1-3. (a) Nso ikanam esịt enen̄ede ayat apostle Paul ke Athens? (b) Nso ke ikeme ndikpep ima idụn̄ọde nte Paul ọkọkwọrọde ikọ ke Athens?

 ESỊT enen̄ede ayat Paul. Enye odu ke Athens, ke Greece, obio emi ikpọ ufọkn̄wed ntaifiọk ẹdude, emi ikpọ ntaifiọk nte Socrates, Plato, ye Aristotle ẹkesikpepde mme owo n̄kpọ. Mbon Athens ẹnen̄ede ẹsịn idem ke se mmọ ẹkponode. Mmọ ẹkpono nsio nsio mme abasi. Paul okụt ndisọi mbiet ke nsio nsio ebiet ke obio​—ke temple, ke an̄wa obio, ye ke efak. Paul ọdiọn̄ọ nte Jehovah ata Abasi, esede ukpono ndem. (Ex. 20:4, 5) Ukem nte Jehovah, apostle Paul enen̄ede asua ukpono ndem!

² Se Paul okụtde ini enye odụkde an̄waurua enen̄ede akpa enye idem. Ẹbon ata ediwak mbiet abasi Hermes ẹyọhọ efak ke edere n̄kan̄ usoputịn, ẹkpere ata inuaotop oro ẹsisan̄ade ẹdụk an̄waurua. Mme itie oro ẹsiwade n̄kpọ ẹnọ mme abasi ẹyọyọhọ an̄waurua oro. Didie ke apostle Paul edikeme ndikwọrọ ikọ nnọ mbon oro ẹdụkde-dụk ẹnyịne ke ukpono ndem mi? Ndi enye oyomụm idem akama onyụn̄ etịn̄ n̄kpọ oro enye ye mbon oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ ẹnyịmede? Ndi enye eyekeme ndin̄wam owo ndomokiet oyom ata Abasi onyụn̄ okụt Enye?

³ Utom Mme Apostle 17:22-31 etịn̄ nte Paul ọkọkwọrọde ikọ ọnọ mme ọfiọkn̄wed owo ke Athens. Paul eketịn̄ ikọ ye mbufiọk ndien nte enye eketịn̄de ikọ ama anam mbon oro ẹkekpan̄de utọn̄ ẹnọ enye ẹnịm se enye eketịn̄de. Edieke idụn̄ọrede nte Paul ọkọkwọrọde ikọ, iyekpep nte ikemede nditọn̄ọ ukwọrọikọ ke nditịn̄ se nnyịn ye mbon oro ikwọrọde ikọ inọ inyịmede. Ndien emi ayan̄wam mmọ ẹkere se inemede ye mmọ.

4, 5. M̀mọ̀n̄ ke Paul ọkọkwọrọ ikọ ke Athens, ndien nso utọ mme owo ke enye okosobo do?

⁴ Paul akaka Athens ini enye akakade udiana isan̄ ukwọrọikọ esie, ke n̄kpọ nte isua 50 eyo mme apostle. a Nte enye osụk ebetde Silas ye Timothy  ẹto Beroea ẹdi, enye ama ọtọn̄ọ ndikwọrọ ikọ nnọ mme Jew ke synagogue, nte enye esisụk anamde. Enye ama onyụn̄ aka ọkọkwọrọ ikọ ke an̄waurua, man ọkwọrọ ọnọ mbon oro mîkedịghe mme Jew ke Athens. (Utom 17:17) An̄waurua Athens ama enen̄ede okpon (acre 12) okonyụn̄ odu ekpere obot Acropolis. An̄waurua oro ikedịghe ebiet emi ẹdepde ẹnyụn̄ ẹnyamde n̄kpọ kpọt, edi ekedi an̄wa obio n̄ko. N̄wed kiet ọdọhọ ke an̄waurua emi ekedi “ata akpan itie emi mbon mbubehe, mme ebre mbre ukara, ikpọ ntaifiọk ye mme ewetn̄wed ẹkesisopde idem.” Mbon Athens ẹma ẹsima ndisop idem do nneme nneme.

