Ikpehe 3
Mmanie Ẹdụn̄ ke Obio Mme Spirit?
1. Didie ke ẹmen ido ukpono obio ẹdomo ye ibombom?
ẸMEN mme edinịm ke akpanikọ ido ukpono obio Africa ẹdomo ye ibombom. Abasi emi edide akakan ke odudu eke spirit odu ke etịn̄e. N̄kpri abasi, m̀mê mme spirit emi ẹdide mme asan̄autom Abasi ẹdu ke n̄kan̄. Se idianade ye mmọ ẹdi mme ete ete, oro ẹsitide ubon mmọ emi odude ke isọn̄ ẹnyụn̄ ẹnyenede ọkpọsọn̄ udọn̄ ke mfọnọn̄kpọ mmọ. Mme n̄kprin̄kan odudu eke spirit: mfọni, ubreidiọn̄, ye ifọt ẹdu ke idak.
2. Didie ke ufiet mbon Africa kiet owụt ke mme edinịm ke akpanikọ obio ẹnyene ọkpọsọn̄ odudu ke idem ido ukpono?
2 Mme edinịm ke akpanikọ obio emi ẹnyene ọkpọsọn̄ odudu ke idem ido ukpono eken ke Africa. Ufiet mbon Africa kiet esịn enye ntem: “Nnyịn ndisọn̄ọ nyịre ke Ido Ukpono (Christian m̀mê Islam) ikpanke nnyịn ndituak ibuot nnọ mme abasi obio emana nnyịn.”
3. M̀mọ̀n̄ ke nnyịn ikeme ndikpep akpanikọ aban̄ade mbon oro ẹdụn̄de ke obio mme spirit?
3 Mme edinịm ke akpanikọ obio Africa ẹdi akpanikọ adan̄a didie? Bible etịn̄ akpanikọ oro aban̄ade mbon emi ẹdụn̄de ke obio mme spirit ọnọ nnyịn.
Jehovah, Ata Abasi
4. Nso ke mme akpan ido ukpono ke Africa ẹnyịme?
4 Akpan otu ido ukpono ita ke Africa ẹnyịme ẹte ke Abasi odu ye nte ke enye edi akakan. Bible etịn̄ aban̄a enye nte “Abasi mme abasi, ye Ọbọn̄ mme mbọn̄, Abasi emi edide ata akwa, ye ọkpọsọn̄, ye akpakop.” (Deuteronomy 10:17) Mbon Muslim n̄ko ẹnịm akakan Abasi kiet ke akpanikọ. Kaban̄a ido ukpono obio ke Africa, Prọfesọ Geoffrey Parrinder ọdọhọ ete: “Ediwak mbon Africa ẹnịm akakan Abasi, ete mme abasi ye owo, onyụn̄ edide andibot ekondo, ke akpanikọ.”
5. Nso idi ndusụk enyịn̄ oro ẹkotde Abasi?
5 Edi, kpa ye oro edinịm Abasi ke akpanikọ atarade, ekese owo inyeneke in̄wan̄-in̄wan̄ ekikere iban̄a owo emi Abasi edide. Akpa usio-ukot ke ndidiọn̄ọ owo edi ndifiọk enyịn̄ esie. Ndutịme odu ke otu ediwak ido ukpono aban̄a enyịn̄ Abasi. Ke Christendom, ekese owo ẹwak ndikot enye Abasi, udorienyịn̄ oro ọwọrọde “Ọkpọsọn̄ Owo.” Ye mbon Muslim, enye edi Allah. Ke otu mbon oro ẹnamde ido ukpono obio, enyịn̄ oro ẹdade ẹdiọn̄ọ Enye Emi Edide Akakan okpụhọde ke nsio nsio usem. Ke n̄wed esie oro Concepts of God in Africa, John S. Mbiti asiak se ibede nsio nsio enyịn̄ ye udorienyịn̄ 500 oro ẹnọde Abasi ke Africa. Ke uwụtn̄kpọ, enyịn̄ oro ẹnọde Abasi ke usem Yoruba (Nigeria), edi Olodumare; mbon Kikuyu (Kenya), ẹkot enye Ngai; ndien mbon Zulu (South Africa), ẹkot enye Unkulunkulu.
6, 7. Nso idi enyịn̄ Abasi, ndien nnyịn isan̄a didie ifiọk emi?
