Μελέτες για τη Θεόπνευστη Γραφή και το Ιστορικό Της

Μελέτη Αριθμός 5—Το Εβραϊκό Κείμενο της Αγίας Γραφής

Πώς αντιγράφηκαν οι Εβραϊκές Γραφές, ως μέρος του εμπνευσμένου Λόγου του Θεού, πώς διαφυλάχθηκε η ακεραιότητα του κειμένου τους και πώς μεταβιβάστηκαν ως την εποχή μας.

1. (α) Πώς διαφέρει ο ‘λόγος του Ιεχωβά’ από άλλους θησαυρούς του παρελθόντος; (β) Ποια ερωτήματα εγείρονται ως προς τη διαφύλαξη του Λόγου του Θεού;

 Ο ‘ΛΟΓΟΣ του Ιεχωβά’ στη γραπτή του μορφή μπορεί να παρομοιαστεί με ύδατα αλήθειας συγκεντρωμένα σε μια αξιοθαύμαστη δεξαμενή θεόπνευστων κειμένων. Πόσο ευγνώμονες μπορούμε να είμαστε για το ότι ο Ιεχωβά, κατά την περίοδο που μετέδιδε τα μηνύματά του από τον ουρανό, έκανε να συγκεντρωθούν όλα μαζί αυτά τα «ύδατα» προκειμένου να γίνουν μια ανεξάντλητη πηγή ζωοπάροχων πληροφοριών! Άλλοι θησαυροί του παρελθόντος, όπως στέμματα βασιλιάδων, οικογενειακά κειμήλια και μνημεία ανθρώπων, έχασαν τη λάμψη τους, διαβρώθηκαν ή γκρεμίστηκαν με το πέρασμα του χρόνου, αλλά οι όμοιοι με θησαυρό λόγοι του Θεού μας θα παραμείνουν στον αιώνα. (Ησ. 40:8) Ωστόσο, εγείρονται ερωτήματα ως προς το αν μολύνθηκαν αυτά τα ύδατα της αλήθειας, από τότε που μπήκαν στη δεξαμενή και ύστερα. Παρέμειναν ανόθευτα; Μεταβιβάστηκαν πιστά τα κείμενα των πρωτότυπων γλωσσών, ώστε να είναι αξιόπιστο αυτό το οποίο έχουν στα χέρια τους οι λαοί κάθε γλώσσας που υπάρχει στη γη σήμερα; Θα διαπιστώσουμε ότι είναι συναρπαστικό να εξετάσουμε το τμήμα αυτής της δεξαμενής που λέγεται Εβραϊκό κείμενο, παρατηρώντας πόση προσοχή δόθηκε στη διαφύλαξη της ακρίβειας αυτού του κειμένου, καθώς και ποιες θαυμάσιες διευθετήσεις έγιναν ώστε να μεταβιβαστεί και να είναι διαθέσιμο σε όλα τα έθνη της ανθρωπότητας, μέσω διαφόρων αποδόσεων και καινούριων μεταφράσεών του.

2. Πώς διαφυλάχθηκαν τα θεόπνευστα συγγράμματα ως την εποχή του Έσδρα;

