1, 2. (a) Nso iketịbe inọ Paul? (b) Paul ndidọhọ ke imosion̄o ikpe ika iso Caesar anam ẹbụp ewe mbụme?

 MBONEKỌN̄ ẹnen̄ede ẹkpeme Paul ke Caesarea. Isua iba ke edem, ke Paul ama akafiak ọnyọn̄ Judea, mme Jew ẹma ẹdomo ndiwot Paul ofụri ikata ke usen ifan̄ kpọt ama ekebe. (Utom 21:27-36; 23:10, 12-15, 27) Tutu esịm emi, mme asua esie ikemeke ndiwot enye, edi mmọ ẹsụk ẹyoyom usụn̄ ndiwot enye. Ke ini Paul okụtde ke etie nte ẹmọn̄ ẹyak imọ ẹnọ mmọ, enye ọdọhọ Festus, emi ekedide andikara, ete: “Mmeben̄e nte ẹda mi ẹsọk Caesar!”, oro edi, ke imọ imosion̄o ikpe oro ika iso Caesar.​—Utom 25:11.

² Ndi Jehovah ama ama nte Paul okosion̄ode ikpe esie aka iso Caesar? Enen̄ede ọfọn nnyịn emi ikwọrọde Obio Ubọn̄ Abasi ke utịt ini emi idiọn̄ọ ibọrọ mbụme emi. Sia oro ayanam idiọn̄ọ m̀mê imekpebe se Paul eketịn̄de ke ndisida ibet n̄wụt ke imenyene unen ndikwọrọ ikọ.​—Phil. 1:7.

3, 4. (a) Nso ke mme Jew ẹkeduak ndinam ini mmọ ẹkeben̄ede ẹda Paul ẹdi Jerusalem, ndien Paul akasan̄a didie ọbọhọ n̄kpa? (b) Didie ke Jehovah ọsọn̄ọ ikọt esie idem mfịn nte ọkọsọn̄ọde Paul?

³ Festus, obufa owo oro Rome ẹkemekde akara Judea, ama aka Jerusalem ke usen ita ama ekebe tọn̄ọ enye ọkọtọn̄ọ ndikara. a Do, enye ama okop nte mbọn̄ oku ye ikpọ owo mme Jew ẹdoride Paul ikọ ẹnyụn̄ ẹdọhọde ke enye anam ikpọ idiọkn̄kpọ. Mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ ke mbon Rome ẹkeyom Festus emi akarade idahaemi anam mmimọ ye mme Jew idu ke emem. Ntre mmọ ẹma ẹben̄e Festus ọfọn mmimọ mfọn, ẹnyụn̄ ẹdọhọ enye ada Paul edi Jerusalem, man ẹdikpe ikpe esie do. Edi enyene se ikanamde mmọ ẹsịn eben̄e emi. Mmọ ẹkenam emi man ẹwot Paul ke usụn̄ emi ẹtode Caesarea ẹka Jerusalem. Edi Festus ama okpu mmọ, onyụn̄ ọdọhọ mmọ ete: “Yak ikpọ owo ke otu mbufo ẹtiene mi ẹsụhọde ẹka [Caesarea] ẹkedori enye ikọ, edieke edide owo oro edue n̄kpọ.” (Utom 25:5) Ọwọrọ Paul ama ọbọhọ n̄kpa isan̄ enye emi n̄ko.

 ⁴ Jehovah ama ada Ọbọn̄ Jesus ọsọn̄ọ Paul idem ke ofụri ini idomo oro. Kûfre ke Jesus ama ọdọhọ apostle esie emi ke n̄kukụt ete: “Nen̄ede nyene uko!” (Utom 23:11) Mfịn n̄ko, nsio nsio afanikọn̄ ẹsịm ikọt Abasi, ẹsinyụn̄ ẹkọbọ mmọ n̄ko. Idịghe kpukpru ini ke Jehovah esinam ibọhọ afanikọn̄, edi enye esinọ nnyịn odudu ye ọniọn̄ ida iyọ se iwọrọde nnyịn. Imenen̄ede inịm ke Jehovah ọyọnọ nnyịn edisana spirit esie man an̄wam nnyịn iyọ se ededi oro ọwọrọde nnyịn.​—2 Cor. 4:7.