6 Nso ke Abasi ke idemesie etịn̄ aban̄a enyịn̄ esie? Ke ini Abasi ọkọdọhọde Moses ada nditọ Israel ọwọrọ ke Egypt, Moses ama obụp ete: “Sese, adan̄aemi ami n̄kade n̄kesịm nditọ Israel, nnyụn̄ ndọhọ mmọ nte, Abasi mme ete mbufo ọdọn̄ mi ntiene mbufo; ndien mmọ ẹdọhọ mi ẹte, Enye ekere didie? Ndidọhọ mmọ didie?”—Exodus 3:13.
7 Abasi ama ọbọrọ ete: “Ntem ke afo edidọhọ nditọ Israel, ete, Jehovah Abasi mme ete mbufo, . . . ọdọn̄ mi utom ke ọtọ mbufo: emi edi enyịn̄ mi ke nsinsi, emi onyụn̄ edi se ẹdade ẹti mi ke kpukpru emana.” (Exodus 3:15) Enyịn̄ Abasi emi odu ebe utịm ike-7,000 ke uwetn̄kpọ Bible, okposụkedi oro ndusụk mme akabade Bible ẹdade mme udorienyịn̄ nte “Abasi” m̀mê “Ọbọn̄” ẹkpụhọ ye enye.
8. Jehovah etie didie, ndien nso ke ana nnyịn inam edieke iyomde mfọn esie?
8 Jehovah enen̄ede etie didie? Enye edi spirit, ata ọkpọsọn̄, onyụn̄ enyene ubọn̄. Enye edi akakan, inyeneke mbiet. (Deuteronomy 6:4; Isaiah 44:6) Jehovah ama ọdọhọ Moses ete: “Ami Jehovah Abasi fo ndi Abasi ufụp.” Ke nditịn̄ ke usụn̄ efen, man inyene mfọn Jehovah, ana nnyịn ituak ibuot inọ enye ikpọn̄-ikpọn̄. Enye iyomke nnyịn ituak ibuot inọ owo m̀mê n̄kpọ ekededi.—Exodus 20:3-5.
Jesus Christ, Edidem Obio Ubọn̄ Abasi
9. Ntak emi nnyịn ikemede ndidọhọ nte ke Jesus idịghe n̄ka ye Jehovah?
9 Mfịn ekese ndutịme ẹdu ẹban̄a owo emi Jesus edide. Ediwak owo ke Christendom ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke Jesus edi ubak “Edisana” Abasi-Ita-ke-Kiet. Edi Bible ikpepke nte ke Abasi edi owo ita ke kiet. Enye inyụn̄ ikpepke ite ke Jesus edi n̄ka ye Jehovah. Jesus ke idemesie ọkọdọhọ ete: “Ete omokpon akan Mi.”—John 14:28.
10. M̀mọ̀n̄ ke Jesus okodu mbemiso edide isọn̄?
10 Bible ekpep nte ke mbemiso Jesus ekedide edidu mi ke isọn̄ nte owo, enye ama ododu ke heaven nte okopodudu edibotn̄kpọ eke spirit. Ukem nte Jehovah okobotde Adam ye Eve ke isọn̄, ntre n̄ko ke Enye okobot mme owo eke spirit ke heaven. Jesus ekedi akpa owo eke spirit oro Jehovah okobotde.—John 17:5; Colossae 1:15.
11. Didie ke Jesus ekedi edimana nte owo?
11 Ke n̄kpọ nte isua 2,000 emi ẹkebede, Jehovah ama osio uwem edibotn̄kpọ eke spirit emi edisịn ke idịbi eyenan̄wan emi mîfiọkke erenowo, oro ekekerede Mary. Angel Gabriel ama ọdọhọ enye ete: “Afo oyoyomo, onyụn̄ aman eyeneren, onyụn̄ osio Enye enyịn̄ Jesus. Enye ayada ubọn̄ . . . Ubọn̄ Esie idinyụn̄ ikụreke.”—Luke 1:31, 33. *
12. Nso ikedi ntak kiet emi Jesus ekedide isọn̄?
12 Ntre Jesus ama amana, okpon ọwọrọ owo, onyụn̄ ekpep mme owo aban̄a uduak Jehovah. Enye ama ọdọhọ andikara Rome ete: “N̄kamana kaban̄a ntak emi, n̄konyụn̄ ndụk ke ererimbot kaban̄a n̄kpọ emi, man ndi ntiense nnọ akpanikọ.” (John 18:37) Ebede ke ndikere mban̄a se Jesus ekekpepde, nnyịn imekeme ndikpep akpanikọ aban̄ade uduak Abasi. Nnyịn imekeme ndikpep nte ikemede ndinyene unyịme Abasi.