² Τα πρωτότυπα κείμενα στην εβραϊκή και στην αραμαϊκή γλώσσα τα έγραψαν άνθρωποι που ήταν γραμματείς του Θεού, αρχής γενομένης από τον Μωυσή το 1513 Π.Κ.Χ. μέχρι και λίγο μετά το 443 Π.Κ.Χ. Απ’ ό,τι ξέρουμε σήμερα, κανένα από τα πρωτότυπα εκείνα συγγράμματα δεν υπάρχει πια. Όμως, ευθύς εξαρχής δόθηκε μεγάλη προσοχή στη διαφύλαξη των θεόπνευστων συγγραμμάτων, περιλαμβανομένων και των εγκεκριμένων αντιγράφων τους. Γύρω στο 642 Π.Κ.Χ., τον καιρό του Βασιλιά Ιωσία, βρέθηκε φυλαγμένο στον οίκο του Ιεχωβά «το βιβλίον του νόμου» του Μωυσή, αναμφίβολα το πρωτότυπο σύγγραμμα. Μέχρι τότε είχε διαφυλαχθεί πιστά επί 871 έτη. Ο Βιβλικός συγγραφέας Ιερεμίας εκδήλωσε τόσο μεγάλο ενδιαφέρον γι’ αυτή την ανακάλυψη ώστε την κατέγραψε στα εδάφια 2 Βασιλέων 22:8-10, και περίπου το έτος 460 Π.Κ.Χ. ο Έσδρας αναφέρθηκε ξανά στο ίδιο γεγονός. (2 Χρον. 34:14-18) Αυτός ενδιαφερόταν γι’ αυτά τα πράγματα επειδή ήταν ‘γραμματεύς [αντιγραφέας, ΜΝΚ] έμπειρος εις τον νόμον του Μωυσέως, τον οποίον έδωκε Ιεχωβά ο Θεός του Ισραήλ’. (Έσδρ. 7:6) Χωρίς αμφιβολία ο Έσδρας μπορούσε να έχει στη διάθεσή του κι άλλους ρόλους των Εβραϊκών Γραφών που είχαν γίνει μέχρι την εποχή του, περιλαμβανομένων πιθανώς και των πρωτότυπων κειμένων μερικών από τα θεόπνευστα συγγράμματα. Πράγματι, φαίνεται ότι ο Έσδρας υπήρξε ο φύλακας των θεϊκών συγγραμμάτων στην εποχή του.—Νεεμ. 8:1, 2.

ΕΠΟΧΗ ΑΝΤΙΓΡΑΦΗΣ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ

3. Ποια ανάγκη παρουσιάστηκε για επιπρόσθετα αντίγραφα των Γραφών, και πώς καλύφθηκε αυτή;

³ Από την εποχή του Έσδρα κι έπειτα, υπήρχε αυξημένη ζήτηση αντιγράφων των Εβραϊκών Γραφών. Δεν επέστρεψαν όλοι οι Ιουδαίοι στην Ιερουσαλήμ και στην Παλαιστίνη  από τότε που έγινε η αποκατάσταση του 537 Π.Κ.Χ. και ύστερα. Αντίθετα, χιλιάδες παρέμειναν στη Βαβυλώνα, ενώ άλλοι μετανάστευσαν για επαγγελματικούς και άλλους λόγους, κι έτσι υπήρχαν Ιουδαίοι στα περισσότερα από τα μεγάλα εμπορικά κέντρα του αρχαίου κόσμου. Πολλοί Ιουδαίοι έκαναν ετήσια ταξίδια για να προσκυνήσουν στην Ιερουσαλήμ κατά τις διάφορες γιορτές που γίνονταν στο ναό, και εκεί συμμετείχαν στη λατρεία που διεξαγόταν στην εβραϊκή γλώσσα της Αγίας Γραφής. Στην εποχή του Έσδρα, οι Ιουδαίοι σ’ εκείνες τις πολλές μακρινές χώρες χρησιμοποιούσαν τοπικούς χώρους συγκεντρώσεων γνωστούς ως συναγωγές, όπου γινόταν ανάγνωση και εξέταση των Εβραϊκών Γραφών. * Λόγω των πολλών διασκορπισμένων τόπων λατρείας, οι αντιγραφείς έπρεπε να πολλαπλασιάσουν την παραγωγή χειρογράφων.

