1-3. (a) Nso iwọrọ Stephen, edi didie ke enye anam n̄kpọ? (b) Mme mbụme ewe ke idibọrọ?

 STEPHEN ada ke esop ke iso mme ebiereikpe. Irenowo 71 ẹtie ẹkanade ubet Akwa Esopikpe emi etiede nte odu ekpere temple ke Jerusalem. Esop oro enen̄ede enyene uten̄e. Ẹbono ke esop Sanhedrin emi mfịn man ẹbiere ikpe Stephen. Mme ebiereikpe emi ẹnyene odudu ẹnyụn̄ ẹnyene uten̄e, ndien ata ediwak ke otu mmọ idaha mbet Jesus emi ke n̄kpọ. Owo oro okotde esop emi edi Akwa Oku Caiaphas, emi eketiede ibuot ke ikpe ke ini Sanhedrin ẹkebierede ikpe n̄kpa ẹnọ Jesus Christ ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ ifan̄ emi ẹkebede. Ndi idem enyek Stephen?

² Enyene nte iso Stephen etiede idahaemi. Mme ebiereikpe ẹwụk enyịn ẹse enye, ẹnyụn̄ ẹkụt ke iso esie “ebiet iso angel.” (Utom 6:15) Mme angel ẹdi isụn̄utom Jehovah Abasi, ndien emi esinam mmọ ẹkûkop ndịk, ẹtie sụn̄sụn̄ ye emem emem. Stephen onyụn̄ etie ntre​—idem mme ebiereikpe oro ẹnen̄erede ẹsua enye do ẹkụt emi. Nso inam enye okûkop ndịk?

³ Mme Christian mfịn ẹkeme ndikpep ediwak n̄kpọ ke ibọrọ mbụme oro. Ọfọn ifiọk n̄ko se ikadade Stephen idi esop. Didie ke enye ekesinam mme owo ẹdiọn̄ọ se enye enịmde ke akpanikọ? Ndien didie ke ikeme ndikpebe enye?

4, 5. (a) Nso ikanam ẹnen̄ede ẹma Stephen ke esop Abasi? (b) Nso ikowụt ke Stephen ‘ọkọyọhọ ye mfọn ye odudu Abasi’?

⁴ Nnyịn ima ikokop ke Stephen ama esinam ediwak utom ke esop mme Christian oro ẹketọn̄ọde obufa do. Ke ibuot oro ekebede, nnyịn ima ikụt ke enye ama esịne ke otu iren itiaba emi ẹkesụhọrede idem ẹkenyụn̄ ẹnyịmede ndin̄wam mme apostle ini ẹkedọhọde mmọ ẹn̄wam. Edieke isede nte enye okodude uwem kpa ye ata ediwak enọ oro Abasi ọkọnọde enye, iyokụt ke enye ama enen̄ede osụhọde idem. N̄wed Utom Mme Apostle 6:8 ọdọhọ ke Abasi ama anam enye ekeme ndinam “ikpọ utịben̄kpọ ye mme idiọn̄ọ” ukem nte ndusụk mme apostle ẹkenamde. Bible ọdọhọ n̄ko ke enye ‘ọkọyọhọ ye mfọn ye odudu Abasi.’ Nso ke oro ọkọwọrọ?

 ⁵ Ikọ Greek oro ẹkabarede nte ‘mfọn Abasi’ ekeme n̄ko ndiwọrọ “mfọnido.” Imokụt do ke Stephen ama esifọn ido, etie sụn̄sụn̄, ndien oro ama anam mme owo ẹma enye. Nte enye ekesitịn̄de ikọ ama anam ediwak owo oro ẹkopde ikọ esie ẹnyịme se enye etịn̄de, ẹdiọn̄ọ ke enye etịn̄ ke ofụri esịt, enyụn̄ ẹkụt ke ofụri se enye ekpepde edi akpanikọ. Enye ọkọyọhọ ye odudu Abasi sia spirit Jehovah akada enye usụn̄, enye ama onyụn̄ osụhọde idem etiene ndausụn̄ oro. Utu ke enye ndikohode idem ke ntak mme enọ emi Abasi ọkọnọde enye ye se enye ekekemede ndinam, Stephen akanam ẹtoro Jehovah ke kpukpru n̄kpọ onyụn̄ owụt mbon oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ ke imọ imenen̄ede ikere iban̄a mmọ. Imosụk ise ntak mme asua ẹkebierede ke ana ẹnam enye n̄kpọ, edi ikememke inọ mmọ.

