IBUOT 17
“Enye Ada N̄wed Abasi Ọkọk Ibuot ye Mmọ”
Se ikpanamde man Ikọ Abasi odụk mme owo esịt; se mbon Beroea ẹkenamde
Ẹda ẹto Utom 17:1-15
1, 2. Mmanie ẹto Philippi ẹka Thessalonica, ndien ekeme ndidi mmọ ẹkekere nso?
ATA ediwak owo ẹsima ndisan̄a ke usụn̄ emi. Nta mme ọdiọn̄-usụn̄ Rome ẹkenam usụn̄ emi, ndien usụn̄ emi asan̄a ebe ke enyọn̄ ikpọ obot emi ẹtiede n̄kpotụk n̄kpotụk. Mbon ẹsan̄ade ke usụn̄ emi ẹsikop nsio nsio uyom—uyom enan̄-mbiomo, uyom wheel chariot, uyom nsio nsio mme akaisan̄ utọ nte mbonekọn̄, mme anyamurua, ye mbonutom. Paul, Silas, ye Timothy ẹtiene ẹsan̄a ke usụn̄ emi. Mmọ ẹsan̄a se ibede kilomita 130 ẹto Philippi ẹka Thessalonica. Isan̄ emi imemke, akpan akpan ye Paul ye Silas sia unan oro ẹkenọde mmọ ini ẹkedade ikpa ẹmia mmọ ke Philippi ikpaha kan̄a.—Utom 16:22, 23.
2 Mmọ ẹmọn̄ asan̄a ata anyan usụn̄ mbemiso mmọ ẹsịmde ebiet emi mmọ ẹkade. Edi emi ifịnake mmọ sia mmọ ke ẹneme nneme ndien isan̄ oro ikakke mmọ. Mmọ ke ẹsụk ẹteti nte ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi oro ke Philippi ye ofụri ufọk esie ẹkekabarede ẹdi mme Christian. N̄kpọ oro ama enen̄ede enem mmọ. Se iketịbede emi ama anam mmọ ẹnen̄ede ẹbiere ndika iso n̄kwọrọ ikọ Abasi. Edi, nte mmọ ẹsan̄ade ẹkpere Thessalonica, ekeme ndidi mmọ ẹkere nte mme Jew do ẹdinamde n̄kpọ ye mmọ. Ndi ẹyesịn ntịme ye mmọ, mîdịghe ẹmia mmọ nte ẹkemiade ke Philippi?
3. Paul ndikenyene uko n̄kwọrọ Ikọ Abasi ekpep nnyịn nso?
3 Nte ini akakade, Paul ama etịn̄ nte eketiede enye ke idem ke leta oro enye ekewetde ọnọ ẹsọk mme Christian ke Thessalonica. Enye ọkọdọhọ ete: “Ke ima ikebem iso ikụt ukụt inyụn̄ ibọ emiom (kpa nte mbufo ẹfiọkde) ke Philippi, [nnyịn ikada] uko ke Abasi nnyịn itan̄a eti mbụk Abasi inọ mbufo ye ọkpọsọn̄ en̄wan.” (1 Thess. 2:2) Se Paul eketịn̄de emi owụt ke enye ama ekere m̀mê nso iditịbe inọ mmimọ ke Thessalonica, akpan akpan ke ntak se iketịbede ke Philippi. Ndi an̄wan̄a fi nte eketiede Paul ke idem? Ndi akanam ọsọn̄ fi ndikwọrọ ikọ Abasi? Paul ama ọbuọt idem ye Jehovah onyụn̄ enịm ke enye ọyọsọn̄ọ imọ idem onyụn̄ an̄wam imọ inyene uko. Ndikpep mban̄a nte Paul ọkọsọn̄ọde ada anam n̄kpọ Abasi ekeme ndin̄wam fi ọsọn̄ọ ada n̄ko.—1 Cor. 4:16.