⁵ Mbon oro Paul okosobode ke an̄waurua ẹkedi n̄kpọsọn̄ owo. Ndusụk mbon emi Paul okosobode ẹkedi mme mbet Epicurus ye mbon akwaifiọk Stoic. Mmọ ẹkenịm nsio nsio n̄kpọ. b Mme mbet Epicurus ẹkenịm ke mme odu-uwem n̄kpọ ẹkedaha ntre ẹdidu. Enyene nte mmọ ẹkedade uwem. Mmọ ẹkedọhọ ‘ke ufọn idụhe ndifehe Abasi; ke owo ama akpa ikopke aba ubiak; ke owo ekeme ndinyene nti n̄kpọ oro enye oyomde onyụn̄ ekeme ndiyọ idiọkn̄kpọ ama etịbe ọnọ enye.’ Mbon akwaifiọk Stoic ẹkenịm ke se idide akpan n̄kpọ edi owo ndinyene ifiọk nnyụn̄ ndiọn̄ọ nsio nsio n̄kpọ. Mmọ ikenịmke ke ata Abasi idịghe n̄kpọ emi ebotde-bot. Otu iba emi ikenịmke ke mme owo ẹyeset ke n̄kpa nte mme mbet Christ ẹkekpepde. Se idude edi ke se otu iba emi ẹkenịmde ama okpụhọde ye akpanikọ oro mme Christian ẹkenịmde oro Paul ọkọkwọrọde.

6, 7. Didie ke ndusụk mbon akwaifiọk Greece ẹkese ukwọrọikọ Paul, ndien didie ke mme owo mfịn ẹsinam ukem n̄kpọ oro?

⁶ Didie ke mbon akwaifiọk Greece emi ẹkese ukwọrọikọ Paul? Ndusụk mmọ ẹkekot enye “abrak inua,” emi ọwọrọde n̄ko “atan̄ n̄kpasịp” ke ikọ Greek. Ataifiọk kiet emi esinamde ndụn̄ọde aban̄a Bible eketịn̄ ntem aban̄a ikọ emi: “Akpa akpa, ẹkesikot ekpri inuen emi asan̄ade atan̄ n̄kpasịp enyịn̄ emi, ndien nte ini akakade ẹma ẹdikot owo emi asan̄ade atan̄ mben̄e udia ye mme n̄kpọ eken oro ẹduọn̄ọde ke an̄waurua. N̄ko nte ini akade, ẹma ẹdikot owo ekededi oro ekesisan̄ade okop ikọ oro mînyeneke ibuot, akpan akpan owo oro ikọ esie mîkenen̄ekede in̄wan̄a enye enyene-idem.” Ntre, mbon akwaifiọk oro ẹkedọhọ ke Paul idiọn̄ọke n̄kpọ, edi ke enye eketịn̄ se enye okokopde nte mbon en̄wen ẹtịn̄de. Edi nte idikụtde, Paul ikayakke utọ idiọk enyịn̄ oro enyek enye idem.

⁷ Nte onyụn̄ etiede mfịn edi oro. Mme owo ẹsikot nnyịn nsio nsio enyịn̄ ke ntak emi idide Mme Ntiense Jehovah ye ke ntak se ikpepde ke Bible. Ke uwụtn̄kpọ, ndusụk mme andikpep ẹdọhọ ke owo okoto ke unam oforo, ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ ẹyire ke owo emi ọdiọn̄ọde n̄kpọ ana enyịme ukpepn̄kpọ emi. Ikọ mmọ ọwọrọ ke mbon emi mînịmke ukpepn̄kpọ emi idiọn̄ọke n̄kpọ. Utọ mbon emi ẹsinam mme owo ẹkere ke nnyịn idiọn̄ọke n̄kpọ ke ntak emi ikpepde se Bible etịn̄de inyụn̄ itịn̄de mme n̄kpọ emi owụtde ke Abasi okobobot kpukpru n̄kpọ. Edi nnyịn isiyakke oro anam idem enyek nnyịn. Utu ke oro, imesinyene uko itịn̄ ikọ ke ini inamde mme owo ẹdiọn̄ọ se nnyịn inịmde ke akpanikọ. Imesinam mmọ ẹdiọn̄ọ ke Jehovah Abasi okobot kpukpru n̄kpọ oro odude ke isọn̄.​—Edi. 4:11.

