1, 2. Nso ye nso itịbe ini Paul ye Barnabas ẹdude ke Lystra?

 ỌKPỌSỌN̄ ndutịme odu ke Lystra. Akparawa kiet emi akamanade mbụn̄ọ, emi isenowo iba ẹnamde enye ekeme ndisan̄a, ke ọfrọ akanade ke onyụn̄ okop idatesịt. Idem akpa mme owo ndikụt se itịbede emi, ndien oku ada anyanya emi ẹdade ikọn̄ ẹnam edi ndiyara Paul ye Barnabas emi otuowo ẹkerede ke ẹdi mme abasi. Nyara enan̄ ke ẹnam uyom ini oku Zeus eben̄ede idem ndiwot mmọ. Paul ye Barnabas ẹfiori ẹte mmọ ẹkûnam utọ n̄kpọ oro! Mmọ ẹwak ewụra mmọ ẹkesịnede, ẹbụmede ẹdụk otuowo, ẹnyụn̄ ẹkpe mmọ ubọk ẹte mmọ ẹkûtuak ibuot ẹnọ mmimọ, edi ikememke mbemiso mmọ ẹkpan otuowo oro ẹtre ndituak ibuot nnọ mmọ.

² Ekem mme Jew emi mîmaha ikọt Abasi ẹto Antioch eke Pisidia ye Iconium ẹdi. Ndien mmọ ẹtịn̄ ikọ man ẹtụn mbon Lystra usụn̄. Otuowo emi ẹkeyomde ndituak ibuot nnọ Paul akpa akpa ẹdikan enye idahaemi ẹkụk, ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ enye ke itiat tutu enye osụhọ. Ke mmọ ẹma ẹkeyat esịt ẹnam kpukpru oro, mmọ ẹma ẹdụri Paul ye unan ke idem ẹsio ẹduọk ke usụn̄ ẹsan̄ade ẹdụk obio mmọ ẹnyụn̄ ẹkere ke enye akpa.

3. Mme mbụme ewe ke nnyịn idineme ke ibuot emi?

³ Nso iketịbe mbemiso mme owo ẹkenamde n̄kpọ ntem ye Paul ye Barnabas? Nso ke ikọt Abasi mfịn ekeme ndikpep nto se iketịbede inọ Barnabas, Paul, ye mbon Lystra oro mîkọdiọn̄ọke ebiet emi mmọ ẹkedade ẹnọ? Nso ke mbiowo ẹkpep ẹto nte Barnabas ye Paul ẹkesịnde idem ẹkwọrọ ikọ, ẹnyụn̄ ‘ẹtịn̄de ikọ ye uko ke odudu Jehovah’?​—Utom 14:3.

4, 5. Ntak emi Paul ye Barnabas ẹkekade Iconium, ndien nso iketịbe do?

⁴ Ke usen ifan̄ emi ẹkebede, mme Jew emi mîkamaha Abasi ẹma ẹsịn ntịme, ẹnam ẹbịn Paul ye Barnabas ẹsion̄o ke obio Antioch eke Pisidia oro ekesịnede ke otu obio oro Rome ẹkarade. Iren iba emi ikayakke idem emem mmọ, mmọ ẹma “ẹken̄ ntan ikpat mmọ” ẹbon ẹnọ mbon obio oro mîkamaha ndikpan̄ utọn̄. (Utom 13:50-52; Matt. 10:14) Paul ye Barnabas ẹma ẹdaha sụn̄ sụn̄ ẹkpọn̄ mme andibiọn̄ọ oro, ẹyak mmọ ẹtie do ẹbet se Abasi  edinamde mmọ. (Utom 18:5, 6; 20:26) Paul ye Barnabas ẹma ẹka iso ke isan̄ ukwọrọikọ mmọ, iyakke n̄kpọ ndomokiet anam mmọ ẹtre ndidat esịt. Mmọ ẹma ẹsan̄a n̄kpọ nte kilomita 150 ẹka usụk n̄kan̄ edem usiahautịn ẹkesịm obot emi etiede nte unaisọn̄ emi odude ke ufọt udịm udịm obot Taurus ye Sultan.

