1-3. (a) Anie edi obufa nsan̄a ukwọrọikọ Paul, ndien enye etie didie? (b) Nso ke idikpep ke ibuot emi?

 NTE mmọ ẹsụk ẹsan̄ade ke ikpehe emi etiede n̄kpotụk n̄kpotụk ẹbe mme obio, apostle Paul ọwọn̄ọde ese akparawa emi asan̄ade ye enye. Akparawa emi ekere Timothy. Timothy edi uyen onyụn̄ enyene odudu, ndien etie nte enye edi n̄kpọ nte isua 20. Nte mmọ ẹkpọn̄de Lystra ye Iconium, ọwọrọ Timothy adaha ọkpọn̄ obio mmọ. Nso ina ibet mmọ ke iso? Paul ọfiọk se inade ibet mmọ sia udiana isan̄ ukwọrọikọ esie edi emi. Enye ọfiọk ke ediwak afanikọn̄ ye mfịna ẹyedu. N̄kpọ editie didie ye akparawa emi asan̄ade ye enye mi?

² Akam etie nte Paul enyene mbuọtidem ke idem Timothy akan nte Timothy enyenede mbuọtidem ke idemesie. Mme n̄kpọ oro ẹtịbede ndondo emi anam Paul enen̄ede okụt ke ọfọn imọ inyene eti owo se ida isan̄a inam utom Abasi. Paul ọdiọn̄ọ ke utom oro anade ẹnam idịghe ekpri. Enye ama ọdiọn̄ọ ke mmimọ iyaka ikese mme esop inyụn̄ isọn̄ọ nditọete idem, ntre oyoyom mmimọ ibiere ndisio esịt nnam utom oro inyụn̄ idiana kiet. Nso ikanam Paul ekere kpukpru emi? Ekeme ndidi utọk oro akanamde enye ye Barnabas ẹdian̄ade, ekedi ntak kiet.

³ Ke ibuot emi, iyekpep ediwak n̄kpọ iban̄a mfọnn̄kan usụn̄ oro ikpebierede mfịna. Iyekpep n̄ko ntak emi Paul ekemekde Timothy esisan̄a ye imọ ọkwọrọ ikọ, iyonyụn̄ idiọn̄ọ akpan utom oro mme esenyịn circuit ẹsinamde mfịn.

4. Nso ye nso ke Paul akaduak ndinam ke udiana isan̄ ukwọrọikọ esie?

⁴ Ke ibuot oro ekebede, ima ikpep nte nditọete inan̄ oro ẹkesiode ẹdọn̄​—oro edi Paul, Barnabas, Judas, ye Silas​—ẹkedade se otu emi ẹkesede ẹban̄a utom esop Abasi ẹbierede ẹban̄a ikọ edina mbobi ẹsọn̄ọ nditọete ke esop Antioch idem. Nso ke Paul akanam ke oro ebede? Enye ama ọdọhọ Barnabas ete: “Di, yak ifiak ika ikese nditọete ke kpukpru obio eke nnyịn ikọkwọrọde ikọ Jehovah man ise nte mmọ ẹtiede.” (Utom 15:36)  Ikọ Paul ikọwọrọke ke enye oyom ndika n̄kese mbon oro ẹkekabarede ẹdi mme Christian do. N̄wed Utom Mme Apostle enen̄ede anam ikụt se ikanamde Paul aka udiana isan̄ ukwọrọikọ esie. Akpa, enye ekenyene ndika iso nnam mme esop ẹdiọn̄ọ se otu emi ẹkesede ẹban̄a utom esop Abasi ẹkebierede. (Utom 16:4) Ọyọhọ iba, nte esenyịn oro asan̄ade-san̄a, Paul ama ebiere ndisan̄a nsọn̄ọ mme esop idem nnyụn̄ n̄n̄wam mmọ ẹka iso ẹbuọt idem ye Abasi. (Rome 1:11, 12) Didie ke Mme Ntiense Jehovah mfịn ẹkpebe uwụtn̄kpọ oro mme apostle ẹkenịmde?

5. Didie ke Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn mfịn ẹda esop usụn̄ ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ nditọete idem?