8. (a) Didie ke ndusụk mbon oro ẹkekopde ukwọrọikọ Paul ẹkenam n̄kpọ? (b) Nso ikanam ẹda Paul ẹka Areopagus? (Se ikọ idakisọn̄ ke page 142.)

 ⁸ Mbon eken oro ẹkekopde ukwọrọikọ Paul ke an̄waurua oro ẹkenam n̄kpọ nsio nsio. Mmọ ẹkedọhọ ke “etie nte enye edi andikwọrọ isen abasi.” (Utom 17:18) Ndi Paul ekenen̄ede ọkwọrọ aban̄a mbufa abasi? Ndinam utọ n̄kpọ oro ekeme ndida enye ibuot, sia ke ata ediwak isua mbemiso ini oro, ẹma ẹdori ataifiọk oro ekekerede Socrates utọ ikọ oro. Ema ẹbiere ikpe ẹnọ enye ẹnyụn̄ ẹwot enye. Imosụk ise ẹkemende Paul ẹka Areopagus ẹkedọhọ enye anam esen esen ukpepn̄kpọ esie an̄wan̄a mmimọ. c Didie ke Paul edikwọrọ ikọ inọ mbon oro mîdiọn̄ọke N̄wed Abasi mi?

9-11. (a) Didie ke Paul akada se enye ye mbon oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ ẹnyịmede ọtọn̄ọ nneme? (b) Didie ke ikeme ndikpebe Paul ke ini ikwọrọde ikọ?

⁹ N̄kọ emeti ke esịt ama enen̄ede ayat Paul aban̄a kpukpru ndem oro enye okokụtde.  Edi enye iketịn̄ke n̄kpọ ibiat se mmọ ẹkekponode. Utu ke oro, enye ama omụm idem akama, ada mbufiọk odomo ndisịm esịt mbon oro enye ọkọkwọrọde ikọ ọnọ. Enye akanam emi ke nditịn̄ se enye ye mbon oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ ẹnyịmede. Enye ọkọtọn̄ọ ikọ esie ntem: “Mbio Athens, mmokụt nte ke kpukpru n̄kpọ, etie nte mbufo ẹmebak mme abasi ẹkan nte mbon en̄wen ẹbakde.” (Utom 17:22) Eketie nte n̄kpọ eke Paul ọdọhọde ete, ‘Mmokụt ke mbufo ẹmenen̄ede ẹsịn idem ke se mbufo ẹkponode.’ Ama ọfọn nte Paul okotorode mmọ nte mmọ ẹkesịnde idem ke se mmọ ẹkponode. Enye ama ọdiọn̄ọ ke ndusụk mbon oro nsunsu ukpepn̄kpọ ekekịmde enyịn ẹkeme ndima ndidiọn̄ọ akpanikọ. Idem n̄kpọ, Paul ama eti ke enyene ini emi imọ ke idem imọ mîkọfiọkke akpanikọ mîkonyụn̄ ibuọtke idem ye Abasi.​—1 Tim. 1:13.

