1, 2. (a) Nso in̄wam mme anditiene Jesus tutu esịm mfịn emi? (b) Didie ke mme asua ẹdomo ndikan nnyịn, ndien nso idi utịp?

JESUS ada ke iso Pilate emi edide n̄kponn̄kan ebiereikpe mme Jew etịn̄ se idin̄wamde ata mme anditiene Enye tutu esịm mfịn emi. Enye ọdọhọ ete: “Obio ubọn̄ mi idịghe ubak ererimbot emi. Edieke obio ubọn̄ mi ekpedide ubak ererimbot emi, mme asan̄autom mi ẹkpen̄wana mbak ẹdiyak mi ẹsịn mme Jew ke ubọk. Edi, obio ubọn̄ mi itoho ebiet emi.” (John 18:36) Pilate ama anam ẹwot Jesus, edi edikan oro ikebịghike. Ẹma ẹnam enye eset. Ikpọ ndidem akwa Obio Ukara Rome ẹma ẹdomo ndisobo mme anditiene Christ mfep, edi mmọ ikekemeke. Mme Christian ẹma ẹsuan etop Obio Ubọn̄ ke ofụri obio ukara Rome.—Col. 1:23.

² Ke Obio Ubọn̄ ama ọkọtọn̄ọ ndikara ke isua 1914, ndusụk mme okopodudu mbonekọn̄ ẹma ẹdomo ndisobo ikọt Abasi mfep. Edi mmọ ikekemeke. Ediwak mme andikara ye mbon eken ẹma ẹdomo ndinyịk nnyịn idiana ye mmọ in̄wana ekọn̄. Mmọ ikekemeke nditọ ubahade ke otu nnyịn. Mfịn, mme andidu ke idak Obio Ubọn̄ ẹdụn̄ ke kpukpru idụt ke ererimbot. Edi kpa ye oro, kpukpru nnyịn imenen̄ede idiana kiet nte ata nditọete, inyụn̄ inyeneke ubọk ke mbubehe ukara ererimbot ndomokiet. Nte nnyịn idianade kiet etetịm owụt ke Obio Ubọn̄ Abasi akara ye nte ke Jesus Christ, Edidem Obio Ubọn̄ oro ke aka iso ada ikọt esie usụn̄, anam mmọ ẹsana, onyụn̄ ekpeme mmọ. Se nte enye anamde emi, nyụn̄ se ndusụk ikpe emi nnyịn ikakande, emi ẹsọn̄ọde mbuọtidem nnyịn nte ikade iso ida san̄asan̄a inyụn̄ itre ‘ndidi ubak ererimbot emi.’—John 17:14.

3, 4. (a) Nso iketịbe ke ini Obio Ubọn̄ ọkọtọn̄ọde ndikara? (b) Ndi ikọt Abasi kpukpru ini ẹsidiọn̄ọ ofụri se ibuanade ke ndida san̄asan̄a? Nam an̄wan̄a.

³ Ke Obio Ubọn̄ ama ọkọtọn̄ọ, ekọn̄ ama asiaha ke heaven, ndien ekem ẹsio Satan ẹduọk ke isọn̄. (Kot Ediyarade 12:7-10, 12.) Ekọn̄ ama asiaha n̄ko ke isọn̄, ndien ekọn̄ emi ama odomo nsọn̄ọnda ikọt Abasi. Mmọ ẹma ẹbiere nditiene uwụtn̄kpọ Jesus nnyụn̄ ntre ndidi ubak ererimbot. Edi ke nsonso  oro, mmọ iketịmke idiọn̄ọ nte emi ediyomde mmọ ẹda san̄asan̄a ke kpukpru mbubehe ukaraidem.

⁴ Ke uwụtn̄kpọ, n̄wed oro Millennial Dawn, Eboho 6, * emi ẹkesiode ke isua 1904, ama ọdọhọ mme Christian ete ẹkûn̄wana ekọn̄. Edi enye ama ọdọhọ n̄ko ete edieke ẹnyịkde Christian odụk utom ekọn̄, enye ekpenyene ndidọhọ ẹnọ imọ utom efen. Edieke mmọ mînyịmeke edi ẹsụk ẹnọ enye aka ekọn̄, enye ekpenyene ndikụt ke imọ iwotke owo. Herbert Senior emi okodụn̄de ke Britain, okonyụn̄ anade baptism ke isua 1905, ama etịn̄ aban̄a n̄kpọ emi ete: “Ediwak n̄kpọ ẹma ẹtịmede nditọete ekikere, owo ikonyụn̄ inamke an̄wan̄a mmọ m̀mê enen ndinam utom ekọn̄ eken edi itieneke in̄wana ekọn̄.”