5. Festus akanam n̄kpọ didie ye Paul?

⁵ Ke usen ifan̄ ama ekebe, Festus ama “osụhọde etie ke itie ikpe” ke Caesarea. b Paul ye mbon emi ẹkedoride enye ikọ ẹma ẹda ke iso Festus. Kop se Paul ọkọbọrọde mmọ mi: “Nnamke idiọkn̄kpọ ndomokiet ndian Ibet mme Jew, nnamke ndian temple, nnyụn̄ nnamke ndian Caesar.” Apostle Paul ikeduehe n̄kpọ ndomokiet ndien akpakana ẹsana enye ẹyak. Nso ke Festus edibiere? Festus okoyom mme Jew ẹma imọ, ntre enye ama obụp Paul ete: “Nte omoyom ndidọk n̄ka Jerusalem man ẹkekpe ikpe fo do ẹban̄a mme n̄kpọ emi ke iso mi?” (Utom 25:6-9) Mbụme oro enye okobụpde do ekedi ata ndisịme mbụme sia edieke Paul afiakde aka Jerusalem, mbon emi ẹkedoride enye ikọ ẹdikpe ikpe esie ndien idụhe nte mmọ mîdiwotke Paul. Isan̄ enye emi, Festus okoyom ndinam esịt enem mme owo utu ke ndinam nnennen n̄kpọ. Pontius Pilate, oro  akakarade ediwak isua mbemiso Festus, ama anam ukem n̄kpọ oro ini enye ekekpede ikpe Jesus. (John 19:12-16) Mfịn n̄ko, mme ebiereikpe ẹkeme ndikpe ukwan̄ikpe nnọ nnyịn man ẹnem ikpọ mbon ukara esịt. Ntre, isikpaha nnyịn idem mme esopikpe ẹma ẹbiere se mîfọnke ẹnọ ikọt Abasi.

6, 7. Ntak emi Paul okosion̄ode ikpe aka iso Caesar, ndien didie ke Mme Ntiense Jehovah mfịn ẹkpebe enye?

⁶ Nte Festus okoyomde ndinem mme Jew esịt akpakanam ẹwot Paul. Ntre, Paul ama ada unen oro enye ekenyenede nte eyenisọn̄ Rome anam n̄kpọ. Paul ọkọdọhọ Festus ete: ‘Nda ke iso itie ikpe Caesar, emi odotde ndikpe ikpe mi. Nnamke mme Jew baba idiọkn̄kpọ kiet, nte afo nde etịmde ọfiọk. Mmeben̄e nte ẹda mi ẹsọk Caesar,’ oro edi, ke imosion̄o ikpe oro ika iso Caesar. Owo ikesikemeke ndikpụhọde utọ eben̄e oro. Ntre Festus ama ọsọn̄ọ se Paul eketịn̄de ete: “Afo emeben̄e ete ẹda fi ẹsọk Caesar; ayaka ebịne Caesar.” (Utom 25:10-12) Paul ndikosion̄o ikpe n̄ka iso Caesar ekedieti uwụtn̄kpọ ọnọ ikọt Abasi mfịn. Ke ini mme asua ẹdomode ndida ibet ntre utom Mme Ntiense Jehovah, nnyịn imesida mfịna oro ika esop inyụn̄ ikowụt ke imenyene unen ndinam n̄kpọ Abasi. c​—Ps. 94:20.

⁷ Ke Paul ama okodu ke ufọk-n̄kpọkọbi ke isua iba kpa ye edide enye ikeduehe, ẹma ẹnọ enye ifet etịn̄ ikọ akan̄ idem ke Rome. Edi mbemiso enye akadahade, andikara efen ama oyom ndikụt enye.

8, 9. Ntak emi Edidem Agrippa akakade Caesarea?

⁸ Ke usen ifan̄ ama ekebe tọn̄ọ Paul ọkọdọhọ Festus ke imosion̄o ikpe imọ ika iso Caesar, Edidem Agrippa ye Bernice eyeneka esie an̄wan ẹma ẹdi ẹdikọm Festus. d Ke eyo oro, ekedi ido ikpọ mbon ukara ndisika n̄kese obufa owo oro ẹmekde ẹte akara. Agrippa ndikaka n̄kọkọm Festus oro ẹkemekde nte andikara okowụt ke enye okodomo ndidian idem ye Festus nnyụn̄ n̄kabade ndi ufan esie man ọbọ ufọn ke ini iso.​—Utom 25:13.