13. Nso ikedi ọyọhọ ntak iba emi akanamde Jesus edi isọn̄?
13 Ọyọhọ ntak iba emi Jesus ekedide ererimbot ekedi man edinọ uwem esie nte ufak ubonowo. (Matthew 20:28) Enye akanam emi man nnyịn ikeme ndibọhọ idiọkn̄kpọ oro nnyịn ikadade ito ete ete nnyịn Adam. Ndien, emi ayanam nnyịn ikeme ndidu uwem ke nsinsi. Apostle John ekewet ete: “Abasi akamama ererimbot ntem, tutu Enye osio ikpọn̄-ikpọn̄ Eyen emi Enye obonde ọnọ, man owo ekededi eke ọbuọtde idem ye Enye okûtak, edi enyene nsinsi uwem.”—John 3:16.
14. (a) Nso iketịbe inọ Jesus ke enye ama akakpa? (b) Nso idi idaha Jesus ke heaven idahaemi?
14 Ke enye ama akakpa nte owo, Jesus ama eset aka heaven, ke ebiet emi enye akafiakde ọtọn̄ọ ndidu uwem nte okopodudu edibotn̄kpọ eke spirit. (Utom 2:32, 33) Ke ukperedem, Jehovah ama ọnọ enye “ubọn̄, ye ukpono, ye itie-edidem, ete kpukpru mme idụt ye obio ye usem ẹnam n̄kpọ ẹnọ enye.” (Daniel 7:13, 14) Ẹma ẹnam Jesus edi okopodudu Edidem; enye edi Edidem ke ukara Jehovah eke heaven. Ibịghike enye oyowụt odudu esie ke ofụri isọn̄.
Mme Angel, Mme Asan̄autom Abasi
15. Ini ewe ndien ke m̀mọ̀n̄ ke ẹkebot mme angel?
15 Jehovah ye Jesus idịghe n̄kukụre mbon oro ẹdụn̄de ke obio mme spirit. Jehovah ama obot mme edibotn̄kpọ eke spirit en̄wen, kpa mme angel. Gabriel, emi eketịn̄de ikọ ọnọ Mary, edi kiet ke otu mmọ. Mme angel ikọtọn̄ọke ndidu uwem nte mme owo ke isọn̄. Ẹkebot mmọ ke heaven anyan ini mbemiso ẹkebotde owo ke isọn̄. (Job 38:4-7) Ediwak miliọn angel ẹdu.—Daniel 7:10.
Angel emi inyịmeke ẹtuakibuot ẹno imọ
16. Ntak emi mîkpanaha mme owo ẹtuak ibuot ẹnọ mme angel?
16 Mme anam-akpanikọ angel iyomke nnyịn ituak ibuot inọ mmọ. Apostle John ama odomo ndituak ibuot nnọ mme angel ikaba, mmọ ẹma ẹsua ẹnọ enye, ẹdọhọde ẹte: “Kûnam: . . . tuak ibuot nọ Abasi.”—Ediyarade 19:10; 22:8, 9.
17. Nso iwụt nte ke mme angel ẹkeme ndikpeme mme asan̄autom Abasi, ndien ntak emi ọnọde ndọn̄esịt?
17 Mme angel iwụtke ikọt Abasi idem aba ke isọn̄, nte mmọ ẹkenamde ke ini ẹkenyan̄ade mme apostle Jesus ẹsio ke ufọk-n̄kpọkọbi. (Utom 5:18, 19) Nte ededi, edieke nnyịn ituakde ibuot inọ Jehovah nte ekemde ye Ikọ esie, kpa Bible, nnyịn imekeme ndinịm ke akpanikọ nte ke okopodudu udịm mme angel Abasi oro enyịn mîkwe ẹyekpeme nnyịn. Bible ọdọhọ ete: “Angel Jehovah ana akan mmọ eke ẹbakde enye okụk, onyụn̄ anyan̄a mmọ.” (Psalm 34:7; 91:11) Ntak emi ọkpọnọde nnyịn ndọn̄esịt? Koro odu mme asua oro ẹnyenede ndịk ke obio mme spirit oro ẹyomde ndisobo nnyịn mfep!