⁵ Mbemiso mmọ ẹkade do, Paul ye Barnabas ẹma ẹwaha Iconium emi ẹkesinamde n̄kpọ nte mbon Greece okonyụn̄ esịnede ke mme akpan obio Galatia emi Rome ẹkekarade. a Mme Jew ye ata ediwak mbon emi ẹketienede mme Jew ẹkpono Abasi ẹma ẹdu ke obio oro. Paul ye Barnabas ẹma ẹdụk synagogue ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndikwọrọ ikọ, nte mmọ ẹsinyụn̄ ẹnamde. (Utom 13:5, 14) Nte mmọ ẹketịn̄de ikọ ama anam ata ediwak mme Jew ye mme Greek ẹkabade ẹdi mme andinịm ke akpanikọ.​—Utom 14:1.

6. Nso ikanam Paul ye Barnabas ẹkeme ndikpep owo n̄kpọ ọfọn, ndien didie ke ikeme ndikpebe mmọ?

⁶ Ntak emi se Paul ye Barnabas ẹketịn̄de ekenen̄erede odụk mme owo esịt? Paul ama enen̄ede ọdiọn̄ọ ikọ Abasi. Enye ama ada mbufiọk etịn̄ se idude ke N̄wed Abasi; enye ama etịn̄ n̄kpọ aban̄a ikọt Abasi ke eset, etịn̄ n̄ko aban̄a mme prọfesi, ye Ibet Moses man owụt ke Jesus ekedi Messiah oro ẹken̄wọn̄ọde. (Utom 13:15-31; 26:22, 23) Nte Barnabas eketịn̄de ikọ ama owụt ke enye ama ekere aban̄a mme owo. (Utom 4:36, 37; 9:27; 11:23, 24) Mmọ ndomokiet iketịn̄ke ikọ ke ifiọk idem mmọ, edi ẹketịn̄ “ke odudu Jehovah.” Didie ke afo ekeme ndikpebe Paul ye Barnabas ke ini ọkwọrọde ikọ? Emekeme ndinam mme n̄kpọ emi: Nen̄ede diọn̄ọ Ikọ Abasi. Mek mme itie N̄wed Abasi emi ẹdinamde ọdọdọn̄ mme owo ndikop se ọkwọrọde. Diọn̄ọ se akpanamde man ọdọn̄ mbon oro ọkwọrọde ikọ ọnọ esịt. Kûda ifiọk idemfo ukpep owo n̄kpọ, edi da Ikọ Jehovah kpep owo n̄kpọ kpukpru ini.

7. (a) Ukwọrọikọ nnyịn esinam mme owo ẹnam n̄kpọ didie? (b) Edieke ubon mbufo ẹsuade fi ke ntak emi anamde Ikọ Abasi, nso ke afo ekpeti?

⁷ Edi idịghe kpukpru owo ke Iconium ẹkema ndikop se Paul ye Barnabas ẹkekwọrọde. Luke ọdọhọ ete: “Mme Jew oro mînịmke ke akpanikọ ẹdemede mbon idụt ẹnyụn̄ ẹnyịk mmọ ndibiọn̄ọ nditọete.” Paul ye Barnabas ẹma ẹkụt ke oyom mmimọ isụk idu do ika iso ikwọrọ ikọ, ndien mmọ ẹma “ẹdu do ke anyan ini ẹnyụn̄ enyene uko ẹkwọrọ ikọ. Emi ama anam “akwa udịmowo ke obio ẹbahade, ndien ndusụk ẹda ye mme Jew edi mmọ eken ẹda ye mme apostle.” (Utom 14:2-4) Nte mme owo ẹsinyụn̄ ẹnamde n̄kpọ edi oro ke ini ikwọrọde ikọ mfịn. Ukwọrọikọ nnyịn esinam ndusụk owo ẹdiana kiet, onyụn̄ anam ndusụk owo ẹkûdiana. (Matt. 10:34-36) Edieke ubon mbufo ẹsuade fi ke ntak emi afo anamde Ikọ Abasi, ti ete ke nsu m̀mê edidọk esiwak ndinam ẹsua owo. Edi nte afo odude uwem ekeme ndinam ẹma fi onyụn̄ ekeme ndinam mbon oro ẹkekọbọde fi ẹkpụhọde nte mmọ ẹkerede n̄kpọ.​—1 Pet. 2:12; 3:1, 2.

