Μελέτες για τη Θεόπνευστη Γραφή και το Ιστορικό Της

Μελέτη Αριθμός 3—Τοποθέτηση Γεγονότων στο Ρεύμα του Χρόνου

Ο υπολογισμός του χρόνου στους Βιβλικούς καιρούς και μια εξέταση της χρονολόγησης σημαντικών γεγονότων των Εβραϊκών και των Ελληνικών Γραφών.

1. (α) Τι δείχνει ότι ο Ιεχωβά είναι ακριβής χρονομέτρης; (β) Ποια πρόοδος έχει γίνει στην κατανόηση της Βιβλικής χρονολόγησης;

 ΟΤΑΝ κάποιος άγγελος του Ιεχωβά έδινε στον Δανιήλ το όραμα με ‘το βασιλιά του βορρά’ και ‘το βασιλιά του νότου’, χρησιμοποίησε πολλές φορές την έκφραση «εν τω ωρισμένω καιρώ». (Δαν. 11:6, 27, 29, 35) Υπάρχουν κι άλλα πολλά εδάφια που δείχνουν ότι ο Ιεχωβά είναι ένας ακριβής χρονομέτρης, ο οποίος επιτελεί τους σκοπούς του ακριβώς στην ώρα τους. (Λουκ. 21:24· 1 Θεσ. 5:1, 2) Μέσα στο Λόγο του, την Αγία Γραφή, έχει δώσει ορισμένους «δείκτες» που μας βοηθούν να εντοπίσουμε πού βρίσκονται τα σπουδαία γεγονότα στο ρεύμα του χρόνου. Έχει γίνει μεγάλη πρόοδος στην κατανόηση της Βιβλικής χρονολόγησης. Έρευνες από αρχαιολόγους και άλλους ερευνητές συνεχίζουν να ρίχνουν φως σε διάφορα προβλήματα, δίνοντάς μας έτσι τη δυνατότητα να καθορίσουμε πότε έγιναν ορισμένα βαρυσήμαντα γεγονότα του Βιβλικού υπομνήματος.—Παρ. 4:18.

2. Δώστε ένα παράδειγμα υπολογισμού με τακτικά αριθμητικά.

² Τακτικά και Απόλυτα Αριθμητικά. Στην προηγούμενη μελέτη (παράγραφοι 24 και 25), μάθαμε ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ των τακτικών και των απόλυτων αριθμητικών. Αυτό πρέπει να το θυμόμαστε όταν υπολογίζουμε σύμφωνα με τις σύγχρονες μεθόδους χρονολόγησης πόσο διήρκεσαν διάφορες Βιβλικές περίοδοι. Για παράδειγμα, όταν γίνεται μνεία ‘του τριακοστού εβδόμου έτους της μετοικεσίας του Ιωακείμ, του βασιλιά του Ιούδα’, ο όρος «τριακοστό έβδομο» είναι τακτικό αριθμητικό. Αντιπροσωπεύει 36 ακέραια έτη συν μερικές μέρες, εβδομάδες ή μήνες (δηλαδή, τη χρονική περίοδο που είχε περάσει από το τέλος του 36ου έτους).—Ιερ. 52:31.

3. (α) Ποια κρατικά αρχεία βοηθούν στον προσδιορισμό Βιβλικών ημερομηνιών; (β) Τι ήταν το έτος βασιλείας, και τι το έτος ενθρόνισης;

³ Έτη Βασιλείας και Ενθρόνισης. Η Αγία Γραφή αναφέρεται σε κρατικά αρχεία των κυβερνήσεων του Ιούδα και του Ισραήλ, καθώς και σε κρατικές υποθέσεις της Βαβυλώνας και της Περσίας. Και στα 4 αυτά βασίλεια η κρατική χρονολόγηση γινόταν επακριβώς με βάση την ηγεμονία κάθε βασιλιά, και το ίδιο σύστημα υπολογισμού μεταφέρθηκε και στην Αγία Γραφή. Πολύ συχνά η Αγία Γραφή αναφέρει το όνομα του εγγράφου από το οποίο παραθέτει, όπως, για παράδειγμα, ‘το βιβλίο των πράξεων του Σολομώντα’. (1 Βασ. 11:41) Η περίοδος ηγεμονίας κάποιου βασιλιά κάλυπτε μέρος του έτους ενθρόνισής του και έναν ακέραιο αριθμό ετών βασιλείας. Τα έτη βασιλείας ήταν τα επίσημα έτη της διακυβέρνησης του εκάστοτε βασιλιά, και γενικά υπολογίζονταν από Νισάν σε Νισάν, δηλαδή από άνοιξη σε άνοιξη. Όταν ένας βασιλιάς διαδεχόταν κάποιον άλλον στο θρόνο, οι μήνες που μεσολαβούσαν ως τον επόμενο ανοιξιάτικο μήνα Νισάν αναφέρονταν ως το έτος ενθρόνισής του, στη διάρκεια του οποίου ολοκλήρωνε τα έτη βασιλείας του προκατόχου του. Αλλά, θεωρούνταν ότι τα δικά του επίσημα έτη βασιλείας άρχιζαν την 1η του επόμενου Νισάν.

4. Δείξτε πώς μπορούμε να προσδιορίσουμε Βιβλικές χρονολογίες βασιζόμενοι στα έτη βασιλείας.

⁴ Παραδείγματος χάρη, φαίνεται ότι ο Σολομών άρχισε να βασιλεύει κάποια στιγμή πριν από το μήνα Νισάν του 1037 Π.Κ.Χ., ενώ ο Δαβίδ ζούσε ακόμη. Λίγο αργότερα ο Δαβίδ πέθανε. (1 Βασ. 1:39, 40· 2:10) Όμως, το τελευταίο έτος βασιλείας του Δαβίδ συνεχίστηκε ως την άνοιξη του 1037 Π.Κ.Χ., και υπολογιζόταν ως μέρος της 40ετούς διακυβέρνησής του. Το τμήμα του έτους από την αρχή της ηγεμονίας του Σολομώντα ως την άνοιξη του 1037 Π.Κ.Χ. αναφέρεται ως το έτος ενθρόνισης του Σολομώντα, και δεν μπορούσε να υπολογιστεί ως έτος βασιλείας του, επειδή αυτός ολοκλήρωνε ακόμη τα έτη βασιλείας του πατέρα του. Επομένως, το πρώτο πλήρες έτος βασιλείας του Σολομώντα άρχισε τον Νισάν του 1037 Π.Κ.Χ. (1 Βασ. 2:12) Τελικά, αναφέρεται ότι ο Σολομών κυβέρνησε επί 40 πλήρη έτη βασιλείας. (1 Βασ. 11:42) Αν ξεχωρίζουμε έτσι τα έτη  βασιλείας από τα έτη ενθρόνισης, μπορούμε να προσδιορίσουμε επακριβώς τις Βιβλικές χρονολογίες. *

ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΩΣ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΔΑΜ

5. Πώς προσδιορίζεται η ημερομηνία της αποκατάστασης της λατρείας του Ιεχωβά στην Ιερουσαλήμ;

⁵ Έναρξη από τη Βασική Χρονολογία. Η βασική χρονολογία που θα χρησιμοποιήσουμε για να φτάσουμε πίσω στη δημιουργία του Αδάμ είναι η ανατροπή της βαβυλωνιακής δυναστείας από τον Κύρο το 539 Π.Κ.Χ. * Ο Κύρος εξέδωσε το διάταγμά του για την απελευθέρωση των Ιουδαίων στη διάρκεια του πρώτου του έτους, πριν από την άνοιξη του 537 Π.Κ.Χ. Το εδάφιο Έσδρας 3:1 αναφέρει ότι οι γιοι Ισραήλ είχαν επιστρέψει στην Ιερουσαλήμ τον 7ο μήνα, τον Τισρί, που αντιστοιχεί με μέρος του Σεπτεμβρίου και μέρος του Οκτωβρίου. Συνεπώς, το φθινόπωρο του 537 Π.Κ.Χ. θεωρείται η ημερομηνία της αποκατάστασης της λατρείας του Ιεχωβά στην Ιερουσαλήμ.

6. (α) Ποια προειπωμένη περίοδος έληξε το φθινόπωρο του 537 Π.Κ.Χ.; (β) Πότε πρέπει να είχε αρχίσει αυτή η περίοδος, και πώς το υποστηρίζουν αυτό τα γεγονότα;

⁶ Αυτή η αποκατάσταση της λατρείας του Ιεχωβά το φθινόπωρο του 537 Π.Κ.Χ. σημείωσε το τέλος μιας προφητικής περιόδου. Ποιας περιόδου; Της περιόδου των ‘εβδομήκοντα ετών’, στη διάρκεια των οποίων η Γη της Επαγγελίας έπρεπε να είναι «εις ερήμωσιν» και για τα οποία ο Ιεχωβά είχε πει επίσης: «Αφού πληρωθώσιν εβδομήκοντα έτη εν Βαβυλώνι, θέλω επισκεφθή υμάς και θέλω εκτελέσει προς υμάς τον λόγον μου τον αγαθόν, να επαναφέρω υμάς εις τον τόπον τούτον». (Ιερ. 25:11, 12· 29:10) Ο Δανιήλ, που γνώριζε καλά αυτή την προφητεία, ενήργησε με ανάλογο τρόπο, καθώς τα «εβδομήκοντα έτη» πλησίαζαν στο τέλος τους. (Δαν. 9:1-3) Τα «εβδομήκοντα έτη», που τέλειωσαν το φθινόπωρο του έτους 537 Π.Κ.Χ., πρέπει συνεπώς να είχαν αρχίσει το φθινόπωρο του 607 Π.Κ.Χ. Τα γεγονότα το πιστοποιούν αυτό. Το βιβλίο του Ιερεμία, στο 52ο κεφάλαιο, περιγράφει τα βαρυσήμαντα γεγονότα της πολιορκίας της Ιερουσαλήμ, την κατάληψή της από τους Βαβυλωνίους και την αιχμαλώτιση του Βασιλιά Σεδεκία το 607 Π.Κ.Χ. Κατόπιν, όπως δηλώνει το 12ο εδάφιο, ‘τον πέμπτο μήνα, τη δεκάτη του μήνα’, δηλαδή τη 10η Αβ (ο οποίος αντιστοιχεί με τμήμα του Ιουλίου και τμήμα του Αυγούστου), οι Βαβυλώνιοι έκαψαν το ναό και την πόλη. Αλλά, αυτό δεν αποτέλεσε την έναρξη των ‘εβδομήκοντα ετών’. Εξακολούθησε να υφίσταται μια υποτυπώδης ιουδαϊκή διακυβέρνηση στο πρόσωπο του Γεδαλία, τον οποίον ο βασιλιάς της Βαβυλώνας διόρισε κυβερνήτη των ιουδαϊκών οικισμών που είχαν απομείνει. ‘Τον έβδομο μήνα’, ο Γεδαλίας και μερικοί άλλοι δολοφονήθηκαν, και γι’ αυτό οι Ιουδαίοι που είχαν απομείνει, επειδή φοβούνταν, πήγαν στην Αίγυπτο. Από τότε λοιπόν, γύρω στην 1η Οκτωβρίου 607 Π.Κ.Χ., η χώρα έμεινε με πλήρη έννοια ‘ερημωμένη ώσπου να συμπληρωθούν εβδομήντα έτη’.—2 Βασ. 25:22-26· 2 Χρον. 36:20, 21.

7. (α) Πώς μπορούν να υπολογιστούν τα έτη ως τη διαίρεση του βασιλείου που έγινε μετά το θάνατο του Σολομώντα; (β) Ποια υποστήριξη παρέχει μια προφητεία του Ιεζεκιήλ;

⁷ Από το 607 Π.Κ.Χ. ως το 997 Π.Κ.Χ. Ο υπολογισμός της διάρκειας αυτής της περιόδου, από την πτώση της Ιερουσαλήμ ως τον καιρό της διαίρεσης του βασιλείου που έγινε μετά το θάνατο του Σολομώντα, παρουσιάζει πολλές δυσκολίες. Όμως, αν συγκρίνουμε τη διάρκεια της βασιλείας των βασιλιάδων του Ισραήλ και αυτών του Ιούδα, όπως αυτή αναγράφεται στα βιβλία Πρώτο και Δεύτερο Βασιλέων, βλέπουμε ότι η χρονική αυτή περίοδος καλύπτει 390 έτη. Ισχυρή απόδειξη για το ότι αυτός είναι ο σωστός αριθμός είναι η προφητεία των εδαφίων Ιεζεκιήλ 4:1-13. Η προφητεία αυτή δείχνει ότι αναφέρεται στον καιρό που η Ιερουσαλήμ θα πολιορκούνταν και οι κάτοικοί της θα αιχμαλωτίζονταν από τα έθνη, πράγμα που συνέβη το 607 Π.Κ.Χ. Έτσι, τα 40 έτη που αναφέρονται στην περίπτωση του Ιούδα τέλειωσαν με την ερήμωση της Ιερουσαλήμ. Τα 390 έτη που αναφέρονται στην περίπτωση του Ισραήλ δεν τέλειωσαν όταν καταστράφηκε η Σαμάρεια, επειδή αυτό είχε συμβεί πολύ προτού προφητεύσει ο Ιεζεκιήλ, και η προφητεία λέει καθαρά ότι αναφέρεται στην πολιορκία και την καταστροφή της Ιερουσαλήμ. Άρα, και ‘η ανομία του οίκου Ισραήλ’ έληξε το 607 Π.Κ.Χ. Υπολογίζοντας προς τα πίσω από τη χρονολογία αυτή, βλέπουμε ότι η περίοδος των 390 ετών άρχισε το 997 Π.Κ.Χ. Το έτος εκείνο ο Ιεροβοάμ, μετά το θάνατο του Σολομώντα, εγκατέλειψε τον οίκο του Δαβίδ και ‘απέσπασε τον Ισραήλ εξόπισθεν του Ιεχωβά, και έκαμεν αυτούς να αμαρτήσωσιν αμαρτίαν μεγάλην’.—2 Βασ. 17:21.

