1. Nte Ikọ Abasi ọdọhọde, ewe orụk ido ukpono iba ẹdu?

JESUS ọkọdọhọ ete: “Ẹbe ke mfafaha inua-otop ẹdụk: koro inua-otop emi adade owo aka nsobo atara, ọkpọusụn̄ onyụn̄ an̄wan̄a; mme andidụk ke esịt ẹnyụn̄ ẹwak. Koro inua-otop emi adade owo esịm uwem afafaha, usụn̄ onyụn̄ esịre; ndien mme andikụt enye iwakke.” (Matthew 7:13, 14) Nte Ikọ Abasi ọdọhọde, orụk ido ukpono iba kpọt ẹdu: kiet akpanikọ, kiet nsu; kiet enen, kiet akwan̄a; kiet ada esịm uwem, kiet ada esịm nsobo.

2. Didie ke N̄wed Abasi owụt ke idịghe kpukpru ido ukpono ẹnem Abasi esịt?

² Ndusụk owo ẹkere ke kpukpru ido ukpono ẹnem Abasi esịt. Mme ufan̄ikọ Bible oro ẹtienede mi ẹwụt ke emi idịghe akpanikọ:

• “Nditọ Israel ẹtọn̄ọ ntak ẹnam idiọk ke iso Jehovah, ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ Baalim ye eke Ashtaroth, ye eke ndem Syria, ye eke ndem Zidon, ye eke ndem Moab, ye eke ndem nditọ Ammon, ye eke ndem mme Philistine; mmọ ẹnyụn̄ ẹkpọn̄ Jehovah, inyụn̄ inamke n̄kpọ esie. Ndien Jehovah ayat esịt ye Israel.” (Judges 10:6, 7) Edieke nnyịn ituakde ibuot inọ ndisọi n̄kpọ m̀mê abasi efen ekededi utu ke ata Abasi, nnyịn idinyeneke unyịme Jehovah.

• “Mbio emi ẹkpono Mi [Abasi] ke n̄kpọk-inua mmọ, edi esịt mmọ ada nsan-nsan ye Ami; edi mmọ ẹkpono Mi ikpîkpu, sia ẹkpepde item owo ke ukpep-n̄kpọ mmọ.” (Mark 7:6, 7) Edieke mme owo oro ẹdọhọde nte ituakde ibuot inọ Abasi ẹkpepde mme ekikere idemmọ utu ke se Bible ekpepde, utuakibuot mmọ edi ikpîkpu. Abasi inyịmeke utọ utuakibuot oro.

• “Abasi edi spirit: ndien mme andituak ibuot nnọ Enye ẹnyene ndituak ibuot ke spirit ye ke akpanikọ.” (John 4:24) Ana utuakibuot nnyịn odu ke n̄kemuyo ye akpanikọ Ikọ Abasi.

3. Nso idi usụn̄ kiet ndidiọn̄ọ ido ukpono akpanikọ ye nsunsu ido ukpono?

³ Didie ke nnyịn ikeme ndifiọk m̀mê ido ukpono enem Abasi esịt m̀mê inemke? Jesus ọkọdọhọ ete: “Kpukpru eti eto ẹn̄wụm eti mfri; edi mbiara eto on̄wụm idiọk mfri . . . Ntre ke mbufo ẹdida mfri mmọ ẹfiọk mmọ.” Ke ikọ efen, edieke ido ukpono edide eke Abasi, enye edin̄wụm nti mfri, edi edieke ido ukpono edide eke Satan, enye edin̄wụm idiọk mfri.—Matthew 7:15-20.

4. Nso edu ke mme andituak ibuot nnọ Jehovah ẹwụt?

⁴ Ido ukpono akpanikọ osion̄o mbon oro ẹnyenede ima ke otu idemmọ ẹnyụn̄ ẹmade mmọ en̄wen. Emi edi koro Jehovah ke idemesie edide ima ima Abasi. Jesus ọkọdọhọ ete: “Mbufo ẹma ẹma kiet eken, kpukpru owo ẹyeda oro ẹfiọk ẹte mbufo ẹdi mbet Mi.” Didie ke mme ido ukpono ẹsịm idaha ẹyomde mi kaban̄a utuakibuot akpanikọ?—John 13:35; Luke 10:27; 1 John 4:8.

