1, 2. Nso ke ediwak owo ẹnịm ke akpanikọ ẹban̄a mbon oro ẹma ẹkekpan̄a?

EDIWAK miliọn owo ke Africa ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke n̄kpa idịghe utịt uwem, edi edi sụk edikpụhọ uduot, edibe ndụk uwem ke ikpehe efen. Ediwak owo ẹkere ẹte ke mme ete ete mmimọ oro ẹkekpade ẹkewọrọ ke ererimbot oro ẹkụtde ke enyịn ẹdụk ererimbot oro enyịn mîkwe, ẹtode ererimbot ubonowo ẹka ererimbot mme spirit.

² Ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke mme ete ete emi, m̀mê spirit mmọ, ẹsinam mme ubon mmọ ke isọn̄ ẹnyene ifụre ẹnyụn̄ ẹforo. Nte ekemde ye ekikere emi, spirit mme ete ete emi ẹdi mme okopodudu nsan̄a, ẹkemede ndida nti idọk ndi, ndida mfọnọn̄kpọ ndi, ndinyụn̄ n̄kpeme mme owo nsio ke afanikọn̄. Ẹdọhọ ke edieke ẹfụmide m̀mê ẹyatde mmọ esịt, mmọ ẹyeda afanikọn̄—udọn̄ọ, unana, ye nsobo—ẹdi.

3. Didie ke ndusụk owo ẹtuak ibuot ẹnọ mme ete ete?

³ Mme odu uwem ẹsinam mme n̄kpọ man ẹkpono ẹnyụn̄ ẹka iso ẹnyene eti itie ebuana ye spirit mme ete ete. Ẹsikụt mme edinam emi akpan akpan ke mme itie ubụkowo ye ke mme ido ubụkowo, utọ nte ukpeme okpo ye uyarade ikpo. Ẹwụt edikpono mme ete ete ke mme usụn̄ efen n̄ko. Ke uwụtn̄kpọ, mbemiso ndusụk owo ẹn̄wọn̄de n̄kpọsọn̄ mmịn, mmọ ẹsiduọk ndusụk ke isọn̄ ẹnọ mme ete ete. N̄ko, ke ẹma ẹketem udia ẹma, ẹsiwak ndisụhọ udia ke eso man edieke mme ete ete ẹdide, mmọ ẹkpenyene se ẹdiade.

4. Nso ke ediwak owo ẹnịm ke akpanikọ ẹban̄a ukpọn̄?

⁴ Mbon en̄wen ẹnịm ẹte ke mme odu uwem ẹnyene ukpọn̄ oro mîkemeke ndikpa oro ẹsibọhọde ke ikpọkidem ama akakpa. Edieke owo odude eti uwem, ẹdọhọ ke ukpọn̄ esie aka heaven, m̀mê paradise, edi edieke owo odude idiọk uwem, ẹdọhọ ke ẹbiom ukpọn̄ oro ikpe ẹnọ aka hell. Mme owo ẹsiwak ndibuak ekikere emi ye mme edinịm ke akpanikọ obio. Ke uwụtn̄kpọ, mme etop n̄kpa n̄wedmbụk n̄kpọntịbe oro ẹsitọtde mme edinam ubụkowo ke ufọkabasi ẹsidọhọ n̄ko ke ndusụk ini ẹte ke owo oro “ebe aka ererimbot efen” m̀mê “aka ebịne mme ete ete.” Mme edinịm ke akpanikọ emi ẹkọn̄ọ ke ekikere oro nte ke ukpọn̄, m̀mê spirit, esibọhọ odu uwem ke ikpọkidem ama akakpa. Nso ke Bible etịn̄ aban̄a emi?

5, 6. Nte Bible ọdọhọde, nso idi ukpọn̄?

⁵ Bible owụt nte ke ukpọn̄ idịghe n̄kpọ emi odude ke esịt idem owo; ukpọn̄ edi owo oro ke idemesie. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini Abasi okobotde Adam, enye ama “akabade edi ukpọn̄ eke odude uwem.” (Genesis 2:7) Owo ikọnọhọ-nọ Adam ukpọn̄; enye ekededi ukpọn̄, ọyọhọ owo.

