1-3. (a) Ewe mfịna ikoyom ndinam mme Christian ẹkûdiana kiet ke obufa esop oro ẹkesiakde do? (b) Nso ufọn ke idibọ edieke ikpepde mbụk emi odude ke n̄wed Utom Mme Apostle?

 PAUL ye Barnabas ke ẹkop idatesịt, mmọ ndisụk nnyọn̄ akpa isan̄ ukwọrọikọ mmọ ndi obio Antioch eke Syria edi oro. Esịt enen̄ede enem mmọ nte Jehovah “ekebererede usụn̄ ọnọ mme idụt ndinyene mbuọtidem.” (Utom 14:26, 27) Omokụt do ke ẹma ẹkwọrọ eti mbụk ke ofụri Antioch ndien ediwak mme Gentile ẹma ẹbụn̄ọ ẹdụk esop.​—Utom 11:20-26.

² Mbụk emi owụtde nte mme owo ẹbụn̄ọde ẹdụk esop ama ọsọsọp esịm Judea. Edi utu ke mbụk emi ndinenem mme owo, akakam adada mfịna edi. Mfịna oro ekedi ndina mbobi. Didie ke mme Christian oro ẹdide mme Jew ẹdinam n̄kpọ ye mme Christian oro mîdịghe mme Jew, ndien didie ke mme Christian oro mîdịghe mme Jew ẹkpese Ibet Moses? Se iketịbede emi ama ada mfan̄a edi tutu ekpere ndinam nditọete ẹkûdiana kiet aba. Didie ke ẹdise iban̄a mfịna emi?

³ Nte ikotde mbụk emi ke n̄wed Utom Mme Apostle, iyekpep ediwak nti n̄kpọ. Mme n̄kpọ emi ẹkeme ndin̄wam nnyịn ida mbufiọk inam n̄kpọ edieke n̄kpọ oro ekemede ndida mfịna ndi etịbede.

4. Nso idiọk ekikere ke ndusụk mme Christian ẹkenyene, ndien ewe mbụme ke emi anam ẹbụp?

⁴ Luke ekewet ete: “Ndusụk owo ẹto Judea ẹsụhọde ẹdi [Antioch] ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndikpep nditọete ẹte: ‘Ibọhọke mbufo ẹna mbobi nte ekemde ye ibet Moses, mbufo ikemeke ndinyene edinyan̄a.’” (Utom 15:1) Mbụk oro itịn̄ke m̀mê ‘ndusụk owo emi ẹketode Judea ẹdi’ ẹkedi mme Pharisee mbemiso ẹkabarede ẹdi mme Christian. Edi etie nte n̄ka mme Jew oro ẹkesikọn̄de ẹyịre ke ibet ẹkenam mmọ ẹkere n̄kpọ ntre. N̄kpọ en̄wen edi ke mmọ ẹkenam nte ke mmimọ itịn̄ ikọ ke ibuot mme apostle ye mbiowo oro ẹkedude ke Jerusalem. (Utom 15:23, 24) Edi ntak emi mme Christian oro ẹkedide mme Jew ẹkesụk ẹyomde mme owo ẹna mbobi ke emi edide n̄kpọ nte isua 13 ama ebe tọn̄ọ Abasi ọkọdọhọ  apostle Peter an̄wam mme Gentile oro mîkanaha mbobi ẹkabade ẹdi mme Christian? a​—Utom 10:24-29, 44-48.

5, 6. (a) Ntak emi ndusụk mme Christian oro ẹkedide mme Jew ẹkesụk ẹsọn̄ọde ẹyịre ke ibet edina mbobi? (b) Ndi ediomi edina mbobi ama esịne ke ediomi oro Abasi akanamde ye Abraham? Nam an̄wan̄a. (Se ikọ idakisọn̄.)