8. Ntak emi Paul ye Barnabas ẹkekpọn̄de Iconium, ndien nso ke nnyịn ikpep ito uwụtn̄kpọ mmọ?

⁸ Nte ini akakade, mbon oro mîkamaha ikọ Abasi ke Iconium ẹma ẹdụk odu nditọn̄ọ Paul ye Barnabas ke itiat. Ke ini ẹkenamde Paul ye Barnabas ẹdiọn̄ọ se  ẹduakde ẹban̄a mmọ, mmọ ẹma ẹkpọn̄ do ẹka ebiet en̄wen ẹkekwọrọ ikọ. (Utom 14:5-7) Ikọt Abasi ẹsinam n̄kpọ ke ukem usụn̄ oro mfịn edieke mfịna odude ke ebiet emi mmọ ẹkwọrọde ikọ. Ke ini ẹdoride nnyịn ikọ, imesinyene uko itịn̄ ikọ. (Phil. 1:7; 1 Pet. 3:13-15) Edi ke ini etiede nte ke ẹmọn̄ ẹnam nnyịn n̄kpọ, nnyịn imesinam n̄kpọ ye eti ibuot mbak idisịn idem nnyịn m̀mê nditọete nnyịn ke mfịna.​—N̄ke 22:3.

9, 10. Lystra okodu ke m̀mọ̀n̄, ndien nso ke nnyịn idiọn̄ọ iban̄a mbon obio oro?

⁹ Paul ye Barnabas ẹma ẹdaha ẹka Lystra emi esịnede ke otu mme obio emi Rome ẹkekarade, ndien to ke edem usoputịn Iconium sịm do edi n̄kpọ nte kilomita 30. Mbon Lystra ye mbon Antioch eke Pisidia ẹma ẹnen̄ede ẹdiana kiet, edi mme Jew ikawakke do nte ẹkewakde ke Antioch eke Pisidia. Kpa ye emi etiede nte ke mbon emi ẹkedụn̄de do ẹkesisem Greek, usem emana mmọ ekedi usem Lycaonia. Ekeme ndidi sia synagogue mîkodụhe ke obio oro akanam Paul ye Barnabas ẹda ke an̄wa ẹkwọrọ ikọ ke obio oro. Ke ini Peter okodude ke Jerusalem, enye ama anam akparawa emi akamanade mbụn̄ọ, asan̄a. Ke Lystra, Paul ama anam akparawa emi akamanade mbụn̄ọ asan̄a. (Utom 14:8-10) Utịben̄kpọ oro Peter akanamde ama anam ata ediwak owo ẹdinam n̄kpọ Abasi. (Utom 3:1-10) Utịben̄kpọ oro Paul akanamde ama anam se owo mîkodorike enyịn etịbe.

¹⁰ Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ibuot emi, ima ikụt ke mbon Lystra ẹkesikpono nsio nsio abasi. Ntre ke ini ẹkenamde mbụn̄ọ oro adaha ada asan̄a, mmọ ẹma ẹdọhọ ke Paul ye Barnabas ẹdi mme abasi. Mmọ ẹkedọhọ ke Barnabas edi Zeus, oro edi etubom mme abasi, ẹnyụn̄ ẹdọhọ ke Paul edi Hermes, eyen Zeus ye anditịn̄ ikọ ke ibuot mme abasi. (Se ekebe oro “ Lystra ye Mbon Oro Ẹkesituakde Ibuot Ẹnọ Zeus ye Hermes,” ke page 97.) Edi Barnabas ye Paul ẹma ẹbiere  ndinam otuowo oro ẹdiọn̄ọ ke mmimọ ikadaha odudu mme nsunsu abasi itịn̄ ikọ, inyụn̄ idịghe odudu mme nsunsu abasi ke mmimọ ikada inam n̄kpọ oro, edi ke ikada odudu Jehovah emi edide ata Abasi.​—Utom 14:11-14.

11-13. (a) Nso ke Paul ye Barnabas ẹketịn̄ ye mbon Lystra? (b) Nso ke ikeme ndikpep nto se Paul ye Barnabas ẹketịn̄de?