6-8. (a) Ewe ikọ iba ke mme asua ẹkedori Stephen, ndien ntak-a? (b) Ntak emi uwụtn̄kpọ Stephen ekemede ndin̄wam mme Christian mfịn?

⁶ Nsio nsio owo ẹma ẹdaha ẹda ẹtọn̄ọ ikọ ye Stephen, edi “mmọ [ikekemke] ubọk ye ọniọn̄ ye spirit emi enye adade etịn̄ ikọ.” a Sia mmọ mîkekemeke n̄kpọ ye enye, mmọ ẹma “ẹkpek mme owo ke ndịbe” ẹte ẹdori Stephen emi mîkeduehe n̄kpọ ndomokiet mi ikọ. Mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹnam mme owo, mbiowo, ye mme scribe, ẹmụm Stephen ẹda ẹka Sanhedrin. (Utom 6:9-12) Mme asua oro ẹkedori enye ikọ iba ẹdọhọ ke enye osụn̄i Abasi onyụn̄ osụn̄i Moses. Didie ke enye akanam emi?

⁷ Mbon oro ẹkedoride Stephen ikọ do ẹkedọhọ ke enye ama osụn̄i Abasi ke ntak oro enye eketịn̄de n̄kpọ adian “edisana ebiet”​—oro edi, temple Jerusalem. (Utom 6:13) Mmọ ẹma ẹdọhọ n̄ko ke enye osụn̄i Moses ke ntak emi enye eketịn̄de n̄kpọ adian Ibet Moses, ndien ke oro okpụhọrede mme n̄kpọ oro Moses ọkọdọhọde ẹnam. Ata akamba ikọ ke mmọ ẹkedori Stephen emi sia mme Jew ini oro ikadaha temple ye kpukpru n̄kpọ aban̄ade Ibet Moses, ye ediwak ibet oro mmọ ẹketịn̄de ẹdian ke Ibet Moses oro ibre mbre. Se mmọ ẹketịn̄de emi ọkọwọrọ ke Stephen edi ata idiọkowo ndien ke enye odot n̄kpa!

⁸ Se ediwak ufọkabasi mfịn ẹsinamde edi emi. Mmọ ẹsinam ukem n̄kpọ emi man ẹsịn mme asan̄autom Abasi ke mfịna. Mfịn n̄ko mme asua emi ẹdide mbon ufọkabasi ẹsisịn nsọk man ikpọ mbon ukara ẹkọbọ Mme Ntiense Jehovah. Nso ke nnyịn ikpanam edieke ẹdoride nnyịn ikọ? Imekeme ndikpep ediwak n̄kpọ nto Stephen.

9, 10. Nso ke mme okụt ndudue ẹtịn̄ ẹban̄a ikọ oro Stephen eketịn̄de ke Sanhedrin, ndien nso ke ana iti?

⁹ Nte iketịn̄de ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, ke ini Stephen okopde ikọ oro ẹkedoride enye, iso esie eketie emem emem, onyụn̄ ebiet iso angel. Ndien Caiaphas ama  ọwọn̄ọde ese enye onyụn̄ obụp ete: “Nte mme n̄kpọ emi ẹdi ntre?” (Utom 7:1) Ini ama ekem Stephen nditịn̄ ikọ, enye ama onyụn̄ etịn̄!

¹⁰ Ndusụk mme okụt ndudue ẹdọhọ ke kpa ye ofụri anyan ikọ oro Stephen eketịn̄de, ke enye ikọbọrọke ikọ oro ẹkedoride enye. Edi ke nditịn̄ akpanikọ, Stephen ama enịm ata eti uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn ke nte ‘ikpọbọrọde’ se ẹbụpde nnyịn ẹban̄a eti mbụk. (1 Pet. 3:15) Ti ke ẹkedori Stephen ikọ ẹte ke enye osụn̄i Abasi ke ndiketịn̄ ikọ ndian temple, onyụn̄ osụn̄i Moses ke ndiketịn̄ ikọ ndian Ibet. Stephen ama ọbọrọ se ẹketịn̄de onyụn̄ etịn̄ mbio mbio mbụk ita emi aban̄ade nditọ Israel, onyụn̄ osion̄o mme akpan n̄kpọ ke mbụk oro owụt. Ẹyak ineme mme mbụk oro kiet kiet.