⁵ Ekeme ndidi ama enyene ediwak ntak oro akanamde mmọ ẹkere ntre. Akpa edi ke Jehovah ọkọdọhọ ẹsinịm irenowo mbobi, ndien mbobi oro okowụt ke owo ekeme ndikpere Jehovah. Mbemiso ẹkenọde Ibet ediomi, Abraham ye mbonufọk esie ẹma ẹnana mbobi, edi nte ini akakade ẹma ẹdisịn edina mbobi ke Ibet ediomi. b (Lev. 12:2, 3) Ke Ibet Moses, akana isenowo ẹna mbobi mbemiso mmọ ẹkemede nditiene nnam ndusụk n̄kpọ, utọ nte ndidia Passover. (Ex. 12:43, 44, 48, 49) Ntre, mme Jew ẹkeda erenowo oro mînaha mbobi nte owo emi edehede m̀mê obukpo owo.​—Isa. 52:1.

⁶ Ntre, ama oyom mme Christian oro ẹkedide mme Jew ẹbuọt idem ye Abasi ẹnyụn̄ ẹsụhọde idem man mmọ ẹnyịme obufa n̄kpọ oro ẹkekpepde mmọ do. Obufa ediomi ama ada itie Ibet ediomi, ntre ikedịghe aba eyen Jew ama amamana, ẹbat enye ẹsịn ke otu ikọt Abasi. Ndien ukem nte mme Christian oro ẹkedụn̄de ke Judea, ama oyom mme Christian oro ẹkedide mme Jew, ẹkenyụn̄ ẹdụn̄de ke obio mme Jew ẹnyene uko man mmọ ẹbuọt idem ye Christ ẹnyụn̄ ẹdiana ye mme Christian oro ẹkedide mme Gentile oro mînaha mbobi.​—Jer. 31:31-33; Luke 22:20.

7. Nso ke ‘ndusụk owo oro ẹketode Judea edi’ mîkọfiọkke?

⁷ Jehovah ikpụhọkede nte enye ọdọhọde idu uwem. Se iwụtde ke enye ikpụhọkede edi ke obufa ediomi etịn̄ ntak oro ẹkenọde Ibet Moses. (Matt. 22:36-40) Ke uwụtn̄kpọ, ke n̄kpọ aban̄ade ndina mbobi, Paul ekewet ete: “Ata Jew edi enye emi edide Jew ke esịtidem, mbobi esie onyụn̄ edi eke ọwọn̄esịt emi edide ke spirit, idịghe ke ibet oro ẹwetde-wet.” (Rome 2:29; Deut. 10:16) ‘Ndusụk owo oro ẹketode Judea ẹdi’ ikọfiọkke akpanikọ emi, edi ẹma ẹsọn̄ọ ẹyịre ẹnyụn̄ ẹdọhọ ke Abasi ibiatke ibet edina mbobi ifep. Edi, ndi mmọ ẹyema ndikop ntak oro ẹdinọde?

8. Ntak emi ẹkemende mfịna edina mbobi ẹbịne otu emi ẹsede ẹban̄a utom esop Abasi ke Jerusalem?

⁸ Luke aka iso ete: “Ke ini Paul ye Barnabas mînyịmeke inọ mmọ ẹnyụn̄ ẹnenide ọkpọsọn̄ eneni ye mmọ, mmọ [mbiowo oro] ẹdiomi ẹte Paul ye Barnabas  ye ndusụk owo eken ke otu mmọ ẹdọk ẹbịne mme apostle ye mbiowo ke Jerusalem ẹkeneme n̄kpọ emi.” c (Utom 15:2) Ọkpọsọn̄ eneni ye nte mmọ mîkamaha ndikop se owo en̄wen etịn̄de owụt ke mmọ ẹma ẹyat esịt. Kpukpru mmọ ẹkekere ke mmimọ imenen, ntre esop ke Antioch ikekemeke ndibiere n̄kpọ emi. Man emem odu, nditọete ẹnyụn̄ ẹka iso ẹdiana kiet, esop oro ẹma ẹda ọniọn̄ ẹbiere ndimen n̄kpọ emi mbịne “mme apostle ye mbiowo ke Jerusalem,” emi ẹkedide otu emi ẹsede ẹban̄a utom esop Abasi. Nte mbiowo oro ke Antioch ẹkenamde n̄kpọ ekpep nnyịn nso?

9, 10. Nso eti uwụtn̄kpọ ke Paul ye Barnabas ye nditọete ke Antioch ẹkenịm ẹnọ nnyịn?

