1-4. Nso ikọwọrọ Peter, ndien ekpetie fi didie ke idem ekpedi se iketịbede inọ Peter eketịbe ọnọ fi?

 ẸDA Peter ẹbe ẹdụk ufọk-n̄kpọkọbi ẹnyụn̄ ẹberi akamba usụn̄ ukwak ndien usụn̄ oro enen̄ede anam uyom ini ẹberide. Ẹdọn̄ enye n̄kpọkọbi ke ubọk, ndien enye asan̄a ke ufọt mbon ukpeme Rome iba emi ẹdade enye ẹka ubet ufọk-n̄kpọkọbi esie. Ndien enye odu do ke ediwak hour m̀mê ediwak usen, ebet se ẹdinamde imọ. Enye ikwe n̄kpọ en̄wen ikan ibibene, ukwak, n̄kpọkọbi esie, ye mbon oro ẹkpemede enye.

² Ata idiọk etop esịm Peter. Edidem Herod Agrippa I ebiere ndiwot Peter. a Se idude edi ke ẹmọn̄ ẹsio Peter ẹnọ mbio obio ke Passover ama ebe, ndien otuowo ẹyenem esịt ndikop nte ẹbierede ikpe n̄kpa esie. Owo itịn̄ke emi man ẹsịn enye ndịk ke idem, koro n̄kpọn̄ n̄kpọn̄ emi ke andikara emi okowot James emi okonyụn̄ edide apostle n̄ko.

³ Mbubreyo edi emi mbemiso esịmde ini oro ẹnịmde ndiwot enye. Nso ke Peter etie ke n̄kịmn̄kịm ubet ufọk-n̄kpọkọbi esie ekere? Ndi enye eti ke isua ifan̄ emi ẹkebede ke Jesus ama anam imọ idiọn̄ọ ke usen kiet usen kiet ẹyemụm imọ ẹda ẹka ebiet emi imọ mîkpamaha ndika​—oro edi, ndikowot imọ? (John 21:18, 19) Ekeme ndidi Peter ekere m̀mê se Jesus eketịn̄de oyom ndisu emi.

⁴ Ekpedi afo ekedi Peter, ekpeketie fi didie ke idem? Ediwak owo ẹkpekere ke eke mmimọ okụre, ke idotenyịn ndomokiet idụhe aba. Edi ndi odu n̄kpọ ndomokiet akpanamde ata mbet Jesus ekere ke idotenyịn idụhe aba? Nte Peter ye mme Christian eken ẹkenamde n̄kpọ ke ini ẹkọbọde mmọ ekpep nnyịn nso? Ẹyak ise.

5, 6. (a) Ntak emi Edidem Herod Agrippa I ọkọkọbọde mme Christian, ndien didie ke enye akanam oro? (b) Ntak emi n̄kpa James akanamde nditọete ke esop ẹfụhọ?

⁵ Nte ikenemede ke ibuot 9, ama enen̄ede enem nditọete eyo mme apostle oro ndikụt nte Cornelius owo Gentile ye ubon esie ẹkabarede ẹdi mme Christian. Anaedi idem ama akpa mme Jew oro mîkamaha nditiene nnam  n̄kpọ Abasi ndikụt ke ediwak mme Christian oro ẹkedide mme Jew ẹdiana kiet ye mbon oro mîdịghe mme Jew ẹnam n̄kpọ Abasi ke ifụre.