5. Didie ke Enyọn̄-Ukpeme eke September 1, 1915, ọkọtọn̄ọ ndisịn un̄wana ke se iban̄ade utom ekọn̄?

⁵ Edi Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara) eke September 1, 1915, ama ọtọn̄ọ ndisịn un̄wana ke n̄kpọ emi. Enyọn̄-Ukpeme emi ama etịn̄ aban̄a se Studies in the Scriptures ọkọdọhọde ete: “Nnyịn ima ikere m̀mê ndikam ndodụk ekọn̄ inamke ibiat edumbet Christian.” Edi nso ke Christian akpanam edieke ẹyomde nditop enye n̄wot ke ntak emi enye mîyomke ndisịne ọfọn̄ ekọn̄ nnyụn̄ n̄ka ekọn̄? Enyọn̄-Ukpeme oro ọkọdọhọ ete: “Ewe ọdiọk akan? Nditop nnyịn n̄wot sia isọn̄ọde ida inam n̄kpọ inọ Ọbọn̄ Emem inyụn̄ ikopde uyo esie m̀mê nditop nnyịn n̄wot ke ini isụk inamde utom inọ ndidem isọn̄ inyụn̄ inọde mmọ ibetedem ndien ke ntem, itrede ndinam se Edidem nnyịn eke heaven ekpepde nnyịn, idem ọkpọkọm ke esisịt ini? Ke otu usụn̄ n̄kpa iba emi, imek ndikpa sia isọn̄ọde ida inọ Edidem nnyin eke heaven.” Kpa ye kpukpru emi, ibuotikọ oro ekeberi ete: “Nnyịn inyịkke-nyịk owo anam emi, inyụn̄ inọ nte ekikere.”

6. Nso ke mbụk Brọda Herbet Senior ekpep fi?

⁶ N̄kpọ emi ama etịm an̄wan̄a ndusụk nditọete ndien mmọ ẹma ẹnyịme ndinam emi nnyụn̄ mbọ ufen ekededi oro ẹdinọde mmọ. Herbert Senior oro iketịn̄de iban̄a ọkọdọhọ ete: “Ami n̄kere ke owo ndision̄o itiat ikan̄ ke nsụn̄ikan̄ [okposụkedi emi mîdịghe ndin̄wana ekọn̄] onyụn̄ etie nte ndidọn̄ itiat ikan̄ oro ke ikan̄ nda ntop owo.” (Luke 16:10) Ẹma ẹnọ Brọda Senior aka n̄kpọkọbi sia ubieresịt esie mîkayakke enye anam utom ekọn̄. Enye ye nditọete 4 en̄wen, adianade ye owo 11 emi ẹkedide mbon ido ukpono en̄wen, oro ubieresịt mmọ mîkayakke mmọ ẹdụk utom ekọn̄, ẹma ẹdu ke ibio ini ke ufọk-n̄kpọkọbi Richmond ke Britain. Owo 16 emi ẹkenam ẹkot ufọk-n̄kpọkọbi oro, Richmond 16. Ini kiet, ẹma ẹdisio Herbert ye mbon eken ke ndịbe ẹka iso ekọn̄ ke France. Ndien ẹma ẹdọhọ ẹtop mmọ do ẹwot. Ẹma ẹdọhọ enye ye mbon eken ẹda ke udịm man ẹtop mmọ ẹwot, edi owo ikotopke mmọ. Utu ke ndiwot mmọ, ẹma ẹbiere n̄kpọkọbi isua duop ẹnọ mmọ.