4. (α) Τι ήταν η γκενίζα, και πώς χρησιμοποιούνταν; (β) Το 19ο αιώνα, ποια πολύτιμη ανακάλυψη έγινε σε μια γκενίζα;

⁴ Αυτές οι συναγωγές είχαν συνήθως ένα χώρο για αποθήκευση γνωστό ως γκενίζα. Με το πέρασμα του χρόνου, οι Ιουδαίοι έβαζαν στην γκενίζα άχρηστα χειρόγραφα που είχαν σκιστεί ή είχαν παλιώσει και τα αντικαθιστούσαν με καινούρια, τα οποία και χρησιμοποιούσαν στη συναγωγή. Κατά καιρούς, ό,τι υπήρχε μέσα στην γκενίζα το έθαβαν στη γη με επισημότητα, για να μη βεβηλωθεί το κείμενο—το οποίο περιείχε το άγιο όνομα του Ιεχωβά. Στο πέρασμα των αιώνων, χιλιάδες αρχαία χειρόγραφα των Εβραϊκών Γραφών εξαφανίστηκαν κατ’ αυτόν τον τρόπο. Όμως, δεν έγινε το ίδιο με τη γεμάτη χειρόγραφα γκενίζα της συναγωγής στο Παλιό Κάιρο, ίσως επειδή αυτή ήταν περιτοιχισμένη και λησμονημένη ως τα μέσα του 19ου αιώνα. Το 1890, όταν επισκευαζόταν η συναγωγή, επανεξετάστηκαν τα περιεχόμενα της γκενίζα, και σιγά-σιγά οι θησαυροί της ή πουλήθηκαν ή δωρίστηκαν. Απ’ αυτή την πηγή, σχεδόν πλήρη χειρόγραφα και χιλιάδες αποσπάσματα χειρογράφων (μερικά από τα οποία λέγεται ότι είναι του 6ου αιώνα Κ.Χ.) έφτασαν στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κέμπριτζ και σε άλλες βιβλιοθήκες της Ευρώπης και της Αμερικής.

5. (α) Ποια αρχαία χειρόγραφα των Εβραϊκών Γραφών έχουν τώρα καταχωρηθεί σε καταλόγους, και πόσο παλιά είναι αυτά; (β) Τι αποκαλύπτει η μελέτη αυτών των χειρογράφων;

⁵ Σήμερα, σε διάφορες βιβλιοθήκες του κόσμου έχουν αριθμηθεί και καταχωρηθεί σε καταλόγους γύρω στα 6.000 χειρόγραφα ολόκληρων ή τμημάτων των Εβραϊκών Γραφών. Μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχαν χειρόγραφα (εκτός από λίγα αποσπάσματα) προγενέστερα του 10ου αιώνα Κ.Χ. Αλλά το 1947, στην περιοχή της Νεκράς Θαλάσσης, ανακαλύφθηκε ένας ρόλος του βιβλίου του Ησαΐα, και στα μετέπειτα έτη βρέθηκαν κι άλλοι ανεκτίμητοι ρόλοι των Εβραϊκών Γραφών, καθώς τα σπήλαια της Νεκράς Θαλάσσης φανέρωναν τους πλούσιους θησαυρούς τους: χειρόγραφα κρυμμένα επί σχεδόν 1.900 έτη. Ως τώρα, οι ειδικοί έχουν τοποθετήσει χρονολογικά ορισμένα απ’ αυτά τα αντίγραφα στους τελευταίους λίγους αιώνες Π.Κ.Χ. Η συγκριτική μελέτη των σχεδόν 6.000 χειρογράφων των Εβραϊκών Γραφών προσφέρει γερή βάση για την επικύρωση του Εβραϊκού κειμένου και αποκαλύπτει την πιστότητα με την οποία μεταβιβάστηκε αυτό το κείμενο.