⁵ Mfịn, Christ ada Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Mme Ntiense Jehovah ada esop esie usụn̄. Irenowo oro ẹyetde aran mi ẹsida mme n̄wed ye mme n̄kpọ ikọ Abasi eken oro ẹdọn̄de ke Intanet ẹkpep nnyịn Ikọ Abasi. Mmọ ẹsinyụn̄ ẹda mme leta ye mme mbono esop ẹteme esop Abasi ke ofụri ererimbot se ẹkpenamde ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ nditọete idem. Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn ẹsinam se ẹkekeme man ẹdiọn̄ọ nte n̄kpọ ẹtiede ke esop kiet kiet. Mmọ ẹsida mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a ẹnam emi. Mmọ ẹmek n̄ko ediwak tọsịn mbiowo oro ẹdotde ke ofụri ererimbot man ẹnam utom nte mme esenyịn circuit.

6, 7. Nso idi ndusụk n̄kpọ oro mme esenyịn circuit ẹsinamde?

⁶ Mme esenyịn circuit mfịn ẹsinen̄ede ẹsọn̄ọ kpukpru owo ke mme esop oro mmọ ẹkade ẹkese idem ẹnyụn̄ ẹn̄wam mmọ ẹka iso ẹnam n̄kpọ Abasi. Didie ke mmọ ẹsinam emi? Mmọ ẹsikpebe uwụtn̄kpọ mme Christian eyo mme apostle, utọ nte Paul. Paul ọkọdọhọ Timothy emi ekedide esenyịn nte enye ete: “Kwọrọ ikọ, nam emi usọp usọp ke ini eke ọfọnde ye ke ini afanikọn̄, sua nọ owo, nen̄ede mmọ, teme mmọ, da anyanime ye usọ unọ ukpep nam emi. . . . Nam utom ọkwọrọ eti mbụk.”​—2 Tim. 4:2, 5.

⁷ Esenyịn circuit ye n̄wan esie, edieke enye ọdọde ndọ​—esinam se inemede emi. Mmọ ẹsisan̄a ye mme asuanetop ke esop oro mmọ ẹkade ẹkwọrọ ikọ. Mmọ ẹsinyụn̄ ẹkwọrọ ikọ ke nsio nsio usụn̄. Mme esenyịn emi ẹnen̄ede ẹma ukwọrọikọ ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ ndikpep owo ikọ Abasi ndien nditọete ẹsima ndikpebe mmọ. (Rome 12:11; 2 Tim. 2:15) Mmọ ẹsima ndinam n̄kpọ nnọ mbon en̄wen. Mmọ ẹsika ẹkese nditọete ke nsio nsio esop inamke n̄kpọ m̀mê eyo ada didie, edịm onyụn̄ edep didie m̀mê n̄kpọ onyụn̄ etie didie ke ebiet oro mmọ ẹkade. (Phil. 2:3, 4) Mme esenyịn circuit ẹsinyụn̄ ẹda mme utịn̄ikọ oro mmọ ẹsinọde ẹkpep esop n̄kpọ, ẹnọ item ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ esop idem. Ọfọn kpukpru nnyịn isise nte mme esenyịn circuit ẹsịnde idem ẹnam n̄kpọ Abasi inyụn̄ ikpebe mmọ.​—Heb. 13:7.

8. Didie ke Barnabas akanam n̄kpọ ini Paul ọkọdọhọde enye edi ika ikese nditọete?

⁸ Barnabas ama enyịme ndisan̄a ye Paul ini Paul ọdọhọde enye edi “ika  ikese nditọete.” (Utom 15:36) Mmọ mbiba ẹma ẹsisasan̄a ntre ẹnam utom, ntre mmọ ẹma ẹmemehe ye ebiet oro mmọ ẹkeyomde ndika ẹnyụn̄ ẹmehe ye nditọete oro ẹdude do. (Utom 13:2–14:28) Ntre, etie nte ama ọfọn nte mmọ mbiba ẹkenyịmede ndisan̄a ntre n̄ka utom emi. Edi enyene se iketịbede. N̄wed Utom Mme Apostle 15:37 ọdọhọ ete: “Edi, Barnabas ebiere ndida John n̄ko, emi ekerede Mark.” Barnabas ikobụpke Paul m̀mê edi se Mark etienede edi. Enye ekebiere ikpọn̄ ndinam Mark eyen eyeneka ete esie etiene mmọ ke isan̄ ukwọrọikọ oro.