Satan, Asua Abasi
18. (a) Ntak emi angel kiet ọkọsọn̄de ibuot ye Abasi? (b) Mme enyịn̄ ewe ke ẹkenọ ọsọn̄ibuot angel emi?
18 Idịghe kpukpru mme angel Abasi ẹkenam akpanikọ ẹnọ Abasi. Ndusụk mmọ ẹma ẹsọn̄ ibuot ye enye. Mmọ ẹma ẹkabade ẹdi mme asua Abasi ye mme asua owo ke isọn̄. Didie ke emi eketịbe? Kpukpru mme edibotn̄kpọ ẹdide angel oro Jehovah okobotde ẹkedi nti ye ndinen. Nte ededi, kiet ke otu mfọnmma nditọ ẹdide spirit mi okoyom mme owo ẹtuak ibuot ẹnọ imọ ndien enye ama anam n̄kpọ etiene idiọk udọn̄ emi. Ẹma ẹnọ edibotn̄kpọ eke spirit oro enyịn̄ emi Satan, emi ọwọrọde “Andibiọn̄ọ [Abasi].” Ẹkot enye n̄ko Devil, emi ọwọrọde “Ọdọk-edidọk,” sia enye osude ubi ubi nsu adian Jehovah.
19. Ntak-a ndien didie ke Satan okotụhọde Job?
19 Satan enyịk mme owo ndidiana ye enye nsọn̄ ibuot ye Abasi. Kere ban̄a se enye akanamde ye anam-akpanikọ asan̄autom Abasi oro Job. Job ama enyene inyene etieti. Enye ama enyene erọn̄ 7,000, camel 3,000, enan̄ 1,000 adianade ye uman ass 500. Enye n̄ko ama enyene nditọ duop ye ediwak mme asan̄autom. Akpa, Satan ama owot mme ufene ye mme asan̄autom Job. Ekem, enye anam “akamba oyobio” owụri ufọk, owotde kpukpru nditọ Job. Ke oro ama ekebe, Satan ada “idiọk oyo etịm Job, ọtọn̄ọde ke ikpat-ukot esie, tutu esịm ke etịn̄-ibuot esie.”—Job 1:3-19; 2:7.
20. (a) Didie ke ẹkenọ Job utịp ke edinam akpanikọ esie? (b) Okposụkedi Job akanamde akpanikọ ọnọ Abasi, nso ke Satan anam ye ediwak owo en̄wen?
20 Kpa ye ubiak ubiak idomo emi, Job ama aka iso ndinam akpanikọ nnọ Abasi. Ntre Jehovah ama anam udọn̄ọ okụre enye onyụn̄ “ọtọn̄ọ ntak ọnọ Job kpukpru se enye ekenyenede utịm ikaba.” (Job 42:10) Satan ama okpu ndibiat nsọn̄ọnda Job, edi enye okụt unen ndiwọn̄ọde ediwak owo en̄wen n̄kpọn̄ Abasi. Bible ọdọhọ ete: “Ofụri ererimbot onyụn̄ esịne ke ubọk andidiọk.”—1 John 5:19.
21. (a) Didie ke Satan okowụt udọn̄ esie ndidi se ẹtuakde ibuot ẹnọ? (b) Ntak emi Jesus ekesịnde ndituak ibuot nnọ Satan?
21 Satan oyom nnyịn ituak ibuot inọ enye. Ẹma ẹnam emi an̄wan̄a ke idomo emi enye okodomode Jesus ke se ikperede ndisịm isua 2,000 emi ẹkebede. Bible etịn̄ ete: “Satan ada [Jesus] aka ke ata edikon̄ obot, onyụn̄ owụt Enye kpukpru mme obio ererimbot ye ubọn̄ mmọ; onyụn̄ ọdọhọ Enye ete, Nyọnọ Fi kpukpru n̄kpọ emi, edieke ọduọde ke isọn̄ atuak ibuot ọnọ Mi.” Jesus ama esịn, ọdọhọde ete: “Daha Mi ke usụn̄, Satan: koro ẹma ẹwet ẹte, Tuak ibuot nọ Jehovah Abasi fo, nyụn̄ nam n̄kpọ nọ Enye ikpọn̄-ikpọn̄.” (Matthew 4:8-10) Jesus ama ọfiọk mme ibet Jehovah in̄wan̄-in̄wan̄, ndien enye ikanamke se Satan okoyomde.