Η ΕΒΡΑΪΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

6. (α) Ποια ήταν η αρχική ιστορία της εβραϊκής γλώσσας; (β) Γιατί είχε ο Μωυσής τα προσόντα για να γράψει το βιβλίο Γένεσις;

⁶ Αυτό που οι άνθρωποι αποκαλούν σήμερα εβραϊκή γλώσσα ήταν, στην αρχική της μορφή, η γλώσσα που μιλούσε ο Αδάμ στον κήπο της Εδέμ. Γι’ αυτόν το λόγο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η γλώσσα του ανθρώπου. Ήταν η γλώσσα που μιλιόταν την εποχή του Νώε, με αυξανόμενο βέβαια λεξιλόγιο. Σε ακόμη πιο διευρυμένη μορφή, ήταν η βασική γλώσσα που επέζησε όταν ο Ιεχωβά σύγχυσε τη γλώσσα των ανθρώπων στον Πύργο της Βαβέλ. (Γέν. 11:1, 7-9) Η εβραϊκή ανήκει στη σημιτική γλωσσική οικογένεια της οποίας είναι και κύρια γλώσσα. Φαίνεται ότι είχε κάποια συγγένεια με τη γλώσσα της Χαναάν στις μέρες του Αβραάμ, και από τον εβραϊκό κλάδο τους, οι Χανανναίοι σχημάτισαν διάφορες διαλέκτους. Στο εδάφιο Ησαΐας 19:18 αναφέρεται ως ‘γλώσσα της Χαναάν’. Ο Μωυσής, στην εποχή του, ήταν μορφωμένος, όχι μόνο όσον αφορά τη σοφία των Αιγυπτίων, αλλά και όσον αφορά την εβραϊκή γλώσσα των προπατόρων του. Γι’ αυτό ήταν σε θέση να διαβάσει τα αρχαία κείμενα που μπόρεσε να έχει στη διάθεσή του, και αυτά μπορεί να αποτέλεσαν τη βάση για ορισμένες από τις πληροφορίες που κατέγραψε στο βιβλίο της Γραφής που τώρα λέγεται Γένεσις.

7. (α) Πώς εξελίχθηκε αργότερα η εβραϊκή; (β) Ως τι χρησίμευσε η εβραϊκή της Αγίας Γραφής;

⁷ Αργότερα, στις μέρες των Ιουδαίων βασιλιάδων, η εβραϊκή έγινε γνωστή ως ‘ιουδαϊκή’ γλώσσα. (2 Βασ. 18:26, 28) Στον καιρό του Ιησού, οι Ιουδαίοι μιλούσαν μια νεότερη και διευρυμένη μορφή της εβραϊκής, και αυτή, αργότερα, έγινε η ραβινική εβραϊκή. Όμως, πρέπει να σημειωθεί ότι στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές αυτή η γλώσσα συνεχίζει να ονομάζεται ‘εβραϊκή’, και όχι αραμαϊκή. (Ιωάν. 5:2· 19:13, 17· Πράξ. 22:2· Αποκ. 9:11) Από τα αρχαιότατα χρόνια, η εβραϊκή της Αγίας Γραφής ήταν η ενοποιητική γλώσσα μέσω της οποίας δίνονταν τα διάφορα αγγέλματα, και την καταλάβαιναν οι περισσότεροι μάρτυρες του Ιεχωβά της προχριστιανικής εποχής, καθώς και οι Χριστιανοί μάρτυρες του 1ου αιώνα.

8. Έχοντας υπόψη το σκοπό της Γραφής, για ποιο πράγμα μπορούμε να είμαστε αληθινά ευγνώμονες;