“Enye Ada N̄wed Abasi Ọkọk Ibuot ye Mmọ” (Utom 17:1-3)
4. Nso iwụt ke ekeme ndidi Paul ama odu ke Thessalonica ebịghi akan urua ita?
4 Mbụk oro ọdọhọ ke Paul ama ọkwọrọ ikọ ke synagogue ke Sabbath ita ini enye odude ke Thessalonica. Ndi emi ọwọrọ ke enye okodu ke Thessalonica urua ita kpọt? Idịghe se ọwọrọde edi oro. Ekeme ndidi enye ikọsọpke ika synagogue ini enye esịmde Thessalonica. N̄kpọ en̄wen edi ke mme leta oro Paul ekewetde ini enye odude ke Thessalonica owụt ke enye ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ẹma ẹnam utom man ẹnyene se ẹdade ẹdu uwem. (1 Thess. 2:9; 2 Thess. 3:7, 8) N̄ko, ini Paul okodude ke Thessalonica, nditọete ke Philippi ẹma ẹnọ mme enọ ẹsọk enye ikaba. (Phil. 4:16) Ntre, etie nte enye ama odu ke Thessalonica ebịghi akan urua ita.
5. Nso ke Paul akanam man an̄wam mme owo ẹnịm se enye ekpepde?
5 Paul ama enyene uko, adaha ọkọkwọrọ ikọ ọnọ mbon oro ẹkesopde idem ke synagogue. Nte ido esie ekedide, “enye [ama] ada N̄wed Abasi ọkọk ibuot ye mmọ, anam an̄wan̄a onyụn̄ okot n̄kpọ ndida nsọn̄ọ nte ke akana Christ okụt ukụt onyụn̄ eset ke n̄kpa, onyụn̄ ọdọhọ ete: ‘Emi edi Christ, kpa Jesus emi n̄kwọrọde nnọ mbufo.’” (Utom 17:2, 3) Idịghe nte Paul okoyom ndinam esịt enem mbon oro ẹkekpan̄de utọn̄ ẹnọ enye edi enye okoyom ndinam mmọ ẹnen̄ede ẹkere se enye eketịn̄de ọnọ mmọ. Enye ama ọfiọk ke mbon oro ẹkesidide synagogue ẹma ẹdiọn̄ọ ẹnyụn̄ ẹkpono N̄wed Abasi. Edi N̄wed Abasi ikenen̄ekede in̄wan̄a mmọ. Ntre, Paul ama ọkọk ibuot ye mmọ onyụn̄ anam se N̄wed Abasi etịn̄de an̄wan̄a mmọ. Enye ama onyụn̄ ada N̄wed Abasi anam mmọ ẹkụt ke Jesus eyen Nazareth ekedi Messiah, m̀mê Christ oro ẹken̄wọn̄ọde.
6. Didie ke Jesus ekesinam mme owo ẹdiọn̄ọ akpanikọ, ndien nso ikedi ufọn?
6 Paul ekekpebe Jesus emi ekesidade N̄wed Abasi ekpep mme owo n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, ini Jesus okodude ke isọn̄, enye ama esiwak ndidọhọ mme mbet esie ke N̄wed Abasi ama etetịn̄ ke ana Eyen owo okụt ukụt, akpa, ndien ke ẹyenam enye eset. (Matt. 16:21) Ke Jesus ama ekeset ke n̄kpa, enye ama owụt mme mbet esie idem. Emi ama enen̄ede owụt ke enye eketịn̄ akpanikọ. Edi Jesus ama etịn̄ mme n̄kpọ en̄wen oro ẹdinamde mmọ ẹnen̄erede ẹnịm se N̄wed Abasi etịn̄de. Bible etịn̄ nte enye ekekpepde ndusụk mme mbet esie n̄kpọ ete: “Enye ọtọn̄ọ ke Moses ye kpukpru mme Prọfet asiak mme n̄kpọ emi ẹketịn̄de ẹban̄a enye ke ofụri N̄wed Abasi ọnọ mmọ.” Nso ikedi ufọn? Mme mbet oro ẹkekopde se enye eketịn̄de emi ẹkedọhọ ẹte: “Nte esịt ikofiopke nnyịn ke ini enye ekenemede nneme ye nnyịn ke usụn̄, nte enye akatatde N̄wed Abasi ọnọ nnyịn ọyọhọ ọyọhọ?”—Luke 24:13, 27, 32.
