1. Nso idi ndusụk ido ukpono oro ẹdude ke Africa?

EKPERE ndidi kpukpru owo ke Africa ẹnyịme ẹte ke edi akpan n̄kpọ ndituak ibuot nnọ Abasi. Edi, owo idụhe ke n̄kemuyo iban̄a nte ẹkpetuakde ibuot ẹnọ enye. Ndusụk owo ẹtuak ibuot ke itie utuakibuot mbon Muslim, ndien ndusụk owo ẹka itieuwa mbio obio. Edi mbon efen ẹka ufọkabasi. Edi ayakwan̄a ndikere nte ke ido ukpono ita kpọt ẹdu ke Africa. Ke otu mbon Muslim, nsio nsio ibet ye mme edinịm ke akpanikọ ẹdu. Ido ukpono obio okpụhọde akamba akamba to ke ebiet kiet sịm eken. Ke otu mme ufọkabasi oro ẹdọhọde ke idi eke Christian, ata akamba ubahade akam odu. Ke ẹsiode mbon emi ẹtịmde ẹdiọn̄ọ ẹfep, ediwak tọsịn ufọkabasi emi ẹdade ke idem ẹdu ke ofụri Africa.

2. (a) Nso isiwak ndibiere ido ukpono owo? (b) Nso mîwụtke nte ke Abasi enyịme ido ukpono nnyịn?

² Ntak emi mme owo ẹtuakde ibuot nte mmọ ẹnamde? Ata ediwak owo ẹnyịme ido ukpono mme ete ye eka mmọ. Mme n̄kpọntịbe eset n̄ko ẹnyene odudu ke ido ukpono mme owo mfịn. N̄wed oro The Africans—A Triple Heritage ọdọhọ ete: “Islam atara asuana ke edem edere Sahara ebe ke ndikan mme obio, . . . Ido Ukpono Christ atara asuana ke edem usụk Sahara ke ukem usụn̄ oro.  Edieke Ido ukpono Islam ke edem edere Sahara atarade asuana ebe ke ndikama ofụt, Ido Ukpono Christ ke edem usụk Sahara atara asuana ebe ke ndikama ikan̄.” Kpa ye oro, ata ediwak ke otu nnyịn imenịm ite ke ido ukpono nnyịn enem Abasi esịt. Edi, ido ukpono inenke n̄kukụre sia ete ye eka nnyịn ẹkebuanade ke enye m̀mê koro ndusụk ukara esenidụt ẹkenyịkde mme ete ete nnyịn ẹsịn ke enye.

3-5. Nso uwụtn̄kpọ an̄wam nnyịn ndikụt nte ke idịghe kpukpru ido ukpono ẹkpep akpanikọ?

³ Ke adan̄aemi kpukpru ido ukpono ẹdọhọde nte inọde ndausụn̄ oro ẹkemede ndiberi edem kaban̄a edinam n̄kpọ Abasi, mme ekikere mmọ ẹkpụhọde. Mmọ ẹkpep ediwak nsio nsio n̄kpọ ẹban̄a owo emi Abasi edide ye se enye oyomde oto nnyịn. Kere ban̄a emi: Yak idọhọ ke emenyene utom ke akamba usiakifia. Ke akpa usen utom, afo ọfiọk ete ke eteutom odu ke nduọkodudu. Ntre afo obụp mbonutom ita se afo akpanamde. Akpa owoutom ọdọhọ ke eteutom oyom fi ọkpọri isọn̄. Ọyọhọ owoutom iba ete ke afo ekpenyene ndiyet ndom ke ufọk. Ọyọhọ owoutom ita ọdọhọ fi edeme mme leta.

⁴ Ekem, afo obụp mbonutom oro aban̄a nte eteutom etiede. Akpa owo ete ke eteutom emi edi anyan, ekpri akparawa emi ọsọn̄de ido. Ọyọhọ owo iba ete ke enye edi ibio ibio, akwa owo emi ọfọnde ido. Ọyọhọ owo ita ọdọhọ fi ete ke eteutom idịghe eren—ke edi n̄wan. Eyedi afo eyebiere ete ke idịghe mbonutom mbita oro ẹtịn̄ akpanikọ. Edieke oyomde ndika iso nnam obufa utom fo, ekeme ndidi afo ayanam ndusụk ndụn̄ọde ndifiọk orụk owo oro eteutom fo enen̄erede edi ye se enye oyomde afo anam.

⁵ Ukem oro ke edi ye ido ukpono. Sia ediwak ekikere ẹdude ẹban̄a owo emi Abasi edide ye se enye oyomde oto nnyịn, oyom nnyịn ikụt ite ke usụn̄ utuakibuot nnyịn odu ke n̄kemuyo ye akpanikọ. Edi, didie ke nnyịn ikeme ndikpep akpanikọ aban̄ade Abasi?