⁶ Edidem Herod emi ọkọdiọn̄ọde ndibre mbre ukara ama enen̄ede enyene n̄kari. Enye okoyom ndinam mme Jew ẹma enye, ntak oro akanam enye ọtọn̄ọ ndifiomo mme Christian. Imenịm ke Herod ama ọdiọn̄ọ ke apostle James ama enen̄ede ekpere Jesus Christ. Ntre, Herod ama “owot James eyeneka John ke akan̄kan̄.” (Utom 12:2) Emi ama anam nditọete ẹnen̄ede ẹfụhọ! James ekedi kiet ke otu owo ita oro ẹkekụtde nte Jesus okpụhọrede mbiet ye mme utịben̄kpọ eken oro owo mîkanamke mme apostle eken ẹdiọn̄ọ. (Matt. 17:1, 2; Mark 5:37-42) Jesus okokot nditọeka iba emi, James ye John, “Nditọ Obuma,” ke ntak emi mmọ ẹkesimade ndisịn idem nnam n̄kpọ Abasi. (Mark 3:17) Ntre ke ini ẹkewotde James, ama enen̄ede abiak nditọete sia apostle emi ama enen̄ede enyene uko anam n̄kpọ Abasi, nditọete ẹma ẹnyụn̄ ẹma enye.

7, 8. Nso ke nditọete ẹkenam ini ẹkesịnde Peter ke ufọk-n̄kpọkọbi?

⁷ Mme Jew ẹma ẹnem esịt ini ẹkewotde James, kpa nte Agrippa okoyomde edi. Emi ama anam enye enyene esịt omụm Peter n̄ko. Nte ẹketịn̄de ke ntọn̄ọ ibuot emi, Agrippa ama anam ẹsịn Peter ke ufọk-n̄kpọkọbi. Ekeme ndidi Agrippa ama eti ke ẹsiwak ndision̄o mme apostle ke ufọk-n̄kpọkọbi ke utịbe utịbe usụn̄, nte ikokụtde ke ibuot 5 ke n̄wed emi. Man utọ n̄kpọ oro okûtịbe, Herod ama anam ẹkọbi Peter ẹnịm ke ufọt mbon ukpeme 2, onyụn̄ enịm mbon ukpeme 16 ẹte ẹkpeme enye ke adiana ke adiana uwemeyo ye okoneyo, man apostle oro edibọhọ efehe. Edieke Peter efehede, ẹyemen ufen esie ẹdori mbon ukpeme oro ke ibuot. Nso ke mme Christian ke esop oro Peter okodude ẹkpenam ke utọ enyene-ndịk ini oro?

⁸ Nditọete ke esop oro ẹma ẹdiọn̄ọ nnennen se mmọ ẹkpenamde. N̄wed  Utom 12:5 ọdọhọ ete: “Mmọdo ẹsịn Peter ke ufọk-n̄kpọkọbi; edi esop ẹka iso ndibọn̄ akam ifịk ifịk nnọ Abasi mban̄a enye.” Mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹbọn̄ akam, ẹnyụn̄ ẹkpe Abasi ubọk ete an̄wam edima eyenete mmimọ. N̄kpa James ikanamke idem emem mmọ, ikonyụn̄ inamke mmọ ẹkere ke ufọn akam idụhe. Akam edi ata akpan n̄kpọ ọnọ Jehovah. Edieke akam ekemde ye uduak Abasi, enye ọyọbọrọ akam oro. (Heb. 13:18, 19; Jas 5:16) Emi edi ata akpan ukpepn̄kpọ ọnọ mme Christian mfịn.

9. Nte nditọete ẹkebọn̄de akam ini ẹkesịnde Peter ke ufọk-n̄kpọkọbi ekpep nnyịn nso?

⁹ Ndi ọmọdiọn̄ọ nditọete fo emi ẹsobode idomo? Ndusụk idomo emi ẹkeme ndidi ukọbọ, unyekisọn̄, oyobio, ye mme n̄kpọ ntre, mîdịghe ukara ẹkpan mmọ ndikwọrọ ikọ. Ntre siti ndisịn ndima nditọete fo emi ke ini ọbọn̄de akam. Edieke onyụn̄ ọdiọn̄ọde mfịna emi eyenete fo enyenede, utọ nte mfịna ubon, mbon oro idem ememde m̀mê emi ẹkọbọde sia ẹnamde n̄kpọ Abasi, tie kan̄a kere mbemiso ọbọn̄de akam, sia emi ayanam fi ekeme nditi ediwak owo oro akpasiakde enyịn̄ ke ini ọbọn̄de akam ọnọ Jehovah, kpa “Andikop akam.” (Ps. 65:2) Idem n̄kpọ, n̄kọ afo akpama nditọete fo ẹsịn fi ke akam edieke osobode afanikọn̄?