¹⁰ Paul ama etịn̄ se enye ye mbon oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ ẹkenyịmede. Enye ọkọdọhọ ke imọ ima ikụt n̄kpọ emi owụtde ke mmọ ẹma ndikpono abasi, oro edi, itieuwa oro ẹkewetde ẹte: “Emi Enyene Abasi Emi Owo Mîfiọkke.” N̄wed kiet ọdọhọ ke “ekedi ido mbon Greece ye mbon en̄wen ndisinam mme itieuwa nnọ ‘mme abasi emi owo mîfiọkke.’ Mmọ ẹkenam emi sia mmọ ẹkefehede ndịk ke edieke odude abasi emi mmimọ mîtuakke ibuot inọ, ke abasi oro ekeme ndiyat esịt ye mmimọ.” Utọ itieuwa oro okowụt ke mbon Athens ẹma ẹnịm ke odu Abasi oro mmimọ mîfiọkke. Paul ama ada itieuwa emi ọtọn̄ọ ndikwọrọ ikọ nnọ mmọ. Enye ọkọdọhọ ete: “Se mbufo ẹtuakde ibuot ẹnọ ke unana ifiọk, kpa emi ke n̄kwọrọ nnọ mbufo.” (Utom 17:23) Paul eketịn̄ ikọ ye mbufiọk, edi ikọ esie ama odobi. Enye ikọkwọrọke iban̄a obufa m̀mê esen abasi nte ndusụk owo ẹkedoride enye ikọ ẹdọhọ ke enye ọkwọrọ. Enye ọkọkwọrọ aban̄a Abasi emi mmọ mîkọfiọkke​—kpa ata Abasi.

¹¹ Didie ke ikeme ndikpebe Paul ke ini ikwọrọde ikọ? Edieke inen̄erede ise, imekeme ndikụt mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke owo esịn idem ke n̄kpọ Abasi, utọ nte mme n̄kpọ emi enye esịnede, ọkọn̄ọde, m̀mê mme n̄kpọ oro ẹdude ke okụre m̀mê ke ufọk esie. Imekeme ndidọhọ enye ite: ‘Mmokụt ke afo amama n̄kpọ Abasi. Ama ọdọn̄ mi ndineme nneme ye owo emi amade n̄kpọ Abasi.’ Edieke idade mbufiọk itọn̄ọ nneme ntem ye owo emi amade n̄kpọ Abasi, imekeme ndinyene se nnyịn ye enye inyịmede ida itọn̄ọ nneme. Ti ke nnyịn ididaha se owo okponode ibiere m̀mê enye oyokop ukwọrọikọ nnyịn m̀mê idikopke. Ti n̄ko ke ediwak mbon oro ẹdide ẹdikpono Jehovah mfịn ẹma ẹsinịm nsunsu ukpepn̄kpọ akpa akpa.

12. Didie ke Paul okọkpụhọde nte ọkwọrọde ikọ ọnọ mbon Athens?

¹² Ndi Paul eyekeme ndida se enye ye mbon Athens emi ẹkenyịmede mi n̄ka iso n̄kwọrọ ikọ? Paul ama ọdiọn̄ọ ke mbon oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ ẹkedi mbon akwaifiọk Greece, edi ke mmọ ikọdiọn̄ọke Ikọ Abasi. Ntre, enye ama okpụhọde nte enye ọkwọrọde ikọ. Akpa, enye ama etịn̄ se Bible ekpepde edi ikotke nnennen ito Bible. Ọyọhọ iba, enye akada idemesie ukem nte mbon oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ, awak ndida “nnyịn” ntịn̄ ikọ ini enemede nneme ye mmọ. Ọyọhọ ita, enye ama esikot n̄kpọ oto nsio nsio n̄wed mbon Greece ndiwụt ke ndusụk n̄kpọ oro enye eketịn̄de ẹma ẹdu n̄ko ke mme n̄wed mmọ. Se Paul eketịn̄de ye mbon Athens emi ama  odobi etieti. Ẹyak idụn̄ọde ikọ esie. Mme akpanikọ ewe ke Paul ekekpep mbon Athens aban̄a Abasi?