7. Ntak emi ọfọnde isida se ikpepde ito Bible?
7 Ikọ Abasi enyene odudu. (Heb. 4:12) Ntre, mme Christian mfịn ẹda se mmọ ẹkpepde ẹto Ikọ Abasi, ukem nte Jesus, Paul, ye mme apostle eken ẹkedade ẹto. Nnyịn n̄ko imesida Bible ikọk ibuot ye mme owo. Imesinyụn̄ inam se Bible etịn̄de an̄wan̄a mmọ, inyụn̄ ikụbọde Bible ikot man iwụt ke se itịn̄de oto Bible. Isinam emi man iwụt ke se ikpepde edi Ikọ Abasi idịghe ikọ idem nnyịn. Nnyịn ndikot Bible ndien ndien ke ini ikwọrọde ikọ ayanam mme owo ẹdiọn̄ọ ke se ikwọrọde edi Ikọ Abasi. N̄kpọ en̄wen edi ke ana nnyịn ke idem nnyịn idiọn̄ọ ke etop oro ikwọrọde enen̄ede oto Ikọ Abasi. Emi ayanam mme owo ẹnen̄ede ẹnịm se ikwọrọde. Ukem nte Paul, ndidiọn̄ọ ke se nnyịn ikwọrọde oto Ikọ Abasi idiyakke idem enyek nnyịn ke ini ikwọrọde ikọ.
“Ndusụk Mmọ Ẹkabade Ẹdi Mme Andinịm ke Akpanikọ” (Utom 17:4-9)
8-10. (a) Didie ke mme owo ke Thessalonica ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a ukwọrọikọ Paul? (b) Nso ikanam ndusụk mme Jew ẹyat esịt ye Paul? (c) Nso ke mme Jew emi ẹkeyatde esịt ye Paul mi ẹkenam?
8 Paul ama okokụt ke ikọ Jesus emi edi akpanikọ: “Ofụn ikponke ikan eteufọk esie. Edieke mmọ ẹkekọbọde mi, mmọ ẹyekọbọ mbufo n̄ko; edieke mmọ ẹkenamde ikọ mi, mmọ ẹyenam eke mbufo n̄ko.” (John 15:20) Ke Thessalonica, mme owo ẹkenam n̄kpọ nsio nsio ẹban̄a se Paul ọkọkwọrọde nte Jesus okonyụn̄ etịn̄de. Ndusụk owo ẹma ẹnen̄ede ẹma ikọ Abasi, edi ndusụk ikoyomke-yom ndikop. Luke ekewet ntem aban̄a mbon oro ẹkemade Ikọ Abasi: “Ndusụk mmọ [mme Jew ẹma] ẹkabade ẹdi mme andinịm ke akpanikọ [oro edi, mme Christian] ẹnyụn̄ ẹdian idem ye Paul ye Silas, akwa udịm mme Greek emi ẹtuakde ibuot ẹnọ Abasi ye ediwak mme ọwọrọiso iban ẹnyụn̄ ẹnam ntre.” (Utom 17:4) Imenen̄ede ikụt ke mbufa mbet emi ẹma ẹdat esịt nte ẹkenamde Ikọ Abasi enen̄ede an̄wan̄a mmọ.