11, 12. (a) Didie ke Stephen akada mbụk Abraham etịn̄ akpan n̄kpọ? (b) Ntak emi Stephen eketịn̄de aban̄a Joseph ke nneme esie?

¹¹ Eyo Abraham. (Utom 7:1-16) Stephen ọkọtọn̄ọ ke nditịn̄ mban̄a Abraham emi mme Jew ẹkekponode ke ntak mbuọtidem esie. Kpa ye emi Stephen ọkọtọn̄ọde ke nditịn̄ mme n̄kpọ oro mme Jew ẹkedion̄ọde, enye ama ọsọn̄ọ etịn̄ ke Jehovah, “Abasi emi enyenede ubọn̄” ekebem iso ayarade idem ọnọ Abraham ke Mesopotamia. (Utom 7:2) Se idude edi ke Abraham ekedi odudụn̄ ke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Temple ikodụhe ke eyo Abraham, Ibet Moses ikonyụn̄ idụhe. Ndien ntak emi owo ekpeyịrede ọdọhọ ke temple ye ibet kpọt ẹkeme ndinam owo anam n̄kpọ Abasi?

¹² Mbon oro ẹkekopde ikọ Stephen ẹma ẹnen̄ede ẹkpono Joseph n̄ko, emi okotode udịm ubon Abraham, edi Stephen ama eti mmọ ke nditọete Joseph, emi ẹkedide mme ete ke mme esien Israel, ẹma ẹkọbọ edinen owo oro ẹnyụn̄ ẹnyam enye nte ofụn. Edi, kpa enye ke Abasi akada anyan̄a Israel ini akan̄ okodude. Se idude edi ke Stephen ama ọfiọk ke ukem se ikọwọrọde Jesus Christ ama ọwọrọ Joseph, edi enye ikoyomke nditịn̄ kan̄a man mbon oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ ẹka iso ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ enye.

13. Didie ke se Stephen eketịn̄de aban̄a Moses akanam ẹkụt ke ẹkedodori Stephen ikọ, ndien ewe akpan n̄kpọ ke nneme oro akanam ẹfiọk?

¹³ Eyo Moses. (Utom 7:17-43) Stephen ama etịn̄ ediwak n̄kpọ aban̄a Moses​—ama ọfọn sia ediwak mbon Sanhedrin ẹkedide mme Sadducee, emi mîkenyịmeke kpukpru mme n̄wed eken ke Bible ke mîbọhọke  mbon oro Moses ekewetde. Ti n̄ko ke mmọ ẹma ẹdori Stephen ikọ ẹte ke enye ama osụn̄i Moses. Se Stephen ọkọbọrọde mmọ ama owụt ke enye enen̄ede okpono Moses ye Ibet Moses. (Utom 7:38) Enye ama etịn̄ ke mbon oro Moses okodomode ndinyan̄a ẹma ẹsịn Moses n̄ko. Ini enye ekedide isua 40 ke mmọ ẹkesịn enye. Ke se iwakde ibe isua 40 oro ẹketienede, mmọ ẹma ẹsụk Moses uyo ediwak ini ẹdọhọ ke enye idotke ndidi adausụn̄ mmimọ. b Se Stephen eketịn̄de ama anam ẹfiọk akpan n̄kpọ ke nneme esie, oro edi ke ikọt Abasi ẹma ẹsiwak ndisịn mbon oro Jehovah ekemekde ete ẹda mmọ usụn̄.