⁶ Mmọdo, nnyịn ikot ite ke ẹmaman ukpọn̄.  (Genesis 46:18) Mmọ ẹkeme ndidia mîdịghe ẹtre ndidia udia. (Leviticus 7:20; Psalm 35:13) Mmọ ẹtua eyet ẹnyụn̄ ẹkpa mba. (Jeremiah 13:17; Jonah 2:7) Ẹkeme ndimụm ke n̄kanubọk, ẹbịne, ẹnyụn̄ ẹkọbi ukpọn̄ ke n̄kpọkọbi. (Deuteronomy 24:7; Psalm 7:5; 105:18) Ndusụk Bible ẹkabade ikọ akpa usem oro ẹkedade ẹwet Bible nte “ukpọn̄” ke mme ufan̄ikọ oro, ke adan̄aemi mbon en̄wen ẹdade mme ikọ oro “odu-uwem n̄kpọ,” “edibotn̄kpọ,” m̀mê “owo.” Kpukpru ẹwọrọ ukem n̄kpọ.

7. Mme ufan̄ikọ Bible ewe ẹwụt ke ukpọn̄ ekeme ndikpa?

⁷ Sia ukpọn̄ edide owo, ke ini owo akpade, ukpọn̄ akpa. Ezekiel 18:4 ọdọhọ ete: “Ukpọn̄ eke anamde idiọk ayakpa n̄kpa.” N̄ko, Utom 3:23 ọdọhọ ete: “Ama ekem ẹyesịbe kpukpru owo [m̀mê “ukpọn̄,” NW] eke mîdikopke uyo prophet oro ẹfep ke otu mbio-obio.” Ntre ukpọn̄ idịghe n̄kpọ oro ọbọhọde odu uwem ke ikpọkidem ama akakpa.

8. Nso idi spirit oro odude owo ke idem?

⁸ Spirit idịghe ukem n̄kpọ ye ukpọn̄. Spirit edi odudu uwem oro anamde mme owo ẹnam n̄kpọ. Spirit etie nte odudu ikan̄ ilektrik. Odudu ikan̄ ilektrik ekeme ndinam n̄kpọ ufụn̄idem m̀mê ekebe ubịtn̄kpọ anam utom, edi enye ke idemesie ikemeke ndinam ofụm ofụme m̀mê ndinam mme n̄kpọ ẹbịt. Ke ukem usụn̄ oro, spirit nnyịn anam nnyịn ikụt, ikop, inyụn̄ ikere n̄kpọ. Edi spirit ke idemesie ikemeke ndinam mme n̄kpọ oro ndomokiet ke enyịn, utọn̄, m̀mê mfre mîdụhe. Ntak edi oro Bible etịn̄de aban̄a owo ete: “Ibifịk [“spirit,” NW] ọwọrọ enye ke idem, enye afiak ke ntan esie; ke kpasụk usen oro mme uduak esie ẹtak.”—Psalm 146:4.

9. Nso ke ukpọn̄ ye spirit mînamke?

⁹ Ke ntre, nte ekemde ye Bible, ukpọn̄ m̀mê spirit ikpọn̄ke obụkidem man aka iso odu uwem ke obio mme spirit ke owo ama akakpa.

10. Nso ke Bible etịn̄ aban̄a idaha mme akpan̄kpa?

¹⁰ Nso ndien idi idaha mme akpan̄kpa? Sia Jehovah edide enye emi okobotde owo, enye n̄ko ọfiọk se isitịbede inọ nnyịn ke ini nnyịn ikpade. Ikọ esie ekpep ete ke mme akpan̄kpa inyeneke uwem, ikemeke ndikop, ndikụt, nditịn̄, m̀mê ndikere n̄kpọ ekededi. Bible ọdọhọ ete:

• “Mme akpa-n̄kpa . . . ifiọkke baba n̄kpọ kiet.”—Ecclesiastes 9:5.

• “Ima mmọ, ye usua mmọ, ye ufụp mmọ ẹmetak ẹma.”—Ecclesiastes 9:6.

• “Koro baba edinam, baba uduak, baba ifiọk, baba mbufiọk mîdụhe ke [udi] emi afo akade do.”—Ecclesiastes 9:10.