8. (α) Πώς υπολογίζονται τα έτη ως την Έξοδο; (β) Ποια αλλαγή επηρεάζει τη Βιβλική χρονολόγηση που σχετίζεται μ’ αυτή τη χρονική περίοδο;

⁸ Από το 997 Π.Κ.Χ. ως το 1513 Π.Κ.Χ. Εφόσον το τελευταίο από τα 40 πλήρη έτη βασιλείας του Σολομώντα τέλειωσε την άνοιξη του 997 Π.Κ.Χ., έπεται ότι το πρώτο έτος βασιλείας του πρέπει να είχε αρχίσει την άνοιξη του 1037 Π.Κ.Χ. (1 Βασ. 11:42) Το Βιβλικό υπόμνημα, στο εδάφιο 1 Βασιλέων 6:1, λέει ότι ο Σολομών άρχισε να οικοδομεί τον οίκο του Ιεχωβά στην Ιερουσαλήμ το 2ο μήνα του τέταρτου έτους βασιλείας του. Αυτό σημαίνει ότι είχαν περάσει 3 ακέραια έτη βασιλείας του και 1 ολόκληρος μήνας, πράγμα που τοποθετεί την έναρξη της οικοδόμησης του ναού Απρίλιο με Μάιο του 1034 Π.Κ.Χ. Όμως, το ίδιο εδάφιο μας λέει ότι αυτό ήταν, επίσης, ‘το τετρακοσιοστόν ογδοηκοστόν έτος από της εξόδου των υιών Ισραήλ εκ γης Αιγύπτου’. Και πάλι το αριθμητικό 480ό είναι τακτικό και αντιπροσωπεύει 479 ακέραια έτη. Οπότε, αν προστεθεί το 479 στο 1034 μας δίνει τη χρονολογία 1513 Π.Κ.Χ. ως το έτος που βγήκε ο Ισραήλ από την Αίγυπτο. Η παράγραφος 19 της Μελέτης 2 εξηγεί ότι, από το έτος 1513 Π.Κ.Χ. και μετά, ο Αβίβ (Νισάν) έπρεπε να υπολογίζεται ως ο «πρώτος των μηνών του ενιαυτού» για τον Ισραήλ (Έξοδ. 12:2) και ότι προηγουμένως ίσχυε το έτος που άρχιζε το φθινόπωρο με το μήνα Τισρί. Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Θρησκευτικής Γνώσης, των Σαφ-Χέρζογκ (The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge), 1957, Τόμος 12, σελίδα 474, κάνει το εξής σχόλιο: «Ο υπολογισμός των  ετών ηγεμονίας των βασιλιάδων βασίζεται στο έτος που άρχιζε την άνοιξη και είναι παράλληλος με τη βαβυλωνιακή μέθοδο, στην οποία επικρατούσε αυτή η συνήθεια». Όποτε κι αν άρχισε να εφαρμόζεται αυτή η αλλαγή—να αρχίζει το έτος την άνοιξη αντί για το φθινόπωρο—στις χρονικές περιόδους που αναφέρονται στην Αγία Γραφή, επέφερε απώλεια ή κέρδος 6 μηνών κάπου στον υπολογισμό του χρόνου.

9. (α) Πώς εξάγουμε από το υπόμνημα το πότε τέθηκε σε ισχύ η Αβραμιαία διαθήκη; (β) Πώς υπολογίζουμε τα πρώτα 215 έτη αυτής της περιόδου; (γ) Πόσων ετών ήταν ο Αβραάμ όταν διάβηκε τον Ευφράτη πηγαίνοντας στη Χαναάν;

⁹ Από το 1513 Π.Κ.Χ. ως το 1943 Π.Κ.Χ. Στα εδάφια Έξοδος 12:40, 41, ΜΝΚ, ο Μωυσής αναγράφει ότι ‘ο καιρός της κατοίκησης των γιων Ισραήλ, οι οποίοι είχαν κατοικήσει στην Αίγυπτο, ήταν τετρακόσια και τριάντα έτη’. Από την παραπάνω διατύπωση, γίνεται φανερό ότι δεν δαπανήθηκε όλος αυτός ο καιρός ‘της κατοίκησης’ στην Αίγυπτο. Αυτή η χρονική περίοδος αρχίζει όταν ο Αβραάμ διάβηκε τον Ευφράτη πηγαίνοντας στη Χαναάν, τότε που τέθηκε σε ισχύ η διαθήκη την οποία έκανε ο Ιεχωβά με τον Αβραάμ. Τα πρώτα 215 έτη αυτού του καιρού ‘της κατοίκησης’ δαπανήθηκαν στη Χαναάν, και κατόπιν άλλος τόσος χρόνος πέρασε στην Αίγυπτο, ώσπου ο Ισραήλ έγινε τελείως ανεξάρτητος από κάθε αιγυπτιακό έλεγχο και εξάρτηση το 1513 Π.Κ.Χ. * Η Μετάφραση Νέου Κόσμου, σε υποσημείωση του εδαφίου Έξοδος 12:40, δείχνει ότι η ελληνική Μετάφραση των Εβδομήκοντα, η οποία είναι βασισμένη σ’ ένα εβραϊκό κείμενο αρχαιότερο από το Μασοριτικό, προσθέτει, μετά τις λέξεις «εν γη Αιγύπτω», τις λέξεις «και εν γη Χαναάν». Το ίδιο κάνει και η Σαμαρειτική Πεντάτευχος. Το εδάφιο Γαλάτας 3:17, που αναφέρει κι αυτό τα 430 έτη, επιβεβαιώνει ότι η περίοδος αυτή άρχισε με την επικύρωση της Αβραμιαίας διαθήκης, τον καιρό που ο Αβραάμ διάβηκε τον Ευφράτη πηγαίνοντας στη Χαναάν. Άρα, αυτό συνέβη το 1943 Π.Κ.Χ. όταν ο Αβραάμ ήταν 75 ετών.—Γέν. 12:4.

10. Με ποιον άλλον τρόπο τεκμηριώνεται η χρονολόγηση της εποχής του Αβραάμ;

¹⁰ Ο παραπάνω υπολογισμός τεκμηριώνεται και μ’ έναν άλλον τρόπο: Στο εδάφιο Πράξεις 7:6 αναφέρεται ότι το σπέρμα του Αβραάμ ‘καταθλιβόταν’ επί 400 έτη. Εφόσον το 1513 Π.Κ.Χ. ο Ιεχωβά έκανε να πάψει η ‘κατάθλιψη’ που προξενούσε η Αίγυπτος, η αρχή της ‘κατάθλιψης’ πρέπει να ήταν το 1913 Π.Κ.Χ. Αυτό συνέβη 5 έτη μετά τη γέννηση του Ισαάκ και αντιστοιχεί με την περίπτωση που ο Ισμαήλ ‘περιγέλασε’ τον Ισαάκ όταν αυτός απογαλακτίστηκε.—Γέν. 15:13· 21:8, 9.

11. Πώς μας οδηγεί ως τη χρονολογία του Κατακλυσμού ο χρονολογικός πίνακας της Αγίας Γραφής;

¹¹ Από το 1943 Π.Κ.Χ. ως το 2370 Π.Κ.Χ. Είδαμε ότι ο Αβραάμ ήταν 75 ετών όταν μπήκε στη Χαναάν το 1943 Π.Κ.Χ. Τώρα μπορούμε να υπολογίσουμε το ρεύμα του χρόνου ακόμη πιο πίσω, ως τις μέρες του Νώε. Αυτό μπορούμε να το κάνουμε με τη βοήθεια των χρονικών περιόδων που μας δίνουν τα εδάφια Γένεσις 11:10–12:4. Ο υπολογισμός αυτός, που βγάζει συνολικά 427 έτη, γίνεται ως εξής:

 Από την έναρξη του Κατακλυσμού

ως τη γέννηση του Αρφαξάδ 2 έτη

 Κατόπιν, ως τη γέννηση του Σαλά 35 »

 Ως τη γέννηση του Έβερ 30 »

 Ως τη γέννηση του Φαλέγ 34 »

 Ως τη γέννηση του Ραγαύ 30 »

 Ως τη γέννηση του Σερούχ 32 »

 Ως τη γέννηση του Ναχώρ 30 »

 Ως τη γέννηση του Θάρα 29 »

 Ως το θάνατο του Θάρα όταν

ο Αβραάμ ήταν 75 ετών 205 »

 Σύνολο 427 έτη

 Αν προσθέσουμε 427 έτη στο 1943 Π.Κ.Χ. φτάνουμε στο 2370 Π.Κ.Χ. Έτσι, ο χρονολογικός πίνακας της Αγίας Γραφής δείχνει ότι ο Κατακλυσμός των ημερών του Νώε άρχισε το 2370 Π.Κ.Χ.

12. Πώς υπολογίζεται ο χρόνος ως τη δημιουργία του Αδάμ;

¹² Από το 2370 Π.Κ.Χ. ως το 4026 Π.Κ.Χ. Προχωρώντας ακόμη πιο πίσω στο ρεύμα του χρόνου, βρίσκουμε ότι η Αγία Γραφή καθορίζει χρονολογικά την περίοδο από τον Κατακλυσμό ως τη δημιουργία του Αδάμ. Αυτή προσδιορίζεται από τα εδάφια Γένεσις 5:3-29 και 7:6, 11. Το πώς υπολογίζεται αυτή η χρονική περίοδος εκτίθεται συνοπτικά παρακάτω:

 Από τη δημιουργία του Αδάμ ως

τη γέννηση του Σηθ 130 έτη

 Κατόπιν, ως τη γέννηση του Ενώς 105 »

 Ως τη γέννηση του Καϊνάν 90 »

 Ως τη γέννηση του Μααλαλεήλ 70 »

 Ως τη γέννηση του Ιάρεδ 65 »

 Ως τη γέννηση του Ενώχ 162 »

 Ως τη γέννηση του Μαθουσάλα 65 »

 Ως τη γέννηση του Λάμεχ 187 »

 Ως τη γέννηση του Νώε 182 »

 Ως τον Κατακλυσμό 600 »

 Σύνολο 1.656 έτη

 Αν προσθέσουμε 1.656 έτη στην προηγούμενη χρονολογία μας, δηλαδή στο 2370 Π.Κ.Χ., φτάνουμε στο 4026 Π.Κ.Χ. για τη δημιουργία του Αδάμ, ίσως κατά το φθινόπωρο, εφόσον το έτος άρχιζε το φθινόπωρο στα αρχαιότερα ημερολόγια.

13. (α) Πόση διάρκεια έχει, λοιπόν, η ιστορία του ανθρώπινου γένους πάνω στη γη; (β) Γιατί αυτή δεν αντιστοιχεί με τη διάρκεια της μέρας ανάπαυσης του Ιεχωβά;

¹³ Τι σημασία έχει αυτό σήμερα; Η πρώτη έκδοση αυτού του βιβλίου, που κυκλοφόρησε το 1963 στην αγγλική, δήλωνε: «Σημαίνει, λοιπόν, αυτό ότι με το έτος 1963 έχουμε προχωρήσει 5.988 έτη στην ‘ημέρα’ κατά την οποία ο Ιεχωβά ‘ανεπαύθη από πάντων των έργων αυτού’; (Γέν. 2:3) Όχι, διότι η δημιουργία του Αδάμ δεν αντιστοιχεί με την αρχή της ημέρας ανάπαυσης του Ιεχωβά. Μετά τη δημιουργία του Αδάμ, και ακόμη εντός της έκτης δημιουργικής ημέρας, ο Ιεχωβά φαίνεται ότι δημιουργούσε και άλλα  ζώα και πετεινά. Επίσης, έκαμε τον Αδάμ να δώσει όνομα στα ζώα, πράγμα που θα απαιτούσε κάποιο χρόνο, και προέβη στη δημιουργία της Εύας. (Γέν. 2:18-22· βλέπε επίσης ΜΝΚ, έκδοση 1953, υποσημείωση εδ. 19) Οποιοδήποτε χρονικό διάστημα πέρασε μεταξύ της δημιουργίας του Αδάμ και του τέλους της ‘έκτης ημέρας’ πρέπει να αφαιρεθεί από τα 5.988 έτη για να βρεθεί το πραγματικό μήκος του χρόνου από την έναρξη της ‘εβδόμης ημέρας’ μέχρι [το 1963]. Δεν είναι σωστό να χρησιμοποιούμε τη Βιβλική χρονολόγηση για να κάνουμε υποθέσεις όσον αφορά χρονολογίες που είναι ακόμη μελλοντικές στο ρεύμα του χρόνου.—Ματθ. 24:36». *

14. Γιατί θα πρέπει να θεωρούμε την αφήγηση της Αγίας Γραφής σχετικά με την προέλευση του ανθρώπινου γένους πιο αξιόπιστη από τις υποθέσεις και τις θεωρίες των ανθρώπων;

¹⁴ Τι θα λεχθεί για τους ισχυρισμούς των επιστημόνων ότι ο άνθρωπος υπάρχει πάνω στη γη εκατοντάδες χιλιάδες ή και εκατομμύρια έτη; Κανένας απ’ αυτούς τους ισχυρισμούς δεν μπορεί να τεκμηριωθεί με γραπτά κείμενα από τους αρχαίους εκείνους χρόνους, όπως τεκμηριώνονται τα Βιβλικά γεγονότα. Οι φανταστικές χρονολογίες που δίνονται σχετικά με «προϊστορικούς ανθρώπους» στηρίζονται σε υποθέσεις που δεν μπορούν να αποδειχθούν. Στην πραγματικότητα, η αξιόπιστη κοσμική ιστορία, καθώς και η χρονολόγησή της, εκτείνεται προς τα πίσω λίγες μόνο χιλιετίες. Η γη έχει υποστεί πολλές αλλαγές και μεταβολές—όπως ο παγκόσμιος Κατακλυσμός των ημερών του Νώε—οι οποίες έχουν διαταράξει πολύ τα στρώματα των πετρωμάτων και τα αποθέματα των απολιθωμάτων, κι έτσι κάθε επιστημονική δήλωση για χρονολογίες πριν από τον Κατακλυσμό αποτελεί απλή εικασία. * Αντίθετα με όλες τις αντιφατικές υποθέσεις και θεωρίες των ανθρώπων, η Αγία Γραφή απευθύνεται στη λογική με τη σαφή και αρμονική της αφήγηση για την προέλευση του ανθρώπινου γένους που κάνει και με την προσεκτικά τεκμηριωμένη ιστορία του εκλεκτού λαού του Ιεχωβά που περιέχει.

15. Πώς θα πρέπει να μας επηρεάζει η μελέτη της Αγίας Γραφής;

¹⁵ Η μελέτη της Αγίας Γραφής και οι σκέψεις γύρω από τα έργα του Μεγάλου Χρονομέτρη, του Ιεχωβά Θεού, θα πρέπει να μας κάνουν να είμαστε πολύ ταπεινοί. Ο θνητός άνθρωπος είναι πραγματικά μικρός σε σύγκριση με τον παντοδύναμο Θεό, του οποίου η καταπληκτική δημιουργική πράξη, που πραγματοποιήθηκε πριν από αναρίθμητες χιλιετίες, αναφέρεται με τόση απλότητα στη Γραφή: «Εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γην».—Γέν. 1:1.

 Η ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΣΤΗ ΓΗ

16. (α) Με ποια σειρά γράφτηκαν τα 4 Ευαγγέλια; (β) Πώς μπορούμε να καθορίσουμε πότε άρχισε η διακονία του Ιησού; (γ) Τι σειρά ακολουθούν τα γεγονότα στο κάθε Ευαγγέλιο, και τι παρατηρείται σχετικά με την αφήγηση του Ιωάννη;

¹⁶ Οι 4 θεόπνευστες αφηγήσεις της επίγειας ζωής του Ιησού φαίνεται ότι γράφτηκαν κατά την ακόλουθη σειρά: Κατά Ματθαίον (περ. 41 Κ.Χ.), Κατά Λουκάν (περ. 56-58 Κ.Χ.), Κατά Μάρκον (περ. 60-65 Κ.Χ.) και Κατά Ιωάννην (περ. 98 Κ.Χ.). Όπως εξηγήθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο, με τη βοήθεια των πληροφοριών που δίνονται στα εδάφια Λουκάς 3:1-3 και σε συνδυασμό με τη χρονολογία 14 Κ.Χ., κατά την οποία άρχισε να βασιλεύει ο Τιβέριος Καίσαρας, βρίσκουμε ότι το 29 Κ.Χ. άρχισε η τόσο σπουδαία διακονία του Ιησού εδώ στη γη. Μολονότι τα γεγονότα που αναφέρει ο Ματθαίος δεν ακολουθούν πάντοτε χρονολογική σειρά, φαίνεται ότι, στις περισσότερες περιπτώσεις, τα άλλα 3 βιβλία παρουσιάζουν την πραγματική σειρά των σπουδαίων γεγονότων που έλαβαν χώρα. Αυτά εκτίθενται συνοπτικά στο συνοδευτικό πίνακα. Θα παρατηρήσετε ότι η αφήγηση του Ιωάννη, που γράφτηκε 30 και πλέον έτη μετά τη συγγραφή του τελευταίου από τα άλλα 3 βιβλία, συμπληρώνει ουσιαστικά κενά της ιστορίας που δεν καλύπτουν εκείνα. Είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο ότι ο Ιωάννης αναφέρει καθαρά τα 4 Πάσχα της επίγειας διακονίας του Ιησού, πράγμα που βεβαιώνει ότι η διακονία του Ιησού διήρκεσε 3,5 έτη και τελείωσε το 33 Κ.Χ. *—Ιωάν. 2:13· 5:1· 6:4· 12:1 και 13:1.

