1, 2. Nso iketịbe kpa ye ofụri se mme asua ẹkenamde man ẹtre mme apostle ndikwọrọ eti mbụk?

 ỌKPỌSỌN̄ ukọbọ etịbe, Saul onyụn̄ ọtọn̄ọ “ndinam n̄kpọ idiọk idiọk” ye esop. Ke usem oro ẹkedade ẹwet Bible, ikọ emi ọwọrọ ndinam n̄kpọ ata ibak ibak. (Utom 8:3) Mme mbet ẹfen̄e, ndien ekeme ndidi ndusụk owo ẹkere ke Saul ọmọn̄ osobo esop mme Christian efep nte enye akaduakde. Edi mme Christian ndikasuana n̄ka nsio nsio ebiet ama anam se owo mîkodorike enyịn etịbe. Nso ikedi oro?

² Mbon oro ẹkesuanade do ẹtọn̄ọ ‘ndikwọrọ eti mbụk oro aban̄ade ikọ emi’ ẹnọ mme owo ke mme idụt oro mmọ ẹfen̄ede ẹka. (Utom 8:4) Omokụt do, ukọbọ oro ikemeke ndinam mmọ ẹtre ndikwọrọ eti mbụk, edi akam an̄wan̄wam mmọ ẹsuan etop emi! Mbon oro ẹkekọbọde ikọt Abasi ikọfiọkke ke se mmimọ inamde oro akam ananam etop Obio Ubọn̄ Abasi atara esịm ata ediwak itie. Nte ikpepde ika, iyokụt ke ukem se iketịbede oro ke etịbe mfịn n̄ko.

3. (a) Philip ekedi anie? (b) Ntak emi owo mîkọkwọrọke kan̄a eti mbụk inọ ata ediwak owo ke Samaria, ndien Jesus ọkọdọhọ ke nso iditịbe ke obio oro?

³ Philip ekesịne ke otu ‘mbon oro ẹkesuanade.’ a (Utom 8:4; se ekebe oro “ Philip ‘Ọkwọrọ Eti Mbụk,’” ke page 53.) Enye akaka Samaria, obio oro owo mîkọkwọrọke eti mbụk inọ ata ediwak owo kan̄a, sia Jesus ama ọdọhọ mme apostle esie inikiet ko ete: “[Ẹkûdụk] obio Samaria; edi, utu ke oro, ẹkam ẹka ẹbịne mme erọn̄ ufọk Israel emi ẹsopde usụn̄.” (Matt. 10:5, 6) Jesus ama ọfiọk ke nte ini akade, ẹyekwọrọ ikọ Abasi ẹnọ mme owo ke Samaria, mbemiso Jesus ọnyọn̄de heaven, enye ọkọdọhọ ete: “Mbufo ẹyetie ntiense ẹban̄a mi ke Jerusalem ye ke ofụri Judea ye Samaria tutu esịm ata utịt ikpehe isọn̄.”​—Utom 1:8.

4. Didie ke mbon Samaria ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a ukwọrọikọ Philip, ndien nso ikanam mmọ ẹnam n̄kpọ ntre?

 ⁴ Philip ama okụt ke Samaria ama ‘adat se ẹkpen̄ede.’ (John 4:35) Ukwọrọ ikọ esie ama enen̄ede enem mbon oro ẹkedụn̄de do, ndien isọn̄ke ndifiọk ntak emi mme owo do ẹkemade ikọ Abasi ntre. Mme Jew ikesisan̄ake n̄kpọ ye mbon Samaria, ndien ediwak mmọ ikesimaha-ma mbon Samaria. Edi, mbon Samaria ẹma ẹdikụt ke eti mbụk oro ama ọnọ kpukpru owo idotenyịn, anam mme owo ẹdiana kiet. Se mmọ ẹkekopde emi ama enen̄ede okpụhọde ye eke mme Pharisee oro ẹkesisaride mme owo. Philip ndikesịn idem n̄kwọrọ ikọ nnọ mbon Samaria isarike owo ndomokiet, ama owụt ke enye itiehe nte mme Jew oro ẹkesisede mbon Samaria ke usụhọde. Nte Philip akanamde n̄kpọ ama anam ata ediwak mbon Samaria ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ enye “ye esịt kiet.”​—Utom 8:6.