⁹ Festus ama etịn̄ aban̄a Paul ọnọ Edidem Agrippa, ntre Agrippa ama enen̄ede oyom ndikop se Paul editịn̄de. Edem usen oro, Festus ye Agrippa ẹma ẹsụhọde ẹtie ke itie ikpe. Se Paul eketịn̄de ekenen̄ede edi akpan n̄kpọ akan nte Agrippa ye Festus ẹkenamde n̄kpọ.​—Utom 25:22-27.

10, 11. Didie ke Paul akanam n̄kpọ ukpono ukpono ye Agrippa, ndien Paul ọkọdọhọ Agrippa ke imọ ikesidu uwem didie akpa akpa?

¹⁰ Paul ama ọkọm Edidem Agrippa ukpono ukpono ke enye ndiyak enye etịn̄ ikọ akan̄ idem. Paul ama ọdọhọ Edidem Agrippa ke enye ọdiọn̄ọ nte mme Jew ẹsinamde n̄kpọ ye mme mfịna oro mme Jew ẹsinyenede. Ekem Paul ama etịn̄ nte imọ ikesidude uwem akpa akpa. Enye ọkọdọhọ ete: “N̄kodu uwem nte Pharisee  ekekem ye n̄ka ido ukpono nnyịn.” (Utom 26:5) Ini Paul ekedide Pharisee, enye ama enịm ke Messiah eyedi. Ke enye ama akakabade edi Christian, enye ama enyene uko ọkwọrọ ikọ onyụn̄ anam mme owo ẹdiọn̄ọ ke Jesus Christ ekedi Messiah oro ẹketiede ẹbet. Ntre Paul ama etịn̄ ọnọ Agrippa ke se inamde imọ ida ke iso ikpe emi edi sia ikọkwọrọde ke se Abasi ọkọn̄wọn̄ọde ndinam osu, kpa n̄kpọ emi imọ ye mbon oro ẹdoride imọ ikọ inịmde ke eyetịbe. Emi ama anam enen̄ede ọdọn̄ Agrippa ndikop n̄kpọ en̄wen oro Paul editịn̄de. e

¹¹ Paul ama eti nte imọ ikesinamde n̄kpọ ibak ibak ye mme Christian onyụn̄ ọdọhọ ete: “Ami n̄kenen̄ede n̄kere ke akpana nnam ediwak n̄kpọ mbiọn̄ọ enyịn̄ Jesus eyen Nazareth . . . Sia n̄kenen̄erede ndama idat ye mmọ [oro edi mme anditiene Christ], mma n̄kọbọ mmọ tutu esịm mme obio en̄wen.” (Utom 26:9-11) Paul ikanamke inua sia ediwak owo ẹma ẹdiọn̄ọ nte enye ekesikọbọde onyụn̄ anamde n̄kpọ afai afai ye mme Christian. (Gal. 1:13, 23) Ekeme ndidi Agrippa ama ekere ete: ‘Nso ikpanam utọ owo emi okpụhọde nte enye ekesidude uwem?’

12, 13. (a) Tịn̄ nte Paul akasan̄ade edi Christian. (b) Didie ke Paul ‘akatịgha ukịm-enan̄’?

¹² Paul ke idemesie ama ọbọrọ mbụme isụk inemede mi. Enye ọkọdọhọ ete: “Nte nnamde isan̄ n̄ka Damascus ke mma n̄kọbọ odudu ye uyo nto mbọn̄ oku, ke ufọt uwemeyo, O edidem, nte n̄kade ke usụn̄ mma n̄kụt un̄wana emi akande uyama utịn nte otode enyọn̄ ayama akan mi okụk ye mbon oro ẹsan̄ade ye  ami. Ndien ke ini kpukpru nnyịn ima ikọduọn̄ọ ke isọn̄, n̄kop uyo nte ọdọhọde mi ke usem Hebrew ete, ‘Saul, Saul, ntak emi afo ọkọbọde mi? Afo ndika iso ntịgha ukịm-enan̄ ananam n̄kpọ ọsọn̄ ye afo.’ Edi ndọhọ nte, ‘Afo edi anie, Ọbọn̄?’ Ndien Ọbọn̄ ọdọhọ ete, ‘Ami ndi Jesus, emi afo ọkọbọde.’” f​—Utom 26:12-15.