13. Paul ọkọdọhọ ke ekondo akasan̄a didie edidu, ndien nso ke ikọ esie ọkọwọrọ?

¹³ Abasi okobot ekondo. Paul ọkọdọhọ ete: “Abasi emi akanamde ererimbot ye kpukpru n̄kpọ emi ẹdude ke esịt, sia Enye edide Ọbọn̄ enyọn̄ ye isọn̄, idụn̄ke ke mme temple eke ẹdade ubọk ẹbọp.” d (Utom 17:24) Ekondo ikadahake ntre ididu. Ata Abasi okobot kpukpru n̄kpọ. (Ps. 146:6) Jehovah edi Akakan Ọbọn̄ Andikara enyọn̄ ye isọn̄ ndien enye ikemeke ndidụn̄ ke temple emi mme owo ẹbọpde. Enye itiehe nte Athena m̀mê mme abasi en̄wen emi ẹsiyomde ẹbọp itieuwa ẹda ẹtuak ibuot ẹnọ mmọ. (1 Ndi. 8:27) Ikọ Paul ọkọwọrọ ke Ata Abasi okpon akan mme n̄kpọ oro mme owo ẹkebotde ẹnịm ke temple emi mmọ ẹbọpde.​—Isa. 40:18-26.

14. Didie ke Paul okowụt ke Abasi enyene odudu ndinam kpukpru n̄kpọ idaha ibet owo?

¹⁴ Abasi enyene odudu ndinam kpukpru n̄kpọ idaha ibet owo. Mbon oro ẹkekponode ndisọi mbiet mi ẹma ẹsisịne mme ndisọi mbiet oro ndiye ọfọn̄, ẹnyụn̄ ẹnọ mmọ mme ọsọn̄urua enọ, mîdịghe ẹda udia ye mmịn ẹsọk mmọ nte n̄kpọ eke mme ndisọi mbiet oro ẹkeyomde utọ mme n̄kpọ oro! Edi etie nte ndusụk mbon akwaifiọk Greece oro Paul eketịn̄de ikọ ọnọ ẹma ẹnịm ke abasi iyomke n̄kpọ ndomokiet ito mme owo. Ekpedi ntre, anaedi mmọ ẹma ẹnyịme ye se Paul eketịn̄de ete ke owo “idaha ubọk inam n̄kpọ inọ [Abasi] nte n̄kpọ eke enye ananade n̄kpọ.” Ntre, Abasi iyomke mme n̄kpọ nte ọfọn̄, ufọk, udia ye mme n̄kpọ ntre ito mme owo! Utu ke oro, enye akam edi andinọ nnyịn se iyomde, oro edi “uwem ye ibifịk ye kpukpru n̄kpọ,” esịnede utịn, edịm, ye eti isọn̄ se itọde n̄kpọ. (Utom 17:25; Gen. 2:7) Ntre, Abasi enyene odudu ndinam kpukpru n̄kpọ idaha ibet owo.

15. Didie ke Paul ekenen̄ede ekikere mbon Athens oro ẹkekerede ke imọfọn ikan mbon oro mîkedịghe mbon Greece, ndien nso akpan n̄kpọ ke ikpep ito uwụtn̄kpọ esie?

¹⁵ Abasi okobot owo. Mbon Athens ẹkeda ke mmimọ imọfọn ikan mbon oro mîkedịghe mbon Greece. Edi Bible owụt ke ufọn idụhe nditan̄ idem ke ntak idụt emi  itode m̀mê ke ntak emi idide afia m̀mê obubịt. (Deut. 10:17) Paul ama ada mbufiọk etịn̄ aban̄a n̄kpọ emi nte enye okosụk ọkwọrọde ikọ. Enye ọkọdọhọ ete: “[Abasi] ama anam kpukpru idụt ubonowo ẹwọn̄ọ ẹto owo kiet.” Anaedi se enye eketịn̄de ama anam mbon oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ ẹkere n̄kpọ. (Utom 17:26) Enye eketịn̄ aban̄a mbụk Genesis oro aban̄ade Adam, kpa ete ete kpukpru owo. (Gen. 1:26-28) Sia kpukpru owo ẹtode owo kiet ẹwọn̄ọ, idụhe idụt oro ọfọnde akan enye eken. Mbon oro Paul eketịn̄de ikọ ọnọ ẹma ẹfiọk se ikọ emi ọkọwọrọde. Imekpep akpan n̄kpọ ito uwụtn̄kpọ Paul emi. Kpa ye oro iyomde ndida mbufiọk ye eti ibuot n̄kwọrọ ikọ nnọ mme owo, inaha itịn̄ se mîsineke ke Bible man inam mme owo ẹma ndikop se ikwọrọde.