10, 11. Tịn̄ nte angel Jehovah okosiode Peter ke ufọk-n̄kpọkọbi.

¹⁰ Ndi se ikọwọrọde Peter ama anam esịt etịmede enye? Nnyịn inen̄ekede idiọn̄ọ, edi ke akpatre okoneyo oro enye okodude ke ufọk-n̄kpọkọbi, enye ama ede ọkpọsọn̄ idap edi mbon ukpeme iba oro ikedehe. Peter ama ọbuọt idem ye Abasi onyụn̄ ọdiọn̄ọ ke inamke n̄kpọ m̀mê nso itịbe, Jehovah eyekpeme imọ. (Rome 14:7, 8) Edi etie nte Peter ikọdiọn̄ọke ke utịben̄kpọ ọmọn̄ etịbe. Un̄wana ama asiaha odụk ubet ufọk-n̄kpọkọbi oro enye okodude inikiet inikiet. Angel ama  ọwọrọ ada, onyụn̄ ọsọsọp edemede Peter ke idap, edi mbon ukpeme oro ikekwe enye. Ndien n̄kpọkọbi oro ẹkedọn̄de enye ke ubọk​—emi ẹketiede nte ikemeke ndikịbe​—ẹma ẹwọn̄ọ ẹduọn̄ọ!

¹¹ Angel oro ama ọdọhọ Peter n̄kpri n̄kpri n̄kpọ oro anade enye anam: “Daha ke enyọn̄ iwiwa! . . . Ben̄e idem nyụn̄ sịne ikpaukot fo. . . . Men ewụra fo sịne.” Peter ama ọsọsọp anam se ẹkedọhọde enye. Ke akpatre, angel oro ama ọdọhọ enye ete: “Tiene mi,” Peter onyụn̄ etiene enye. Mmọ ẹma ẹwọrọ ke ufọk-n̄kpọkọbi oro, ẹsan̄a ẹbe mbonekọn̄ oro ẹkedade ke an̄wa ẹkpeme, ẹnyụn̄ ẹsan̄a sụn̄sụn̄ ẹkesịm akamba enyịnusụn̄ ukwak. Mmọ ẹdinam didie ẹbe ke enyịnusụn̄ emi? Edieke edide utọ ekikere oro ama odụk Peter esịt, enye ikekereke utọ n̄kpọ oro ibịghi sia ke ini mmọ ẹkesan̄ade ẹsịm enyịnusụn̄ oro, usụn̄ oro ama “eberede ikpọn̄ ọnọ mmọ.” Mbemiso Peter ọkọfiọkde se itịbede, mmọ ẹma ẹbebe enyịnusụn̄ oro ẹdụk efak, ndien angel oro osop. Angel oro ama ọkpọn̄ Peter do, enyịn onyụn̄ an̄wan̄a Peter, ndien enye edifiọk ke kpukpru se iketịbede oro ẹkedi ata idem n̄kpọ, ikedịghe n̄kukụt. Peter ama ọbọhọ!​—Utom 12:7-11.