17. Ποια άλλα στοιχεία υποστηρίζουν την ημερομηνία του θανάτου του Ιησού;

¹⁷ Ο θάνατος του Ιησού το 33 Κ.Χ. βεβαιώνεται και από άλλα στοιχεία. Σύμφωνα με το Νόμο του Μωυσή, η 15η Νισάν ήταν πάντοτε ένα ειδικό Σάββατο, όποια μέρα κι αν έπεφτε αυτή. Αν τύχαινε να συμπέσει μ’ ένα κανονικό Σάββατο, τότε τη μέρα εκείνη την έλεγαν «μεγάλο» Σάββατο, και το εδάφιο Ιωάννης 19:31 δείχνει ότι ένα τέτοιο Σάββατο ακολούθησε τη μέρα του θανάτου του Ιησού, η οποία ήταν συνεπώς Παρασκευή. Και η 14η Νισάν ήταν Παρασκευή, όχι το 31 ούτε το 32, αλλά μόνο το 33 Κ.Χ. Άρα, ο Ιησούς πρέπει να πέθανε στις 14 Νισάν 33 Κ.Χ. *

18. (α) Τι προφήτευσε ο Δανιήλ σχετικά με τις 69 «εβδομάδες»; (β) Σύμφωνα με τον Νεεμία, πότε άρχισε αυτή η περίοδος; (γ) Πώς φτάνουμε στη χρονολογία της έναρξης της βασιλείας του Αρταξέρξη;

¹⁸ Η Εβδομηκοστή ‘Εβδομάδα’, 29-36 Κ.Χ. Η χρονική πλευρά της διακονίας του Ιησού καλύπτεται, επίσης, από τα εδάφια Δανιήλ 9:24-27 που προλέγουν το πέρασμα 69 εβδομάδων ετών (483 ετών) «από της εξελεύσεως της προσταγής τού να ανοικοδομηθή η Ιερουσαλήμ έως του Χριστού του ηγουμένου». Σύμφωνα με τα εδάφια Νεεμίας 2:1-8, η προσταγή αυτή εκδόθηκε «εν τω εικοστώ έτει Αρταξέρξου», του βασιλιά της Περσίας. Πότε άρχισε να βασιλεύει ο Αρταξέρξης; Ο πατέρας του και προκάτοχός του, ο Ξέρξης, πέθανε στα τέλη του 475 Π.Κ.Χ. Άρα, το έτος ενθρόνισης του Αρταξέρξη άρχισε το 475 Π.Κ.Χ., πράγμα που το υποστηρίζουν ισχυρά στοιχεία από ελληνικές, περσικές και βαβυλωνιακές πηγές. Για παράδειγμα, ο Έλληνας ιστορικός Θουκυδίδης (φημισμένος για την ακρίβειά του) γράφει ότι ο Έλληνας πολιτικός Θεμιστοκλής κατέφυγε στην Περσία όταν ο Αρταξέρξης είχε ‘ανέλθει πρόσφατα στο θρόνο’. Ένας άλλος Έλληνας ιστορικός του 1ου αιώνα Π.Κ.Χ., ο Διόδωρος Σικελιώτης, μας δίνει τη δυνατότητα να καθορίσουμε ότι ο Θεμιστοκλής πέθανε το 471/470 Π.Κ.Χ. Αφού έφυγε από τη χώρα του, ο Θεμιστοκλής ζήτησε την άδεια του Αρταξέρξη να μελετήσει επί ένα έτος την περσική γλώσσα και μετά να εμφανιστεί ενώπιόν του, κι έτσι και έγινε. Συνεπώς, ο Θεμιστοκλής πρέπει να εγκαταστάθηκε στην Περσία το αργότερο το 472 Π.Κ.Χ., οπότε λογικά πήγε εκεί το 473 Π.Κ.Χ. Εκείνον τον καιρό, ο Αρταξέρξης ‘είχε ανέλθει πρόσφατα στο θρόνο’. *

19. (α) Υπολογίζοντας από ‘το εικοστό έτος του Αρταξέρξη’, πώς προσδιορίζουμε τη χρονολογία της εμφάνισης του Μεσσία; (β) Πώς εκπληρώθηκε από εκείνη τη χρονολογία κι έπειτα η προφητεία για τις 70 «εβδομάδες»;

¹⁹ Συνεπώς, ‘το εικοστό έτος του Αρταξέρξη’ ήταν το 455 Π.Κ.Χ. Αν μετρήσουμε 483 έτη (τις 69 «εβδομάδες») από το σημείο αυτό, έχοντας υπόψη μας ότι δεν υπήρχε έτος μηδέν κατά τη μετάβαση στην Κοινή Χρονολογία, φτάνουμε στο 29 Κ.Χ. για την εμφάνιση του «Χριστού του ηγουμένου». Ο Ιησούς έγινε Χριστός, ή Μεσσίας, όταν βαφτίστηκε και χρίστηκε με το άγιο πνεύμα, το φθινόπωρο εκείνου του έτους. Η προφητεία δείχνει, επίσης, ότι «εν τω ημίσει της [εβδομηκοστής] εβδομάδος θέλει παύσει η θυσία και η προσφορά». Αυτό έγινε όταν έπαψαν να είναι έγκυρες οι τυπικές Ιουδαϊκές θυσίες, λόγω της θυσίας του ίδιου του Ιησού. ‘Το μισό’ αυτής της ‘εβδομάδας’ ετών μάς πηγαίνει 3,5 έτη μετά, στην άνοιξη του 33 Κ.Χ., όταν ο Ιησούς θανατώθηκε. Εντούτοις, ολόκληρη την 70ή εβδομάδα «θέλει στερεώσει [θα κρατήσει σε ισχύ, ΜΝΚ] την διαθήκην εις πολλούς». Αυτό δείχνει ότι ο Ιεχωβά εξακολουθούσε να δείχνει ειδική εύνοια στους Ιουδαίους κατά τη διάρκεια των 7 ετών από το 29 Κ.Χ. ως το 36 Κ.Χ. Τότε και μόνο τότε ανοίχθηκε η οδός για να γίνουν πνευματικοί Ισραηλίτες απερίτμητοι Εθνικοί, όπως φάνηκε με τη μεταστροφή του Κορνήλιου το 36 Κ.Χ. *—Πράξ. 10:30-33, 44-48· 11:1.

ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

20. Πώς συνδυάζεται η κοσμική ιστορία με το Βιβλικό υπόμνημα στον προσδιορισμό της χρονολογίας του θανάτου του Ηρώδη και γεγονότων που συνέβησαν νωρίτερα;

²⁰ Μεταξύ 33 Κ.Χ. και 49 Κ.Χ. Το έτος 44 Κ.Χ. μπορεί να γίνει δεκτό ως χρήσιμη χρονολογία για την περίοδο αυτή. Κατά τον Ιώσηπο (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, XIX, 351 [viii, 2]), ο Ηρώδης Αγρίππας Α΄ βασίλευσε επί 3 έτη μετά την ενθρόνιση του Αυτοκράτορα Κλαύδιου στη Ρώμη (το 41 Κ.Χ.). Οι ιστορικές αποδείξεις δείχνουν ότι αυτός ο Ηρώδης πέθανε το 44 Κ.Χ. * Αν ανατρέξουμε τώρα στο Βιβλικό υπόμνημα, βρίσκουμε ότι, ακριβώς πριν από το θάνατο του Ηρώδη, ο Άγαβος προφήτευσε «δια του Πνεύματος» πως επρόκειτο να γίνει μεγάλη πείνα, ότι ο  απόστολος Ιάκωβος εκτελέστηκε με μάχαιρα και ότι ο Πέτρος φυλακίστηκε (τον καιρό του Πάσχα) και απελευθερώθηκε θαυματουργικά. Όλα αυτά τα γεγονότα μπορούν να τοποθετηθούν χρονολογικά στο 44 Κ.Χ.—Πράξ. 11:27, 28· 12:1-11, 20-23.

21. Με βάση ποιο πράγμα μπορούμε, κατά προσέγγιση, να υπολογίσουμε χρονολογικά την πρώτη ιεραποστολική περιοδεία του Παύλου;

²¹ Η προειπωμένη πείνα έγινε περίπου το 46 Κ.Χ. Οπότε, περίπου εκείνη την εποχή πρέπει να έφεραν τη βοήθεια στην Ιερουσαλήμ ο Παύλος και ο Βαρνάβας. (Πράξ. 12:25, ΜΝΚ) Αφού επέστρεψαν στην Αντιόχεια της Συρίας, το άγιο πνεύμα τούς ξεχώρισε για να κάνουν την πρώτη ιεραποστολική περιοδεία, στην οποία κάλυψαν την Κύπρο και πολλές άλλες πόλεις και επαρχίες της Μικράς Ασίας. * Η περιοδεία τους αυτή πιθανόν να κράτησε από την άνοιξη του 47 Κ.Χ. ως το φθινόπωρο του 48 Κ.Χ., συμπεριλαμβανομένου ενός χειμώνα που πέρασαν στη Μικρά Ασία. Φαίνεται ότι ο Παύλος πέρασε τον επόμενο χειμώνα στην Αντιόχεια της Συρίας, και αυτό μας φέρνει στην άνοιξη του 49 Κ.Χ.—Πράξ. 13:1–14:28.

22. Πώς μπορεί να προσδιοριστεί η χρονολογία των 2 επισκέψεων του Παύλου στην Ιερουσαλήμ, επισκέψεις οι οποίες αναφέρονται στην επιστολή Προς Γαλάτας, 1ο και 2ο κεφάλαιο;

²² Το υπόμνημα στην επιστολή Προς Γαλάτας, 1ο και 2ο κεφάλαιο, φαίνεται να συνδέεται χρονολογικά μ’ αυτή την περίοδο. Εκεί ο Παύλος αναφέρει ότι έκανε άλλες 2 ειδικές επισκέψεις στην Ιερουσαλήμ μετά τη μεταστροφή του, τη μια «μετά έτη τρία» και την άλλη «μετά δεκατέσσαρα έτη». (Γαλ. 1:17, 18· 2:1) Αν αυτές οι 2 χρονικές περίοδοι εκληφθούν ως τακτικά αριθμητικά, κατά τη συνήθεια των ημερών εκείνων, και αν η μεταστροφή του Παύλου έγινε στις αρχές της αποστολικής εποχής, όπως φαίνεται να δείχνει το υπόμνημα, τότε μπορούμε να συμπεράνουμε ότι τα 3 έτη και τα επόμενα 14 έτη αντιπροσωπεύουν τις περιόδους 34-36 Κ.Χ. και 36-49 Κ.Χ. αντίστοιχα.

23. Ποια στοιχεία υποδηλώνουν ότι τόσο το 2ο κεφάλαιο της επιστολής Προς Γαλάτας όσο και το 15ο κεφάλαιο του βιβλίου Πράξεις αναφέρονται στην επίσκεψη που έκανε ο Παύλος στην Ιερουσαλήμ το 49 Κ.Χ.;

²³ Η δεύτερη επίσκεψη του Παύλου στην Ιερουσαλήμ, που αναφέρεται στην επιστολή Προς Γαλάτας, φαίνεται ότι είχε σχέση με το ζήτημα της περιτομής, επειδή λέγεται πως ακόμη και ο Τίτος, ο οποίος συνόδευσε τον Παύλο, δεν χρειάστηκε να περιτμηθεί. Αν αυτή αντιστοιχεί με την επίσκεψη που αποσκοπούσε στη ρύθμιση του ζητήματος της περιτομής και η οποία περιγράφεται στα εδάφια Πράξεις 15:1-35, τότε το έτος 49 Κ.Χ. ταιριάζει πολύ ωραία, εφόσον πέφτει ανάμεσα στο πρώτο και το δεύτερο ιεραποστολικό ταξίδι του Παύλου. Επιπλέον, σύμφωνα με τα εδάφια Γαλάτας 2:1-10, ο Παύλος επωφελήθηκε απ’ αυτή την ευκαιρία για να πει στους «επισημοτέρους» της εκκλησίας στην Ιερουσαλήμ τα καλά νέα τα οποία κήρυττε, φοβούμενος μην τυχόν ‘έτρεχεν εις μάτην’. Αυτό λογικά θα έπρεπε να το κάνει δίνοντάς τους μια έκθεση μετά το πρώτο ιεραποστολικό ταξίδι του. Ο Παύλος έκανε αυτή την επίσκεψη στην Ιερουσαλήμ ως αποτέλεσμα αποκάλυψης.

24. Στη διάρκεια ποιων ετών έκανε ο Παύλος το δεύτερο ιεραποστολικό ταξίδι του, και γιατί, αναμφίβολα, έφτασε στην Κόρινθο προς τα τέλη του 50 Κ.Χ.;

²⁴ Δεύτερο Ιεραποστολικό Ταξίδι του Παύλου, περ. 49-52 Κ.Χ. Μετά την επιστροφή του από την Ιερουσαλήμ, ο Παύλος έμεινε κάποιο χρονικό διάστημα στην Αντιόχεια της Συρίας· επομένως, πρέπει να ήταν ήδη καλοκαίρι του 49 Κ.Χ. όταν αναχώρησε από εκεί για τη δεύτερη περιοδεία του. (Πράξ. 15:35, 36) Αυτή ήταν πολύ μεγαλύτερη από την πρώτη περιοδεία, κι έτσι ο Παύλος χρειάστηκε να περάσει το χειμώνα του στη Μικρά Ασία. Πιθανόν την άνοιξη του 50 Κ.Χ. απάντησε στην πρόσκληση του Μακεδόνα και πέρασε στην Ευρώπη. Κατόπιν, κήρυξε και οργάνωσε καινούριες εκκλησίες στους Φιλίππους, στη Θεσσαλονίκη, στη Βέροια και στην Αθήνα. Άρα, θα πήγε στην Κόρινθο, στην επαρχία της Αχαΐας, το φθινόπωρο του 50 Κ.Χ., αφού είχε κάνει ένα ταξίδι περίπου 2.090 χιλιομέτρων, κυρίως με τα πόδια. (Πράξ. 16:9, 11, 12· 17:1, 2, 10, 11, 15, 16· 18:1) Σύμφωνα με το εδάφιο Πράξεις 18:11, ο Παύλος έμεινε εκεί 18 μήνες, κι έτσι φτάνουμε στις αρχές του 52 Κ.Χ. Μετά το τέλος του χειμώνα, ο Παύλος μπορούσε να αποπλεύσει για την Καισάρεια μέσω Εφέσου. Αφού ανέβηκε να χαιρετήσει την εκκλησία, προφανώς στην Ιερουσαλήμ, έφτασε και πάλι στη βάση του, την Αντιόχεια της Συρίας, πιθανόν το καλοκαίρι του 52 Κ.Χ. *—Πράξ. 18:12-22.