9. Ntak emi Paul mîkenyịmeke Barnabas emen Mark ke isan̄ oro mmọ ẹkeyomde ndika?

⁹ Paul ikenyịmeke. Ntak-a? Mbụk oro ọdọhọ ete: “Paul [ikekereke] ke ọfọn ndida [Mark], sia enye ọkọkpọn̄de mmọ ke Pamphylia mîkonyụn̄ isan̄ake ye mmọ ika utom.” (Utom 15:38) Mark ama etiene Paul ye Barnabas asan̄a ke akpa isan̄ ukwọrọikọ mmọ, edi enye ama ọkọnyọn̄ ọkpọn̄ mmọ. (Utom 12:25; 13:13) Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ isan̄ oro, ke ini mmọ ẹkesụk ẹdude ke Pamphylia, Mark ama ọkpọn̄ mmọ ọnyọn̄ ufọk ke Jerusalem. Bible itịn̄ke se ikanamde enye ọnyọn̄ ọkpọn̄ mmọ, edi apostle Paul akada se Mark akanamde nte owo nditre ndida n̄kpọ ke akpan n̄kpọ. Ekeme ndidi Paul ama ekere ke Mark idịghe se ẹkemede ndiberi edem.

10. Nso ke eneni oro okodude ke ufọt Paul ye Barnabas akada edi?

¹⁰ Kpa ye oro, Barnabas ama ọkọn̄ eyịre ke ana imọ imen Mark. Paul n̄ko ama ọsọn̄ọ eyịre ke enye iditieneke mmimọ. N̄wed Utom Mme Apostle 15:39 ọdọhọ ete: “Ntem ọkpọsọn̄ eneni etịbe, esịn mmọ ẹdian̄ade ẹkpọn̄ kiet eken.” Barnabas ama emen Mark odụk nsụn̄ikan̄ aka isuo Cyprus obio mmọ. Paul ama aka ebiet oro enye akaduakde ndika. Mbụk oro ọdọhọ ete: “Paul emek Silas ada adaha ke nditọete ẹma ẹkeyak enye ẹsịn Jehovah ke ubọk [ẹte] owụt enye mfọnido oro owo mîdotke.” (Utom 15:40) Mmọ mbiba ẹma ẹsan̄a ntre ‘ẹbe ke Syria, ye Cilicia, ẹsọn̄ọ mme esop idem.’​—Utom 15:41.

11. Mme edu ewe ẹdin̄wam nnyịn ifen inọ nditọete nnyịn ke ini mmọ ẹduede nnyịn inyụn̄ ifiak idi ufan?

¹¹ Mbụk emi eti nnyịn ke idụhe eke ọfọnde ama. Paul ye Barnabas ke otu emi ẹsede ẹban̄a utom esop Abasi ẹkedọn̄ ẹka mme esop. Nte ini akade, etie nte Paul ke idemesie ama akabade edi owo otu emi ẹsede ẹban̄a utom esop Abasi. Edi Paul ye Barnabas ẹma ẹyat esịt ye kiet eken. Ndi mmọ ẹma ẹyak se iketịbede emi anam mmọ ẹkûdi ufan aba? Ihih. Kpa ye emi Paul ye Barnabas mîkọfọnke ima, mmọ ẹma ẹsụhọde idem, ẹnyụn̄ ẹdomo ndinam n̄kpọ nte Christ akpanamde. Nte ini akakade, mmọ ẹma ẹfen kiet eken ẹnyụn̄ ẹfiak ẹdi ufan. (Eph. 4:1-3) Ke isua ifan̄ ama ekebe, Paul ye Mark ẹma ẹdiana kiet ẹnam utom Abasi. a​—Col. 4:10.