5-7. Nọ mme uwụtn̄kpọ oro ẹwụtde nte mme Christian ndifehe n̄kpọn̄ obio mmọ n̄ka en̄wen akanamde eti mbụk asuana.

⁵ Ukem nte ekedide ke eyo mme apostle, ọkpọsọn̄ ukọbọ oro ẹkọbọde ikọt Abasi mfịn inamke mmọ ẹtre ndikwọrọ ikọ. Ndibịn mme Christian nsio ke obio, idụt mmọ m̀mê ndisịn mmọ ke ufọk-n̄kpọkọbi esikam ananam mmọ ẹkwọrọ ẹban̄a Obio Ubọn̄ Abasi ke obufa ebiet oro mmọ ẹkade. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba, Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹkwọrọ ikọ ke  ufọk-n̄kpọkọbi mbon Nazi. Owo Jew kiet oro Mme Ntiense do ẹkekwọrọde ikọ ẹnọ ọkọdọhọ ete: “Nte Mme Ntiense Jehovah oro ẹkedude ke ufọk-n̄kpọkọbi oro ẹkesọn̄ọde ẹda ẹnam n̄kpọ Abasi ama anam nnịm ke se mmọ ẹkpepde ke N̄wed Abasi anam mmọ ẹnyene mbuọtidem​—ekem mma n̄kabade ndi Ntiense.”

⁶ Ndusụk ini, idem mbon oro ẹkọbọde ikọt Abasi ẹsinyịme ndikop ikọ Abasi ẹnyụn̄ ẹkpụhọde. Ke uwụtn̄kpọ, ini ẹkesiode Ntiense kiet oro ẹkekerede Franz Desch ẹka ufọk-n̄kpọkọbi Gusen ke Austria, enye ama ekpep akamba owo SS kiet do Bible. Esịt ama enen̄ede enem mmọ mbiba ini mmọ ẹkefiakde ẹkụt idemmọ ke akamba mbono Mme Ntiense Jehovah ke ediwak isua ẹma ẹkebe, ndien mmọ mbiba ẹdidi mme ọkwọrọ eti mbụk!

⁷ Ukem n̄kpọ emi ama etịbe ke ini ukọbọ akanamde mme Christian ẹfehe ẹkpọn̄ idụt kiet ẹka efen. Ke uwụtn̄kpọ, ke isua 1970, Mme Ntiense Jehovah emi ẹtode Malawi ẹma ẹnen̄ede ẹsịn idem ẹkwọrọ ikọ ini mmọ ẹkefehede ẹkpọn̄ obio mmọ ẹka Mozambique. Ke ẹma ẹketọn̄ọ ndikọbọ Mme Ntiense Jehovah ke Mozambique, nditọete ẹkesụk ẹkaka iso ẹkwọrọ ikọ do. Francisco Coana ọdọhọ ete: “Ẹma ẹsimụm ndusụk nnyịn ediwak ini ke ntak ukwọrọikọ nnyịn. Edi ke ini ediwak owo ẹkekpan̄de utọn̄ ẹnọ etop Obio Ubọn̄ oro ikọkwọrọde, ima ifiọk ke Abasi akan̄wam nnyịn, kpa nte enye akan̄wamde mme Christian eyo mme apostle.”

8. Didie ke se ukara ẹnamde ye nte uforo odụkde obio anam utom ukwọrọikọ atara?

⁸ Edi, idịghe ukọbọ kpọt esinam Ido Ukpono Christ atara ke mme efakutom esenidụt. Ke isua ifan̄ emi, se ukara ẹnamde ye nte uforo odụkde obio anam etop Obio Ubọn̄ atara esịm mme owo emi ẹsemde nsio nsio usem ẹnyụn̄ ẹtode nsio nsio idụt. Ndusụk mbon emi ẹtode mme obio emi ekọn̄ an̄wanade m̀mê mme obio emi n̄kpọ ọsọn̄de, ẹfen̄e ẹka ebiet emi n̄kpọ ọfọnde, ẹnyụn̄ ẹketọn̄ọ ndikpep Bible ke mme idụt oro mmọ ẹwọrọde ẹka. Mbon oro ẹfehede ẹyom ubọhọ ndibụn̄ọ ndụk obio anam ẹnyene mme efakutom oro ẹsemde esen usem. Ndi afo ke esịn idem ọkwọrọ ikọ ọnọ mme owo “eke ẹtode kpukpru idụt ye esien ye obio ye usem” ke efakutom mbufo?​—Edi. 7:9.