7. Etisịm ini emi ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba akasiahade, nso ke ikọt Abasi ẹkedi ẹdidiọn̄ọ?

⁷ Etisịm ini emi ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba akasiahade, ikọt Jehovah ẹma ẹdidiọn̄ọ se edida san̄asan̄a enen̄erede ọwọrọ ye  se anade mmọ ẹnam edieke mmọ ẹyomde nditiene uwụtn̄kpọ Jesus. (Matt. 26:51-53; John 17:14-16; 1 Pet. 2:21) Ke uwụtn̄kpọ, Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara) eke November 1, 1939, ama eneme akpan ibuotikọ emi “Edida San̄asan̄a,” ete: “Ikọt Jehovah idahaemi ikpenyeneke nditiene ererimbot n̄n̄wana ekọn̄.” Simon Kraker emi nte ini akakade akanamde utom ke ibuot itieutom nnyịn ke Brooklyn ke New York ama etịn̄ aban̄a ibuotikọ oro ete: “Mma ndifiọk ke ikọt Abasi ẹnyene ndidu ke emem ye kpukpru owo, idem ke ini ekọn̄.” Ẹkenọ ukpepn̄kpọ Abasi emi ke ata nnennen ini sia enye ama etịm ikọt Abasi idem eben̄e ọkpọsọn̄ ukọbọ oro ediwụtde m̀mê mmọ ẹyesọn̄ọ ẹda ẹnọ Obio Ubọn̄ Abasi.

8, 9. Didie ke ntịn̄nnịm ikọ apostle John okosu?

⁸ Apostle John ama etịn̄ ete ke Obio Ubọn̄ ama ọtọtọn̄ọ ndikara ke isua 1914, ke dragon emi edide Satan kpa Devil oyotop mmọn̄ emi etiede nte akpa osio ke inua esie man ada osobo mbon oro ẹdade ẹnọ Obio Ubọn̄ Abasi. * (Kot Ediyarade 12:9, 15.) Didie ke ntịn̄nnịm ikọ John emi okosu? Ọtọn̄ọde ke iduọk isua 1920 ka iso, ikọt Abasi ẹma ẹsobo ọkpọsọn̄ ukọbọ.  Ukem nte ẹkekọbọde nditọete nnyịn ke Edem Edere America ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba, ẹma ẹsịn Brọda Kraker ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ntak emi enye ọkọsọn̄ọde ada ọnọ Obio Ubọn̄ Abasi. Ke ini ekọn̄ oro, n̄wakn̄kan ke otu mbon n̄kpọkọbi emi ẹkedude ke ufọk-n̄kpọkọbi ofụri idụt United States ẹkedi Mme Ntiense Jehovah. Ẹkekọbi mmọ sia mmọ ẹkesịnde nditiene n̄ka ekọn̄ ke ntak ido ukpono mmọ.

⁹ Devil ye ikọt esie ẹma ẹnen̄ede ẹbiere ndinam mme andidu ke idak Obio Ubọn̄ ẹtre ndisọn̄ọ nda ke ebiet ekededi oro mmọ ẹdụn̄de. Ke ofụri Africa, Europe, ye United States, ẹma ẹda mmọ ẹka esop ye iso mbon oro ẹsibierede m̀mê akpana ẹsana owo n̄kpọkọbi ẹyak mbemiso isua n̄kpọkọbi esie ekem. Sia mmọ ẹkebierede ndida san̄asan̄a, ẹma ẹmia mmọ, ẹbiomo mmọ ndo, ẹnyụn̄ ẹdọn̄ mmọ ke ufọk-n̄kpọkọbi. Ikọt Abasi ẹma ẹbọ ufen etieti ke Germany sia mmọ mîkenyịmeke ndidọhọ ke edinyan̄a enyene Hitler m̀mê nditiene ndụk utom ekọn̄. Ẹma ẹdọn̄ n̄kpọ nte Mme Ntiense 6,000 ke nsio nsio ufọk-n̄kpọkọbi ke ini ukara Nazi, ẹnyụn̄ ẹwot se ibede Mme Ntiense 1,600 emi ẹtode Germany ye mbon emi mîtoho Germany. Kpa ye kpukpru emi, Devil ikekemeke ndinam ikọt Abasi n̄kpọ oro ebịghide ke nsinsi.—Mark 8:34, 35.

10. “Isọn̄” ada aban̄a nso, ndien didie ke enye an̄wam ikọt Abasi?

¹⁰ Ntịn̄nnịm ikọ apostle John owụt ke “isọn̄,” emi adade aban̄a ndusụk ndutịm ererimbot emi, oro ẹsinamde n̄kpọ ye eti ibuot, ẹyen̄wọn̄ “mmọn̄ oro” adade aban̄a ukọbọ, ke ntem an̄wamde ikọt Abasi. Didie ke ikpehe ntịn̄nnịm ikọ enye emi okosu? Ediwak isua ke ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ama okokụre, “isọn̄” oro ama anam n̄kpọ man an̄wam mme anam-akpanikọ owo oro edade ẹnọ Obio Ubọn̄ Messiah. (Kot Ediyarade 12:16.) Ke uwụtn̄kpọ, nsio nsio ikpọ esopikpe isiyakke ẹbọ Mme Ntiense Jehovah unen oro mmọ ẹnyenede nditre ndidụk utom ekọn̄ nnyụn̄ ntre nditiene nnam mme edinam ufreidụt. Akpa kan̄a, kere ban̄a ikpọ edikan oro Jehovah anamde ikọt esie ẹkan ke n̄kpọ oro aban̄ade utom ekọn̄.—Ps. 68:20.