11. Ke Adam ama akanam idiọkn̄kpọ, nso ke Jehovah ọkọdọhọ enye?

¹¹ Kere ban̄a se Bible etịn̄de aban̄a akpa ete nnyịn, Adam. Jehovah okobot Adam “ke ntanisọn̄.” (Genesis 2:7) Edieke Adam ekpekenịmde ibet Jehovah, enye okpokodụn̄ ke nsinsi ke inemesịt ke isọn̄. Nte ededi, Adam ikenịmke ibet Jehovah, ndien ufen ekedi n̄kpa. M̀mọ̀n̄ ke Adam akaka ke ama akakpa? Abasi ama ọdọhọ enye ete: “Afo . . . edifiak ke isọn̄ emi ẹsiode fi ke esịt: koro afo edide ntan, oyonyụn̄ afiak ke ntan.”—Genesis 3:19.

12. Nso iketịbe inọ Adam ke enye ama akakpa?

¹² M̀mọ̀n̄ ke Adam okodu mbemiso Jehovah akadade ntan obot enye? Enye ikodụhe ke ebiet ndomokiet. Enye ikodụhe uwem. Ntre ke ini Jehovah ọkọdọhọde ete ke Adam “edifiak ke isọn̄,” ikọ Esie ọkọwọrọ ke Adam ayafiak anana uwem, nte ntan. Adam ikodụhe uwem ke obio mme spirit. Enye ‘ikebehe’ idụk ikpehe uwem eke spirit mme ete ete. Enye ikakaha heaven m̀mê hell. Enye ama afiak aka idaha unana uwem; enye ama etre ndidu uwem.

13. Ke n̄kpa, nso itịbe inọ mme owo ye mme unam?

¹³ Nte ukem n̄kpọ oro esitịbe ọnọ ubonowo ke ofụri ofụri? Ih, esitịbe. Bible anam an̄wan̄a ete: “Kpukpru [mme owo ye mme unam] ẹka ọtọkiet: kpukpru ẹto ke ntan: kpukpru ẹyenyụn̄ ẹfiak ke ntan.”—Ecclesiastes 3:19, 20.

14. Nso idotenyịn idu inọ mme akpan̄kpa?

¹⁴ Bible ọn̄wọn̄ọ ete ke Abasi ayanam mme akpan̄kpa ẹset ẹdidu uwem ke paradise  isọn̄. (John 5:28, 29; Utom 24:15) Edi ini oro osụk odu ke iso. Idahaemi, mmọ ke ẹde ke n̄kpa. (John 11:11-14) Nnyịn ikpenyeneke ndikop ndịk mban̄a mmọ m̀mê ndituak ibuot nnọ mmọ, sia mmọ mîkemeke ndin̄wam m̀mê ndinọ nnyịn unan.

15, 16. Didie ke Satan odomo ndinam mme owo ẹnịm ke akpanikọ nte ke mme akpan̄kpa inen̄ekede ikpa?

¹⁵ Ekikere nte ke nnyịn isinen̄ekede ikpa edi nsu oro Satan kpa Devil asuande. Man ẹnam mme owo ẹnịm nsu emi ke akpanikọ, enye ye mme demon esie ẹdomo ndinam mme owo ẹkere ke spirit mme akpan̄kpa ẹda udọn̄ọ ye mme mfịna eken ẹdi. Edi akpanikọ nte ke mme demon ke idemmọ ẹsida ndusụk afanikọn̄ ẹdi. Edi akpanikọ n̄ko nte ke ndusụk mfịna itoho odudu eke akande ukeme owo. Nte ededi, idịghe akpanikọ nte ke afanikọn̄ ekeme ndito mbon emi ẹdede ke n̄kpa nsịm nnyịn.

¹⁶ Usụn̄ efen odu oro mme demon ẹdomode ndinam mme owo ẹkere ke se Bible etịn̄de aban̄a mme akpan̄kpa akwan̄a. Mmọ ẹbian̄a mme owo ndikere nte ke mmimọ imokụt m̀mê imetịn̄ ikọ ye mme akpan̄kpa. Mme demon ẹnam emi ebe ke n̄kukụt, mme ndap, mme enyene-nsan̄a ekpo, m̀mê mme usụn̄ efen. Nte ededi, mme owo ẹsisobo ye mme demon emi ẹsinamde nte ke idi mme owo oro ẹma ẹkekpan̄a, edi idịghe ye mme akpan̄kpa. Ntak edi oro Jehovah enen̄erede obiom mme enyene-nsan̄a ekpo ye mme obụp ekpo ikpe.—Deuteronomy 18:10-12; Zechariah 10:2.