9. Anie ekedi Simon, ndien nso ikanam enye ọtọn̄ọ ndidian idem ye Philip?

⁹ Philip ama anam ediwak utịben̄kpọ ke Samaria. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama ọkọk ediwak mbon oro ẹkebiomode ndo onyụn̄ ebịn ndiọi spirit osion̄o mme owo ke idem. (Utom 8:6-8) Ete kiet ama enen̄ede ama odudu oro ẹkenọde Philip. Enye ekekere Simon, emi ekesibrede mfọni, ndien mme owo ẹma ẹnen̄ede ẹkpono enye tutu ẹdọhọ ẹte: “Owo emi edi Odudu Abasi.” Idahaemi Simon ama okụt ata odudu Abasi ke mme utịben̄kpọ oro Philip akanamde, ndien Simon ama akabade edi andinịm ke akpanikọ. (Utom 8:9-13) Edi nte ini akakade, ẹma ẹdomo Simon man ẹdiọn̄ọ se ikesịnede enye ke esịt. Didie ke ẹkenam emi?

10. (a) Nso ke Peter ye John ẹkenam ke Samaria? (b)  Nso ke Simon akanam ke ini enye okụtde ke mbufa mbet ẹbọ edisana spirit ke Peter ye John ẹma ẹkedori mmọ ubọk?

 ¹⁰ Ke ini mme apostle ẹkekopde nte mbon Samaria ẹkemade Ikọ Abasi, mmọ ẹma ẹdọn̄ Peter ye John ẹka do. (Se ekebe oro “ Peter Ada ‘Mme Ukpọhọde Obio Ubọn̄’ Anam N̄kpọ.”) Ke ini mme apostle iba oro ẹkesịmde do, mmọ ẹma ẹdori mbufa mbet oro ubọk, ndien mmọ kiet kiet ẹbọ edisana spirit. b Ke ini Simon okụtde emi, ama ọdọn̄ enye nditiene ndori mme owo ubọk. Ntre enye ama ọdọhọ mme apostle oro ete: “Ẹnọ mi n̄ko odudu emi, man owo ekededi eke ndidoride ubọk ọkpọbọ edisana spirit.” Simon ama akam ọnọ mmọ okụk man edep odudu Abasi emi!​—Utom 8:14-19.

11. Nso item ke Peter ọkọnọ Simon, ndien nso ke Simon akanam aban̄a oro?

¹¹ Se Peter eketịn̄de ye Simon ikedịghe mbubru. Apostle oro ọkọdọhọ ete: “Silver fo akpakam etiene fi atak, koro afo ekerede ete ke iyada okụk ibọ enọ Abasi emi edide ke mfọn. Afo unyeneke udeme m̀mê ebuana ke n̄kpọ emi, koro esịt fo mînenke ke iso Abasi.” Ekem Peter ama ọdọhọ Simon akabade esịt onyụn̄ ọbọn̄ akam eben̄e Abasi efen ọnọ enye. Peter ọkọdọhọ ete: “Kpe Jehovah ubọk m̀mê oyoto do enye efen fi ke idiọk ekikere esịt fo.” Se idude edi, Simon ikedịghe idiọkowo; enye okoyom ndinam se inende, edi ekikere ama abian̄a enye. Ntre, enye ama ekpe mme apostle oro ubọk ete: “Ẹkpe Jehovah ubọk ẹnọ mi ẹte ndomo n̄kpọ kiet emi mbufo ẹtịn̄de okûsịm mi.”​—Utom 8:20-24.