12. Ukem nte Paul ye Barnabas, mme edu ewe ke mbiowo ẹkpenyene?

 ¹² Barnabas ye Paul ndikayat esịt ye kiet eken ikọwọrọke ke mmọ ẹkedi mbon iyatesịt. Ẹkediọn̄ọ Barnabas nte owo emi esimade mme owo esinyụn̄ ọnọde owo n̄kpọ. Oro akanam mme apostle ẹsikot enye Barnabas, emi ọwọrọde “Eyen Ndọn̄esịt,” utu ke ndikot enye ata enyịn̄ esie emi ekedide Joseph. (Utom 4:36) Ẹkediọn̄ọ Paul n̄ko nte owo emi esikerede aban̄a mme owo onyụn̄ enyenede sụn̄sụn̄ ido. (1 Thess. 2:7, 8) Oyom mbiowo mfịn, esịnede mme esenyịn circuit ẹkpebe Paul ye Barnabas, ẹsisụhọde idem kpukpru ini ẹnyụn̄ ẹwụt ke imekere iban̄a ekemmọ mbiowo ye ofụri nditọete.​—1 Pet. 5:2, 3.

13, 14. (a) Anie ekedi Timothy, ndien Paul akasan̄a didie osobo ye enye? (b) Nso ikanam Paul enen̄ede ama Timothy? (c) Nso utom ke ẹkenọ Timothy?

¹³ Ke ini Paul akakade udiana isan̄ ukwọroikọ esie, enye ama ekese mme esop oro okodude ke Galatia. Ini oro mbon Rome ẹkekara Galatia. Ke akpatre, enye ama “edisịm Derbe ye Lystra.” Mbụk oro aka iso ọdọhọ ete: “Ndien, sese! mbet kiet odu do emi ekerede Timothy, eyen emi eka edide Jew emi enịmde ke akpanikọ, edi ete esie edi Greek.”​—Utom 16:1. b

¹⁴ Etie nte Paul okosobo ye ubon mme Timothy akpa ini emi enye akakade obio oro ke n̄kpọ nte isua 47 eyo mme apostle. Ini Paul akafiakde aka obio oro ke n̄kpọ nte isua iba m̀mê ita ama ekebe, enye ama enen̄ede ama Timothy. Ntak-a? Koro ‘nditọete ẹma ẹtịn̄ nti ikọ ẹban̄a Timothy.’ Idịghe nditọete ke esop emi enye okodude kpọt ẹketịn̄ nti n̄kpọ ẹban̄a enye, nditọete ke mme esop emi ẹkedude ẹkpere esop mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹtịn̄ nti n̄kpọ ẹban̄a enye. Ke uwụtn̄kpọ, mbụk oro ọdọhọ ke nditọete ke Lystra ye Iconium emi okoyomde usụn̄ ke n̄kpọ nte kilomita 30 ọkpọn̄ Lystra, ẹma ẹtịn̄ nti n̄kpọ ẹban̄a enye. (Utom 16:2) Edisana spirit ama anam mbiowo ẹnọ Timothy ata akpan utom. Ẹkedọhọ enye etiene Paul ye Silas anam utom nte esenyịn oro asan̄ade-san̄a.​—Utom 16:3.

15, 16. Nso ikanam mme owo ẹtịn̄ nti n̄kpọ ẹban̄a Timothy?

¹⁵ Nso ikanam mme owo ẹtịn̄ nti ikọ ẹban̄a Timothy kpa ye emi enye ekedide uyen? Ndi ekedi ntak emi enye ekenen̄erede enyene ifiọk, nte enye ekeyede, m̀mê ntak emi enye ekekemede ndinam nsio nsio n̄kpọ? Mme owo ẹsima mbon emi etiede ntem. Enyene ini emi prọfet Samuel akadade nte owo etiede ebiere se owo edide. Edi Jehovah ama ọdọhọ enye ete: “Abasi [isehe] nte owo esede, koro owo ese se enye okụtde ke enyịn; edi Jehovah ese esịt.” (1 Sam. 16:7) Idịghe nte Timothy eketiede akanam nditọete ẹtịn̄ nti ikọ ẹban̄a enye, edi nti edu oro enye ekenyenede akanam.