9 Kpa ye oro ndusụk owo ẹkemade se Paul ekekpepde mmọ, ndusụk owo ẹkeyayat esịt ye enye. Ndusụk mme Jew ke Thessalonica ikenemke esịt ye Paul ke ntak emi “akwa udịm mme Greek” ẹkenyịmede ukwọrọikọ esie. Mme Jew oro ekeyom ndinam mbon oro mîdịghe mme Jew ẹtiene ẹdikpono Abasi nte mme Jew ẹsikponode. Ntre mmọ ẹma ẹkpep mme Gentile emi ẹkesisemde usem Greek mme n̄kpọ ke N̄wed Abasi Usem Hebrew, ẹnyụn̄ ẹkere ke mmọ ẹyekabade ẹdi mbet mmimọ. Etise, Paul edi synagogue edikwọrọ ikọ ọnọ mme Gentile oro tutu mmọ ẹkabade esịt. Esịt ama ayat mme Jew oro sia eketie nte n̄kpọ eke Paul edide ediyịp mme Gentile oro!
“Mmọ . . . ẹyom ndision̄o mmọ nsọk mbon ntịme.”—Utom 17:5
10 Luke etịn̄ se iketịbede ke oro ebede. Enye ọdọhọ ete: “Mme Jew ẹfịbe ufụp, ẹda ndusụk ndiọi mbon ifu an̄waurua ẹdian idem ẹnyụn̄ ẹkọ otu mbon ntịme ẹda ẹsịn ndutịme ke obio. Ndien mmọ ẹbụmede ẹdụk ufọk Jason ẹnyụn̄ ẹyom ndision̄o [Paul ye Silas] nsọk mbon ntịme. Ke ini mmọ mîkwe mmọ oro, mmọ ẹdụri Jason ye ndusụk nditọete ẹdi ke iso mme andikara obio, ẹnyụn̄ ẹfiori ẹte: ‘Mmọ emi ẹtịmerede isọn̄ ẹmedi mi n̄ko, ndien Jason amatat ubọk adara mmọ. Kpukpru mmọ emi ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ ẹbiọn̄ọ mme ewụhọ Caesar, ẹdọhọ ẹte edidem en̄wen odu, kpa Jesus.’” (Utom 17:5-7) Nso iditịbe inọ Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye?
11. Mme ikọ ewe ke ẹkedori Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye, ndien ewe ewụhọ ke mme asua ẹkedọhọ ke mmọ ẹbiat? (Se ikọ idakisọn̄.)
11 Imọdiọn̄ọ se mbon ntịme ẹkemede ndinam. Mmọ ẹsibụmede ẹnam n̄kpọ afai afai nte akpa emi adahade, owo isinyụn̄ ikemeke ndikpan mmọ. Utọ mme owo emi ke mme Jew ẹkeda ẹdomo ndibịn Paul ye Silas nsio ke obio. Ndien ke mme Jew ẹma ẹkesịn ntịme ke obio, mmọ ẹma ẹdomo ndinam mme andikara ẹnịm ke Paul ye Silas ẹnam akwa idiọk n̄kpọ. Akpa ikọ oro ẹkedoride Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ekedi ke mmọ “ẹtịmerede isọn̄,” kpa ye oro Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye mîkesịnke ntịme ndomokiet ke Thessalonica! Ọyọhọ ikọ iba oro ẹkedoride mmọ ama akan akpa. Mme Jew oro ẹkedọhọ ke mmọ ẹbiat ewụhọ akwa edidem, ẹsọn̄ esịt ẹdọhọ ke Edidem en̄wen odu, ke enye ekere Jesus. a
12. Nso iwụt ke ikọ oro ẹkedoride mme Christian ke Thessalonica akpakada akamba mfịna edi?
12 Anaedi emeti ke mme scribe ye mme Pharisee ẹma ẹdori Jesus ukem ikọ oro. Mmọ ẹkedọhọ Pilate ẹte: “Nnyịn imokụt owo emi nte abiatde idụt nnyịn . . . onyụn̄ ọdọhọde ete ke imọ idi Christ edidem.” (Luke 23:2) Ekeme ndidi Pilate ekefehe ndịk ke akwa edidem Rome eyekere ke imọ iyom edidem en̄wen. Ntre Pilate ama ayak Jesus ọnọ ẹmen ẹkewot. Ukem ntre, ekeme ndidi ikọ oro ẹkedoride mme Christian ke Thessalonica ekpekesịn mmọ ke akamba mfịna. N̄wed kiet emi etịn̄de n̄kpọ aban̄a n̄wed Utom Mme Apostle ọdọhọ ete: “Ikọ oro ẹkedoride Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ama ọdiọk etieti. ‘Ẹkesiwowot owo ekededi emi ẹkekerede ke etie nte enye oyom iduọ Akwa Edidem.’” Ẹyak ise m̀mê se mme Jew ẹkeduakde emi ama etịbe.