⁹ Akpan n̄kpọ kiet oro ikpepde edi ke ọfọn isinịm ke se ededi oro esop Abasi ẹdọhọde inam edi nnennen n̄kpọ. Kere n̄kpọ emi ise: Nditọete ke Antioch ẹma ẹfiọk ke kpukpru mbon otu emi ẹsede ẹban̄a utom esop Abasi ẹkedi mme Christian oro ẹkedide mme Jew. Edi mmọ ẹma ẹnịm ke otu oro ẹyebiere mfịna edina mbobi oro nte ekemde ye N̄wed Abasi. Ntak-a? Esop oro ẹma ẹnịm ke Jehovah ayada edisana spirit esie ye Jesus Christ emi edide Ibuot esop Christian eteme se ẹdinamde. (Matt. 28:18, 20; Eph. 1:22, 23) Ke ini ikpọ mfịna ẹtịbede mfịn, ọfọn ikpebe uwụtn̄kpọ mme Christian oro ke Antioch, inịm ke esop Abasi ye Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn ẹyebiere nnennen n̄kpọ.

¹⁰ Emi eti nnyịn ke ọfọn isisụhọde idem inyụn̄ inyene ime. Edisana spirit ekemek Paul ye Barnabas ẹka ẹbịne mme idụt, edi mmọ ikadaha odudu oro itie do ke Antioch ibiere mfịna edina mbobi oro okodude. (Utom 13:2, 3) Nte ini akakade, Paul ama ewet ete: “N̄kọdọk n̄ka [Jerusalem] ke ntak n̄kpọ emi ẹkeyararede ẹnọ mi.” Emi owụtde ke Abasi akada enye usụn̄ ke n̄kpọ emi. (Gal. 2:2) Mfịn, mbiowo ẹsisụhọde idem ẹnyụn̄ ẹnyene ime ke ini  mfịna oro ekemede ndibahade esop etịbede. Utu ke nditie mfan̄a n̄kpọ, mmọ ẹsiyom Jehovah an̄wam mmimọ. Mmọ ẹsidụn̄ọde N̄wed Abasi ẹnyụn̄ ẹnam se ofụn emi anamde akpanikọ ọdọhọde ẹnam.​—Phil. 2:2, 3.

11, 12. Ntak ọfọnde isibet Jehovah?

¹¹ Ndusụk ini, esiyom inyene ime ibet Jehovah anam ndusụk n̄kpọ an̄wan̄a nnyịn. Ti ke nditọete oro ẹkedude ke eyo Paul ẹma ẹbet isua 13​—oro edi, ọtọn̄ọde ke isua 36 eyo mme apostle oro ẹkeyetde Cornelius aran tutu esịm isua 49 eyo mme apostle​—mbemiso Jehovah akanamde ẹbiere mfịna edina mbobi oro okodude. Nso ikanam ada ini ntre? Ekeme ndidi Abasi okoyom ndinọ mme Jew oro ẹkemade akpanikọ ini man mmọ ẹkeme ndikpụhọde ekikere emi mmọ ẹkenyenede ke n̄kpọ edina mbobi. Kûfre ke ndibiat ediomi emi okodude ke ofụri isua 1,900 mfep ikedịghe ekpri n̄kpọ sia mmọ ẹma ẹmemehe ye ediomi edina mbobi emi Abasi akanamde ye edima ete ete mmọ Abraham!​—John 16:12.

¹² Ida ke edi ata n̄kpọ ukpono Jehovah Abasi emi enyenede ime onyụn̄ ọfọnde ido ndikpep nnyịn n̄kpọ nnyụn̄ nteme nnyịn nte ikpodude uwem! Imesidia ufọn kpukpru se Jehovah ekpepde nnyịn sia enye esikpep nnyịn nti n̄kpọ. (Isa. 48:17, 18; 64:8) Ntre, ifọnke isitan̄ idem inyụn̄ isat iyịre ke ekikere idem nnyịn mîdịghe iyat esịt iban̄a nte ẹkpụhọrede ndusụk n̄kpọ ke esop m̀mê nte esop Abasi ẹfiakde ẹnam ndusụk n̄kpọ ke Ikọ Abasi an̄wan̄a. (Eccl. 7:8) Edieke ọdiọn̄ọde ke emenyene utọ edu emi, ọkpọkọm ata ekpri, bọn̄ akam nọ Jehovah nyụn̄ tie kere mme item oro ẹdude ke Utom ibuot 15? d