14. Stephen akada uwụtn̄kpọ Moses anam mme owo ẹkụt nso?

¹⁴ Stephen ama eti mbon oro ẹkekopde ikọ esie ke Moses ama etetịn̄ ke prọfet emi edibietde Moses ayadaha ada ke Israel. Anie ke enye edidi, ndien mme owo ẹdinam n̄kpọ didie ye enye? Stephen ama omụm ibọrọ mbụme emi enịm tutu esịm utịtikọ esie. Stephen ama etịn̄ akpan n̄kpọ efen: Enye ọkọdọhọ ke Moses ama ọfiọk ke ẹkeme ndinam isọn̄ ekededi asana, nte ekedide ye ikọt oro akasakde ikan̄, emi Jehovah akadade etịn̄ ikọ ọnọ imọ. Ntre, ndi ufọn odu ndidọhọ ke akpana ikọt Jehovah ẹnyene akpan ebiet kiet emi mmọ ẹkade ẹketuak ibuot ẹnọ Abasi, utọ nte temple ke Jerusalem? Ẹyak ise.

15, 16. (a) Ntak emi ọkọfọnde nte Stephen akadade tent utuakibuot anam se enye etịn̄de an̄wan̄a? (b) Nso ke Stephen eketịn̄ aban̄a temple Solomon ke nneme esie?

¹⁵ Tent utuakibuot ye temple. (Utom 7:44-50) Stephen ama eti esop oro ete ke mbemiso ẹkebọpde temple ke Jerusalem, ke Abasi ama ọdọhọ Moses anam tent utuakibuot. Ẹkesimemen tent utuakibuot oro ẹsan̄a. Idụhe owo emi ọkpọkọdọhọde ke temple ama ọfọn akan tent utuakibuot oro, sia Moses ke idemesie ekesituak ibuot ke tent utuakibuot.

¹⁶ Ekem, ke ini Solomon ọkọbọpde temple ke Jerusalem, edisana spirit ama anam enye etịn̄ akpan n̄kpọ ke akam esie. Stephen ama etịn̄ ikọ emi akade ndibiet se Solomon eketịn̄de; enye ọkọdọhọ ke “Ata Edikon̄ idụn̄ke ke mme ufọk eke ẹdade ubọk ẹbọp.” (Utom 7:48; 2 Chron. 6:18) Jehovah ekeme ndida temple nnam uduak esie, edi oro iwọrọke ke n̄kukụre se enye adade anam uduak esie edi oro. Ntak emi mme owo ẹkpekerede ke ufọk emi ikọt esie ẹdade ubọk ẹbọp anam Abasi enyịme utuakibuot mmọ? Nte Stephen ekeberide ikọ esie ama enen̄ede otụk owo. Enye ama okot n̄wed Isaiah emi ọdọhọde ete: “Heaven edi ebekpo mi, isọn̄ onyụn̄ edi udoriukot mi. Nso orụk ufọk ke mbufo ẹdibọp ẹnọ mi? Jehovah ọdọhọ. Mîdịghe m̀mọ̀n̄ ke ẹdinịm ke ebiet nduọkodudu mi? Nte idịghe ubọk mi akanam kpukpru n̄kpọ emi?”​—Utom 7:49, 50; Isa. 66:1, 2.

17. Didie ke ikọ Stephen (a) akayarade mbon oro ẹkekopde ikọ esie (b) akanam ẹkụt ke ẹkedodori enye ikọ?

¹⁷ Nte afo osụk odụn̄ọrede ikọ oro Stephen eketịn̄de ke Sanhedrin, ndi  omokụt ke enye ama ada ifiọk anam ẹkụt ke ẹkedodori enye ikọ? Enye ama owụt ke Jehovah anam uduak esie ke nde ke nde, ituakke-tuak ida, inyụn̄ inamke nte mme owo ẹsinamde. Mbon oro ẹkenen̄erede ẹkpono temple oro ẹkebọpde ke Jerusalem ye nte mme owo ẹkesinamde n̄kpọ ke ntak Ibet Moses ikọfiọkke ntak emi Abasi ọkọnọde Ibet oro ye ntak emi ẹkebọpde temple! Ikọ Stephen ama anam ẹbụp ẹte: Ndi idịghe ndikop uyo Jehovah edi mfọnn̄kan usụn̄ ndinịm Ibet nnyụn̄ n̄kpono temple? Se Stephen eketịn̄de ama owụt ke enye ikeduehe, sia enye ama anam ofụri se enye ekekeme ndikop uyo Jehovah.