11, 12. Nso iketịbe inọ Brọda Sicurella ye Thlimmenos, ndien nso ikedi utịp?

¹¹ United States. Ete ye eka Anthony Sicurella ẹkedi Mme Ntiense. Enye akana baptism ke ini ekedide isua 15. Ke ini enye ekedide isua 21, enye ama aka itieutom emi esisịnde owo enyịn̄ nte mbonekọn̄ ekesịn enyịn̄ nte ọkwọrọikọ. Isua iba ke oro ebede, ke isua 1950, enye ama esịn n̄wed ọdọhọ ẹda imọ idahaemi nte owo oro ubieresịt esie mîyakke enye anam utom ekọn̄. Kpa ye oro Ufọkutom Unam Ndụn̄ọde Ukara mîkekwe se idiọkde ke n̄kpọ emi, Itieutom Emi Esede Aban̄a Ikpe ikenyịmeke. Ke ẹma ẹkekpe ikpe emi ke ediwak ini, N̄kponn̄kan Esopikpe United States ama ekpe ikpe Brọda Sicurella, abiat ubiere akpa esopikpe oro efep, onyụn̄ etebe Brọda Sicurella  ikpe. Ubiere emi ama anam ẹtre ndifịna nditọ United States eken emi ubieresịt mmọ mîkayakke mmọ ẹnam utom ekọn̄.

¹² Greece. Ke isua 1983, ẹma ẹbiom Iakovos Thlimmenos ikpe enyụn̄ ẹkọbi enye sia enye ekesịnde ndisịne ọfọn̄ ekọn̄. Ke ẹma ẹkesio enye ke ufọk-n̄kpọkọbi, enye ama esịn n̄wed oyom utom nte abatokụk, edi owo ikadaha enye sia ẹkedọhọde ke enye ama aka n̄kpọkọbi. Enye ama ada n̄kpọ emi aka esop, edi sia enye mîkakanke ke mme esopikpe ke Greece, enye ama osion̄o ikpe emi aka Esopikpe Europe Oro Esede Aban̄a Unen Owo. Ke isua 2000, N̄kponn̄kan Ikpehe ke Esop emi, oro esịnede mme ebiereikpe 17, ama etebe Brọda Thlimmenos ikpe. Ubiereikpe emi ama akabade edi uwụtn̄kpọ ndida n̄kpe mme ikpe efen. Mbemiso ẹkebierede ikpe emi, ẹkeda se ibede nditọete 3,500 ke Greece nte mme abiatibet sia ẹkekọbide mmọ ke ntak emi mmọ ẹkedade san̄asan̄a. Ke ẹma ẹketebe nditọete ikpe, ukara Greece ama ọbọp ibet emi mîdiyakke ẹda nditọete oro nte mme abiatibet. N̄ko, ke ini ẹkefiakde ẹdụn̄ọde Ibet idụt Greece, oro ọnọde kpukpru nditọ Greece unen ndinam utom ukara efen utu ke utom ekọn̄, ẹma ẹfiak ẹsọn̄ọ ibet emi ẹma ẹkebọbọp isua ifan̄ ke edem.

13, 14. Afo ekere ke nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto ikpe Brọda Stefanov ye Bayatyan?