13, 14. (a) Ntak emi mbon ntịme mîkekemeke nditre ukwọrọikọ Paul? (b) Didie ke Paul akanam se Jesus eketịn̄de, ndien didie ke nnyịn ikeme ndikpebe Paul?
13 Mbon ntịme oro ikekemeke ndinam ẹtre ukwọrọikọ ke Thessalonica. Ntak-a? Ntak kiet edi ke owo ikekwe Paul ye Silas imụm. N̄kpọ en̄wen edi ke etie nte mme andikara obio oro ikenịmke ikọ oro ẹkedoride Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye. Mmọ ẹma ẹdọhọ ẹnọ mmimọ “ubiọn̄ emi ekemde,” ndien etie nte mmọ ẹkebọ okụk. Ekem mmọ ẹma ẹsana Jason ye nditọete eken oro ẹkedade ẹdi iso mmọ ẹyak. (Utom 17:8, 9) Paul ama anam item Jesus oro ọdọhọde “ẹnyene mbufiọk nte urụkikọt ẹnyụn̄ ẹnana ndudue nte ibiom,” onyụn̄ ọkpọn̄ itie mfịna oro man enye ekeme ndika iso n̄kwọrọ ikọ ke ebiet efen. (Matt. 10:16) Paul ndikenyene uko ikọwọrọke ke ana enye osio idem anyan ọnọ mfịna. Didie ke mme Christian mfịn ẹkeme ndikpebe uwụtn̄kpọ esie?
14 Mfịn, ikpọ owo ufọkabasi ẹsiwak ndisịn nsọk nnọ mbon ntịme man mmọ ẹsịn ntịme ye Mme Ntiense Jehovah. Mmọ ẹsidori Mme Ntiense Jehovah ikọ ẹdọhọ ke mmọ ẹnam mme owo ẹsọn̄ ibuot ye ukara ke mmọ inyụn̄ iyomke ufọn obio. Se mmọ ẹsitịn̄de emi esinam ukara ẹkọbọ Mme Ntiense Jehovah. Ukem nte ekedide ke eyo Paul, mbon oro ẹkọbọde nnyịn mfịn ẹsiyat esịt ke ukwọrọikọ nnyịn anam ediwak owo ẹkabade esịt ẹdikpono Jehovah. Edi didie ke nnyịn isinam n̄kpọ? Nnyịn isisioho idem inyan inọ mfịna. Nnyịn isinyụn̄ iwọrọke ikada ikọ ye mbon ntịme oro, edi imesinam se ikekeme man ikpeme idem. Ndinam emi esinam ikeme ndifiak n̄ka do n̄kọkwọrọ ikọ mfịna oro ama osụhọde ubọk.
Mmọ Ẹma “Ẹnyene In̄wan̄-In̄wan̄ Esịt” (Utom 17:10-15)