25. (α) Πώς υποστηρίζει η αρχαιολογία ότι η πρώτη επίσκεψη του Παύλου στην Κόρινθο έγινε τα έτη 50-52 Κ.Χ.; (β) Πώς επιβεβαιώνεται αυτό από το γεγονός ότι ο Ακύλας και η Πρίσκιλλα είχαν έρθει πρόσφατα από την Ιταλία;

²⁵ Μια αρχαιολογική ανακάλυψη υποστηρίζει ότι τα έτη 50-52 Κ.Χ. είναι οι χρονολογίες της πρώτης επίσκεψης του Παύλου στην Κόρινθο. Η ανακάλυψη αυτή είναι απόσπασμα επιγραφής ενός διατάγματος του Αυτοκράτορα Κλαύδιου Καίσαρα προς τους κατοίκους των Δελφών στην Ελλάδα, το οποίο περιέχει τις λέξεις «[Λεύκος Ιού]νιος Γαλλίων, . . . ανθύπατος». Οι ιστορικοί γενικά συμφωνούν ότι ο αριθμός 26, ο οποίος αναφέρεται, επίσης, στο κείμενο, σημαίνει ότι ήταν η 26η φορά που ανακηρυσσόταν αυτοκράτορας ο Κλαύδιος. Άλλες επιγραφές δείχνουν ότι η 27η φορά που ανακηρύχθηκε ο Κλαύδιος αυτοκράτορας ήταν πριν από την 1η Αυγούστου 52 Κ.Χ. Η κάθε ανθυπατεία διαρκούσε ένα έτος, που άρχιζε με την έναρξη του καλοκαιριού. Έτσι, το έτος της ανθυπατείας του Γαλλίωνα στην Αχαΐα φαίνεται να ήταν από το καλοκαίρι του 51 Κ.Χ. ως το καλοκαίρι του 52 Κ.Χ. «Ότε δε ο Γαλλίων ήτο ανθύπατος της Αχαΐας, οι Ιουδαίοι εσηκώθησαν ομοθυμαδόν κατά του Παύλου και έφερον αυτόν εις το δικαστήριον». Αφού ο Γαλλίων αθώωσε τον Παύλο, ο απόστολος «προσέμεινεν έτι ημέρας ικανάς» και, κατόπιν, «εξέπλευσεν εις την Συρίαν». (Πράξ. 18:11, 12, 17, 18) Όλα αυτά φαίνονται να επικυρώνουν ότι την άνοιξη του 52 Κ.Χ. τελείωσε η 18μηνη παραμονή του Παύλου στην Κόρινθο. Ένα άλλο στοιχείο για τον υπολογισμό αυτών των χρονολογιών βρίσκεται στη δήλωση ότι, όταν ο Παύλος έφτασε στην Κόρινθο, βρήκε «τινά Ιουδαίον ονόματι Ακύλαν, γεγεννημένον εν Πόντω, νεωστί ελθόντα από της Ιταλίας, και Πρίσκιλλαν την γυναίκα  αυτού, διότι ο Κλαύδιος είχε διατάξει να αναχωρήσωσι πάντες οι Ιουδαίοι εκ της Ρώμης». (Πράξ. 18:2) Σύμφωνα με τον ιστορικό Παύλο Ορόσιο, που έζησε στις αρχές του 5ου αιώνα, η διαταγή γι’ αυτή την απέλαση δόθηκε στο 9ο έτος του Κλαύδιου, δηλαδή το 49 Κ.Χ. ή στις αρχές του 50 Κ.Χ. Συνεπώς, ο Ακύλας και η Πρίσκιλλα θα είχαν φτάσει στην Κόρινθο πριν από το φθινόπωρο εκείνου του έτους, πράγμα που συμφωνεί με το ότι ο Παύλος έμεινε εκεί από το φθινόπωρο του 50 Κ.Χ. ως την άνοιξη του 52 Κ.Χ. *

26. Ποιες χρονολογίες σχετίζονται με τους διαδοχικούς σταθμούς της τρίτης ιεραποστολικής περιοδείας του Παύλου;

²⁶ Τρίτο Ιεραποστολικό Ταξίδι του Παύλου, περ. 52-56 Κ.Χ. Ύστερα από «καιρόν τινα», κατά τον οποίον έμεινε στην Αντιόχεια της Συρίας, ο Παύλος ξαναπήγε στη Μικρά Ασία, και πιθανότατα έφτασε στην Έφεσο το χειμώνα του 52-53 Κ.Χ. (Πράξ. 18:23· 19:1) Ο Παύλος παρέμεινε διδάσκοντας στην Έφεσο «τρεις μήνας» και μετά άλλα «δύο έτη», και έπειτα αναχώρησε για τη Μακεδονία. (Πράξ. 19:8-10) Αργότερα, υπενθύμισε στους επισκόπους της Εφέσου ότι είχε υπηρετήσει μαζί τους επί «τρία έτη», αλλά εδώ θα πρόκειται για στρογγύλεμα του αριθμού. (Πράξ. 20:31) Φαίνεται ότι ο Παύλος έφυγε από την Έφεσο μετά τη γιορτή «της πεντηκοστής» στις αρχές του 55 Κ.Χ. και έκανε έγκαιρα όλο το ταξίδι ως την Κόρινθο, ώστε πέρασε εκεί τους 3 χειμερινούς μήνες. Κατόπιν, ξαναπήγε προς βορρά, μέχρι τους Φιλίππους, κατά το Πάσχα του 56 Κ.Χ. Από εκεί απέπλευσε για την Τρωάδα και τη Μίλητο, μετά πήγε στην Καισάρεια και τελικά ταξίδευσε ως την Ιερουσαλήμ, όπου έφτασε κατά την Πεντηκοστή του 56 Κ.Χ. *—1 Κορ. 16:5-8· Πράξ. 20:1-3, 6, 15, 16· 21:8, 15-17.

27. Πώς τοποθετούνται χρονολογικά τα γεγονότα ως το τέλος της πρώτης φυλάκισης του Παύλου στη Ρώμη;

²⁷ Τα Τελευταία Έτη, 56-100 Κ.Χ. Λίγο μετά την άφιξή του στην Ιερουσαλήμ, ο Παύλος συνελήφθηκε. Οδηγήθηκε στην Καισάρεια και παρέμεινε κρατούμενος εκεί επί 2 έτη, ωσότου έγινε κυβερνήτης αντί του Φήλικα ο Φήστος. (Πράξ. 21:33· 23:23-35· 24:27) Το έτος της άφιξης του Φήστου και της μετέπειτα αναχώρησης του Παύλου για τη Ρώμη φαίνεται ότι ήταν το 58 Κ.Χ. * Μετά το ναυάγιο του Παύλου και την παραχείμασή του στη Μάλτα, το ταξίδι τέλειωσε γύρω στο 59 Κ.Χ., και το υπόμνημα δείχνει ότι ο Παύλος παρέμεινε κρατούμενος στη Ρώμη, κηρύττοντας και διδάσκοντας επί 2 έτη, δηλαδή ως το 61 Κ.Χ. περίπου.—Πράξ. 27:1· 28:1, 11, 16, 30, 31.

28. Ποιες χρονολογίες μπορούν λογικά να δοθούν για τα τελευταία γεγονότα της ζωής του Παύλου;

²⁸ Μολονότι το ιστορικό υπόμνημα του βιβλίου Πράξεις σταματάει σ’ αυτό το σημείο, υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Παύλος αφέθηκε ελεύθερος και συνέχισε το ιεραποστολικό του έργο, πηγαίνοντας στην Κρήτη, στη Μακεδονία και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Δεν γνωρίζουμε αν έφτασε μέχρι την Ισπανία. Πιθανότατα, ο Παύλος υπέστη μαρτυρικό θάνατο με διαταγή του Νέρωνα, λίγο μετά την τελευταία του φυλάκιση στη Ρώμη, περίπου το 65 Κ.Χ. Η κοσμική ιστορία λέει ότι τον Ιούλιο του 64 Κ.Χ. έγινε η μεγάλη πυρκαγιά στη Ρώμη, ύστερα από την οποία ξέσπασε ο διωγμός του Νέρωνα εναντίον των Χριστιανών. Η φυλάκιση του Παύλου με ‘αλυσίδες’ και η μετέπειτα εκτέλεσή του ταιριάζουν λογικά στην περίοδο αυτήν.—2 Τιμ. 1:16· 4:6, 7.

29. Πότε έληξε η εποχή των αποστόλων, και με τη συγγραφή ποιων βιβλίων της Γραφής;

²⁹ Τα 5 βιβλία του αποστόλου Ιωάννη γράφτηκαν στο τέλος μιας περιόδου διωγμού από τον Αυτοκράτορα Δομιτιανό. Όπως λέγεται, αυτός ενεργούσε σαν παράφρονας στη διάρκεια των τελευταίων 3 ετών της βασιλείας του, η οποία κάλυψε τα έτη 81-96 Κ.Χ. Ο Ιωάννης έγραψε το βιβλίο Αποκάλυψις ενόσω ήταν εξόριστος στην Πάτμο, γύρω στο 96 Κ.Χ. * Το Ευαγγέλιό του και τις 3 επιστολές του τις έγραψε από την Έφεσο ή από τα περίχωρά της αργότερα αφού αποφυλακίστηκε, και αυτός ο τελευταίος των αποστόλων πέθανε περίπου το 100 Κ.Χ.

30. Ποιο όφελος προκύπτει από τη μελέτη της Βιβλικής χρονολόγησης;

³⁰ Γίνεται, λοιπόν, φανερό ότι, συγκρίνοντας τα γεγονότα της κοσμικής ιστορίας με την εσωτερική χρονολόγηση και τις προφητείες της Αγίας Γραφής, βοηθούμαστε να τοποθετήσουμε σαφέστερα τα Βιβλικά γεγονότα στο ρεύμα του χρόνου. Η αρμονία της Βιβλικής χρονολόγησης αυξάνει την πεποίθησή μας ότι η Αγία Γραφή είναι ο Λόγος του Θεού.

[Υποσημειώσεις]

[Ερωτήσεις Μελέτης]

[Πίνακας στη σελίδα 287]

ΚΥΡΙΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΕΠΙΓΕΙΑΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ—Τα Τέσσερα Ευαγγέλια σε Χρονολογική Σειρά

Σύμβολα: μ. για «μετά το»· περ. για «περίπου».