¹³ Bulgaria. Ivailo Stefanov ekedi isua 19 kpọt ke ini ẹkenyịkde enye edidụk utom ekọn̄ ke isua 1994. Enye ikenyịmeke ndidụk ekọn̄ m̀mê ndinam utom efen emi mîdịghe utom ekọn̄, edi oro mbonekọn̄ ẹsede ẹban̄a. Ẹma ẹbiere n̄kpọkọbi isua kiet ye ọfiọn̄ itiokiet ẹnọ enye, edi enye ama ada n̄kpọ emi aka esop koro enye ama enyene unen ndinam utom efen utu ndinam ke utom ekọn̄. Nte ini akakade, ẹma ẹda ikpe esie ẹka Esopikpe Europe Oro Esede Aban̄a Unen Owo. Edi mbemiso Esop emi ekpede ikpe oro, ẹma ẹnam emem ye Brọda Stefanov ke isua 2001. Ukara Bulgaria ama asana Brọda Stefanov ayak ye kpukpru nditọ Bulgaria emi ẹnyịmede ndinam utom efen utu ke utom ekọn̄. *

¹⁴ Armenia. Vahan Bayatyan ekesịm isua oro ẹsiyomde owo anam unam utom ekọn̄ ke isua 2001. * Enye ama esịn ndinam utom ekọn̄ ke ntak ubieresịt esie, edi ke idụt mmọ enye ikakanke ke ikpe ndomokiet emi enye okosion̄ode. Ke September 2002, enye ama ọtọn̄ọ n̄kpọkọbi isua iba ye ubak oro ẹkebierede ẹnọ enye. Edi ẹma ẹsio enye ke ufọk-n̄kpọkọbi ke enye ama ekesịne ke ọfiọn̄ duop ye ubak. Ini emi ke enye okosion̄o ikpe esie aka Esopikpe Europe Oro Esede Aban̄a Unen Owo ndien esop emi ama enyịme ndikpe ikpe emi. Edi ke October 27, 2009, esopikpe emi ama etiene obiom enye ikpe. Ubiere esopikpe emi ikọfọnke ye nditọete ke Armenia emi ẹkekotde ukem ikpe emi. Edi N̄kponn̄kan Ikpehe esop oro ama afiak odụn̄ọde ikpe emi. Ke July 7, 2011, esopikpe emi ama etebe Brọda Bayatyan ikpe. Emi ekedi akpa ini emi Esopikpe Europe  oro ekedide edifiọk ke owo enyene unen ndisịn ndinam utom ekọn̄ ke ntak ido ukpono esie, ukem nte enye enyenede unen nditịn̄ ekikere esie ifụre ifụre, nnam se ubieresịt esie ọdọhọde, nnyụn̄ n̄ka ido ukpono eke enye amade. Idịghe Mme Ntiense Jehovah kpọt ke ubiereikpe emi anam enyene unen, edi anam ata ediwak miliọn owo oro ẹdude ke Europe ẹtiene ẹnyene unen. *

15. Ntak emi ikọt Jehovah mîsitieneke ibuana ke mme edinam ufreidụt?

¹⁵ Ikọt Jehovah isọn̄ọke ida inọ Obio Ubọn̄ Messiah ke ndisịn ndinam utom ekọn̄ kpọt edi n̄ko ke nditre nditiene mbuana ke mme edinam ufreidụt. Ọtọn̄ọde ke ini ekọn̄ ererimbot ọyọhọ iba, ufreidụt ọyọyọhọ kpukpru ebiet. Ẹsiyom mme owo ke ediwak idụt ẹn̄wọn̄ọ ke iyebere ye ukara idụt mmimọ ke ndinam mmọ ẹtịn̄ mme ikọ un̄wọn̄ọ nsụkibuot, ndikwọ ikwọ ufreidụt, m̀mê ndikọm ọfọn̄ etakubom. Edi nnyịn ituak ibuot inọ Jehovah kpọt. (Ex. 20:4, 5) Emi esinam ẹkọbọ nnyịn idiọk  idiọk. Edi kpa ye ukọbọ emi, Jehovah afiak anam “isọn̄” atat inua emen ndusụk ukọbọ emi emen. Se ndusụk n̄wọrọnda ikpe oro Jehovah adade Christ anam nnyịn ikan mi.—Ps. 3:8.

16, 17. Nso ke ẹkenam Lillian ye William Gobitas, ndien afo ekpep nso oto ikpe mmọ oro?