13. Didie ke nnyịn ikeme ndinyene ime nte Jehovah ke ini ikwọrọde ikọ?

¹³ Esiyom inyene ime ke ini ikpepde Bible ye mbon oro ọsọn̄de mmọ ndikpọn̄ mme nsu oro ẹkpepde mmọ ke ufọkabasi m̀mê mme edinam oro mîkemke ye N̄wed Abasi edi oro mmọ ẹnen̄erede ẹma. Ama etie ntre, oyom nnyịn inọ eyen ukpepn̄kpọ oro ini man spirit Abasi an̄wam enye okpụhọde. (1 Cor. 3:6, 7) N̄ko, ọfọn isịn n̄kpọ emi ke akam. Ndien Abasi ayan̄wam nnyịn ifiọk nnennen n̄kpọ oro ikpanamde ini ama ekem.​—1 John 5:14.

14, 15. Didie ke esop ke Antioch ẹkekpono Paul, Barnabas, ye nditọete eken, ndien didie ke Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ẹkesọn̄ọ nditọete mmọ idem?

¹⁴ Luke aka iso ke mbụk esie ete: “Ke esop ẹma ẹkeda mmọ ẹkeyak ke usụn̄, mmọ emi ẹsan̄a ẹbe ke Phoenicia ye Samaria, ẹbụk ọyọhọ ọyọhọ nte mbon idụt ẹkabarede esịt, mmọ ẹnyụn̄ ẹnam kpukpru nditọete ẹkop akwa idatesịt.” (Utom 15:3) Esop oro ndikada Paul, Barnabas, ye nditọete eken n̄kayak ke usụn̄, okowụt ke mme Christian oro ẹma ẹma ẹnyụn̄ ẹkpono mmọ, ndien emi okowụt ke esop oro ẹma ẹyom Abasi ọdiọn̄ mmimọ. Eti uwụtn̄kpọ efen ke nditọete ke Antioch ẹkenịm emi ẹnọ nnyịn. Ndi emesikpono nditọete fo, “akpan akpan [mbiowo]  oro ẹnamde utom ọkpọsọn̄ ke utịn̄ikọ ye ukpepn̄kpọ”?​—1 Tim. 5:17.

¹⁵ Nte nditọete oro ẹkekade ke usụn̄, mmọ ẹma ẹsọn̄ọ mme Christian ke Phoenicia ye Samaria idem ẹnyụn̄ ẹtịn̄ nte mme Gentile ẹkemade ukwọrọikọ. Ekeme ndidi mme Christian oro ẹkedide mme Jew, oro ẹkefen̄ede ẹka mme ikpehe oro ke ẹma ẹkewot Stephen ke ntak n̄kpọ Abasi, ẹma ẹsịne ke otu mbon oro ẹketịn̄de n̄kpọ oro ẹnọ. Mfịn n̄ko, mbụk oro aban̄ade nte Jehovah ọdiọn̄de utom ukwọrọikọ esisọn̄ọ nditọete nnyịn idem, akpan akpan mbon oro idomo esịmde. Ndi utọ mbụk oro esisọn̄ọ fi idem ini odụkde mme mbono esop Christian, ikpọ ye n̄kpri mbono, ye ini okotde mme ifiọkutom ye mbụk eyouwem ke mme n̄wed nnyịn m̀mê ke jw.org?

16. Nso iwụt ke ikọ edina mbobi ama ada akamba mfịna edi?

¹⁶ Ke mbon oro ẹkesiode ẹdọn̄ do ẹma ẹketo Antioch ẹsan̄a n̄kpọ nte kilomita 550 ke usụn̄ emi akade edem usụk, mmọ ẹma ẹkesịm ebiet oro mmọ ẹkekade. Luke ekewet ete: “Ke ẹsịmde Jerusalem, esop ye mme apostle ye mbiowo ẹdara mmọ edifọn edifọn, mmọ ẹnyụn̄ ẹbụk ediwak n̄kpọ emi Abasi akadade mmọ anam.” (Utom 15:4) Edi “ndusụk mbon n̄ka mme Pharisee emi ẹnịmde ke akpanikọ ẹdaha ẹda ke n̄kpọitie mmọ ẹnyụn̄ ẹdọhọ ẹte: ‘Ana ẹnịm mmọ mbobi ẹnyụn̄ ẹwụk mmọ ẹte ẹnịm ibet Moses.’” (Utom 15:5) Akamba mfịna ama odu ke ntak emi ẹkedọhọde ke ana mme Christian oro mîkedịghe mme Jew ẹna mbobi, ndien akana ẹbiere mfịna oro.