Χρόνος Τόπος Γεγονός

Πριν από τη Διακονία του Ιησού

3 Π.Κ.Χ. Ιερουσαλήμ, ναός Προλέγεται η γέννηση του Ιωάννη

του Βαφτιστή στον Ζαχαρία

1:5-25

περ. 2 Π.Κ.Χ. Ναζαρέτ· Ιουδαία Προλέγεται η γέννηση του Ιησού

στη Μαρία, η οποία επισκέπτεται

την Ελισάβετ

1:26-56

2 Π.Κ.Χ. Ορεινή περιοχή Γέννηση του Ιωάννη του Βαφτιστή·

της Ιουδαίας αργότερα, η ζωή του στην έρημο

1:57-80

2 Π.Κ.Χ., Βηθλεέμ Γέννηση του Ιησού (του Λόγου,

περ. 1 Οκτ. μέσω του οποίου ήρθαν σε ύπαρξη

όλα τα άλλα) ως απογόνου των

Αβραάμ και Δαβίδ 1:1-25

2:1- 7 1:1-5, 9-14

Κοντά στη Βηθλεέμ Άγγελος αναγγέλλει καλά νέα·

ποιμένες επισκέπτονται νήπιο

2:8-20

Βηθλεέμ· Ιερουσαλήμ Ο Ιησούς περιτέμνεται (8η ημέρα),

παρουσιάζεται στο ναό (40ή

ημέρα) 2:21-38

1 Π.Κ.Χ. ή Ιερουσαλήμ· Αστρολόγοι· φυγή στην Αίγυπτο·

1 Κ.Χ. Βηθλεέμ· Ναζαρέτ θανάτωση νηπίων· επιστροφή του

Ιησού 2:1-23

2:39, 40

12 Κ.Χ. Ιερουσαλήμ Ο 12χρονος Ιησούς στο Πάσχα·

πηγαίνει σπίτι του

2:41-52

29, άνοιξη Έρημος, Ιορδάνης Διακονία του Ιωάννη του Βαφτιστή

3:1-12 1:1-8

3:1-18 1:6-8, 15-28

  Έναρξη της Διακονίας του Ιησού

29, φθινόπωρο Ιορδάνης Ποταμός Βάφτισμα και χρίση του Ιησού,

που γεννήθηκε ως άνθρωπος στη

Δαβιδική γραμμή, αλλά

αναγγέλθηκε ότι είναι ο Γιος

του Θεού 3:13-17

1:9-11 3:21-38

1:32-34

Έρημος της Νηστεία και πειρασμός του Ιησού

Ιουδαίας 4:1-11 1:12, 13

4:1-13

Βηθανία πέρα από Μαρτυρία του Ιωάννη του Βαφτιστή

τον Ιορδάνη για τον Ιησού 1:15, 29-34

Άνω Κοιλάδα Πρώτοι μαθητές του Ιησού

του Ιορδάνη 1:35-51

Κανά της Γαλιλαίας· Πρώτο θαύμα του Ιησού·

Καπερναούμ επισκέπτεται την Καπερναούμ

2:1-12

30, Πάσχα Ιερουσαλήμ Εορτασμός του Πάσχα· διώχνει τους

εμπόρους από το ναό

2:13-25

Ιερουσαλήμ Συζήτηση του Ιησού με τον

Νικόδημο 3:1-21

Ιουδαία· Αινών Οι μαθητές του Ιησού βαφτίζουν·

ο Ιωάννης πρέπει να

ελαττώνεται 3:22-36

Τιβεριάδα Ο Ιωάννης φυλακίζεται· ο Ιησούς

αναχωρεί για τη Γαλιλαία

4:12· 14:3-5 1:14·

6:17-20 3:19, 20·

4:14 4:1-3

Συχάρ, στη Πηγαίνοντας προς τη Γαλιλαία,

Σαμάρεια ο Ιησούς διδάσκει τους

Σαμαρείτες 4:4-43

Η Μεγάλη Διακονία του Ιησού στη Γαλιλαία

Γαλιλαία Για πρώτη φορά αναγγέλλει: «Η

βασιλεία των ουρανών έχει

πλησιάσει» 4:17

1:14, 15 4:14, 15

4:44, 45

Ναζαρέτ· Κανά· Γιατρεύει αγόρι· διαβάζει ποια

Καπερναούμ είναι η αποστολή του·

απορρίπτεται· πηγαίνει στην

Καπερναούμ 4:13-16

4:16-31 4:46-54

Θάλασσα της Καλεί Σίμωνα και Ανδρέα, Ιάκωβο

Γαλιλαίας, κοντά και Ιωάννη 4:18-22

στην Καπερναούμ 1:16-20 5:1-11

Καπερναούμ Γιατρεύει δαιμονιζόμενο, καθώς

και την πεθερά του Πέτρου και

πολλούς άλλους 8:14-17

1:21-34 4:31-41

Γαλιλαία Πρώτη περιοδεία στη Γαλιλαία,

με τους 4 που έχει καλέσει

μέχρι τώρα 4:23-25

1:35-39 4:42, 43

Γαλιλαία Λεπρός γιατρεύεται· πλήθη

συρρέουν στον Ιησού

8:1-4 1:40-45

5:12-16

Καπερναούμ Γιατρεύει παράλυτο 9:1-8

2:1-12 5:17-26

Καπερναούμ Καλεί τον Ματθαίο· συμπόσιο με

εισπράκτορες φόρων 9:9-17

2:13-22 5:27-39

Ιουδαία Κηρύττει σε συναγωγές της

Ιουδαίας 4:44

31, Πάσχα Ιερουσαλήμ Παρευρίσκεται στη γιορτή·

γιατρεύει κάποιον άνθρωπο·

επιπλήττει τους Φαρισαίους

5:1-47

Επιστρέφοντας από Οι μαθητές αποσπούν στάχυα

την Ιερουσαλήμ(;) το Σάββατο 12:1-8

2:23-28 6:1-5

Γαλιλαία· Θάλασσα Γιατρεύει χέρι το Σάββατο·

της Γαλιλαίας αποσύρεται στην όχθη·

γιατρεύει 12:9-21

3:1-12 6:6-11

Βουνό κοντά Εκλέγει τους 12 αποστόλους

στην Καπερναούμ 3:13-19 6:12-16

Κοντά στην Η Επί του Όρους Ομιλία

Καπερναούμ 5:1–7:29 6:17-49

Καπερναούμ Γιατρεύει τον υπηρέτη αξιωματικού

8:5-13 7:1-10

Ναΐν Εγείρει το γιο χήρας 7:11-17

Γαλιλαία Ο Ιωάννης από τη φυλακή στέλνει

μαθητές στον Ιησού 11:2-19

7:18-35

Γαλιλαία Ονειδίζει πόλεις· αποκάλυψη σε

νήπια· ζυγός καλός

11:20-30

Γαλιλαία Αμαρτωλή γυναίκα χρίει τα πόδια

του· παραβολή χρεωστών

7:36-50

Γαλιλαία Δεύτερη περιοδεία κηρύγματος στη

Γαλιλαία, με τους 12 8:1-3

Γαλιλαία Γιατρεύει δαιμονιζόμενο·

κατηγορείται για συνεργασία με

τον Βεελζεβούλ 12:22-37

3:19-30

Γαλιλαία Γραμματείς και Φαρισαίοι ζητούν

σημείο 12:38-45

Γαλιλαία Στενοί συγγενείς του Χριστού είναι

οι μαθητές του 12:46-50

3:31-35 8:19-21

Θάλασσα της Παραβολές: σπορέα, ζιζανίων, άλλες·

Γαλιλαίας εξηγήσεις 13:1-53

4:1-34 8:4-18

Θάλασσα της Καταπαύει ανεμοθύελλα καθώς

Γαλιλαίας διασχίζουν τη λίμνη

8:18, 23-27 4:35-41

8:22-25

Γάδαρα, Δύο δαιμονιζόμενοι γιατρεύονται·

ΝΑ της Θάλασσας γουρούνια καταλαμβάνονται από

της Γαλιλαίας δαίμονες 8:28-34

5:1-20 8:26-39

Πιθανώς Εγείρει την κόρη του Ιαείρου·

Καπερναούμ γιατρεύει κάποια γυναίκα

9:18-26 5:21-43

8:40-56

Καπερναούμ(;) Γιατρεύει 2 τυφλούς και έναν

μουγκό δαιμονιζόμενο

9:27-34

Ναζαρέτ Επισκέπτεται ξανά την πόλη όπου

ανατράφηκε, απορρίπτεται και πάλι

13:54-58 6:1-6

Γαλιλαία Τρίτη περιοδεία στη Γαλιλαία, η

οποία επεκτείνεται όταν στέλνει

τους αποστόλους 9:35–11:1

6:6-13 9:1-6

  Τιβεριάδα Αποκεφαλίζεται ο Ιωάννης ο

Βαφτιστής· αισθήματα ενοχής του

Ηρώδη 14:1-12 6:14-29

9:7-9

32, κοντά Καπερναούμ(;)· Οι απόστολοι επιστρέφουν από

στο Πάσχα ΒΑ πλευρά της περιοδεία κηρύγματος·

(Ιωα 6:4) Θάλασσας 5.000 τρέφονται

της Γαλιλαίας 14:13-21 6:30-44

9:10-17 6:1-13

ΒΑ πλευρά της Απόπειρα στέψης του Ιησού·

Θάλασσας περπατάει πάνω στη θάλασσα·

της Γαλιλαίας· θεραπεύει 14:22-36

Γεννησαρέτ 6:45-56 6:14-21

Καπερναούμ Προσδιορίζει το «ψωμί της ζωής»·

πολλοί μαθητές απομακρύνονται

6:22-71

32, μετά Πιθανώς Παραδόσεις που ματαιώνουν το Λόγο

το Πάσχα Καπερναούμ του Θεού 15:1-20

7:1-23 7:1

Φοινίκη· Δεκάπολη Κοντά στην Τύρο, στη Σιδώνα·

κατόπιν, στη Δεκάπολη·

4.000 τρέφονται 15:21-38

7:24–8:9

Μαγαδάν Σαδδουκαίοι και Φαρισαίοι ζητούν

πάλι σημείο 15:39–16:4

8:10-12

ΒΑ πλευρά της Προειδοποιεί για το προζύμι των

Θάλασσας της Φαρισαίων· γιατρεύει τυφλό

Γαλιλαίας· Βηθσαϊδά 16:5-12 8:13-26

Καισάρεια του Ιησούς ο Μεσσίας· προλέγει

Φιλίππου θάνατο, ανάσταση 16:13-28

8:27–9:1 9:18-27

Πιθανώς Όρος Μεταμόρφωση ενώπιον Πέτρου,

Αερμών Ιακώβου και Ιωάννη 17:1-13

9:2-13 9:28-36

Καισάρεια Γιατρεύει δαιμονιζόμενο που δεν

του Φιλίππου μπόρεσαν να γιατρέψουν οι μαθητές

17:14-20 9:14-29

9:37-43

Γαλιλαία Πάλι προλέγει το θάνατο και

την ανάστασή του 17:22, 23

9:30-32 9:43-45

Καπερναούμ Κάνει να βρεθούν με θαυματουργικό

τρόπο χρήματα για φόρο

17:24-27

Καπερναούμ Ο μεγαλύτερος στη Βασιλεία·

τακτοποίηση διαφορών· έλεος

18:1-35 9:33-50

9:46-50

Γαλιλαία· Φεύγει από τη Γαλιλαία για τη

Σαμάρεια Γιορτή των Σκηνών· όλα πρέπει να

παραμερίζονται για τη διακονική

υπηρεσία 8:19-22

9:51-62 7:2-10

Η Μετέπειτα Διακονία του Ιησού στην Ιουδαία

32, Γιορτή Ιερουσαλήμ Δημόσια διδασκαλία από τον Ιησού

των Σκηνών στη Γιορτή των Σκηνών

7:11-52

Ιερουσαλήμ Διδασκαλία μετά τη Γιορτή·

θεραπεύει τυφλό 8:12–9:41

Πιθανώς Ιουδαία Στέλνει τους 70 να κηρύξουν· η

επιστροφή τους, η αναφορά

τους 10:1-24

Ιουδαία· Λέει για τον καλό Σαμαρείτη· στο

Βηθανία σπίτι της Μάρθας και της Μαρίας

10:25-42

Πιθανώς Ιουδαία Πάλι διδάσκει την υποδειγματική

προσευχή· επιμονή στις

παρακλήσεις 11:1-13

Πιθανώς Ιουδαία Αντικρούει ψεύτικη κατηγορία·

δείχνει ότι η γενιά είναι

κατακριτέα 11:14-36

Πιθανώς Ιουδαία Σε γεύμα Φαρισαίου, ο Ιησούς

καταγγέλλει τους υποκριτές

11:37-54

Πιθανώς Ιουδαία Ομιλία για τη φροντίδα εκ μέρους

του Θεού· πιστός οικονόμος

12:1-59

Πιθανώς Ιουδαία Γιατρεύει ανάπηρη το Σάββατο·

3 παραβολές 13:1-21

32, Γιορτή Ιερουσαλήμ Ο Ιησούς στη Γιορτή της Αφιέρωσης·

της Αφιέρωσης ο Καλός Ποιμένας 10:1-39

Η Μετέπειτα Διακονία του Ιησού Ανατολικά του Ιορδάνη

Πέρα από τον Πολλοί θέτουν πίστη στον

Ιορδάνη Ιησού 10:40-42

Περαία (πέρα από Διδάσκει σε πόλεις και χωριά,

τον Ιορδάνη) πηγαίνοντας προς την Ιερουσαλήμ

13:22

Περαία Είσοδος στη Βασιλεία· απειλή από

τον Ηρώδη· έρημος οίκος

13:23-35

Πιθανώς Περαία Ταπεινοφροσύνη· παραβολή του

μεγάλου δείπνου 14:1-24

Πιθανώς Περαία Υπολογισμός της δαπάνης τού να

είναι κανείς μαθητής

14:25-35

Πιθανώς Περαία Παραβολές: χαμένου προβάτου,

χαμένου νομίσματος, άσωτου γιου

15:1-32

Πιθανώς Περαία Παραβολές: άδικου οικονόμου,

πλουσίου και Λαζάρου

16:1-31

Πιθανώς Περαία Συγχωρητικότητα και πίστη·

άχρηστοι δούλοι 17:1-10

Βηθανία Ο Ιησούς εγείρει από τους νεκρούς

τον Λάζαρο 11:1-46

Ιερουσαλήμ· Εφραΐμ Συμβουλή του Καϊάφα κατά του Ιησού·

ο Ιησούς αποσύρεται

11:47-54

Σαμάρεια· Γαλιλαία Γιατρεύει και διδάσκει διασχίζοντας

τη Σαμάρεια και τη Γαλιλαία

17:11-37

Σαμάρεια ή Γαλιλαία Παραβολές: επίμονης χήρας,

Φαρισαίου και εισπράκτορα φόρων

18:1-14

Περαία Διασχίζει την Περαία· διδάσκει για

το διαζύγιο 19:1-12

10:1-12

  Περαία Καλοδέχεται και ευλογεί παιδιά

19:13-15 10:13-16

18:15-17

Περαία Πλούσιος νέος· παραβολή εργατών σε

αμπέλι 19:16–20:16

10:17-31 18:18-30

Πιθανώς Περαία Για τρίτη φορά ο Ιησούς προλέγει το

θάνατο και την ανάστασή του

20:17-19 10:32-34

18:31-34

Πιθανώς Περαία Αίτημα από Ιάκωβο και Ιωάννη για

θέσεις στη Βασιλεία

20:20-28 10:35-45

Ιεριχώ Περνώντας από την Ιεριχώ, γιατρεύει

2 τυφλούς· επισκέπτεται τον

Ζακχαίο· παραβολή των 10 μνων

20:29-34 10:46-52

18:35–19:28

Η Τελική Διακονία του Ιησού στην Ιερουσαλήμ

8 Νισάν Βηθανία Φτάνει στη Βηθανία 6 ημέρες πριν

του 33 από το Πάσχα 11:55–12:1

9 Νισάν Βηθανία Συμπόσιο στο σπίτι του Σίμωνα του

λεπρού· η Μαρία χρίει τον Ιησού·

Ιουδαίοι έρχονται να δουν τον

Ιησού και τον Λάζαρο

26:6-13

14:3-9 12:2-11

Βηθανία-Ιερουσαλήμ Θριαμβευτική είσοδος του Χριστού

στην Ιερουσαλήμ

21:1-11, 14-17

11:1-11 19:29-44

12:12-19

10 Νισάν Βηθανία-Ιερουσαλήμ Καταριέται άκαρπη συκιά· δεύτερος

καθαρισμός του ναού

21:18, 19, 12, 13

11:12-17 19:45, 46

Ιερουσαλήμ Πρωθιερείς και γραμματείς

σχεδιάζουν να θανατώσουν τον

Ιησού 11:18, 19

19:47, 48

Ιερουσαλήμ Συζήτηση με Έλληνες· απιστία

των Ιουδαίων 12:20-50

11 Νισάν Βηθανία-Ιερουσαλήμ Η άκαρπη συκιά έχει ξεραθεί

21:19-22 11:20-25

Ιερουσαλήμ, ναός Αμφισβήτηση της εξουσίας του

Χριστού· παραβολή των 2 γιων

21:23-32 11:27-33

20:1-8

Ιερουσαλήμ, ναός Παραβολή των πονηρών καλλιεργητών,

παραβολή του γαμήλιου συμποσίου

21:33–22:14 12:1-12

20:9-19

Ιερουσαλήμ, ναός Παγιδευτικές ερωτήσεις για φόρο,

ανάσταση, εντολή 22:15-40

12:13-34 20:20-40

Ιερουσαλήμ, ναός Αποστομωτική ερώτηση του Ιησού για

την καταγωγή του Μεσσία

22:41-46 12:35-37

20:41-44

Ιερουσαλήμ, ναός Δριμεία καταγγελία κατά των

γραμματέων και Φαρισαίων

23:1-39 12:38-40

20:45-47

Ιερουσαλήμ, ναός Το δίλεπτο της χήρας 12:41-44

21:1-4

Όρος των Ελαιών Πρόβλεψη για πτώση της Ιερουσαλήμ·

η παρουσία του Ιησού· το τέλος

του συστήματος 24:1-51

13:1-37 21:5-38

Όρος των Ελαιών Παραβολές: 10 παρθένων, ταλάντων,

προβάτων και κατσικιών

25:1-46

12 Νισάν Ιερουσαλήμ Οι θρησκευτικοί ηγέτες σχεδιάζουν

να θανατώσουν τον Ιησού

26:1-5

14:1, 2 22:1, 2

Ιερουσαλήμ Ο Ιούδας διαπραγματεύεται με τους

ιερείς για να προδώσει τον Ιησού

26:14-16 14:10, 11

22:3-6

13 Νισάν Κοντά και μέσα Διευθετήσεις για το Πάσχα

(Πέμπτη στην Ιερουσαλήμ 26:17-19 14:12-16

απόγευμα) 22:7-13

14 Νισάν Ιερουσαλήμ Τρώει το δείπνο του Πάσχα

με τους 12 26:20, 21

14:17, 18 22:14-18

Ιερουσαλήμ Ο Ιησούς πλένει τα πόδια

των αποστόλων του 13:1-20

Ιερουσαλήμ Δείχνει ότι ο Ιούδας είναι ο

προδότης και του λέει να φύγει

26:21-25 14:18-21

22:21-23 13:21-30

Ιερουσαλήμ Θέσπιση αναμνηστικού δείπνου με

τους 11 26:26-29

14:22-25

22:19, 20, 24-30

[1Κο 11:23-25]

Ιερουσαλήμ Προλέγει την άρνηση του Πέτρου και

το διασκορπισμό των αποστόλων

26:31-35 14:27-31

22:31-38 13:31-38

Ιερουσαλήμ Ο βοηθός· αμοιβαία αγάπη· θλίψη·

προσευχή του Ιησού

14:1–17:26

Γεθσημανή Αγωνία στον κήπο· προδοσία και

σύλληψη του Ιησού

26:30, 36-56

14:26, 32-52 22:39-53

18:1-12

Ιερουσαλήμ Δίκη από τον Άννα, τον Καϊάφα, το

Σάνχεδριν· ο Πέτρος τον αρνείται

26:57–27:1 14:53–15:1

22:54-71 18:13-27

Ιερουσαλήμ Ο προδότης Ιούδας κρεμιέται

27:3-10 [Πρ 1:18, 19]

Ιερουσαλήμ Ενώπιον του Πιλάτου, κατόπιν στον

Ηρώδη και μετά πάλι στον Πιλάτο

27:2, 11-14 15:1-5

23:1-12 18:28-38

Ιερουσαλήμ Παραδίδεται στο θάνατο, αφού πρώτα

ο Πιλάτος ζητάει την απελευθέρωσή

του 27:15-30 15:6-19

23:13-25 18:39–19:16

(περ. 3:00 μ.μ.,

Παρασκευή) Γολγοθάς, Θάνατος του Ιησού πάνω σε ξύλο

Ιερουσαλήμ βασανισμού, και συνακόλουθα

γεγονότα 27:31-56

15:20-41

23:26-49 19:16-30

Ιερουσαλήμ Κατεβάζουν το σώμα του Ιησού από το

ξύλο του βασανισμού και το θάβουν

27:57-61 15:42-47

23:50-56 19:31-42

15 Νισάν Ιερουσαλήμ Ιερείς και Φαρισαίοι βάζουν φρουρά

στον τάφο 27:62-66

16 Νισάν Ιερουσαλήμ Ανάσταση του Ιησού και γεγονότα

και περίχωρα της ημέρας εκείνης 28:1-15

16:1-8 24:1-49

20:1-25

Ιερουσαλήμ· Επόμενες εμφανίσεις του Ιησού

Γαλιλαία Χριστού 28:16-20

[1Κο 15:5-7]

[Πρ 1:3-8] 20:26–21:25

25 Ιγυάρ Όρος των Ελαιών, Ανάληψη του Ιησού, 40ή ημέρα

κοντά στη μετά την ανάστασή του

Βηθανία [Πρ 1:9-12] 24:50-53

Ερωτήσεις για τον πίνακα «Κύρια Γεγονότα της Επίγειας Ζωής του Ιησού»:

(α) Αναφέρετε μερικά αξιοσημείωτα γεγονότα της διακονίας του Ιησού ως τον καιρό της φυλάκισης του Ιωάννη του Βαφτιστή.