15. Didie ke mbon Beroea ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a ukwọrọikọ Paul?
15 Mbak n̄kpọ idinam Paul ye Silas, nditọete ke Thessalonica ẹma ẹnọ mmọ ẹka Beroea emi okoyomde usụn̄ n̄kpọ nte kilomita 65 ọkpọn̄ Thessalonica. Ke ini mmọ ẹsịmde do, Paul ama aka synagogue ọkọkwọrọ ikọ ọnọ mbon oro ẹkedude do. Anaedi ama enen̄ede enem enye ndikụt mme owo ẹmade ndikop Ikọ Abasi! Luke ọkọdọhọ ke mme Jew ke Beroea ẹma “ẹnyene in̄wan̄-in̄wan̄ esịt ẹkan mbon oro ẹdude ke Thessalonica, koro mmọ ẹkebọde ikọ Abasi ye ata ọkpọsọn̄ udọn̄, ẹnen̄ede ẹdụn̄ọde N̄wed Abasi ke usen ke usen ẹte ise m̀mê mme n̄kpọ emi ẹdi ntre.” (Utom 17:10, 11) Ndi oro ọwọrọ ke mbon oro ẹkekopde Ikọ Abasi ke Thessalonica ikanamke ọfọn? Ihih. Nte ini akakade, Paul ama ewet leta ọnọ nditọete ke Thessalonica ete: “Nnyịn n̄ko [itreke] ndikọm Abasi, koro ke ini mbufo ẹkebọde ikọ Abasi, emi mbufo ẹkekopde ẹto nnyịn, mbufo idaha enye nte ikọ owo, edi, ẹda enye ke se enye ke akpanikọ edide, kpa ikọ Abasi, emi anamde utom ke idem mbufo mme andinịm ke akpanikọ.” (1 Thess. 2:13) Nso ikanam mbon Beroea ẹnyene in̄wan̄-in̄wan̄ esịt ntre?
16. Nso inam Bible ọdọhọ ke mbon Beroea ẹma ẹnyene “in̄wan̄-in̄wan̄ esịt”?
16 Kpa ye oro se mbon Beroea ẹkekopde ekedide obufa, mmọ ikeyịkke se Paul ekekpepde ikonyụn̄ ifan̄ake se ẹkekpepde mmọ oro. Edi mmọ ikenịmke se mmọ ẹkekopde oro nnan nnan. Akpa kan̄a, mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹkpan̄ utọn̄ ke se Paul eketịn̄de. Ekem, mmọ ẹma ẹdụn̄ọde N̄wed Abasi man ẹfiọk m̀mê se Paul ekekpepde mmọ ekedi akpanikọ. N̄kpọ en̄wen edi ke mmọ ẹma ẹsisịn idem ẹkpep Ikọ Abasi ke usen ke usen, ikedịghe ke Sabbath kpọt. Ndien mmọ ẹma ẹsinyụn̄ ẹsịn idem ẹyom ndifiọk se N̄wed Abasi etịn̄de aban̄a mbufa n̄kpọ oro mmọ ẹkekpepde. Ekem, mmọ ẹma ẹsụhọde idem ẹkpụhọde nte mmọ ẹdude uwem, ndien “ediwak mmọ [ẹma] ẹkabade ẹdi mme andinịm ke akpanikọ.” (Utom 17:12) Imosụk ise Luke ọkọdọhọde ke mmọ ẹma ẹnyene “in̄wan̄-in̄wan̄ esịt.”
17. Ntak emi ikpekpebede uwụtn̄kpọ mbon Beroea, ndien didie ke ikpanam oro idem ke ima ikana baptism?
17 Mbon Beroea oro ikọdiọn̄ọke ke ẹyewet nte mmọ ẹkenamde n̄kpọ ẹban̄a Ikọ Abasi oro ẹkekpepde mmọ ẹsịn ke Bible man ikọt Abasi mfịn ẹkpebe. Mmọ ẹkenam n̄kpọ ata ukem ukem nte Paul ekekerede ke mmọ ẹyenam ye nte Jehovah Abasi okoyomde mmọ ẹnam. Se isinyụn̄ in̄wamde mme owo ẹnam edi oro. Imesidọhọ mmọ ẹnen̄ede ẹdụn̄ọde Bible man ẹkụt m̀mê se ẹkpepde mmọ oto Bible. Ọfọn ika iso idụn̄ọde Bible nte mbon Beroea oro ẹkenamde idem ke ima ikana baptism. Ini oro ke akam enen̄ede ọfọn iyak Jehovah ekpep nnyịn n̄kpọ, inyụn̄ isọsọp inam se enye ekpepde nnyịn. Edieke inamde ntre, ọwọrọ imayak Jehovah ada nnyịn usụn̄ onyụn̄ ekpep nnyịn n̄kpọ nte ekemde ye uduak esie. (Isa. 64:8) Ndien Jehovah ayada nnyịn anam se ededi emi enye amade iyonyụn̄ inam esịt enen̄ede enem enye.