¹⁶ United States. Ke isua 1940, N̄kponn̄kan Esopikpe ke United States ama ebiere ikpe oro nditọ Gobitis ẹkekotde ufọkn̄wed obio Minersville. Mme ebiereikpe itiaita ẹkedọhọ ke Mme Ntiense Jehovah ẹdue ke ini kiet kpọt ọkọdọhọde ke mmọ iduehe. Lillian Gobitas, * emi ekedide isua 12, ye William ekpri eyeneka esie emi ekedide isua 10, ikenyịmeke ndikọm ọfọn̄ etakubom m̀mê nditịn̄ mme ikọ un̄wọn̄ọ nsụkibuot sia mmọ ẹsọn̄ọde ẹda ẹnam n̄kpọ Jehovah. Emi ama anam ẹbịn mmọ ke ufọkn̄wed. Ẹma ẹda n̄kpọ emi ẹka N̄kponn̄kan Esopikpe, ndien esop oro ama ebiere ke ibet enyịme se ufọkn̄wed oro akanamde sia emi ekedi man “ofụri idụt adiana kiet.” Ubiereikpe emi ama anam ukọbọ etetịm ọsọn̄ ubọk. Ẹma ẹbịn nditọ Mme Ntiense ke ufọkn̄wed, ẹsion̄o Mme Ntiense eken ke utom, mbon ntịme ẹnyụn̄ ẹsịn ntịme ye ediwak Mme Ntiense. N̄wed oro The Lustre of Our Country ọdọhọ ke “ukọbọ oro ẹkekọbọde Mme Ntiense ọtọn̄ọde ke isua 1941 esịm 1943 ama anam ẹtọn̄ọ asari ido ukpono ke America ke iduọk isua 1900.”

¹⁷ Mme asua ikọt Abasi ikenemke esịt ibịghi. Ke isua 1943, N̄kponn̄kan Esopikpe ama ekpe ikpe efen oro okonyụn̄ ebietde ikpe nditọ Gobitis. Isan̄ enye emi, Barnette okokot Itieutom Emi Esede Aban̄a Ukpepn̄wed ke Stet West Virginia ikpe. Esop emi ama etebe Mme Ntiense Jehovah ikpe enye emi. Emi ekedi ata akpa ini ke ofụri mbụk United States emi N̄kponn̄kan Esopikpe okpụhọrede se enye ekebierede ke ekpri ibio ini. Ke ẹma ẹkebiere ikpe oro, ibak ibak ukọbọ oro ẹkekọbọde ikọt Jehovah ke United States ama osụhọde ubọk. Emi ama ọsọn̄ọ unen oro kpukpru nditọ United States ẹnyenede.

18, 19. Pablo Barros ọkọdọhọ ke nso ikan̄wam imọ ika iso isọn̄ọ ida, ndien didie ke mme asan̄autom Jehovah eken ẹkeme ndikpebe uwụtn̄kpọ esie?

¹⁸ Argentina. Ẹma ẹbịn Pablo Barros emi ekedide isua itiaita ye Hugo eyeneka esie emi ekedide isua itiaba ke ufọkn̄wed ke isua 1976 sia mmọ mîketieneke imenede ọfọn̄ etakubom. Usen kiet, mma oro ekedide akamba etubom ufọkn̄wed oro ama eberi Pablo onyụn̄ ọkọn̄ enye eti ke ibuot. Enye ama omụm nditọ emi enịm ke n̄kpọ nte hour kiet ke n̄wed ama akasuana man enyịk mmọ ẹnam mme edinam ufreidụt. Pablo eketịn̄ ntem aban̄a se iketịbede, ete: “Mîkpedịghe nte Jehovah akan̄wamde mi, n̄kpekekemeke ndisọn̄ọ nda ke ofụri ini ọkpọsọn̄ ukọbọ oro.”

¹⁹ Ke ini ẹkedade n̄kpọ emi ẹka esop, ebiereikpe esop oro ama enyịme ke ufọkn̄wed oro ama enen ndibịn Pablo ye Hugo. Ndien ẹma ẹsion̄o ikpe ẹka N̄kponn̄kan Esopikpe Argentina. Ke isua 1979, esop oro ama abiat se akpa esop ekebierede onyụn̄ ọdọhọ ete: “Ufen oro ẹkenọde [ndibịn mmọ ke ufọkn̄wed] ikemke ye ibet koro ibet ọnọ kpukpru owo unen ndikpep  n̄kpọ (Ọyọhọ Ibet 14), inyụn̄ ikemke ye ibet oro ọdọhọde Ukara anam nditọwọn̄ ẹbọ ukpep ke ufọkn̄wed (Ọyọhọ Ibet 5).” Ikpe oro ikakande do ama enyene ufọn ọnọ se ibede nditọwọn̄ 1,000 emi ẹkedide Mme Ntiense. Owo ikebịnke ndusụk mmọ aba, ndien ẹma ẹfiak ẹda mbon eken, utọ nte Pablo ye Hugo, ke ufọkn̄wed.