12. Ntak emi nnyịn nditie n̄kere nte Jehovah akanyan̄ade Peter ekemede ndidọn̄ nnyịn esịt?

¹² Esịt esina nnyịn sụn̄ ke ini idiọn̄ọde ke Jehovah ekeme ndida akwa odudu esie nnyan̄a mme asan̄autom esie. Ukara emi ọkọsọn̄de odudu akan ke ererimbot ekesin̄wam edidem emi ekesịnde Peter ke ufọk-n̄kpọkọbi. Kpa ye oro, Peter ama asan̄a eyen eyen ọwọrọ ke ufọk-n̄kpọkọbi oro! Imọdiọn̄ọ ke Jehovah isinamke utọ utịben̄kpọ oro inọ kpukpru mme asan̄autom esie. Enye ikanamke inọ James, ikonyụn̄ inamke inọ Peter ke ini se Jesus eketịn̄de aban̄a apostle emi ekedide edisu. Mme Christian mfịn idorike enyịn ke ẹyenyan̄a mmimọ ke utịbe utịbe usụn̄. Edi imọfiọk ke Jehovah ikpụhọkede. (Mal. 3:6) Ndien ayak ekpri ini, enye ayada Eyen esie anyan̄a ata ediwak owo osion̄o ke n̄kpọkọbi emi ọsọn̄de odudu akan, oro edi, n̄kpa. (John 5:28, 29) Mme utọ un̄wọn̄ọ emi ẹkeme ndinam nnyịn inen̄ede inyene uko ke ini isobode idomo.

13-15. (a) Didie ke nditọete oro ẹkedude ke ufọk Mary ẹkenam n̄kpọ ini Peter ekesịmde do? (b) Nso en̄wen ke n̄wed Utom ọtọn̄ọ nditịn̄ mban̄a, ndien nso ke Peter akaka iso anam ọnọ nditọete esie?

¹³ Peter ama atuak ada ke n̄kịmn̄kịm efak oro ekere ebiet imọ ikpakade. Ekem, enye ama ebiere ebiet emi enye edikade. N̄wan kiet emi ekekerede Mary, emi ekedide Christian ama odụn̄ ekpere do. Mary emi ekedi ebeakpa, edi enye ama enyene n̄kpọ ekpri, sia enye ama enyene ufọk emi okokponde ekem ofụri esop. Enye ekedi eka John Mark. Akpa ini emi n̄wed Utom asiakde John Mark edi emi, ndien nte ini akakade John Mark ama akabade etie nte eyen ọnọ Peter. (1 Pet. 5:13) Okoneyo oro, ediwak owo ke esop oro ẹkedu ke ufọk Mary ẹsịn idem ẹbọn̄ akam kpa ye oro eyo ekenen̄erede ọsọn̄. Anaedi mmọ ẹkebọn̄ akam man ẹsana Peter ẹyak​—edi mmọ ikekereke ke Jehovah ekeme ndibọrọ akam oro idahaoro idahaoro!

 ¹⁴ Peter ama ọkọn̄ usụn̄ oro ẹsisan̄ade ẹdụk esịt ebiet oro. Ofụn an̄wan kiet oro ekekerede Rhoda​—enyịn̄ Greek oro ọwọrọde “Rose”​—ama asan̄a edi enyịnusụn̄ oro ndise owo emi ọkọn̄de usụn̄. Ama ọsọn̄ enye ndinịm se enye okokopde. Enye okokop uyo Peter! Utu ke enye ndiberede usụn̄, idatesịt ama anam eyenan̄wan emi adaha ọkpọn̄ Peter do, afiak efehe odụk ufọk, okodomo ndinam esop ẹnịm ke Peter mmọdo ada ke enyịnusụn̄. Mmọ ẹma ẹdọhọ ke enye adadama, edi enye ikedịghe eyenan̄wan emi esisọpde osion̄o idem ke n̄kpọ. Enye ama eyịre ọdọhọ ke imọ itịn̄ akpanikọ. Ndusụk owo ẹma ẹnyịme ke ekeme ndidi enyene se enye okokopde, ke ekeme ndidi enye okokop uyo angel emi eketịn̄de ikọ ke ibuot Peter. (Utom 12:12-15) Kpukpru emi, Peter do ada ke an̄wa, ke ọkọn̄ usụn̄ tutu mmọ ẹdi ẹdiberede usụn̄ ẹnọ enye.