18, 19. (a) Ntak emi Paul ọkọkpọn̄de Beroea? Edi nso ke enye akaka iso anam ndien didie ke ikeme ndikpebe enye? (b) Mmanie ke Paul edikwọrọ ikọ inọ, ndien ke m̀mọ̀n̄?
18 Paul ikodụhe ke Beroea ibịghi. Bible ọdọhọ ete: “Ke ini mme Jew emi ẹdude ke Thessalonica ẹkopde ẹte Paul ama ọkwọrọ ikọ Abasi ke Beroea n̄ko, mmọ ẹdi do n̄ko ẹdisịn nsọk ẹnyụn̄ ẹnam esịt etịmede otuowo. Ekem kpa idaha oro nditọete ẹnam Paul adaha aka n̄kan̄ inyan̄; edi Silas ye Timothy ẹsụhọ do. Edi, mbon oro ẹdade Paul usụn̄ ẹda enye tutu ẹdisịm Athens, ndien ke ẹma ẹkebọ etop ẹte Silas ye Timothy ẹsọp nte ẹkekeme ẹbịne imọ, mmọ ẹfiak ẹnyọn̄ọ.” (Utom 17:13-15) Mme asua ikọt Abasi ẹma ẹka iso ẹnam se ẹkekeme man ẹtre nditọete oro ndikwọrọ ikọ! Mmọ ẹma ẹbebịn Paul ẹsio ke Thessalonica edi oro ikekemke mmọ. Idahaemi mmọ ẹfiak ẹdi Beroea man ẹdisịn ntịme mi n̄ko, edi ikedịghe nte mmọ ẹkekerede. Paul ama ọdiọn̄ọ ke imọ imenyene ediwak ebiet ndikwọrọ ikọ. Ntre enye ama ọkpọn̄ do ọkọkwọrọ ikọ ke ebiet en̄wen. Mfịn n̄ko, nnyịn isiyakke se mme owo ẹnamde anam nnyịn itre ndikwọrọ Ikọ Abasi!
19 Ke Paul ama ekesịn idem ọkwọrọ ikọ ọnọ mme Jew ke Thessalonica ye Beroea, anaedi enye ama enen̄ede okụt ke ọfọn owo enyene uko man enye ekeme ndikwọrọ ikọ Abasi, ke onyụn̄ ọfọn isida N̄wed Abasi ikọk ibuot ye mme owo. Nnyịn n̄ko imokụt ke ọfọn isinam ntre. Edi idahaemi, Paul edika ikọkwọrọ ikọ inọ mme Gentile ke Athens. Ndi mmọ ẹyema ndikop ukwọrọikọ esie? Iyọdiọn̄ọ ke ibuot 18.
a Ataifiọk kiet emi esinamde ndụn̄ọde aban̄a Bible ọdọhọ ke ini oro, ke akwa edidem Rome ama enịm ewụhọ oro ọkọdọhọde owo ndomokiet okûtịn̄ n̄kpọ “uban̄a edidem m̀mê obio ubọn̄ en̄wen oro edidahade ida, akpan akpan edieke ukara oro edin̄wanade mîdịghe edidorode akwa edidem ifep.” Ekeme ndidi mme asua Paul ẹkedori enye ikọ ete ke enye abiat ibet emi ke ntak emi enye ọkọkwọrọde aban̄a Jesus. Se ekebe oro “ Mme Caesar Oro Ẹsiakde ke N̄wed Utom Mme Apostle,” ke page 137.