18. Didie ke ikeme ndikpebe Stephen?

¹⁸ Nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto ikọ Stephen? Enye ama enen̄ede ọdiọn̄ọ N̄wed Abasi. Kpasụk ntre, ọfọn isịn idem ikpep Ikọ Abasi man ikeme ‘nditịm nsiak ikọ akpanikọ.’ (2 Tim. 2:15) Imekeme ndikpep n̄kpọ nto nte Stephen eketịn̄de ikọ emi owụtde ifiọk ye nte enye ọkọfọnde ido. Mbon oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ ẹma ẹnen̄ede ẹsọn̄ ido! Edi enye ama anam se enye ekekeme man etịn̄ se enye ye otuowo ẹnyịmede, onyụn̄ enen̄ede etịn̄ aban̄a mme n̄kpọ oro mmọ ẹkedade ke akpan n̄kpọ. Enye eketịn̄ ikọ ye mmọ ukpono ukpono, onyụn̄ okot ikpọ owo oro ẹkedude do “mme ete.” (Utom 7:2) Nnyịn n̄ko inyene nditịn̄ akpanikọ emi odude ke Ikọ Abasi nnọ mme owo ke “ifụre ifụre ido ye ntotụn̄ọ ukpono.”​—1 Pet. 3:15.

19. Nso iwụt ke Stephen ama enyene uko etịn̄ ubiereikpe Jehovah ọnọ mbon Sanhedrin?

¹⁹ Edi, nnyịn isitreke nditịn̄ akpanikọ emi odude ke Ikọ Abasi nnọ mmọ ekpededi mmọ ẹyeyat esịt; nnyịn isinyụn̄ isiakke mmọn̄ ke etop ubiereikpe Jehovah. Stephen ama enịm eti uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn. Enye ama okụt ke kpukpru se imọ iketịn̄de ke Sanhedrin oro ikanamke mme ọsọn̄esịt ebiereikpe oro ẹkpụhọde ekikere. Ntre, edisana spirit ama anam enye etịn̄ ikọ uko uko ini enye eketịn̄de akpatre ikọ esie ete ke mmọ ẹkebiet mme ete ete mmọ emi ẹkesịnde Joseph, Moses, ye kpukpru mme prọfet. (Utom 7:51-53) Mme ebiereikpe Sanhedrin emi ẹkewot Messiah, emi Moses ye kpukpru mme prọfet ẹkedọhọde ke eyedi. Se idude edi ke mmọ ẹkekam ẹbiat Ibet Moses ẹkan!

20, 21. Didie ke Sanhedrin ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a ikọ Stephen, ndien didie ke Jehovah ọkọsọn̄ọ enye idem?

²⁰ Akpanikọ emi Stephen eketịn̄de, oro owo mîkemeke ndifan̄a ama anam esịt enen̄ede ayat mme ebiereikpe oro. Ekedi ata n̄kpọ o-bụt mmọ ndita edet nse Stephen. Anaedi Stephen ama okụt ke owo idituaha imọ mbọm, kpa nte owo mîkatuaha Jesus Eteufọk imọ mbọm.

²¹ Akana Stephen enyene uko man ekeme ndiyọ se iditịbede inọ enye; ndien imenịm ke n̄kukụt oro Jehovah okowụtde enye ini oro ama enen̄ede ọsọn̄ọ enye idem. Stephen ama okụt ubọn̄ Abasi, onyụn̄ okụt nte Jesus adade ke ubọk nnasia Jehovah! Nte Stephen okosụk etịn̄de n̄kukụt emi, mme ebiereikpe esie ẹma  ẹda ubọk ẹsịri utọn̄. Nso ikanam mmọ ẹsịri utọn̄? Jesus ama ebebem iso etịn̄ ọnọ esop Sanhedrin ke imọ ikedi Messiah ye nte ke idibịghike imọ iyetie ke ubọk nnasia Ete imọ. (Mark 14:62) N̄kukụt Stephen oro ama owụt ke Jesus eketịn̄ akpanikọ. Imọdiọn̄ọ ke Sanhedrin oro ẹketap Messiah ẹkewot! Kpukpru mmọ ẹma ẹyat esịt ẹnyụn̄ ẹdọhọ ẹtọn̄ọ Stephen ke itiat ẹwot. c

22, 23. Didie ke n̄kpa Stephen ekebiet eke Eteufọk esie, ndien ntak emi mme Christian mfịn ẹkemede ndinyene mbuọtidem nte Stephen ekenyenede?