¹¹ Kpa ye se iketịbede oro, Paul ye Barnabas ẹkesụk ẹyoyom usụn̄ ndinam se mmọ ẹtịn̄de odụk otuowo oro esịt. Se iketịbede emi ama anam Luke ewet ata eti usụn̄ oro ẹkpekwọrọde ikọ ẹnọ mme okpono ndem. Se nte Paul ye Barnabas ẹketịn̄de ikọ ke usụn̄ oro akanamde mme owo ẹma se mmọ ẹketịn̄de. Mmọ ẹkedọhọ ete: “Ntak emi mbufo ẹnamde n̄kpọ emi? Nnyịn n̄ko idi mme owo emi inyenede mmemidem nte mbufo, inyụn̄ itan̄a eti mbụk inọ mbufo, man mbufo ẹwọn̄ọde ẹkpọn̄ mme ikpîkpu n̄kpọ emi ẹtiene odu-uwem Abasi, emi akanamde enyọn̄ ye isọn̄ ye inyan̄ ye kpukpru n̄kpọ emi ẹdude mmọ ke esịt. Ke mme emana emi ẹkebede enye ama ayak kpukpru mme idụt ẹsan̄a ke mme usụn̄ idemmọ, okposụkedi emi enye mîkayakke n̄kpọ ntiense anana aban̄a idemesie ke emi enye ọfọnde ido, ọnọde mbufo edịm emi otode enyọn̄ ye ini eduek, ọnọde mbufo udia barasuene onyụn̄ anamde esịt mbufo ọyọhọ ye idatesịt.”​—Utom 14:15-17.

¹² Nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto se mme apostle oro ẹketịn̄de? Akpa, Paul ye Barnabas ikabatke ke mmimọ imọfọn ikan mbon oro mmọ ẹkekwọrọde ikọ ẹnọ. Mmọ ikanamke nte ke imedi se mmimọ mîkedịghe. Utu ke oro, mmọ ẹma ẹsụhọde idem ẹnyịme ke mmimọ ifọnke ima ukem nte mme okpono ndem oro ẹkekpan̄de utọn̄ ẹnọ mmọ mîkọfọnke ima. Edi akpanikọ ke ẹma ẹnọ Paul ye Barnabas edisana spirit ẹnyụn̄ ẹn̄wam mmọ  ẹtre ndinam mme n̄kpọ oro Bible mîkpepke. Ẹma ẹnyụn̄ ẹnam mmọ ẹnyene idorenyịn nditiene Christ n̄kara ke heaven. Edi mme apostle oro ẹma ẹdiọn̄ọ ke mbon Lystra ẹkeme n̄ko nditiene n̄ka heaven edieke mmọ ẹkopde uyo Christ.

¹³ Didie ke isida mbon oro nnyịn ikwọrọde ikọ inọ? Ndi isida mmọ nte idade idem nnyịn? Ndi imesikpebe Paul ye Barnabas nte isụk in̄wamde mme owo ẹkpep Ikọ Abasi, inyụn̄ itre ndiyom mme owo ẹkpono nnyịn ẹbe ubọk? Charles Taze Russell emi ekedide ata eti andikpep, emi akadade usụn̄ ke utom ukwọrọikọ ke n̄kpọ nte isua 1870 esịm n̄kpọ nte isua 1916, ama enịm uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn. Enye ekewet ete: “Nnyịn iyomke mme owo ẹnọ nnyịn m̀mê mme n̄wed oro iwetde ubọn̄; nnyịn inyụn̄ iyomke ẹkot nnyịn Reverend m̀mê Rabbi.” Brọda Russell ama osụhọde idem nte Paul ye Barnabas. Ntre ke onyụn̄ edi mfịn. Nnyịn ikwọrọke ikọ man inọ idem nnyịn ubọn̄, edi ikwọrọ man in̄wam mme owo ẹwọn̄ọde ẹtiene “odu-uwem Abasi.”

14-16. Nso idi ọyọhọ n̄kpọ iba ye ita oro ikemede ndikpep nto se Paul ye Barnabas ẹketịn̄de ye mbon Lystra?

