio oro ẹketịmde ẹkpono, ‘ẹtọn̄ọ ndikọbọ Paul ye Barnabas ẹnyụn̄ ẹbịn mmọ ẹsion̄o ke obio mmọ.’ Nso ke Paul ye Barnabas ẹkenam? Mmọ ẹma “ẹken̄ ntan ikpat mmọ ẹbon ẹnọ mmọ ẹnyụn̄ ẹdaha ẹka Iconium.” Ndi oro ama anam ẹtre ndinam n̄kpọ Abasi ke Antioch eke Pisidia? Ihih! Mme Christian oro ẹkesụhọde do ẹma “ẹka iso ndiyọhọ ye idatesịt ye edisana spirit.”​—Utom 13:50-52.

17-19. Didie ke ikpekpebe Paul ye Barnabas, ndien didie ke emi ekeme nditiene nnam ikop inemesịt?

¹⁷ Se mme apostle ye mme Christian eken ẹkenamde ini ẹkekọbọde mmọ ekpep nnyịn ata akpan n̄kpọ. Nnyịn isitreke ndikwọrọ ikọ, idem ke ini mme ọwọrọiso owo ke ererimbot ẹdomode ndikpan nnyịn. Ke ini mbon Antioch mîkamaha ndikpan̄ utọn̄ n̄kop se Paul ye Barnabas ẹkekwọrọde, mmọ ẹma “ẹken̄ ntan ikpat mmọ ẹbon” do. Se mmọ ẹkenamde oro ikowụtke ke mmọ ẹyayat esịt, edi okowụt ke mmọ isan̄ake do ke se ededi oro ediwọrọde mbon obio oro. Paul ye Barnabas ẹma ẹdiọn̄ọ ke mmimọ ikemeke ndibiere nte mme owo ẹdinamde n̄kpọ ini mmimọ ikwọrọde ikọ. Se mmọ ẹkekemede ndibiere ekedi m̀mê mmimọ iyaka iso ikwọrọ ikọ. Ndien mmọ ẹma ẹka iso ẹkwọrọ ikọ ke ini mmọ ẹkekpọn̄de do ẹka Iconium!

¹⁸ Nso kaban̄a mme Christian oro mmọ ẹkekpọn̄de ke Antioch? Imọdiọn̄ọ ke mmọ ẹkedu ke ebiet oro mme owo mîkamaha ikọ Abasi. Edi idịghe mme owo ndikpan̄ utọn̄ n̄kop ikọ Abasi akanam esịt enem mmọ sia Jesus ọkọdọhọ ete: “Mbon oro ẹkopde ikọ Abasi ẹnyụn̄ ẹnamde enye ẹkop inemesịt!” (Luke 11:28) Ntre mme Christian ke Antioch ẹma ẹbiere ndika iso nnam ikọ Jesus emi.

¹⁹ Ukem nte Paul ye Barnabas, ẹyak isiti kpukpru ini ke ana isikwọrọ ikọ. Mbon oro nnyịn ikwọrọde ikọ inọ ẹnyene ndibiere m̀mê mmimọ iyakpan̄ utọn̄ ikop m̀mê idikpan̄ke. Edieke mbon oro nnyịn ikwọrọde ikọ inọ mîmaha ndikpan̄ utọn̄, ana iti nte mme Christian eyo mme apostle ẹkenamde n̄kpọ ini mme owo mîkamaha ndikop se mmọ ẹkekwọrọde. Edieke nnyịn imade Ikọ Abasi, inyụn̄ iyakde edisana spirit ada nnyịn usụn̄, nnyịn n̄ko imekeme ndikop idatesịt, idem ke ini ẹkọbọde nnyịn.​—Gal. 5:18, 22.