5. Didie ke n̄wed ofụri orụk ifiọk kiet etịn̄ aban̄a unyam ifịn ke Africa?

⁵ Kere ban̄a unyam ifịn ke Africa. The New Encyclopædia Britannica ọdọhọ ete: “N̄kpọ nte mbon Africa 18,000,000 ke ẹkenyam nte ifịn ẹda ẹbe Sahara ye Indian Ocean mbon Islam ke ufọt isua 650 ye 1905. Ke udiana ubak ọyọhọ isua ikie 15 mbon Europe ẹma ẹtọn̄ọ ndidep ifịn ke mbenesụk edem usoputịn Africa, ndien etisịm 1867 ẹkenyam n̄kpọ nte mbon Africa 7,000,000 esịm 10,000,000 nte ifịn ẹnọ ẹka Edem Usoputịn.”

6. Didie ke ido ukpono akabuana ke unyam ifịn?

 ⁶ Nso ikedi idaha ido ukpono ke ini ndutịme emi ke Africa, ke ini ẹkedian̄arede iren, iban, ye nditọwọn̄ ẹkpọn̄ ufọk ye ubon mmọ, ẹdọn̄de mmọ ebuka, ẹdade ufiop ukwak ẹnịm mmọ idiọn̄ọ, ndien ẹdepde ẹnyụn̄ ẹnyamde mmọ nte enan̄? Bethwell Ogot ewet ke Daily Nation eke Nairobi, Kenya, ete: “Ido Ukpono Christ ye Islam ẹsisọn̄ọ ẹkpep ubonowo ndidiana kiet, ndien kpa ye oro mmọ mbiba ẹma ẹsiak mme n̄ka oro ẹkesinyenede mme ifịn emi ọkọyọhọde ye asari eke orụk. . . . Nnyịn ikpenyene ndinyịme ubiomikpe oro mbon Muslim ye mme Christian ẹnyenede, ke ufọt Edem Usiahautịn ye Ufọt Ufọt Edem Usoputịn, ye ekịm eke ido uwem oro akadade esịm anana-mbiet ndutụhọ oro mbon Africa ẹkesobode ke ediwak isua ikie.”

7. Nso udeme ke mme adaiso ido ukpono ẹnyene ke ekọn̄?

⁷ Nsunsu ido ukpono omowụt idiọk mfri esie ke mme usụn̄ efen. Ke uwụtn̄kpọ, okposụkedi Bible ọdọhọde “ma mbọhọidụn̄ fo,” mme adaiso ido ukpono ke ofụri ererimbot ke ifiopesịt ẹmenọ ibetedem ẹnyụn̄ ẹsịn udọn̄ ẹnọ ekọn̄.—Matthew 22:39.

8. (a) Didie ke mme adaiso ido ukpono ẹkesịn udọn̄ ẹnọ uwotowo ke mme en̄wan mbon Africa? (b) Nso ke pastọ kiet eketịn̄ aban̄a mme adaiso ido ukpono ke ini ekọn̄ mbio obio ke Nigeria?

⁸ Ẹtịm ẹdiọn̄ọ nte ke 1994, ndusụk mbon n̄ka nun ye mme oku ẹma ẹtiene ẹbuana ke uwotowo ke Rwanda. Ido ukpono emenyene akpan udeme ke mme en̄wan mbon Africa eken n̄ko. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini ekọn̄ uduọkiyịp mbio obio ke Nigeria, ido ukpono ke edem mbiba ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ mme owo ndin̄wana ekọn̄. Nte ekọn̄ oro akakade iso, pastọ kiet ama ọdọhọ ete ke mme adaiso ufọkabasi ẹma “ẹkpọnọrede utom oro Abasi  ọkọnọde mmọ ẹnịm n̄kan̄ kiet.” Enye ama ọdọhọ n̄ko ete: “Nnyịn oro ikotde idem nnyịn mme asan̄autom Abasi imakabade idi mme asan̄autom Satan.”

9. Nso ke Bible etịn̄ aban̄a mme asan̄autom Satan?

⁹ Bible etịn̄ ukem n̄kpọ oro: “Satan ke idem esie ke oforo angel un̄wana. Ntre ke idịghe utịbe-n̄kpọ edieke mme asan̄a-utom esie ẹforode mme asan̄a-utom edinen ido.” (2 Corinth 11:14, 15) Ukem nte ediwak ndiọi owo ẹnamde nte idi nti owo, Satan ada mme asan̄autom oro ẹnamde nte idi ndinen edi oro utom mmọ ẹdiọkde, mmọ ẹnyụn̄ ẹn̄wụmde idiọk mfri, ndibian̄a mme owo.