16. Nso ke Andibot okoyom mme owo ẹnam?

¹⁶ Abasi oyom mme owo ẹsan̄a ẹkpere imọ. Ekpededi mbon akwaifiọk oro Paul eketịn̄de ikọ ọnọ ẹma ẹneni ke ediwak isua ẹban̄a ntak emi ẹkebotde owo, mmọ ikpekekemeke ndinam ntak oro enen̄ede an̄wan̄a owo tutu amama. Edi Paul ama anam ẹnen̄ede ẹfiọk se Andibot okoyomde mme owo ẹnam, “man mmọ ẹyom Abasi, ẹfiọn̄ọ ubọk ẹyom ẹnyụn̄ ẹkụt enye, okposụkedi enye ke akpanikọ mîyomke usụn̄ ikpọn̄ nnyịn owo kiet kiet.” (Utom 17:27) Ikọsọn̄ke ndidiọn̄ọ Abasi emi mbon Athens mîkọfiọkke. Ata Abasi iyomke usụn̄ ikpọn̄ mbon oro ẹnen̄erede ẹyom ndidiọn̄ọ enye nnyụn̄ n̄kpep mban̄a enye. (Ps. 145:18) Kûfre ke Paul akada ikọ oro “nnyịn,” etịn̄ ikọ ndien emi owụt ke enye ama esịn idemesie ke otu mbon oro ẹkenyenede ‘ndifiọn̄ọ ubọk nyom’ Abasi.

17, 18. Ntak emi anade mme owo ẹfiọk ke mmimọ inyene ndisan̄a n̄kpere Abasi, nte Paul akanamde mbon oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ enye ekpep nnyịn nso?

¹⁷ Mme owo ẹkpenyene ndifiọk ke mmimọ inyene ndisan̄a n̄kpere Abasi.  Paul ọkọdọhọ ke Abasi anam “nnyịn inyene uwem inyụn̄ isan̄a inyụn̄ idu uwem.” Ndusụk mme anam ndụn̄ọde mban̄a Bible ẹdọhọ ke Paul eketịn̄ aban̄a ikọ Epimenides, kpa ewet uto owo Crete emi okodude ke n̄kpọ nte isua 2,600 emi ẹkebede. Enye ekedi “ata akpan owo ọnọ mbon Athens.” Paul ama etịn̄ n̄kpọ en̄wen oro akpanamde mme owo ẹfiọk ke mmimọ ikpenyene ndisan̄a n̄kpere Abasi. Enye ọkọdọhọ ete: “Ndusụk mme ewet uto ke otu mbufo [ẹdọhọ] ẹte, ‘Koro nnyịn n̄ko idi nditọ esie.’” (Utom 17:28) Mme owo ẹkpenyene ndisan̄a n̄kpere Abasi sia enye okobot akpa owo emi kpukpru owo ẹtode enye ẹwọrọ. Paul ama ada mbufiọk okot nnennen nnennen oto mme n̄wed mbon Greece oro mbon oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ ẹkekponode, ndien emi ama anam mmọ ẹma ndika iso n̄kpan̄ utọn̄ nnọ enye. e Ukem nte Paul, ndusụk ini, imekeme ndikot n̄kpọ nto n̄wed ererimbot, mme n̄wed ndụn̄ọde m̀mê mme n̄wed en̄wen oro mme owo ẹkponode. Ke uwụtn̄kpọ, ndikot n̄kpọ oro odotde nto n̄wed oro ẹkponode ekeme ndinam owo emi mîdịghe Ntiense enịm se nnyịn itịn̄de iban̄a nte ndusụk edinam nsunsu ido ukpono ẹketọn̄ọde.