¹⁴ Kere ọyọhọ n̄kpọ iba oro ikemede ndikpep nto ikọ emi. Paul ye Barnabas ẹma ẹkpụhọ se mmọ ẹkeyomde ndikwọrọ etiene utọ mbon oro mmọ ẹkekụtde. Mbon Lystra ikọdiọn̄ọke Ikọ Abasi, ikonyụn̄ idiọn̄ọke mme n̄kpọ oro Abasi akanamde ye idụt Israel nte mme Jew ye mbon emi ẹkesitienede mme Jew ẹkpono Abasi ke ke Iconium ẹkediọn̄ọde. Kpa ye oro, mbon oro Paul ye Barnabas ẹkekwọrọde ikọ ẹnọ ẹkedi mme ọtọin̄wan̄. Lystra ikesifiopke ikaha ikonyụn̄ ibịtke ikaha, ndien mmọ ẹma ẹnyene eti isọn̄. Mbio obio oro ẹma ẹkụt ediwak n̄kpọ emi akanamde mmọ ẹdiọn̄ọ mme edu Andibot, utọ n̄kpọ nte ini n̄kpọin̄wan̄ esinen̄erede on̄wụm, ndien mme apostle oro ẹma ẹda mme n̄kpọ oro mbon oro ẹkenen̄erede ẹdiọn̄ọ do ẹneme ikọ Abasi ye mmọ.​—Rome 1:19, 20.

¹⁵ Ndi nnyịn n̄ko imekeme ndikpụhọ se ikoyomde ndikwọrọ etiene nte n̄kpọ etiede? Kpa ye emi ọtọin̄wan̄ ekemede nditọ ukem n̄kpọ ke nsio nsio in̄wan̄ esie, ana enye okpụhọde nte enye etịmde isọn̄ ke nsio nsio in̄wan̄. Ekeme ndidi ndusụk isọn̄ ẹmemem ẹnyụn̄ ẹfọn se ẹtọde n̄kpọ. Edi ndusụk isọn̄ iditiehe ntre, ndien ekeme ndiyom enye enen̄ede ọdiọn̄ isọn̄ enye oro man edi se enye ọtọde n̄kpọ. Kpasụk ntre, se itọde, oro edi etop Obio Ubọn̄ Abasi oro odude ke Bible, edi ukem kpukpru ini. Edi edieke nnyịn itiede nte Paul ye Barnabas, iyodomo ndifiọk mbon oro nnyịn ikwọrọde ikọ inọ ye ufọkabasi emi mmọ ẹsikade. Ndien emi ayanam idiọn̄ọ nte ikpọkwọrọde Obio Ubọn̄ Abasi inọ mmọ.​—Luke 8:11, 15.

¹⁶ Odu ọyọhọ n̄kpọ ita oro nnyịn ikemede ndikpep nto Paul, Barnabas, ye mbon Lystra. Kpa ye oro inen̄erede isịn idem ikwọrọ ikọ, ndusụk ini ẹkeme nditan̄ n̄kpasịp Ikọ Abasi oro itọde ke esịt mme owo ẹfep, mîdịghe mmọ ẹkeme nditre ndinam se ikpepde mmọ ke Bible. (Matt. 13:18-21) Edieke oro etịbede, kûduọk idorenyịn. Nte ini akakade Paul ama eti mme mbet ke Rome ete: “Owo nnyịn kiet kiet [esịnede owo kiet kiet oro ikwọrọde Ikọ Abasi inọ] ayanam ibat aban̄a idemesie ọnọ Abasi.”​—Rome 14:12.

17. Ke Paul ye Barnabas ẹma ẹkekpọn̄ Derbe, mmọ ẹkeka m̀mọ̀n̄, ndien ntak?

¹⁷ Ke ẹma ẹkedụri Paul ẹsio ke Lystra ẹkere ke enye akpa, mme mbet ẹma ẹkan enye ẹkụk, ndien Paul ama adaha odụk obio okoyom itie emi enye edinade okoneyo oro. Ke ini eyo esierede, Paul ye Barnabas ẹma ẹto do ẹsan̄a kilomita 100 ẹka Derbe. Anaedi anyan isan̄ emi ama enen̄ede anam idem abiak Paul, sia n̄kpọn̄ ekebede ke ẹketọn̄ọ enye ke itiat. Kpa ye oro, enye ye Barnabas ẹma ẹsịn idem ẹnam utom mmọ, ndien ke ini mmọ ẹkesịmde Derbe, mmọ ẹma ẹn̄wam ediwak owo ẹkabade ẹdi mbet. Ndien utu ke mmọ ndisan̄a usụn̄ oro ekekperede akan mfiak nnyọn̄ ufọk mmọ ke Antioch eke Syria, “mmọ [ẹma] ẹfiak ẹnyọn̄ọ Lystra ye Iconium ye Antioch” eke Pisidia. Mmọ ẹkefiak ẹka ndinam nso? Ẹkeka man ẹkesọn̄ọ ‘mme mbet idem, ẹnyụn̄ ẹn̄wam mmọ ẹnen̄ede ẹnyene mbuọtidem.’ (Utom 14:20-22) Ata eti uwụtn̄kpọ ke mmọ ẹkenịm emi! Mmọ ẹkebem iso ẹkere ẹban̄a ufọn nditọete, idịghe ufọn idemmọ. Mme esenyịn circuit ye mbon oro ẹsinọde ẹka idụt en̄wen ẹkekwọrọ ikọ ẹsikpebe uwụtn̄kpọ mmọ.