¹³ Mbemiso utịben̄kpọ emi eketịbede, se Paul akanamde eketie nte n̄kpọ eke enye ‘atịghade ukịm-enan̄.’ Enye ndikọkọbọ mbon emi ẹkenamde n̄kpọ Abasi do okonyụn̄ etie nte unam mbiomo ọkpọnọde idemesie unan edieke unam oro atịghade iso ukịm-enan̄ emi ọsọpde. Jesus oro ẹkenamde eset ndikọbiọn̄ọde Paul ke iso ke usụn̄ uka Damascus ama anam Paul, oro ekekerede ke inam n̄kpọ Abasi do, okpụhọde ekikere.​—John 16:1, 2.

14, 15. Nso ke Paul eketịn̄ aban̄a se iketịbede ke ntak emi enye okokpụhọrede nte enye ekesidude uwem?

¹⁴ Paul ama enen̄ede okpụhọde nte enye okodude uwem. Ke ini enye eketịn̄de ikọ ọnọ Agrippa, enye ọkọdọhọ ete: “N̄kọsọn̄ke ibuot ye n̄kukụt emi otode enyọn̄, edi mma mbem iso nda etop nsọk mmọ emi ẹdude ke Damascus ye mmọ emi ẹdude ke Jerusalem, ye ke ofụri idụt Judea, ye mme idụt eken nte mmọ ẹkabade esịt ẹwọn̄ọde ẹtiene Abasi ke ndinam mme utom eke ẹdotde edikabade esịt.” (Utom 26:19, 20) Ke ediwak isua, Paul ama aka iso anam utom oro Jesus Christ ọkọnọde enye ke usụn̄ uka Damacus. Nso ufọn ke emi akada edi? Mbon oro ẹkemade se Paul ọkọkwọrọde ẹma ẹkabade esịt, ẹsion̄o  idem ẹkpọn̄ ndiọi n̄kpọ oro mmọ ẹkesinamde ẹnyụn̄ ẹtiene ẹdinam n̄kpọ Abasi. Mmọ ẹma ẹnịm ibet obio emi mmọ ẹdụn̄de ẹnyụn̄ ẹdu ke emem ye kpukpru owo.

¹⁵ Edi ikebeheke mme Jew m̀mê mme owo ẹkabade esịt sia ẹkopde se Paul ọkọkwọrọde m̀mê ikabakede. Paul ọkọdọhọ ete: “Ke ntak emi mme Jew ẹmụm mi ke temple ẹnyụn̄ ẹdomo ndiwot mi. Nte ededi, sia mbọde un̄wam emi otode Abasi, mmaka iso ntịn̄ ikọ ntiense nnọ n̄kpri ye ikpọ tutu esịm mfịn emi.”​—Utom 26:21, 22.

16. Didie ke nnyịn ikeme ndikpebe Paul ke ini itịn̄de se nnyịn inịmde ke akpanikọ inọ mme ebiereikpe ye mme andikara?

¹⁶ Ana nnyịn emi idide ata mme Christian isiben̄e idem ndinam mme owo ẹdiọn̄ọ se Bible ekpepde kpukpru ini. (1 Pet. 3:15) Ke ini iyomde nditịn̄ se inịmde ke akpanikọ nnọ mme ebiereikpe ye mme andikara, ana iti nte Paul eketịn̄de ikọ ọnọ Agrippa ye Festus inyụn̄ ikpebe enye. Edieke itịn̄de ikọ ye nsụhọdeidem ke ini inamde mme ebiereikpe ye mme andikara ẹdiọn̄ọ nte Bible okpụhọrede uwem nnyịn ye uwem mbon oro ẹkopde se ikwọrọde, oro ekeme ndinam mmọ ẹbiere ikpe nnyịn ọfọn.

17. Didie ke Festus akanam n̄kpọ aban̄a se Paul eketịn̄de, ndien didie ke mme owo ẹsinam ukem n̄kpọ oro mfịn?

¹⁷ Se Paul eketịn̄de ama enen̄ede otuk Agrippa ye Festus. Kop se iketịbede mi: “Ekem nte [Paul] etịn̄de mme n̄kpọ emi ndikan̄ idem, Festus ọdọhọ ke ọkpọsọn̄ uyo ete: ‘Paul, afo amadama idat! Ọkpọsọn̄ ukpep anam fi ọdọn̄ọ idat!’” (Utom 26:24) Ata ediwak owo mfịn ẹsinam n̄kpọ nte Festus akanamde. Mmọ ẹsida nte ke mbon oro ẹkpepde mbon en̄wen ikọ Abasi ẹmemen ikọ Abasi ẹbiom ke ibuot. Mbon emi ẹkerede ke imenen̄ede idiọn̄ọ n̄kpọ ke ererimbot emi isinyịmeke se Bible ekpepde aban̄a ediset ke n̄kpa.