17. Mmanie ẹkedu ke otu emi ẹkesede ẹban̄a utom esop Abasi ke Jerusalem, ndien ntak emi “mbiowo” ẹkesịnede ke otu emi?

¹⁷ Mme N̄ke 13:10 ọdọhọ ete: “Mbon oro ẹkọkde ibuot ẹnyene ọniọn̄.” Nte itie Bible emi ọdọhọde, ‘mme apostle ye mbiowo ẹma ẹsop idem ọtọkiet ndise mban̄a mfịna edina mbobi oro.’ (Utom 15:6) “Mme apostle ye mbiowo” ẹkeda ke ibuot ofụri esop Christian ukem nte Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn ẹdade mfịn. Ntak emi “mbiowo” ẹkedianade ye mme apostle ẹnam utom? Ti ke ẹma ẹwot apostle James, ẹma ẹnyụn̄ ẹsịn apostle Peter ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ndusụk ini. Edieke utọ n̄kpọ oro etịbede ọnọ mme apostle eken, irenowo eken oro ẹdotde emi ẹyetde aran, ẹyedu ndika iso nda esop usụn̄.

18, 19. Nso ke Peter eketịn̄, ndien nso ke mbon oro ẹkekpan̄de utọn̄ ẹnọ enye ẹkenyene ndidiọn̄ọ?

 ¹⁸ Luke aka iso ete: “Edi ke ẹma ẹkeneni eneni ọkpọsọn̄, Peter adaha ke enyọn̄ ọdọhọ . . . ete: ‘Nditọete, mbufo ẹmetịm ẹfiọk ẹte toto ke eset Abasi ama emek mi ke otu mbufo man mbon idụt ẹkpekop ikọ eti mbụk ke inua mi ẹnyụn̄ ẹnịm ke akpanikọ; ndien Abasi, emi ọfiọkde esịt owo, etie ntiense ke ndinọ mmọ edisana spirit, kpa nte enye ọkọnọde nnyịn n̄ko. Enye ikonyụn̄ isịnke ubahade ndomokiet ke ufọt nnyịn ye mmọ, edi anam esịt mmọ asana ebe ke mbuọtidem.’” (Utom 15:7-9) N̄wed ndụn̄ọde kiet ọdọhọ ke ikọ Greek oro ẹkabarede “eneni” ke ufan̄ikọ 7 ọwọrọ n̄ko ‘ndidụn̄ọde m̀mê ndibụp mbụme.’ Se idude edi ke nditọete oro ẹma ẹnyene nsio nsio ekikere ẹnyụn̄ ẹtịn̄ se mmọ ẹkerede.

¹⁹ Se Peter eketịn̄de ama eti kpukpru owo ke enye ke idemesie ama odu ini ẹkedade edisana spirit ẹyet akpa mme Gentile oro mîkanaha mbobi aran, kpa Cornelius ye ufọk esie, ke isua 36 eyo mme apostle. Ntre, edieke Jehovah ekenyịmede mme Christian oro ẹdide mme Jew ye mme Christian oro mîdịghe mme Jew ẹdiana kiet, anie ọnọ mme owo odudu ndidọhọ ke ikpanaha mmọ ẹdiana kiet? N̄kpọ en̄wen edi ke idịghe ndinịm Ibet Moses anam Christian enyene eti esịt, akam edi ndibuọt idem ke Christ.​—Gal. 2:16.