12. Nso ke “simony” ọwọrọ, ndien didie ke enye edi afia ọnọ Christendom?

 ¹² Se Peter eketịn̄de ye Simon etie nte item ọnọ mme Christian mfịn. Ke nditịm ntịn̄, ẹda Ikọmbakara oro “simony” ẹto se iketịbede oro. “Simony” ọwọrọ ndidep m̀mê ndinyam itie, akpan akpan ke ido ukpono. Uwụtn̄kpọ utọ edinam emi ẹyọyọhọ mbụk Christendom. The Encyclopædia Britannica (1878), ọyọhọ nsiondi usụkkiet ọkọdọhọ ete: “Ndidụn̄ọde mbụk aban̄ade mme ndedịbe mbono emi mme Pope ẹsidụkde anam eyen ukpepn̄kpọ enịm ke akananam idụhe umekowo oro ẹkenamde emi owo mîkedepke itie, ndien udep-itie emi ẹkesinamde ke ndedịbe mbono oro okokpon akan, enye okonyụn̄ anam owo bụt akan.”

13. Ke mme ini ewe ke ana mme Christian ẹkpeme idem ye simony?

¹³ Ana mme Christian ẹkpeme idem ye idiọkn̄kpọ emi ẹkotde simony. Ke uwụtn̄kpọ, ikpanaha mmọ ẹdomo ndinam esịt enem mbon oro ẹtiede nte ke ẹkeme ndinọ mme owo ifetutom efen efen ke esop ke ndisinọ mmọ enọ m̀mê ndinen̄ede ntoro mmọ. N̄kpọ en̄wen edi, ke inaha mbon oro ẹkerede ke mmimọ imekeme ndinọ mme owo ifetutom ẹnam n̄kpọ ye mbon oro ẹnyenede n̄kpọ ke uma. N̄kpọ iba emi ke ẹkot simony. Ntre, oyom kpukpru mme asan̄autom Abasi ẹnịm idem ke “n̄kpri-n̄kan,” ke ndibet spirit Jehovah emek mmọ ọnọ ifetutom. (Luke 9:48) Ufan̄ idụhe ke esop Abasi inọ mbon oro ‘ẹyomde ubọn̄ idemmọ.’​—N̄ke 25:27.

14, 15. (a) Anie ekedi “eunuch owo Ethiopia,” ndien Philip akasan̄a didie okosobo ye enye? (b) Didie ke owo Ethiopia oro akanam n̄kpọ aban̄a ukwọrọikọ Philip, ndien ntak emi ikemede ndidọhọ ke enye ama odot ndina baptism? (Se ikọ idakisọn̄.)

¹⁴ Idahaemi, angel Jehovah ọdọhọ Philip aka usụn̄ emi otode Jerusalem osụhọde ekesịm Gaza. Ekpedi Philip ama ekere ntak emi enye akpakade usụn̄ oro, enye ama enyene ibọrọ ini enye okosobode eunuch owo Ethiopia emi okosụk ‘okotde n̄wed prọfet Isaiah uyo ọwọrọ.’ (Se ekebe oro “ Nso Utọ ‘Eunuch’ ke Enye Ekedi?” ke page 57.) Edisana spirit Jehovah ama anam Philip asan̄a ekpere chariot owo emi. Ini enye efehede ekesịm chariot oro, enye  ama obụp owo Ethiopia oro ete: “Nte afo emetịm ọfiọk se afo okotde?” Owo Ethiopia oro ama ọbọrọ enye ete: “N̄keme didie ndifiọk ke owo mîtemeke mi?”​—Utom 8:26-31.

¹⁵ Owo Ethiopia oro ama ọdọhọ Philip ọdọk editie ye imọ ke chariot. Kere nte nneme mmọ ekenemde! Ke anyan ini, mme owo ikọfiọkke owo emi “erọn̄” m̀mê “asan̄autom” oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke ntịn̄nnịm ikọ Isaiah oro edide. (Isa. 53:1-12) Edi nte mmọ ẹkesụk ẹwatde ẹka, Philip ama anam an̄wan̄a eunuch owo Ethiopia oro ke ntịn̄nnịm ikọ emi ama osu Jesus Christ ke idem. Ukem nte mbon oro ẹkenade baptism ke usen Pentecost ke isua 33 eyo mme apostle, owo Ethiopia oro​—emi ekesitienede mme Jew okpono Abasi​—ama ọsọsọp ọfiọk se enye akpanamde. Enye ama ọdọhọ Philip ete: “Sese! Akamba mmọn̄ mi; nso ibiọn̄ọ mi ndina baptism?” Philip ikabiatke ini ndinịm owo Ethiopia oro baptism! c (Se ekebe oro “ Ndinịm Owo Baptism ke ‘Akamba Mmọn̄.’”) Ke oro ebede, spirit Jehovah ama emen Philip aka obufa efakutom ke Ashdod, ndien enye ama aka iso ọkwọrọ eti mbụk do.​—Utom 8:32-40.