¹⁶ Ke ediwak isua ama ekebe, apostle Paul ama etịn̄ aban̄a ndusụk nti n̄kpọ  oro Timothy ekesinamde. Paul ama etịn̄ aban̄a nti edu Timothy ye nte enye ekesịnde idem anam n̄kpọ Abasi. (Phil. 2:20-22) Mme owo ẹma ẹkụt n̄ko ke Timothy ama enen̄ede ọbuọt idem ye Abasi ndien ke mbuọtidem esie ‘ikasan̄ake ye mbubịk.’​—2 Tim. 1:5.

17. Didie ke mme uyen mfịn ẹkeme ndikpebe Timothy?

¹⁷ Mfịn, ediwak uyen ẹkpebe Timothy ẹnyụn̄ ẹnyene mme edu emi Abasi amade. Emi esinam mmọ ẹnyene eti enyịn̄ ye Jehovah ye ikọt esie kpa ye emi mmọ ẹdide uyen. (N̄ke 22:1; 1 Tim. 4:15) Mmọ ẹsinyene mbuọtidem eke mîsan̄ake ye mbubịk, isinyụn̄ idịghe ẹma ẹdu ye nditọete, mmọ ẹnam nte idi nti owo, ẹma ẹkpọn̄ do, mmọ ẹforo n̄kpọ en̄wen. (Ps. 26:4) Emi anam ediwak uyen emi ẹnam nsio nsio n̄kpọ ke esop Abasi. Ke ini mmọ ẹyakde idem ẹnọ Abasi ẹnyụn̄ ẹnade baptism, esịt esinen̄ede enem nditọete eken ke esop.

18. (a) Nso ke Paul ye Timothy ẹkenam nte mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a? (b) Nso ufọn ke mme esop ẹkedia?

¹⁸ Paul ye Timothy ẹma ẹsan̄a ntre ẹnam n̄kpọ Abasi ke ediwak isua. Nte mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a, mmọ ẹma ẹnam se otu emi ẹkesede ẹban̄a utom esop Abasi ẹketemede mmọ. Mbụk Bible ọdọhọ ete: “Nte mmọ ẹsan̄ade ẹbe ke mme obio, mmọ ẹyak mme ewụhọ oro mme apostle ye mbiowo emi ẹdude ke Jerusalem ẹkewụkde ẹnọ mmọ oro ẹdude do.” (Utom 16:4) Mme esop ẹma ẹtiene ndausụn̄ oro mme apostle ye mbiowo ke Jerusalem ẹkenọde. Mmọ ndiketiene ndausụn̄ oro ama anam mme esop ẹka iso ẹbuọt idem ye Abasi ẹnyụn̄ ẹdọdiọn̄ ẹwak.​—Utom 16:5.

19, 20. Ntak emi mme Christian ẹkpesinamde se “mbon oro ẹdade usụn̄” ẹdọhọde?

¹⁹ Ukem nte ekedide ke eyo mme apostle, Mme Ntiense Jehovah mfịn ke ẹbọ ufọn nte mmọ ẹsụhọrede idem ẹnam se ‘mbon oro ẹdade mmọ usụn̄’ ẹdọhọde. (Heb. 13:17) Ererimbot emi enen̄ede okpụhọde, ntre enen̄ede ọfọn mme Christian ẹsisọsọp ẹnam se “ofụn emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄” ọdọhọde. (Matt. 24:45; 1 Cor. 7:29-31) Edieke inamde ntre, nnyịn idikpọn̄ke Abasi, edi iyaka iso inam se inende ke enyịn Abasi.​—Jas. 1:27.

²⁰ Imọdiọn̄ọ ke mbon oro ẹdade usụn̄ mfịn ke esop Abasi, esịnede mbon Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn, ifọnke ima, ukem nte Paul, Barnabas, Mark ye mbiowo eken oro ẹkeyetde aran ke eyo mme apostle, mîkọfọnke ima. (Rome 5:12; Jas. 3:2) Edi sia Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn ẹkpepde nnennen se Ikọ Abasi etịn̄de, ẹnyụn̄ ẹtienede uwụtn̄kpọ oro mme apostle ẹkenịmde, emi anam mmọ ẹdi se ẹkemede ndiberi edem. (2 Tim. 1:13, 14) Emi n̄ko onyụn̄ anam nditọete ẹka iso ẹsọn̄ọ ẹda ẹnyụn̄ ẹbuọt idem ye Abasi.