¹⁵ Ke ini mmọ ẹkesịmde enyịnusụn̄ oro, “mmọ [ẹma] ẹkụt enye, idem onyụn̄ akpa mmọ”! (Utom 12:16) Peter ama anam mmọ ẹtre kan̄a n̄kpo idara man enye etịn̄ se iketịbede ọnọ mmọ, onyụn̄ ọdọhọ mmọ ete ẹmen n̄kpọ emi ẹketịn̄ ẹnọ James oro ekedide mbet, ye nditọete eken. Ekem enye ọkpọn̄ ebiet oro mbak mbonekọn̄ Herod ididimụm enye. Peter ama ọwọrọ man akaka iso anam utom ọnọ Abasi ke ebiet emi enye edinen̄erede enyene ifụre. Owo itịn̄ke n̄kpọ aba iban̄a enye ke n̄wed Utom, ibọhọke ke Utom ibuot 15 emi ẹtịn̄de nte enye eketienede ebiere mfịna edina mbobi. Ke oro ebede, n̄wed Utom ọtọn̄ọ nditịn̄ n̄kpọ mban̄a utom ye isan̄ ukwọrọikọ apostle Paul. Edi imenịm ke ebiet ekededi oro Peter akakade, ke enye ama aka iso an̄wam nditọete esie ẹbuọt idem ye Abasi. Ke ini enye ọkọkpọn̄de nditọete oro ẹkedude do ke ufọk Mary, esịt okosụk enenem mmọ.

16. Nso inam inịm ke mme n̄kpọ emi ẹdinamde ikop inemesịt ke ini iso ẹyewak?

¹⁶ Ndusụk ini, se Jehovah esinamde ọnọ mme asan̄autom esie esikpon akan se mmọ ẹkedoride enyịn, ndien oro esinam mmọ ẹnen̄ede ẹkop idatesịt. Ntre ke eketie nditọete ke idem okoneyo oro ẹkenyan̄ade Peter. Ntre n̄ko ke esitie nnyịn ke idem ndusụk ini ke ini Jehovah ọdiọn̄de nnyịn. (N̄ke 10:22) Ke ini iso, iyokụt nte kpukpru se Jehovah ọn̄wọn̄ọde ẹsude ke ofụri ererimbot. Mme edidiọn̄ Abasi oro idibọde ẹyenen̄ede ẹkponi ẹkan se ededi oro ikerede idahaemi. Ntre, edieke ikade iso isọn̄ọ ida ye Abasi, iyokụt ata ediwak n̄kpọ oro ẹdinamde ikop inemesịt ke ini iso.

17, 18. Nso ikanam otuowo ẹtịn̄ ikọ man esịt enem Herod?

¹⁷ Peter ndiwọrọ ke ufọk-n̄kpọkọbi ama anam idem akpa Herod n̄ko​—edi esịt ikenemke enye ke se iketịbede emi. Herod ama ọdọhọ ẹsọsọp ẹkeyom Peter, onyụn̄ ọdọhọ ẹbụp mbon ukpeme oro mbụme. Ẹma ẹda mmọ “ẹkenọ ufen,” ndien ekeme ndidi ẹkewowot mmọ. (Utom 12:19) Herod Agrippa ikesituaha owo mbọm. Ndi enye ama ọbọ ufen ibak esie?

¹⁸ Anaedi bụt ama anam Agrippa sia enye mîkekemeke ndiwot Peter, edi ikebịghike n̄kpọ ama etịbe oro akanamde enye ekeme ndifiak ntan̄idem. N̄kpọ ama etịbe emi akanamde mme asua esie ẹyom ndinam emem ye enye, ntre ama  enen̄ede ọdọn̄ enye nditịn̄ ikọ nnọ akwa otuowo. Luke ọdọhọ ke “Herod [ama] esịne ọfọn̄ ubọn̄” eben̄e idem. Josephus owo Jew oro ekesiwetde mbụk ọkọdọhọ ke ẹkeda silver ẹnam ọfọn̄ Herod, ntre ke ini un̄wana ọkọtọde edidem ke idem, eketie nte ubọn̄ esie ayama oro. Agrippa emi akatan̄de idem ama ọtọn̄ọ nditịn̄ ikọ. Man esịt enem enye, otuowo oro ẹma ẹfiori ẹte: “Uyo abasi, idịghe uyo owo!”​—Utom 12:20-22.