10. Ke nso usụn̄ ke mme adaiso ido ukpono ẹkan̄ Abasi?

¹⁰ Ke ofụri ererimbot, mme adaiso ido ukpono ẹmekwọrọ ima, emem, ye eti ido, edi mmọ ẹnyene usua, ẹn̄wana ekọn̄, ẹnyụn̄ ẹnana uten̄e Abasi. Bible etịm etịn̄ aban̄a mmọ. Enye ọdọhọ ete: “Mmọ ẹdọhọ ẹte, mme imọ ifiọk Abasi; edi mmọ ẹkan̄ Enye ke ido mmọ.”—Titus 1:16.

11. Didie ke Bible etịn̄ aban̄a nsunsu ido ukpono?

¹¹ Nnyịn imekeme ndikụt se Jehovah ekerede aban̄a nsunsu ido ukpono ebe ke ndikot n̄wed Ediyarade eke Bible. Do, ẹtịn̄ ẹban̄a nsunsu ido ukpono nte ndamban̄a an̄wan, “Akwa Babylon.” (Ediyarade 17:5) Tịm fiọk nte Abasi etịn̄de aban̄a enye:

• “Akamba akpara . . . emi ndidem isọn̄ ẹkenamde use ye enye.” (Ediyarade 17:1, 2) Utu ke ndinam akpanikọ nnọ Abasi, nsunsu ido ukpono emesịn idem ke mbre ukara, ediwak ini etemede ukara se akpanamde.

• “Ke obio emi ẹma ẹkụt iyịp mme prophet ye nti ikọt Abasi, ye iyịp kpukpru mmọ emi owo ẹkewotde ke isọn̄.” (Ediyarade 18:24) Nsunsu ido ukpono ọmọkọbọ onyụn̄ owot mme anam-akpanikọ asan̄autom Abasi onyụn̄ edi ntak n̄kpan̄a ediwak miliọn owo ke ekọn̄.

• ‘Enye atan̄ idem onyụn̄ odu uwem edinem edinem.’ (Ediyarade 18:7) Nsunsu ido ukpono enyene akpakịp inyene, emi mme adaiso esie ẹdade ẹdu ọkpọmiọk uwem.

• ‘Enye ama onyụn̄ ada ido idiọn̄ esie abian̄a kpukpru mme idụt.’ (Ediyarade 18:23) Ebede ke nsunsu ukpepn̄kpọ esie oro nte ke ukpọn̄ isikpaha, nsunsu ido ukpono emeberede usụn̄ ọnọ kpukpru orụk ubụpekpo ye ubre-idiọn̄, omonyụn̄ esịn udọn̄ ọnọ ndịk mme akpan̄kpa ye utuakibuot nnọ mme ete ete.

12. Nso ntọt ke Bible ọnọ aban̄a nsunsu ido ukpono?

¹² Ke ọsọn̄ọde ọtọt mme owo ete ẹdian̄ade idem ẹkpọn̄ nsunsu ido ukpono, Bible ọdọhọ ete: “Mbufo ikọt Mi, ẹwọn̄ọ ke esịt, mbak mbufo ẹdibuana ke idiọk-n̄kpọ esie, ẹdinyụn̄ ẹtiene ẹbọ mme ufen esie.”—Ediyarade 18:4, 5.

13. Nso iditịbe inọ nsunsu ido ukpono ye mbon oro ẹbuanade ke enye?

¹³ Ke n̄kpet n̄kpet ini iso, ẹyesobo Akwa Babylon, ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono, ẹfep ofụri ofụri. Bible ọdọhọ ete: “Ke usen kiet ke mme ufen ẹdibuat enye, n̄kpan̄a ye ntuan̄a ye akan̄; ẹyenyụn̄ ẹfọp enye ke ikan̄; koro Ọbọn̄ Abasi, emi ekpede ikpe ye enye, edide Ọkpọsọn̄.” (Ediyarade 18:8) Man ifep nditiene mbọ mme ufen esie, ana nnyịn isịbe kpukpru ebuana ye nsunsu ido ukpono, ikûnyene n̄kpọ ndomokiet ndinam ye mme edinam, usọrọ, ye mme edinịm ke akpanikọ oro mînemke Abasi esịt. Oyom inam emi usọp usọp. Uwem nnyịn odu ke itiendịk!—2 Corinth 6:14-18.