Mme Demon, Mme Idiọk Spirit
22. Nso ke mme demon ẹsinam mme owo?
22 Mme angel efen ẹma ẹdiana ye Satan ndisọn̄ ibuot ye Abasi. Mme demon ẹdi mme asua owo ke isọn̄. Mmọ ẹbak ibak ẹnyụn̄ ẹnam idiọk. Ke eset, mmọ ẹma ẹsinam ndusụk owo ẹdi imụm ye nnan. (Matthew 9:32, 33; 12:22) Mmọ ẹma ẹnam mbon en̄wen ẹdọn̄ọ ndisi m̀mê ẹdama idat. (Matthew 17:15, 18; Mark 5:2-5) Mmọ ẹma ẹsikam ẹtụhọde nditọwọn̄.—Luke 9:42.
23. (a) Nso ke mme idiọk spirit ẹyom ẹto mme owo? (b) Nso ke Satan ye mme demon ẹbian̄a mme owo ndinam?
23 Ukem nte Satan, mme idiọk spirit emi ẹyom ẹtuak ibuot ẹnọ mmimọ. Utu ke ndisịn utuakibuot mme owo—ẹfiọkde ẹte ke utuakibuot enyene Jehovah ikpọn-ikpọn̄—mmọ ẹnyene ọkpọsọn̄ udọn̄ ẹban̄a enye, ẹyom, ẹnyụn̄ ẹsịn udọn̄ ẹnọ enye. Ebede ke n̄kari, nsu, ye ndịk, Satan ye mme demon ẹmenam mme owo ẹtuak ibuot ẹnọ mmọ. Nte ededi, ediwak owo ifiọkke ite ke mmimọ ituak ibuot inọ Satan ye mme demon esie. Idem ayakpa ata ediwak owo ndifiọk nte ke ido ukpono mmimọ ẹkpono Satan. Edi Bible ọtọt ete: “Se mme Gentile ẹwade, ke ẹwa ẹnọ mme demon, iwaha inọ Abasi.”—1 Corinth 10:20.
24. Nso idi n̄kari kiet emi Satan adade abian̄a mme owo?
24 Usụn̄ kiet emi Satan ye mme demon esie ẹbian̄ade mme owo man ẹtuak ibuot ẹnọ mmọ edi ndisuan ukwan̄ ekikere mban̄a mme owo oro ẹma ẹkekpan̄a. Ẹyak nnyịn ise se Bible ekpepde aban̄a emi.
^ ikp. 11 Koran etịn̄ aban̄a utịbe utịbe emana Jesus ke Surah 19 (Mary). Enye ọdọhọ ete: “Nnyịn ima inọ [Mary] spirit Nnyịn ke mbiet eren oro ọkọride ọwọrọ owo. Ndien ke ini [Mary] okokụtde enye, enye ama ọdọhọ ete: ‘Akpakam Enye emi Enyenede Mbọm anyan̄a mi osio fi ke ubọk! Edieke afo eten̄ede Ọbọn̄, kpọn̄ mi nyụn̄ nyọn̄ okuo.’ Enye ama ọbọrọ ete, ‘Ami ndi asan̄autom Ọbọn̄ fo, nnyụn̄ ndi ndinọ fi edisana eyeneren.’ [Mary] ama ọbọrọ ete, ‘Didie ke ami n̄keme ndiman eyen, ke ini ami mmemfiọkke eren, ke ini eren mîtụkke mi?’ Enye ama ọbọrọ ete, ‘Oro edi uduak Ọbọn̄ fo. Oro idịghe ọkpọsọn̄ n̄kpọ inọ Enye ndinam. Ọbọn̄ ọdọhọ ete, “Enye edidi idiọn̄ọ inọ ubonowo, onyụn̄ edi edidiọn̄ otode Nnyịn. Ewụhọ Nnyịn edi emi.”’”