¹⁸ Ofụri ini oro Paul etịn̄de ikọ mi, enye ada mbufiọk anam mbon Athens ẹfiọk akpanikọ emi aban̄ade Abasi. Nso ke Paul okoyom mbon Athens oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ mi ẹnam? Enye ama ọsọsọp anam mmọ ẹdiọn̄ọ, nte enye okosụk akade iso ke nneme esie.

19, 20. (a) Didie ke Paul akada mbufiọk owụt ke ifọnke ẹtuak ibuot ẹnọ ndisọi mbiet? (b) Nso ke akana mbon oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ ẹnam?

¹⁹ Paul ama eben̄e idem ndinam mbon oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ ẹdiọn̄ọ se ẹkpenamde. Enye ama afiak etịn̄ aban̄a se enye okokotde oto mme n̄wed Greece, onyụn̄ ọdọhọ ete: “Ke ntre, sia nnyịn idide nditọ Abasi, nnyịn ikpekereke ite Abasi ebiet gold m̀mê silver m̀mê itiat m̀mê n̄kpọ eke ẹdade usọ ye ekikere owo ẹbot.” (Utom 17:29) Ntre, edieke edide Abasi okobot owo, Abasi akpasan̄a didie ndien ebiet ndisọi mbiet emi mme owo ẹnamde? Nte Paul akadade mbufiọk ọkọk ibuot ye mmọ ama anam ẹkụt ke isineke ifiọk ndituak ibuot nnọ ndisọi mbiet emi mme owo ẹnamde. (Ps. 115:4-8; Isa. 44:9-20) Paul ndikọdọhọ “nnyịn ikpekereke ite . . . ,” ama anam emem mbon oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ utom ndinam se enye eketịn̄de.

²⁰ Apostle Paul ama anam mmọ ẹdiọn̄ọ ke oyom mmọ ẹsọsọp ẹnam n̄kpọ. Enye ọkọdọhọ ete: “Abasi ofụmi utọ ini unana ifiọk oro [ẹkekerede ke Abasi ekeme ndinem esịt ye mme owo oro ẹketuakde ibuot ẹnọ ndisọi mbiet], edi ke emi enye ọdọhọ ubonowo ete kpukpru mmọ ke kpukpru ebiet ẹkabade esịt.” (Utom 17:30) Anaedi idem ama akpa ndusụk mbon oro ẹkekopde ikọ Paul ini enye ọdọhọde mmọ ẹkabade esịt. Ikọ Paul ama owụt ke sia edide Abasi ọnọ mmọ uwem, ke mmọ ẹyenam ibat ẹnọ Abasi. Akana mmọ ẹyom Abasi, ẹkpep akpanikọ oro aban̄ade enye, ẹnyụn̄ ẹdu uwem nte Abasi oyomde mmọ ẹdu. Emi ọkọwọrọ ke ana mbon Athens ẹdiọn̄ọ ke ukpono ndem edi idiọkn̄kpọ, ẹnyụn̄ ẹtre ndikpono ndem.

21, 22. Nso okopodudu ikọ ke Paul akada eberi ikọ esie, ndien nso ke ikọ esie ọwọrọ ọnọ nnyịn mfịn?

 ²¹ Paul akada ikọ esie ekeberi ntem: “[Abasi] emenịm usen eke enye aduakde ndikpe ikpe nnọ isọn̄ ke edinen ido ebe ke owo emi enye emekde, ndien enye ọnọ kpukpru owo nsọn̄ọ ke emi enye akanamde owo oro eset ke n̄kpa.” (Utom 17:31) Mbon Athens emi ndidiọn̄ọ ke usen ikpe Abasi ke edi akpana anam mmọ ẹnen̄ede ẹyom ata Abasi! Paul ikasiakke owo emi edide Ebiereikpe oro ẹkemekde. Edi Paul ama etịn̄ n̄kpọ emi akakpade owo idem aban̄a Ebiereikpe emi. Enye ọkọdọhọ ke enye ama edidu ke isọn̄ nte owo, ke ẹma ẹwot enye, ndien ke Abasi ama anam enye eset!