(β) Αναφέρετε σε ποιον τόπο και σε ποιο έτος συνέβησαν τα επόμενα γεγονότα: ⁽¹⁾ Η κλήση του Σίμωνα και του Αντρέα, του Ιακώβου και του Ιωάννη. ⁽²⁾ Η εκλογή των 12 αποστόλων. ⁽³⁾ Η Επί του Όρους Ομιλία. ⁽⁴⁾ Η μεταμόρφωση. ⁽⁵⁾ Η έγερση του Λαζάρου από τους νεκρούς. ⁽⁶⁾ Η επίσκεψη του Ιησού στο σπίτι του Ζακχαίου.

(γ) Κατονομάστε μερικά από τα αξιοσημείωτα θαύματα του Ιησού· αναφέρετε πότε και πού έλαβαν χώρα.

(δ) Ποια είναι μερικά από τα σημαντικά γεγονότα σχετικά με τον Ιησού τα οποία συνέβησαν από την 8η ως τη 16η Νισάν του 33 Κ.Χ.;

(ε) Ποιες ήταν μερικές από τις αξιοσημείωτες παραβολές που είπε ο Ιησούς στη διάρκεια της επίγειας διακονίας του;

 [Πίνακας στις σελίδες 294-297]

ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΩΝ

Σύμβολα: μ. για «μετά το»· πρ. για «πριν από το»· περ. για «περίπου».

Χρονολογία Γεγονός Παραπομπή

4026 Π.Κ.Χ. Δημιουργία του Αδάμ Γέν. 2:7

μ. 4026 Π.Κ.Χ. Θέσπιση της Εδεμικής Γέν. 3:15

διαθήκης, πρώτη προφητεία

πρ. 3896 Π.Κ.Χ. Ο Κάιν φονεύει τον Άβελ Γέν. 4:8

3896 Π.Κ.Χ. Γέννηση του Σηθ Γέν. 5:3

3404 Π.Κ.Χ. Γέννηση του δίκαιου Ενώχ Γέν. 5:18

3339 Π.Κ.Χ. Γέννηση του Μαθουσάλα Γέν. 5:21

3152 Π.Κ.Χ. Γέννηση του Λάμεχ Γέν. 5:25

3096 Π.Κ.Χ. Θάνατος του Αδάμ Γέν. 5:5

3039 Π.Κ.Χ. Μετάθεση του Ενώχ· λήγει η Γέν. 5:23, 24·

περίοδος του προφητικού του Ιούδα 14

έργου

2970 Π.Κ.Χ. Γέννηση του Νώε Γέν. 5:28, 29

2490 Π.Κ.Χ. Δήλωση του Θεού σχετικά με Γέν. 6:3

το ανθρώπινο γένος

2470 Π.Κ.Χ. Γέννηση του Ιάφεθ Γέν. 5:32· 9:24· 10:21

2468 Π.Κ.Χ. Γέννηση του Σημ Γέν. 7:11· 11:10

2370 Π.Κ.Χ. Θάνατος του Μαθουσάλα Γέν. 5:27

Πέφτουν τα νερά του Γέν. 7:6, 11

Κατακλυσμού (το φθινόπωρο)

2369 Π.Κ.Χ. Θέσπιση της διαθήκης τής Γέν. 8:13· 9:16

μετά τον Κατακλυσμό

2368 Π.Κ.Χ. Γέννηση του Αρφαξάδ Γέν. 11:10

μ. 2269 Π.Κ.Χ. Ανέγερση του Πύργου της Βαβέλ Γέν. 11:4

2020 Π.Κ.Χ. Θάνατος του Νώε Γέν. 9:28, 29

2018 Π.Κ.Χ. Γέννηση του Αβραάμ Γέν. 11:26, 32· 12:4

1943 Π.Κ.Χ. Ο Αβραάμ διαβαίνει τον Γέν. 12:4, 7·

Ευφράτη πηγαίνοντας στη Έξοδ. 12:40·

Χαναάν· επικύρωση της Γαλ. 3:17

Αβραμιαίας διαθήκης· έναρξη

της περιόδου των 430 ετών ως

τη διαθήκη του Νόμου

πρ. 1933 Π.Κ.Χ. Διάσωση του Λωτ· ο Αβραάμ Γέν. 14:16, 18· 16:3

επισκέπτεται τον Μελχισεδέκ

1932 Π.Κ.Χ. Γέννηση του Ισμαήλ Γέν. 16:15, 16

1919 Π.Κ.Χ. Θέσπιση της διαθήκης της Γέν. 17:1, 10, 24

περιτομής

Κρίση των Σοδόμων και των Γέν. 19:24

Γομόρρων

1918 Π.Κ.Χ. Γέννηση του Ισαάκ, του Γέν. 21:2, 5·

αληθινού κληρονόμου· έναρξη Πράξ. 13:17-20, ΜΝΚ

της περιόδου των ‘450

περίπου ετών’

1913 Π.Κ.Χ. Απογαλάκτιση του Ισαάκ· ο Γέν. 21:8· 15:13·

Ισμαήλ απομακρύνεται·έναρξη Πράξ. 7:6

της 400ετούς ‘κατάθλιψης’

1881 Π.Κ.Χ. Θάνατος της Σάρρας Γέν. 17:17· 23:1

1878 Π.Κ.Χ. Γάμος του Ισαάκ και της Γέν. 25:20

Ρεβέκκας

1868 Π.Κ.Χ. Θάνατος του Σημ Γέν. 11:11

1858 Π.Κ.Χ. Γέννηση του Ησαύ και του Γέν. 25:26

Ιακώβ

1843 Π.Κ.Χ. Θάνατος του Αβραάμ Γέν. 25:7

1818 Π.Κ.Χ. Ο Ησαύ παντρεύεται τις πρώτες Γέν. 26:34

2 γυναίκες του

1795 Π.Κ.Χ. Θάνατος του Ισμαήλ Γέν. 25:17

1781 Π.Κ.Χ. Ο Ιακώβ καταφεύγει στη Γέν. 28:2, 13, 19

Χαρράν· το όραμά του στη

Βαιθήλ

1774 Π.Κ.Χ. Ο Ιακώβ παντρεύεται τη Λεία Γέν. 29:23-30

και τη Ραχήλ

1767 Π.Κ.Χ. Γέννηση του Ιωσήφ Γέν. 30:23, 24

1761 Π.Κ.Χ. Ο Ιακώβ επιστρέφει στη Χαναάν Γέν. 31:18, 41

από τη Χαρράν

περ. 1761 Π.Κ.Χ. Ο Ιακώβ παλεύει μ’ έναν Γέν. 32:24-28

άγγελο· ονομάζεται Ισραήλ

1750 Π.Κ.Χ. Τον Ιωσήφ τον πωλούν για Γέν. 37:2, 28

δούλο οι αδελφοί του

1738 Π.Κ.Χ. Θάνατος του Ισαάκ Γέν. 35:28, 29

1737 Π.Κ.Χ. Ο Ιωσήφ γίνεται πρωθυπουργός Γέν. 41:40, 46

της Αιγύπτου

1728 Π.Κ.Χ. Ο Ιακώβ με όλη την Γέν. 45:6· 46:26· 47:9

οικογένειά του μπαίνει

στην Αίγυπτο

1711 Π.Κ.Χ. Θάνατος του Ιακώβ Γέν. 47:28

1657 Π.Κ.Χ. Θάνατος του Ιωσήφ Γέν. 50:26

πρ. 1613 Π.Κ.Χ. Δοκιμασία του Ιώβ Ιώβ 1:8· 42:16

μ. 1600 Π.Κ.Χ. Η Αίγυπτος αποκτά υπεροχή ως Έξοδ. 1:8

η πρώτη παγκόσμια δύναμη

1593 Π.Κ.Χ. Γέννηση του Μωυσή Έξοδ. 2:2, 10

1553 Π.Κ.Χ. Ο Μωυσής προσφέρεται να Έξοδ. 2:11, 14, 15·

γίνει ελευθερωτής· Πράξ. 7:23

καταφεύγει στη Μαδιάμ

περ. 1514 Π.Κ.Χ. Ο Μωυσής στην καιόμενη βάτο Έξοδ. 3:2

1513 Π.Κ.Χ. Πάσχα· οι Ισραηλίτες Έξοδ. 12:12·

φεύγουν από την Αίγυπτο· 14:27, 29, 30·

απελευθέρωση στην Ερυθρά Γέν. 15:13, 14

Θάλασσα· η δύναμη της

Αιγύπτου κλονίζεται· τέλος

της 400ετούς περιόδου

‘κατάθλιψης’

  Σύναψη της διαθήκης του Νόμου Έξοδ. 24:6-8

στο Όρος Σινά (Χωρήβ)