20, 21. Didie ke ikpe Roel ye Emily Embralinag ọsọn̄ọ mbuọtidem fo?

²⁰ Philippines. Ke isua 1990, ẹma ẹbịn Roel Embralinag, * emi ekedide isua 9, ye Emily eyeneka esie, emi ekedide isua 10, ye n̄kpọ nte nditọ ufọkn̄wed 66 efen emi ẹkedide Mme Ntiense ẹsion̄o ke ufọkn̄wed ke ntak emi mmọ mîkọkọmke ọfọn̄ etakubom. Leonardo emi edide ete Roel ye Emily ama odomo ndikọk ibuot ye mme akamautom ke ufọkn̄wed oro, edi mmọ ikenyịmeke. Sia n̄kpọ emi ọkọsọn̄de ubọk ntem, Leonardo ama aka okokot mmọ ikpe ke N̄kponn̄kan Esopikpe. Enye ikenyeneke okụk, ikonyụn̄ inyeneke ekpeibet. Edi enye ye ubon esie ẹma ẹnen̄ede ẹbọn̄ akam ẹben̄e Jehovah ẹte an̄wam  mmimọ. Ke ofụri ini emi, ẹma ẹsisak ẹnyụn̄ ẹsụn̄i nditọ esie. Leonardo ikodorike enyịn ndikan ke ikpe oro sia enye mîkọdiọn̄ọke n̄kpọ iban̄a ibet.

²¹ Abasi ama edinọ mmọ ekpeibet kiet emi ekerede Felino Ganal. Enye ekesinam utom ke itieutom ukpeibet oro ọkọwọrọde etop etieti ke idụt oro. Mbemiso ini ikpe oro, Felino Ganal ama ọkpọkpọn̄ itieutom oro onyụn̄ akabade edi Ntiense Jehovah. Ke ini ẹkemende ikpe emi ẹka N̄kponn̄kan Esopikpe, mme Leonardo ẹkekan ke ikpe emi. Ntre ẹma ẹdọhọ nditọ esie ye nditọ Mme Ntiense eken emi ẹkebịnde ke ufọkn̄wed ẹfiak ẹtọn̄ọ n̄wed. Mbon emi ẹkedomode ndinam ikọt Abasi ẹtre ndisọn̄ọ nda ẹma ẹfiak ẹdia bụt.

22, 23. (a) Ntak emi nnyịn isikande ediwak ikpọ ikpe? (b) Nso inam nditọete nnyịn ke ofụri ererimbot ẹdu ke emem?

²² Ntak emi ikọt Jehovah ẹsikande ke utọ ediwak ikpọ ikpe emi-e? Nnyịn itieneke ibuana ke mbre ukara. Edi ke nsio nsio idụt ye ke nsio nsio esopikpe, mme ebiereikpe emi ẹnyenede eti esịt isiyakke mme andibiọn̄ọ ẹkan nnyịn, ndien ke ini ikande, se ẹsibierede emi ke ẹsida ẹkpe mme utọ ikpe emi ke mme esopikpe en̄wen. Ke akpanikọ, Christ esida ye nnyịn onyụn̄ anam ikan ke mme ikpe emi. (Kot Ediyarade 6:2.) Ntak emi isikade esop ke mme utọ n̄kpọ emi-e? Nnyịn isikaha man ikenen̄ede ibet obio. Utu ke oro, isika man ikụt ite ke n̄kpọ ndomokiet ibiọn̄ọke nnyịn ndika iso nnam n̄kpọ Jesus Christ, kpa Edidem nnyịn.—Utom 4:29.

²³ Ke ererimbot emi en̄wan ukaraidem ye ọkpọsọn̄ usua ẹbaharede mme owo ntem, Jesus Christ, kpa Edidem nnyịn oro akarade, ọdiọn̄ ukeme oro mme anditiene enye ke ofụri ererimbot ẹsịnde man ẹda san̄asan̄a. Kpukpru ukeme oro Satan esịnde ndibahade m̀mê ndikan nnyịn okpu. Obio Ubọn̄ ke atan̄ ediwak miliọn owo emi ‘mîkpepke aba ekọn̄’ obon ọtọkiet. Edi utịben̄kpọ ndikụt nte nditọete nnyịn ke ofụri ererimbot ẹdude ke emem, ndien emi enen̄ede owụt ke Obio Ubọn̄ Abasi akara!—Isa. 2:4.