18. Didie ke ẹsimek mbiowo?

¹⁸ Paul ye Barnabas ẹma ẹsitịn̄ ikọ ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ emi ọsọn̄ọde nditọete idem, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹmek ‘mbiowo ẹnọ nditọete ke esop kiet kiet.’ Okposụkedi emi edide “edisana spirit [okosio Paul ye Barnabas] ọdọn̄” ukwọrọikọ, mmọ ẹma ẹsụk ẹbọn̄ akam ẹnyụn̄ ẹtre udia ke ini mmọ ‘ẹkeyakde mbiowo oro ẹsịn Jehovah ke ubọk.’ (Utom 13:1-4; 14:23) Ntre ke ẹsinyụn̄ ẹnam mfịn. Mbemiso ẹmekde owo ebiowo m̀mê asan̄autom unamutom, otu mbiowo esop oro ẹsibọn̄ akam ẹnyụn̄ ẹdụn̄ọde ẹse m̀mê eyenete oro anam mme n̄kpọ emi Bible ọdọhọde owo anam man odot. (1 Tim. 3:1-10, 12, 13; Titus 1:5-9; Jas. 3:17, 18; 1 Pet. 5:2, 3) Idịghe ibat isua oro enye edide Christian ke ẹsinen̄ede ẹda ẹbiere m̀mê enye odot. Utu ke oro, nte eyenete oro esitịn̄de ikọ, odude uwem, ye se mme owo ẹtịn̄de ẹban̄a enye ẹsiwụt m̀mê edisana spirit ada enye usụn̄ m̀mê idaha. Enye ndinam mme n̄kpọ oro ẹyomde mme esenyịn ẹnam, nte ẹwụtde ke N̄wed Abasi, edibiere m̀mê enye odot ndidi ekpemerọn̄ Abasi. (Gal. 5:22, 23) Esenyịn circuit enyene ndimek mbiowo.​—Men 1 Timothy 5:22 domo.

19. Mbiowo ẹfiọk ke mmimọ idinam ibat iban̄a nso, ndien didie ke mmọ ẹkpebe Paul ye Barnabas?

¹⁹ Mbiowo ẹfiọk ke mmimọ iyanam ibat inọ Abasi iban̄a nte mmimọ inamde n̄kpọ ke esop. (Heb. 13:17) Mbiowo ẹsida usụn̄ ke utom ukwọrọikọ, ukem nte Paul ye Barnabas ẹkedade. Mmọ ẹsitịn̄ ikọ emi ọsọn̄ọde nditọete idem. Mmọ ẹsinyụn̄ ẹbem iso ẹkere ẹban̄a esop mbemiso ẹkerede ẹban̄a idemmọ.​—Phil. 2:3, 4.

20. Didie ke nnyịn ibọ ufọn ito ndikot mbụk emi aban̄ade se nditọete nnyịn ẹnamde ke ntak emi mmọ ẹbuọtde idem ye Abasi?

²⁰ Ke ini Paul ye Barnabas ẹma ẹkefiak ẹnyọn̄ọ Antioch eke Syria emi mmọ ẹketode do ẹka ndikwọrọ ikọ, mmọ ẹma ẹtịn̄ “ediwak n̄kpọ emi Abasi akadade mmọ anam, ye nte enye ekebererede usụn̄ ọnọ mme idụt ndinyene mbuọtidem.” (Utom 14:27) Nte nnyịn ikotde se nditọete nnyịn ẹnamde ke ntak emi mmọ ẹbuọtde idem ye Abasi, inyụn̄ ikụtde nte Jehovah ọdiọn̄de mmọ, emi ayanam ika iso ‘itịn̄ ikọ ye uko ke odudu Jehovah.’