20. Didie ke mbon oro ẹkesọn̄ọde ẹyịre ke ana owo ana mbobi ‘ẹkedomo Abasi’?

²⁰ Mme n̄kpọ oro ẹkekụtde ke Ikọ Abasi ye se edisana spirit akayararede akanam Peter emen ikọ esie ekesịn ke ufọk ntem: “Ntre ntak emi mbufo ẹdomode Abasi ke ndida ọkpọnọ n̄kọn̄ọ mme mbet ke itọn̄, eke mme ete ete nnyịn ye nnyịn nde mîkekemeke ndibiom? Edi nnyịn imenyene mbuọtidem ite ke ẹyenyan̄a nnyịn ebe ke mfọnido Ọbọn̄ Jesus oro owo mîdotke kpa nte mbon oro n̄ko.” (Utom 15:10, 11) Ntre, mbon oro ẹkesọn̄ọde ẹyịre ke ana owo ana mbobi ‘ẹkedomo Abasi,’ oro edi, ẹkedomo ime Abasi. Mmọ ẹkedomo ndinyịk mme Gentile ẹnịm ibet oro mme Jew ke idemmọ mîkekemeke ndinịm ọyọhọ ọyọhọ, ndien oro okpokowụt ke mmọ ẹdot n̄kpa. (Gal. 3:10) Utu ke ndisọn̄ọ nyịre ke ikọ edina mbobi, mme Jew oro Peter eketịn̄de ikọ ọnọ ẹkpekam ẹkọkọm Abasi nte enye akadade Jesus ọfọn mme owo mfọn.

21. Nso ke Barnabas ye Paul ẹketiene ẹtịn̄ ẹsịn ke nneme oro?

²¹ Ikọ Peter ama enen̄ede otụk mbon oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ koro “ofụri udịmowo oro [ẹma] ẹdobo.” Ke oro ebede, Barnabas ye Paul ẹma ẹbụk “ediwak idiọn̄ọ ye mme utịben̄kpọ oro Abasi akadade mmọ anam ke otu mme idụt.” (Utom 15:12) Ke akpatre, mme apostle ye mbiowo oro ẹma ẹdụn̄ọde kpukpru uyarade oro ẹkenọde man ẹbiere se idide uduak Abasi ke n̄kpọ edina mbobi emi.

22-24. (a) Didie ke Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn mfịn ẹtiene uwụtn̄kpọ otu emi ẹkesede ẹban̄a utom esop Abasi ke eyo mme apostle? (b) Didie ke kpukpru mbiowo ẹkeme ndikpono ndutịm esop Abasi?

²² Mfịn n̄ko, ke ini mbon Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn ẹsopde idem, mmọ ẹsiyak Ikọ Abasi ada mmọ usụn̄ ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹbọn̄ akam ẹben̄e edisana  spirit. (Ps. 119:105; Matt. 7:7-11) Ke ntak oro, ẹsibabak ẹnọ owo mmọ kiet kiet mme n̄kpọ oro mmọ ẹdinemede man enye etie ekere onyụn̄ ọbọn̄ akam aban̄a se ẹdinemede oro. (N̄ke 15:28) Ke ini mmọ ẹsopde idem, nditọete emi ẹyetde aran mi ẹsitịn̄ ekikere mmọ ifụre ifụre ye ukpono ukpono. Mmọ ẹsikot Bible ndien ndien ke nneme mmọ.

²³ Mbiowo ẹkpenyene ndikpebe uwụtn̄kpọ mmọ. Ndien ke ẹma ẹkeneme n̄kpọ ke mbono mbiowo, edieke odude akpan n̄kpọ oro owo mîkemeke ndibiere, otu mbiowo ẹkeme ndibụp n̄kọk itieutom idụt mmọ m̀mê mbon oro ẹdade ke ibuot esie, utọ nte mme esenyịn circuit. Ekem n̄kọk itieutom ekeme ndiwet Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn edieke oyomde ẹnam ntre.

²⁴ Ke akpanikọ, Jehovah esidiọn̄ mbon oro ẹkponode ndutịm esop Abasi, ẹsụhọrede idem, ẹnamde akpanikọ, ẹnyụn̄ ẹnyenede ime. Nte idikụtde ke ibuot oro etienede, edieke inamde mme n̄kpọ emi, Abasi ayanam inyene emem, ikop inemesịt ke ntak emi inamde se esop esie ẹdọhọde, inyụn̄ idiana kiet.