16, 17. Didie ke mme angel ẹn̄wam ke utom ukwọrọikọ mfịn?

¹⁶ Mme Christian mfịn ẹkeme nditiene nnam ukem utom oro Philip akanamde. Ediwak ini, mmọ ẹsikwọrọ ikọ ẹnọ mme owo ke fon, ke itie utom m̀mê ke itie mbûbehe, ẹsinyụn̄ ẹkwọrọ n̄ko ke ini ẹkade isan̄. Ediwak ini mmọ ẹsikụt mbon oro ẹmade ikọ Abasi. Emi ikpaha nnyịn idem sia Bible ọdọhọ ke mme angel ke ẹn̄wam nnyịn man ukwọrọikọ emi esịm “kpukpru mme idụt ye esien ye usem ye obio.” (Edi. 14:6) Jesus ama ebem iso etịn̄ nnennen nnennen ke mme angel ẹyeda usụn̄ ke utom ukwọrọikọ emi. Ke uwụtn̄kpọ esie oro aban̄ade wheat ye mbiet, Jesus ama etịn̄ ke ama ekem ini ukpen̄e​—emi edide utịt ererimbot  emi​—ke “mbon ukpen̄e [ẹdidi] mme angel.” Enye ama adian do ete ke mme angel emi “ẹyetan̄ kpukpru n̄kpọ eke ẹsịnde owo ọduọ ye mmọ emi ẹbiatde ibet ẹfep ke obio ubọn̄ esie.” (Matt. 13:37-41) N̄ko, ke mme angel ẹyetan̄ mbon oro ẹnyenede udeme ke Obio Ubọn̄ heaven ẹbok​—ndien nte ini akade, ẹtan̄ “akwa otuowo” oro edi “mme erọn̄ en̄wen” ẹbok​—kpa mbon oro Jehovah oyomde ndidụri nsịn ke esop esie.​—Edi. 7:9; John 6:44, 65; 10:16.

¹⁷ Se iwụtde ke emi ke etịbe edi nte ke ndusụk mbon oro isikwọrọde ikọ inọ ẹsidọhọ nnyịn ke mmimọ ima ibọn̄ akam iben̄e Abasi an̄wam mmimọ. Da se iketịbede ke ini ekpri eyen kiet akasan̄ade ye nditọete iba aka ukwọrọikọ ke uwụtn̄kpọ. Ke ẹma ẹkekụre ukwọrọikọ usenubọk oro, nditọete iba oro ẹma ẹyom nditre ukwọrọikọ mmọ do usen oro, edi eyen oro ama enen̄ede oyom ndika ufọk oro akadade ekpere. Enye ama akam aka ke idemesie ọkọkọn̄ usụn̄ ufọk oro! Ke ini n̄kaiferi kiet ekeberede usụn̄, nditọete iba oro ẹma ẹsan̄a ẹka ndineme nneme ye enye. Idem ama akpa mmọ ndikop n̄kaiferi oro ọdọhọde ke imọ ikosụk ibọn̄ akam ite Abasi anam owo edinam Bible an̄wan̄a imọ. Ẹma ẹnam ndutịm man ẹsika ẹkekpep enye Bible.

18. Ntak emi ikpesịnde idem ikwọrọ ikọ?

¹⁸ Kpukpru mme Christian mfịn ẹnyene ifet ndidiana ye mme angel nnam utom ukwọrọikọ oro ẹnamde ke ofụri ererimbot. Kûda ifet emi enyenede mi ubre mbre. Edieke esịnde idem, eyenen̄ede okop idatesịt ndikwọrọ “eti mbụk emi aban̄ade Jesus” nnọ mme owo.​—Utom 8:35.