19, 20. (a) Ntak emi Jehovah ọkọnọde Herod ufen? (b) Didie ke mbụk n̄kpa Herod Agrippa ọdọn̄ nnyịn esịt?

¹⁹ Abasi kpọt odot ndibọ utọ ubọn̄ oro, ndien Abasi ama okụt kpukpru se ikakade iso! Akpakana Herod anam n̄kpọ mbak afanikọn̄ edisịm enye. Enye akpakasua ọnọ otuowo oro, mîdịghe ọdọhọ mmọ ke uyo imọ idịghe uyo Abasi. Utu ke oro, enye ama anam ẹkụt ke ikọ Bible emi, “ntan̄idem ebem nsobo iso,” edi akpanikọ. (N̄ke 16:18) “Kpa idaha oro angel Jehovah [ama] ọtọ” owo ntan̄idem oro, onyụn̄ anam enye akpa ata esuene esuene n̄kpa. ‘Ndọn̄ ama ata Herod, enye onyụn̄ akpa.’ (Utom 12:23) Josephus n̄ko ama etịn̄ ke ẹketọ Agrippa inikiet inikiet, onyụn̄ ọdọhọ ke edidem oro ekeberi ikọ esie ke ndidọhọ ke imọ iyom ndikpa ke ntak ikenyịmede se otuowo ẹketịn̄de. Josephus ekewet ete ke Agrippa ama okop ata ubiak ke usen ition mbemiso enye akpa. b

²⁰ Ndusụk ini esitie nte ke mbon emi mîkponoke Abasi ẹsinam kpukpru orụk idiọkn̄kpọ, edi ibọhọ ufen. Ikpaha nnyịn idem sia “ofụri ererimbot esịne ke idak odudu andidiọk.” (1 John 5:19) Edi esifịna ata ikọt Abasi ndusụk ini ama etie nte ke mme idiọkowo ibọhọ ufen idiọkn̄kpọ mmọ. Emi esinam utọ mbụk emi ọdọn̄ nnyịn esịt. Mbụk emi owụt nnyịn nte Jehovah anamde n̄kpọ man eti kpukpru nnyịn ke imọ imama unenikpe. (Ps. 33:5) Ebebịghi, awawara, ofụri ererimbot ẹyekụt unenikpe esie.

21. Nso ke n̄wed Utom ibuot 12 ekpep nnyịn, ndien ntak emi enye ekemede ndisọn̄ọ nnyịn idem?

²¹ Ẹda mbụk emi ẹkesịn ke ufọk ye ikọ emi ọsọn̄ọde nnyịn idem: “Ikọ Jehovah ọdọdiọn̄ ọkọri onyụn̄ asuana.” (Utom 12:24) Mbụk emi owụt ke Jehovah akan̄wam ẹkwọrọ ikọ ke nsio nsio ebiet ke eyo mme apostle. Enye n̄ko ke onyụn̄ an̄wam nnyịn inam utom emi mfịn. Mbụk emi odude ke Utom ibuot 12 iban̄ake sụk nte ẹkewotde apostle kiet ye nte enye eken ọkọbọhọde. Enye enen̄ede aban̄a Jehovah ye nte Jehovah akabiatde ukeme oro Satan ekesịnde ndisọhi esop mme Christian mfep nnyụn̄ nnam ẹtre ndisịn ifịk n̄kwọrọ ikọ. Kpukpru se mme asua ẹkenamde ikọwọrọke usụn̄; se mme asua ẹnyụn̄ ẹnamde mfịn idiwọrọke usụn̄. (Isa. 54:17) Edi, utom mbon oro ẹdade ye Jehovah ye Jesus Christ idikpụhu tutu amama. Ndi emi isọn̄ọke nnyịn idem? Ata akpan utom edi emi nnyịn nditiene nnam mme owo ẹkop “ikọ Jehovah” mfịn!