²² Ikọ Paul oro ke osụk enyenyene se ọwọrọde ọnọ nnyịn mfịn. Nnyịn imọfiọk ke Jesus Christ oro ẹkenamde eset edi Ebiereikpe oro Abasi emekde. (John 5:22) Nnyịn imọfiọk n̄ko ke Usen Ikpe edibịghi isua tọsịn kiet, ndien ke ọmọn̄ ọsọsọp edisịm. (Edi. 20:4, 6) Nnyịn ikopke ndịk iban̄a Usen Ikpe oro sia imọdiọn̄ọ ke mbon oro ikpe editebede ẹyenen̄ede ẹbọ ufọn. Imenịm ke kpukpru nti n̄kpọ oro nnyịn idoride enyịn ndikụt ke ini iso ẹyetịbe sia ẹma ẹnam Jesus Christ eset ndien akakan utịben̄kpọ ekedi emi!

23. Didie ke mme owo ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a ikọ Paul?

²³ Mme owo ẹkenam n̄kpọ nsio nsio ẹban̄a ikọ Paul. Ndusụk mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndisak ini mmọ ẹkekopde n̄kpọ ẹban̄a ediset ke n̄kpa. Mbon eken ẹma ẹma ikọ esie edi inamke n̄kpọ iban̄a. Mmọ ẹkedọhọ ẹte: “Nnyịn iyokop se afo editịn̄de aban̄a n̄kpọ emi ini en̄wen.” (Utom 17:32) Edi owo ifan̄ ẹma ẹnam n̄kpọ ẹban̄a ikọ esie. Bible ọdọhọ ete: “Ndusụk owo ẹdian idem ye enye ẹnyụn̄ ẹkabade ẹdi mme andinịm ke akpanikọ, ndien mmọ emi ẹdude ke otu oro ẹdi Dionysius, ebiereikpe esop Areopagus, ye n̄wan emi ekerede Damaris, ye mbon efen n̄ko.” (Utom 17:34) Mfịn n̄ko, mme owo ẹsinam n̄kpọ nsio nsio ẹban̄a ukwọrọikọ nnyịn. Ndusụk owo ẹsisak nnyịn, ndusụk ẹdọhọ ke imama ukwọrọikọ nnyịn edi inamke n̄kpọ iban̄a. Edi, esịt esinen̄ede enem nnyịn ke ini ndusụk owo ẹnyịmede ukwọrọikọ nnyịn ẹnyụn̄ ẹkabarede ẹdi mme Christian.

24. Nso ke ikeme ndikpep nto nte Paul eketịn̄de ikọ ye mbon Athens ke Areopagus?

²⁴ Imekeme ndikpep ediwak n̄kpọ nto nte Paul eketịn̄de ikọ ye mbon Athens ke Areopagus. Imekpep nte ikemede nditịn̄ ikọ ke usụn̄ oro ekemede ndin̄wan̄a mme owo onyụn̄ anamde mmọ ẹnịm se itịn̄de. Imekpep n̄ko nte ikemede ndikpụhọde se ikwọrọde etiene se ikụtde. N̄kpọ efen edi ke ana isinyene ime ye mbufiọk ke ini ikwọrọde ikọ inọ mbon oro ẹdụk-dụk ẹnyịne ke n̄kpọ ido ukpono. Akpan n̄kpọ en̄wen ikpepde edi ke inaha idedei isiak mmọn̄ ke Ikọ Abasi man inem mbon oro ikwọrọde ikọ inọ esịt. Edieke ikpebede apostle Paul, imekeme ndikabade ndi nti mme andikpep ke ini ikwọrọde ikọ. N̄kpọ en̄wen edi ke uwụtn̄kpọ Paul ekeme ndin̄wam mbiowo ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ ndikpep mme owo n̄kpọ ke esop Abasi. Edieke ikpebede Paul iyekeme ndin̄wam mbon en̄wen “ẹyom Abasi . . . ẹnyụn̄ ẹkụt enye.”​—Utom 17:27.