Τέλος της περιόδου των 430 Γαλ. 3:17·

ετών από την επικύρωση της Έξοδ. 12:40

Αβραμιαίας διαθήκης

Ο Μωυσής συντάσσει στην έρημο Ιωάν. 5:46

το βιβλίο Γένεσις· αρχίζει

η συγγραφή της Αγίας Γραφής

1512 Π.Κ.Χ. Περατώνεται η κατασκευή της Έξοδ. 40:17

σκηνής του μαρτυρίου

Καθιέρωση του Ααρωνικού Λευιτ. 8:34-36

ιερατείου

Ο Μωυσής ολοκληρώνει τα Λευιτ. 27:34·

βιβλία Έξοδος και Λευιτικόν Αριθ. 1:1

περ. 1473 Π.Κ.Χ. Ο Μωυσής ολοκληρώνει το Ιώβ 42:16, 17

βιβλίο Ιώβ

1473 Π.Κ.Χ. Ο Μωυσής ολοκληρώνει στις Αριθ. 35:1· 36:13

πεδιάδες Μωάβ το βιβλίο

Αριθμοί

Διαθήκη με τον Ισραήλ στη Δευτ. 29:1

γη Μωάβ

Ο Μωυσής γράφει το Δευτ. 1:1, 3

Δευτερονόμιον

Ο Μωυσής πεθαίνει στο Όρος Δευτ. 34:1, 5, 7

Νεβώ του Μωάβ

Ο Ισραήλ μπαίνει στη Χαναάν Ιησ. Ναυή 4:19

υπό τον Ιησού του Ναυή

1467 Π.Κ.Χ. Ολοκληρώνεται ουσιαστικά Ιησ. Ναυή 11:23·

η κατάκτηση της γης· τέλος 14:7, 10-15

των ‘450 περίπου ετών’ των

εδαφίων Πράξεις 13:17-20, ΜΝΚ

περ. 1450 Π.Κ.Χ. Ολοκληρώνεται το βιβλίο του Ιησ. Ναυή 1:1· 24:26

Ιησού του Ναυή

Θάνατος του Ιησού του Ναυή Ιησ. Ναυή 24:29

1117 Π.Κ.Χ. Ο Σαμουήλ χρίει τον Σαούλ 1 Σαμ. 10:24·

βασιλιά του Ισραήλ Πράξ. 13:21

1107 Π.Κ.Χ. Γέννηση του Δαβίδ στη Βηθλεέμ 1 Σαμ. 16:1

περ. 1100 Π.Κ.Χ. Ο Σαμουήλ ολοκληρώνει το Κριτ. 21:25

βιβλίο Κριταί

περ. 1090 Π.Κ.Χ. Ο Σαμουήλ ολοκληρώνει το Ρουθ 4:18-22

βιβλίο Ρουθ

περ. 1078 Π.Κ.Χ. Ολοκληρώνεται το βιβλίο 1 Σαμ. 31:6

1 Σαμουήλ

1077 Π.Κ.Χ. Ο Δαβίδ γίνεται βασιλιάς του 2 Σαμ. 2:4

Ιούδα στη Χεβρών

1070 Π.Κ.Χ. Ο Δαβίδ γίνεται βασιλιάς όλου 2 Σαμ. 5:3-7

του Ισραήλ· κάνει πρωτεύουσά

του την Ιερουσαλήμ

μ. 1070 Π.Κ.Χ. Η Κιβωτός μεταφέρεται στην 2 Σαμ. 6:15·

Ιερουσαλήμ· σύναψη της 7:12-16

διαθήκης για μια βασιλεία

με τον Δαβίδ

περ. 1040 Π.Κ.Χ. Ο Γαδ και ο Νάθαν 2 Σαμ. 24:18

ολοκληρώνουν το βιβλίο

2 Σαμουήλ

1037 Π.Κ.Χ. Ο Σολομών γίνεται βασιλιάς 1 Βασ. 1:39· 2:12

στον Ισραήλ μετά τον Δαβίδ 1 Βασ. 6:1

1034 Π.Κ.Χ. Ο Σολομών αρχίζει να

οικοδομεί το ναό

1027 Π.Κ.Χ. Αποπερατώνεται ο ναός της 1 Βασ. 6:38

Ιερουσαλήμ

περ. 1020 Π.Κ.Χ. Ο Σολομών ολοκληρώνει το Άσμ. Ασμ. 1:1

βιβλίο Άσμα Ασμάτων

πρ. 1000 Π.Κ.Χ. Ο Σολομών ολοκληρώνει το Εκκλ. 1:1

βιβλίο Εκκλησιαστής

997 Π.Κ.Χ. Ο Ροβοάμ διαδέχεται τον 1 Βασ. 11:43·

Σολομώντα· διαίρεση του 12:19, 20

βασιλείου· ο Ιεροβοάμ αρχίζει

να βασιλεύει στον Ισραήλ

993 Π.Κ.Χ. Ο Σισάκ εισβάλλει στον Ιούδα 1 Βασ. 14:25, 26

και παίρνει τους θησαυρούς

από το ναό

980 Π.Κ.Χ. Ο Αβιάμ (Αβιά) 1 Βασ. 15:1, 2

γίνεται βασιλιάς του Ιούδα

μετά τον Ροβοάμ

977 Π.Κ.Χ. Ο Ασά γίνεται βασιλιάς του 1 Βασ. 15:9, 10

Ιούδα μετά τον Αβιάμ

περ. 976 Π.Κ.Χ. Ο Ναδάβ γίνεται βασιλιάς του 1 Βασ. 14:20

Ισραήλ μετά τον Ιεροβοάμ

περ. 975 Π.Κ.Χ. Ο Βαασά γίνεται βασιλιάς του 1 Βασ. 15:33

Ισραήλ μετά τον Ναδάβ

περ. 952 Π.Κ.Χ. Ο Ηλά γίνεται βασιλιάς του 1 Βασ. 16:8

Ισραήλ μετά τον Βαασά

περ. 951 Π.Κ.Χ. Ο Ζιμβρί γίνεται βασιλιάς του 1 Βασ. 16:15

Ισραήλ μετά τον Ηλά

Ο Αμρί και ο Θιβνί γίνονται 1 Βασ. 16:21

βασιλιάδες στον Ισραήλ μετά

τον Ζιμβρί

περ. 947 Π.Κ.Χ. Ο Αμρί βασιλεύει στον Ισραήλ 1 Βασ. 16:22, 23

μόνος του

περ. 940 Π.Κ.Χ. Ο Αχαάβ γίνεται βασιλιάς του 1 Βασ. 16:29

Ισραήλ μετά τον Αμρί

936 Π.Κ.Χ. Ο Ιωσαφάτ γίνεται βασιλιάς 1 Βασ. 22:41, 42

του Ιούδα μετά τον Ασά

περ. 919 Π.Κ.Χ. Ο Οχοζίας γίνεται μοναδικός 1 Βασ. 22:51, 52

βασιλιάς του Ισραήλ μετά

τον Αχαάβ

περ. 917 Π.Κ.Χ. Ο Ιωράμ του Ισραήλ γίνεται 2 Βασ. 3:1

μοναδικός βασιλιάς μετά τον

Οχοζία

913 Π.Κ.Χ. Ο Ιωράμ του Ιούδα ‘βασιλεύει’ 2 Βασ. 8:16, 17

μαζί με τον Ιωσαφάτ

περ. 906 Π.Κ.Χ. Ο Οχοζίας γίνεται βασιλιάς 2 Βασ. 8:25, 26

του Ιούδα μετά τον Ιωράμ

περ. 905 Π.Κ.Χ. Η Βασίλισσα Γοθολία 2 Βασ. 11:1-3

σφετερίζεται το θρόνο

στον Ιούδα

Ο Ιηού γίνεται βασιλιάς 2 Βασ. 9:24, 27· 10:36

του Ισραήλ μετά τον Ιωράμ

898 Π.Κ.Χ. Ο Ιωάς γίνεται βασιλιάς του 2 Βασ. 12:1

Ιούδα μετά τον Οχοζία

876 Π.Κ.Χ. Ο Ιωάχαζ γίνεται βασιλιάς 2 Βασ. 13:1

του Ισραήλ μετά τον Ιηού

περ. 859 Π.Κ.Χ. Ο Ιωάς γίνεται μοναδικός 2 Βασ. 13:10

βασιλιάς του Ισραήλ μετά

τον Ιωάχαζ

858 Π.Κ.Χ. Ο Αμασίας γίνεται βασιλιάς 2 Βασ. 14:1, 2

του Ιούδα μετά τον Ιωάς

περ. 844 Π.Κ.Χ. Ο Ιεροβοάμ Β΄ γίνεται βασιλιάς 2 Βασ. 14:23

του Ισραήλ μετά τον Ιωάς

Ο Ιωνάς ολοκληρώνει το ομώνυμο Ιωνάς 1:1, 2

βιβλίο του

829 Π.Κ.Χ. Ο Οζίας (Αζαρίας) γίνεται 2 Βασ. 15:1, 2

βασιλιάς του Ιούδα μετά τον

Αμασία

 περ. 820 Π.Κ.Χ. Πιθανόν τότε να γράφτηκε το Ιωήλ 1:1

βιβλίο του Ιωήλ

περ. 804 Π.Κ.Χ. Ο Αμώς ολοκληρώνει το ομώνυμο Αμώς 1:1

βιβλίο του

περ. 792 Π.Κ.Χ. Ο Ζαχαρίας βασιλεύει στον 2 Βασ. 15:8

Ισραήλ (6 μήνες)

περ. 791 Π.Κ.Χ. Ο Σαλλούμ γίνεται βασιλιάς 2 Βασ. 15:13, 17

του Ισραήλ μετά τον Ζαχαρία

Ο Μεναήμ γίνεται βασιλιάς του

Ισραήλ μετά τον Σαλλούμ

περ. 780 Π.Κ.Χ. Ο Φακείας γίνεται βασιλιάς του 2 Βασ. 15:23

Ισραήλ μετά τον Μεναήμ

περ. 778 Π.Κ.Χ. Ο Φεκά γίνεται βασιλιάς του 2 Βασ. 15:27

Ισραήλ μετά τον Φακεία

περ. 778 Π.Κ.Χ. Ο Ησαΐας αρχίζει να προφητεύει Ησ. 1:1· 6:1

777 Π.Κ.Χ. Ο Ιωθάμ γίνεται βασιλιάς του 2 Βασ. 15:32, 33

Ιούδα μετά τον Οζία (Αζαρία)

περ. 761 Π.Κ.Χ. Ο Άχαζ γίνεται βασιλιάς του 2 Βασ. 16:1, 2

Ιούδα μετά τον Ιωθάμ

περ. 758 Π.Κ.Χ. Ο Ωσηέ αρχίζει να ‘βασιλεύει’ 2 Βασ. 15:30

στον Ισραήλ

745 Π.Κ.Χ. Ο Εζεκίας γίνεται βασιλιάς του 2 Βασ. 18:1, 2

Ιούδα μετά τον Άχαζ

μ. 745 Π.Κ.Χ. Ο Ωσηέ ολοκληρώνει το ομώνυμο Ωσηέ 1:1

βιβλίο του

740 Π.Κ.Χ. Η Ασσυρία υποδουλώνει τον 2 Βασ. 17:6, 13, 18

Ισραήλ, καταλαμβάνει τη

Σαμάρεια

732 Π.Κ.Χ. Ο Σενναχειρείμ εισβάλλει 2 Βασ. 18:13

στον Ιούδα

μ. 732 Π.Κ.Χ. Ο Ησαΐας ολοκληρώνει το Ησ. 1:1

ομώνυμο βιβλίο του

πρ. 717 Π.Κ.Χ. Ο Μιχαίας ολοκληρώνει το Μιχ. 1:1

ομώνυμο βιβλίο του

περ. 717 Π.Κ.Χ. Ολοκληρώνεται η συγκρότηση Παρ. 25:1

του βιβλίου Παροιμίαι

716 Π.Κ.Χ. Ο Μανασσής γίνεται βασιλιάς 2 Βασ. 21:1

του Ιούδα μετά τον Εζεκία

661 Π.Κ.Χ. Ο Αμών γίνεται βασιλιάς του 2 Βασ. 21:19

Ιούδα μετά τον Μανασσή

659 Π.Κ.Χ. Ο Ιωσίας γίνεται βασιλιάς 2 Βασ. 22:1

του Ιούδα μετά τον Αμών

πρ. 648 Π.Κ.Χ. Ο Σοφονίας ολοκληρώνει το Σοφ. 1:1

ομώνυμο βιβλίο του

647 Π.Κ.Χ. Ο Ιερεμίας διορίζεται προφήτης Ιερ. 1:1, 2, 9, 10

πρ. 632 Π.Κ.Χ. Ο Ναούμ ολοκληρώνει το Ναούμ 1:1

ομώνυμο βιβλίο του

632 Π.Κ.Χ. Η Νινευή πέφτει στους Ναούμ 3:7

Χαλδαίους και στους Μήδους

Η Βαβυλώνα πρόκειται τώρα να

γίνει η τρίτη παγκόσμια δύναμη

628 Π.Κ.Χ. Ο Ιωάχαζ, διάδοχος του Ιωσία, 2 Βασ. 23:31

βασιλεύει στον Ιούδα

Ο Ιωακείμ γίνεται βασιλιάς 2 Βασ. 23:36

του Ιούδα μετά τον Ιωάχαζ

περ. 628 Π.Κ.Χ. Ο Αββακούμ ολοκληρώνει το Αββακ. 1:1

ομώνυμο βιβλίο του

625 Π.Κ.Χ. Ο Ναβουχοδονόσορ (Β΄) γίνεται Ιερ. 25:1

βασιλιάς της Βαβυλώνας· το

πρώτο έτος βασιλείας υπολογίζεται

από τον Νισάν του 624 Π.Κ.Χ.

620 Π.Κ.Χ. Ο Ναβουχοδονόσορ κάνει τον 2 Βασ. 24:1

Ιωακείμ υποτελή βασιλιά

618 Π.Κ.Χ. Ο Ιωαχείν γίνεται βασιλιάς 2 Βασ. 24:6, 8

στον Ιούδα μετά τον Ιωακείμ

617 Π.Κ.Χ. Ο Ναβουχοδονόσορ παίρνει τους Δαν. 1:1-4·

πρώτους Ιουδαίους αιχμαλώτους

στη Βαβυλώνα

Ο Σεδεκίας τοποθετείται 2 Βασ. 24:12-18

βασιλιάς του Ιούδα

613 Π.Κ.Χ. Ο Ιεζεκιήλ αρχίζει να Ιεζ. 1:1-3

προφητεύει

609 Π.Κ.Χ. Ο Ναβουχοδονόσορ επιτίθεται 2 Βασ. 25:1, 2

τρίτη φορά στον Ιούδα·

αρχίζει η πολιορκία της

Ιερουσαλήμ

607 Π.Κ.Χ. 5ος μήνας (Αβ), καταστροφή 2 Βασ. 25:8-10·

του ναού και της Ιερουσαλήμ Ιερ. 52:12-14

7ος μήνας, οι Ιουδαίοι 2 Βασ. 25:25, 26·

εγκαταλείπουν τον Ιούδα· Λουκ. 21:24

αρχίζουν «οι καιροί των εθνών»

Ο Ιερεμίας γράφει το βιβλίο Θρήνοι, πρόλογος Ο΄

Θρήνοι

περ. 607 Π.Κ.Χ. Ο Αβδιού γράφει το ομώνυμο Αβδ. 1

βιβλίο του

περ. 591 Π.Κ.Χ. Ο Ιεζεκιήλ ολοκληρώνει το Ιεζ. 40:1· 29:17

ομώνυμο βιβλίο του

580 Π.Κ.Χ. Ολοκληρώνονται τα βιβλία 1 και Ιερ. 52:31·

2 Βασιλέων και Ιερεμίας 2 Βασ. 25:27

539 Π.Κ.Χ. Η Βαβυλώνα πέφτει στους Μήδους Δαν. 5:30, 31

και στους Πέρσες· η Μηδοπερσία

γίνεται η τέταρτη παγκόσμια

δύναμη

537 Π.Κ.Χ. Τίθεται σε εφαρμογή το 2 Χρον. 36:22, 23

διάταγμα του Κύρου του Πέρση Ιερ. 25:12· 29:10

που επιτρέπει στους Ιουδαίους

να επιστρέψουν στην Ιερουσαλήμ·

τελειώνει η 70ετής ερήμωση της

Ιερουσαλήμ

περ. 536 Π.Κ.Χ. Ο Δανιήλ ολοκληρώνει το Δαν. 10:1

ομώνυμο βιβλίο του

536 Π.Κ.Χ. Ο Ζοροβάβελ βάζει τα θεμέλια Έσδρ. 3:8-10

του ναού

522 Π.Κ.Χ. Η οικοδόμηση του ναού υπό Έσδρ. 4:23, 24

απαγόρευση

520 Π.Κ.Χ. Ο Αγγαίος ολοκληρώνει το Αγγαίος 1:1

ομώνυμο βιβλίο του

518 Π.Κ.Χ. Ο Ζαχαρίας ολοκληρώνει το Ζαχ. 1:1

ομώνυμο βιβλίο του

515 Π.Κ.Χ. Ο Ζοροβάβελ αποπερατώνει το Έσδρ. 6:14, 15

δεύτερο ναό

περ. 475 Π.Κ.Χ. Ο Μαροδοχαίος ολοκληρώνει Εσθήρ 3:7· 9:32

το βιβλίο Εσθήρ

468 Π.Κ.Χ. Ο Έσδρας και ιερείς Έσδρ. 7:7

επιστρέφουν στην Ιερουσαλήμ

 περ. 460 Π.Κ.Χ. Ο Έσδρας ολοκληρώνει τα βιβλία Έσδρ. 1:1·

1 και 2 Χρονικών και Έσδρας· 2 Χρον. 36:22

τελική συγκρότηση του βιβλίου

Ψαλμοί

455 Π.Κ.Χ. Τα τείχη της Ιερουσαλήμ Νεεμ. 1:1· 2:1, 11·

ανοικοδομούνται από τον Νεεμία· 6:15·

αρχίζει να εκπληρώνεται η Δαν. 9:24

προφητεία των 70 εβδομάδων

μ. 443 Π.Κ.Χ. Ο Νεεμίας ολοκληρώνει το Νεεμ. 5:14

ομώνυμο βιβλίο του

Ο Μαλαχίας ολοκληρώνει το Μαλ. 1:1

ομώνυμο βιβλίο του

406 Π.Κ.Χ. Η ανοικοδόμηση της Ιερουσαλήμ Δαν. 9:25

έχει προφανώς περατωθεί

332 Π.Κ.Χ. Η Ελλάδα, η πέμπτη παγκόσμια Δαν. 8:21

δύναμη, κυβερνάει την Ιουδαία

περ. 280 Π.Κ.Χ. Αρχίζει η ελληνική Μετάφραση

των Εβδομήκοντα

165 Π.Κ.Χ. Επαναφιέρωση του ναού μετά τη Ιωάν. 10:22, ΜΝΚ

βεβήλωση από την ελληνική

ειδωλολατρία· Γιορτή της

Αφιέρωσης

63 Π.Κ.Χ. Η Ρώμη, η έκτη παγκόσμια δύναμη, Ιωάν. 19:15·

κυβερνάει την Ιερουσαλήμ Αποκ. 17:10

περ. 37 Π.Κ.Χ. Ο Ηρώδης (βασιλιάς διορισμένος

από τη Ρώμη) καταλαμβάνει

αιφνίδια την Ιερουσαλήμ

2 Π.Κ.Χ. Γέννηση του Ιωάννη του Βαφτιστή Λουκ. 1:60· 2:7

και του Ιησού

29 Κ.Χ. Ο Ιωάννης και ο Ιησούς αρχίζουν Λουκ. 3:1, 2, 23

τη διακονία τους

33 Κ.Χ. 14 Νισάν: ο Ιησούς θυσιάζεται Λουκ. 22:20· 23:33

παρέχοντας τη βάση για τη νέα

διαθήκη· τον κρεμούν σ’ ένα ξύλο

16 Νισάν: ανάσταση του Ιησού Ματθ. 28:1-10

6 Σιβάν, Πεντηκοστή: έκχυση Πράξ. 2:1-17, 38

του πνεύματος· ο Πέτρος ανοίγει

στους Ιουδαίους την οδό για να

μπουν στη Χριστιανική εκκλησία

36 Κ.Χ. Τέλος των 70 εβδομάδων ετών· Δαν. 9:24-27·

ο Πέτρος επισκέπτεται τον Πράξ. 10:1, 45

Κορνήλιο, τον πρώτο από τους

απερίτμητους Εθνικούς που μπαίνει

στη Χριστιανική εκκλησία

περ. 41 Κ.Χ. Ο Ματθαίος γράφει το Κατά

Ματθαίον Ευαγγέλιο

περ. 47-48 Κ.Χ. Ο Παύλος αρχίζει την πρώτη Πράξ. 13:1–14:28

ιεραποστολική περιοδεία

περ. 49 Κ.Χ. Το κυβερνών σώμα αποφασίζει ότι Πράξ. 15:28, 29

δεν είναι απαραίτητη η περιτομή

για τους πιστούς Εθνικούς

περ. 49-52 Κ.Χ. Η δεύτερη ιεραποστολική Πράξ. 15:36–18:22

περιοδεία του Παύλου

περ. 50 Κ.Χ. Ο Παύλος γράφει την 1 Προς 1 Θεσ. 1:1

Θεσσαλονικείς από την Κόρινθο

περ. 51 Κ.Χ. Ο Παύλος γράφει τη 2 Προς 2 Θεσ. 1:1

Θεσσαλονικείς από την Κόρινθο

περ. 50-52 Κ.Χ. Ο Παύλος γράφει την Προς Γαλάτας Γαλ. 1:1

από την Κόρινθο ή από την

Αντιόχεια της Συρίας

περ. 52-56 Κ.Χ. Η τρίτη ιεραποστολική Πράξ. 18:23–21:19

περιοδεία του Παύλου

περ. 55 Κ.Χ. Ο Παύλος γράφει την 1 Προς 1 Κορ. 15:32·

Κορινθίους από την Έφεσο και 2 Κορ. 2:12, 13

τη 2 Προς Κορινθίους από τη

Μακεδονία

περ. 56 Κ.Χ. Ο Παύλος γράφει την Προς Ρωμ. 16:1

Ρωμαίους από την Κόρινθο

περ. 56-58 Κ.Χ. Ο Λουκάς γράφει το Κατά Λουκ. 1:1, 2

Λουκάν Ευαγγέλιο

περ. 60-61 Κ.Χ. Από τη Ρώμη ο Παύλος γράφει τις:

Προς Εφεσίους Εφεσ. 3:1

Προς Φιλιππησίους Φιλιπ. 4:22

Προς Κολοσσαείς Κολ. 4:18

Προς Φιλήμονα Φιλήμ. 1

περ. 61 Κ.Χ. Ο Παύλος γράφει την Προς Εβρ. 13:24· 10:34

Εβραίους από τη Ρώμη

Ο Λουκάς ολοκληρώνει στη Ρώμη

το βιβλίο Πράξεις

πρ. 62 Κ.Χ. Ο Ιάκωβος, αδελφός του Ιησού, Ιακ. 1:1

γράφει την ομώνυμη επιστολή

του από την Ιερουσαλήμ

περ. 60-65 Κ.Χ. Ο Μάρκος γράφει το Κατά

Μάρκον Ευαγγέλιο

περ. 61-64 Κ.Χ. Ο Παύλος γράφει την 1 Προς 1 Τιμ. 1:3

Τιμόθεον από τη Μακεδονία

Ο Παύλος γράφει την Προς Τίτον Τίτον 1:5

από τη Μακεδονία (;)

περ. 62-64 Κ.Χ. Ο Πέτρος γράφει την 1 Πέτρου 1 Πέτρ. 1:1· 5:13

από τη Βαβυλώνα

περ. 64 Κ.Χ. Ο Πέτρος γράφει τη 2 Πέτρου 2 Πέτρ. 1:1

από τη Βαβυλώνα (;)

περ. 65 Κ.Χ. Ο Παύλος γράφει τη 2 Προς 2 Τιμ. 4:16-18

Τιμόθεον από τη Ρώμη

Ο Ιούδας, αδελφός του Ιησού, Ιούδα 1, 17, 18

γράφει την ομώνυμη επιστολή του

70 Κ.Χ. Η Ιερουσαλήμ και ο ναός της Δαν. 9:27·

καταστρέφονται από τους Ματθ. 23:37, 38·

Ρωμαίους Λουκ. 19:42-44

περ. 96 Κ.Χ. Ο Ιωάννης γράφει στην Πάτμο Αποκ. 1:9

το βιβλίο Αποκάλυψις

περ. 98 Κ.Χ. Ο Ιωάννης γράφει το Κατά Ιωάν. 21:22, 23

Ιωάννην Ευαγγέλιο και τις

επιστολές του

1, 2 και 3 Ιωάννου·

ολοκληρώνεται η συγγραφή

της Αγίας Γραφής

περ. 100 Κ.Χ. Πεθαίνει ο Ιωάννης, ο 2 Θεσ. 2:7

τελευταίος των αποστόλων

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Γίνεται η υπενθύμιση ότι, αν και πολλές απ’ αυτές τις χρονολογίες είναι εξακριβωμένες, για ορισμένα γεγονότα δίνονται χρονολογίες κατά προσέγγιση, με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία. Σκοπός αυτού του πίνακα δεν είναι να ορίσει μια αμετάβλητη χρονολογία για το κάθε γεγονός, αλλά να βοηθήσει τους μελετητές της Αγίας Γραφής να τοποθετήσουν τα γεγονότα στο ρεύμα του χρόνου και να δουν πώς σχετίζεται το ένα με το άλλο.

Ερωτήσεις για τον «Πίνακα Σημαντικών Ιστορικών Χρονολογιών» και τον «Πίνακα των Βιβλίων της Αγίας Γραφής»:

(α) Συγκρίνοντας τους 2 πίνακες, κατονομάστε μερικούς από τους προφήτες και συγγραφείς της Αγίας Γραφής οι οποίοι έζησαν ⁽¹⁾ πριν από την ίδρυση του βασιλείου του Ισραήλ, το 1117 Π.Κ.Χ., ⁽²⁾ στη διάρκεια των βασιλείων του Ισραήλ και του Ιούδα, ⁽³⁾ από την έναρξη της εξορίας στη Βαβυλώνα ως την ολοκλήρωση του κανόνα των Εβραϊκών Γραφών.

(β) Προσδιορίστε το χρόνο συγγραφής των επιστολών του Παύλου σε σχέση με τις ιεραποστολικές περιοδείες του.

(γ) Ποια άλλα ενδιαφέροντα σημεία παρατηρείτε, όσον αφορά το χρόνο συγγραφής των άλλων βιβλίων των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών;

(δ) Συσχετίστε τα επόμενα πρόσωπα με μερικά εξέχοντα γεγονότα της Βιβλικής ιστορίας, αναφέροντας αν έζησαν πριν ή ύστερα από το γεγονός, ή συνδέστε τα με άλλα πρόσωπα που έζησαν τον ίδιο καιρό: Σημ, Σαμουήλ, Μαθουσάλας, Λωτ, Βασιλιάς Σαούλ, Δαβίδ, Ιώβ, Βασιλιάς Ωσηέ του Ισραήλ, Σολομών, Ααρών, Βασιλιάς Σεδεκίας του Ιούδα.

(ε) Ποια αξιοσημείωτα γεγονότα συνέβησαν ενόσω ζούσε ⁽¹⁾ ο Νώε, ⁽²⁾ ο Αβραάμ, ⁽³⁾ ο Μωυσής;

(στ) Ταιριάξτε τις επόμενες χρονολογίες (Π.Κ.Χ.) με τα αξιοσημείωτα γεγονότα που αναφέρονται παρακάτω: 4026, 2370, 1943, 1513, 1473, 1117, 997, 740, 607, 539, 537, 455.

Δημιουργία του Αδάμ

Διαθήκη του Νόμου που έγινε στο Σινά

Καταστροφή της Ιερουσαλήμ

Επιστροφή των Ιουδαίων στην Ιερουσαλήμ μετά το διάταγμα του Κύρου

Αρχή της συγγραφής της θεόπνευστης Αγίας Γραφής

Έναρξη του Κατακλυσμού

Κατάκτηση της Βαβυλώνας από τους Μήδους και τους Πέρσες

Χρίση του πρώτου βασιλιά του Ισραήλ

Διάβαση του Ευφράτη από τον Αβραάμ· επικύρωση της Αβραμιαίας διαθήκης

Διαίρεση των βασιλείων του Ισραήλ και Ιούδα

Υποδούλωση του βόρειου βασιλείου από την Ασσυρία

Ανοικοδόμηση των τειχών της Ιερουσαλήμ από τον Νεεμία

Απελευθέρωση των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο

Είσοδος του Ισραήλ στη Χαναάν υπό τον Ιησού του Ναυή

Λήξη της 70ετούς ερήμωσης της Ιερουσαλήμ

 [Πίνακας στη σελίδα 298]

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΓΡΑΦΗΣ

(Μερικές χρονολογίες [και τόποι συγγραφής] δεν έχουν καθοριστεί ακριβώς. Το σύμβολο μ. σημαίνει «μετά το», το πρ., «πριν από το»· και το περ., «περίπου».)

Βιβλία των Εβραϊκών Γραφών Γραμμένα Πριν από την Κοινή Χρονολογία (Π.Κ.Χ.)

Όνομα Συγγραφέας Τόπος Ολοκλήρωση Καλύπτει

Βιβλίου Συγγραφής Συγγραφής την Περίοδο

Γένεσις Μωυσής Έρημος 1513 Από την «αρχή»

ως το 1657

Έξοδος Μωυσής Έρημος 1512 1657-1512

Λευιτικόν Μωυσής Έρημος 1512 1 μηνός (1512)

Αριθμοί Μωυσής Έρημος/ 1473 1512-1473

Πεδιάδες

Μωάβ

Δευτερονόμιον Μωυσής Πεδιάδες 1473 2 μηνών (1473)

Μωάβ

Ιησούς του Ναυή Ιησούς Χαναάν περ. 1450 1473-περ. 1450

του Ναυή

Κριταί Σαμουήλ Ισραήλ περ. 1100 περ. 1450-

περ. 1120

Ρουθ Σαμουήλ Ισραήλ περ. 1090 11 ετών, την εποχή

που κυβερνούσαν

οι κριτές

1 Σαμουήλ Σαμουήλ· Ισραήλ περ. 1078 περ. 1180-1078

Γαδ·

Νάθαν

2 Σαμουήλ Γαδ· Ισραήλ περ. 1040 1077-περ. 1040

Νάθαν

1 και 2 Βασιλέων Ιερεμίας Ιούδας/ 580 περ. 1040-580

Αίγυπτος

1 και Έσδρας Ιερουσαλήμ (;) Μετά το

2 Χρονικών περ. 460 1 Χρον. 9:44,

1077-537

Έσδρας Έσδρας Ιερουσαλήμ περ. 460 537-περ. 467

Νεεμίας Νεεμίας Ιερουσαλήμ μ. 443 456-μ. 443

Εσθήρ Μαροδοχαίος Σούσα, περ. 475 493-περ. 475

Ελάμ

Ιώβ Μωυσής Έρημος περ. 1473 Μεγαλύτερη των

140 ετών μεταξύ

του 1657 και

του 1473

Ψαλμοί Δαβίδ και περ. 460

άλλοι

Παροιμίαι Σολομών· Ιερουσαλήμ περ. 717

Αγούρ·

Λεμουήλ

Εκκλησιαστής Σολομών Ιερουσαλήμ πρ. 1000

Άσμα Ασμάτων Σολομών Ιερουσαλήμ περ. 1020

Ησαΐας Ησαΐας Ιερουσαλήμ μ. 732 περ. 778-μ. 732

Ιερεμίας Ιερεμίας Ιούδας/ 580 647-580

Αίγυπτος

Θρήνοι Ιερεμίας Κοντά στην 607

Ιερουσαλήμ

Ιεζεκιήλ Ιεζεκιήλ Βαβυλώνα περ. 591 613-περ. 591

Δανιήλ Δανιήλ Βαβυλώνα περ. 536 618-περ. 536

Ωσηέ Ωσηέ Σαμάρεια μ. 745 πρ. 804-μ. 745

(Περιοχή)

Ιωήλ Ιωήλ Ιούδας περ. 820 (;)

Αμώς Αμώς Ιούδας περ. 804

Αβδιού Αβδιού περ. 607

Ιωνάς Ιωνάς περ. 844

Μιχαίας Μιχαίας Ιούδας πρ. 717 περ. 777-717

Ναούμ Ναούμ Ιούδας πρ. 632

Αββακούμ Αββακούμ Ιούδας περ. 628 (;)

Σοφονίας Σοφονίας Ιούδας πρ. 648

Αγγαίος Αγγαίος Ιερουσαλήμ 520 112 ημερών (520)

Ζαχαρίας Ζαχαρίας Ιερουσαλήμ 518 520-518

Μαλαχίας Μαλαχίας Ιερουσαλήμ μ. 443

Βιβλία των Ελληνικών Γραφών Γραμμένα Κατά την Κοινή Χρονολογία (Κ.Χ.)

Όνομα Συγγραφέας Τόπος Ολοκλήρωση Καλύπτει

Βιβλίου Συγγραφής Συγγραφής την Περίοδο

Κατά Ματθαίον Ματθαίος Παλαιστίνη περ. 41 2 Π.Κ.Χ.-33 Κ.Χ.

Κατά Μάρκον Μάρκος Ρώμη περ. 60-65 29-33 Κ.Χ.

Κατά Λουκάν Λουκάς Καισάρεια περ. 56-58 3 Π.Κ.Χ.-33 Κ.Χ.

Κατά Ιωάννην Απόστολος Έφεσος περ. 98 Μετά τον πρόλογο,

Ιωάννης ή γειτονικός 29-33 Κ.Χ.

τόπος

Πράξεις Λουκάς Ρώμη περ. 61 33-περ. 61 Κ.Χ.

Προς Ρωμαίους Παύλος Κόρινθος περ. 56

1 Προς Παύλος Έφεσος περ. 55

Κορινθίους

2 Προς Παύλος Μακεδονία περ. 55

Κορινθίους

Προς Γαλάτας Παύλος Κόρινθος ή περ. 50-52

Αντιόχεια

της Συρίας

Προς Εφεσίους Παύλος Ρώμη περ. 60-61

Προς Παύλος Ρώμη περ. 60-61

Φιλιππησίους

Προς Παύλος Ρώμη περ. 60-61

Κολοσσαείς

1 Προς Παύλος Κόρινθος περ. 50

Θεσσαλονικείς

2 Προς Παύλος Κόρινθος περ. 51

Θεσσαλονικείς

1 Προς Παύλος Μακεδονία περ. 61-64

Τιμόθεον

2 Προς Παύλος Ρώμη περ. 65

Τιμόθεον

Προς Τίτον Παύλος Μακεδονία (;) περ. 61-64

Προς Φιλήμονα Παύλος Ρώμη περ. 60-61

Προς Εβραίους Παύλος Ρώμη περ. 61

Ιακώβου Ιάκωβος Ιερουσαλήμ πρ. 62

(αδελφός

του Ιησού)

1 Πέτρου Πέτρος Βαβυλώνα περ. 62-64

2 Πέτρου Πέτρος Βαβυλώνα (;) περ. 64

1 Ιωάννου Απόστολος Έφεσος ή περ. 98

Ιωάννης γειτονικός

τόπος

2 Ιωάννου Απόστολος Έφεσος ή περ. 98

Ιωάννης γειτονικός

τόπος

3 Ιωάννου Απόστολος Έφεσος ή περ. 98

Ιωάννης γειτονικός

τόπος

Ιούδα Ιούδας Παλαιστίνη (;) περ. 65

(αδελφός

του Ιησού)

Αποκάλυψις Απόστολος Πάτμος περ. 96

Ιωάννης