18. Nso ke Paul ọkọbọrọ Festus, ndien nso ke emi akanam Agrippa etịn̄?

¹⁸ Paul ama ọbọrọ se Festus eketịn̄de. Enye ọkọdọhọ ete: “Ndamake idat, Ata Eti Festus, edi ntịn̄ ikọ akpanikọ ye eke eti ibuot. Ke akpanikọ, edidem emi ndade ifụre utịn̄ikọ ntịn̄ ikọ nnọ etịm ọfiọk aban̄a mme n̄kpọ emi . . . Edidem Agrippa, nte afo emenịm ikọ mme Prọfet ke akpanikọ? Mmọfiọk nte emenịm.” Agrippa ama ọbọrọ ete: “Ke ekpri ini afo ayanam mi n̄kabade ndi Christian.” (Utom 26:25-28) Edide se Agrippa eketịn̄de ekedi akpanikọ m̀mê ikedịghe, ikọ esie okowụt ke se Paul eketịn̄de ama enen̄ede otụk enye.

19. Festus ye Agrippa ẹkebiere ikọ Paul didie?

¹⁹ Ekem, Agrippa ye Festus ẹma ẹdaha ẹda, ndien oro okowụt ke mmọ iyomke ndikop aba ikọ Paul. “Nte mmọ ẹnyọn̄de mmọ ẹneme ye kiet eken, ẹte: ‘Owo emi inamke n̄kpọ eke odotde n̄kpa m̀mê n̄kpọkọbi.’” Ekem Agrippa ama ọdọhọ Festus ke ẹkpesana Paul ẹyak ekpedi enye ikosion̄oke ikpe esie ika iso Caesar. (Utom 26:31, 32) Mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ ke Paul ikeduehe n̄kpọ ndomokiet. Ekeme ndidi oro ama anam mmọ ẹtọn̄ọ ndinam n̄kpọ ọfọn ye mme Christian.

20. Nso ufọn ikodu nte Paul ọkọkwọrọde ikọ ọnọ ikpọ mbon ukara?

²⁰ Etie nte Festus ye Agrippa ikakabakede idi Christian ke ẹma ẹkekop se Paul eketịn̄de ọnọ mmọ. Edi ndi ufọn ama odu nte Paul akadade ke iso mme andikara emi etịn̄ ikọ? Ih, ama odu. Nte ẹkedade Paul “ẹka iso ndidem ye mme andikara” ke Judea ama anam Paul ọkwọrọ ikọ ọnọ ikpọ mbon ukara Rome ke ini edide mmọ ikpenyịmeke owo ndomokiet ọkwọrọ ikọ ọnọ mmọ. (Luke 21:12, 13) N̄kpọ en̄wen edi ke Paul ndikaka iso nyọ nnyụn̄ mbuọt idem ke Abasi ini afanikọn̄ ekesịmde enye ama enen̄ede ọsọn̄ọ nditọete esie idem.​—Phil. 1:12-14.

21. Nso ufọn ididu edieke isịnde idem ikwọrọ ikọ kpa ye se iwọrọde nnyịn?

²¹ Se iketịbede ke ini Paul oro esinyụn̄ etịbe n̄ko mfịn. Ntre edieke isịnde idem ikwọrọ ikọ inọ mme owo kpa ye mme afanikọn̄ ye nte ẹkọbọde nnyin, se ikwọrọde ayanam ediwak owo ẹdinam n̄kpọ Abasi. Imekeme n̄ko ndikwọrọ ikọ nnọ ikpọ mbon ukara oro owo mîkpekemeke ndikụt ke ufọk. Nnyịn ndisọn̄ọ nda ke ini ẹkọbọde nnyịn ekeme ndisọn̄ọ nditọete nnyịn idem onyụn̄ anam mmọ ẹnyene uko ẹka iso ẹkwọrọ Obio Ubọn̄ Abasi ẹnọ mme owo.