²² Stephen akakpa ke ukem usụn̄ oro Eteufọk esie akakpade. Idem ikenyekke enye; enye ama enen̄ede ọbuọt idem ye Jehovah onyụn̄ efen ọnọ mbon oro ẹkewotde enye. Ekeme ndidi enye ọkọdọhọ, “Ọbọn̄ Jesus, bọ spirit mi,” ke ntak emi enye okosụk okụtde ke n̄kukụt nte Eyen owo etiede ye Jehovah. Stephen ama eti ikọ Jesus emi: “Ami ndi ediset ye uwem.” Ndien oro ama ọsọn̄ọ enye idem (John 11:25) Ke akpatre, Stephen ama ọbọn̄ akam ke ọkpọsọn̄ uyo ọnọ Abasi ete: “Jehovah, kûda idiọkn̄kpọ emi udori mmọ.” Ndien ke ama eketịn̄ emi, enye akpa.​—Utom 7:59, 60.

²³ Stephen ekedi akpa Christian emi akakpade ke ntak n̄kpọ Abasi. (Se ekebe oro “ Didie ke Stephen Akakpa ke Ntak N̄kpọ Abasi?” ke page 48.) Edi, akpanikọ edi ke idịghe enye ikpọn̄ edikpa ke ntak n̄kpọ Abasi. Tutu esịm mfịn emi, ikpọ owo ufọkabasi emi ẹyatde esịt, mbon oro ẹnen̄erede ẹsịn idem ke n̄kpọ ukara, ye mbon ibak eken, ke ẹkọbọ ẹnyụn̄ ẹwot nti ikọt Jehovah. Kpa ye oro, imekeme ndinyene mbuọtidem nte Stephen ekenyenede. Jesus ke ada akwa odudu oro Ete esie ọnọde enye akara idahaemi. Idụhe n̄kpọ ndomokiet oro edikpande enye ndinam ata mme Christian ẹset.​—John 5:28 29.

24. Didie ke Saul eketiene enyene ubọk ke n̄kpa Stephen, ndien nso ufọn ke n̄kpa esie akada edi?

²⁴ Akparawa kiet emi ekekerede Saul ama okụt kpukpru emi. Enye ama enyịme ẹwot Stephen onyụn̄ ekpeme ewụra mbon oro ẹketọn̄ọde Stephen ke itiat. Ke ekpri ini ama ekebe, enye ama enen̄ede ọkọbọ mme Christian ke ini mmọ mîkodorike enyịn. Edi n̄kpa Stephen ama enyene ufọn ebịghi. Se enye akanamde ama ọsọn̄ọ mme Christian eken idem, anam mmọ ẹka iso ẹsọn̄ọ ẹda ẹsịm akpatre nte enye ọkọsọn̄ọde ada. N̄kpọ en̄wen edi ke Saul​—emi ẹkedikotde Paul ke mme isua oro ẹketienede​—ama editi ke imọ ima itiene inyene ubọk ke n̄kpa Stephen onyụn̄ enen̄ede atua n̄kpọfiọk. (Utom 22:20) Enye ama esịn nsọk ete ẹwot Stephen, edi nte ini akakade enyịn ama edin̄wan̄a enye, enye onyụn̄ ọdọhọ ete: “[N̄kedi] osụn̄i isụn̄i ye andikọbọ ye owo emiom.” (1 Tim. 1:13) Imokụt ke Paul ikefreke Stephen ye okopodudu ikọ Abasi oro Stephen ọkọkwọrọde usen oro. Paul akada ndusụk ikọ oro enye ekesitịn̄de onyụn̄ ewetde oto mme n̄kpọ oro Stephen eketịn̄de. (Utom 7:48; 17:24; Heb. 9:24) Nte ini akakade, Paul ama enen̄ede ekpebe mbuọtidem ye uko oro Stephen, emi “ọyọhọde ye mfọn ye odudu,” ekenyenede. Ndi eyetiene ekpebe Stephen?