⁸ Οι Εβραϊκές Γραφές χρησίμευσαν σαν δεξαμενή για τα κρυστάλλινα ύδατα της αλήθειας, που μεταδόθηκαν και συγκεντρώθηκαν με θεϊκή έμπνευση. Εντούτοις, μόνο εκείνοι που ήξεραν να διαβάζουν την εβραϊκή μπορούσαν να επωφεληθούν άμεσα από τα θεόδοτα αυτά ύδατα. Πώς θα μπορούσαν και οι άνθρωποι των εθνών που είχαν πολλές και διάφορες γλώσσες να βρουν έναν τρόπο για να πιουν αυτά τα ύδατα της αλήθειας, αποκτώντας έτσι θεϊκή καθοδηγία και αναζωογόνηση για την ψυχή τους; (Αποκ. 22:17) Ο μόνος τρόπος ήταν η μετάφραση από την εβραϊκή σε  άλλες γλώσσες· μέσω της μετάφρασης θα διευρυνόταν ο ρους του ποταμού της θεϊκής αλήθειας και θα έφτανε σε όλα τα πλήθη του ανθρώπινου γένους. Μπορούμε να είμαστε αληθινά ευγνώμονες στον Ιεχωβά Θεό επειδή, από τον 4ο ή τον 3ο αιώνα Π.Κ.Χ. μέχρι σήμερα, μέρη της Αγίας Γραφής έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 1.900 γλώσσες. Τι ευεργέτημα αποδείχθηκε ότι ήταν αυτό για όλους τους ανθρώπους που ήθελαν τη δικαιοσύνη και οι οποίοι μπόρεσαν πράγματι να ‘ευφρανθούν’ με τα πολύτιμα αυτά ύδατα!—Ψαλμ. 1:2· 37:3, 4.

9. (α) Ποια εξουσιοδότηση για μετάφραση δίνει η ίδια η Αγία Γραφή; (β) Ποιον επιπρόσθετο καλό σκοπό έχουν εξυπηρετήσει οι αρχαίες μεταφράσεις της Αγίας Γραφής;

⁹ Δίνει η ίδια η Αγία Γραφή την εξουσιοδότηση ή τους λόγους για να μεταφραστεί το κείμενό της σε άλλες γλώσσες; Και βέβαια! Πρέπει να εκπληρωθεί τόσο ο λόγος του Θεού προς τον Ισραήλ, «Ευφράνθητε, έθνη, μετά του λαού αυτού», όσο και η προφητική εντολή του Ιησού προς τους Χριστιανούς, «Θέλει κηρυχθή τούτο το ευαγγέλιον της βασιλείας εν όλη τη οικουμένη προς μαρτυρίαν εις πάντα τα έθνη». Για να γίνει αυτό, είναι απαραίτητη η μετάφραση της Γραφής. Όταν ανασκοπεί κανείς τους περασμένους 24 σχεδόν αιώνες μετάφρασης της Αγίας Γραφής, είναι φανερό ότι αυτό το έργο έχει ευοδωθεί με την ευλογία του Ιεχωβά. Επιπλέον, οι αρχαίες μεταφράσεις της Αγίας Γραφής, που επέζησαν με τη μορφή χειρογράφων, χρησίμευσαν και για να επιβεβαιωθεί ο μεγάλος βαθμός πιστότητας του κειμένου της Εβραϊκής δεξαμενής της αλήθειας.—Δευτ. 32:43· Ματθ. 24:14.

ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ

10. (α) Τι είναι η Σαμαρειτική Πεντάτευχος, και γιατί είναι χρήσιμη για εμάς σήμερα; (β) Δώστε ένα παράδειγμα χρήσης της Σαμαρειτικής Πεντατεύχου στη Μετάφραση Νέου Κόσμου.

¹⁰ Η Σαμαρειτική Πεντάτευχος. Από τους αρχαίους χρόνους υπάρχει η απόδοση που είναι γνωστή ως Σαμαρειτική Πεντάτευχος, η οποία, όπως δείχνει το όνομά της, περιέχει μόνο τα πρώτα 5 βιβλία των Εβραϊκών Γραφών. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μεταγραφή του Εβραϊκού κειμένου σε σαμαρειτική γραφή, η οποία είχε αναπτυχθεί από την αρχαία εβραϊκή γραφή. Αποτελεί χρήσιμη ένδειξη, όσον αφορά το Εβραϊκό κείμενο εκείνης της εποχής. Αυτή η μεταγραφή έγινε από τους Σαμαρείτες—απογόνους όσων έμειναν στη Σαμάρεια μετά την κατάκτηση του δεκάφυλου βασιλείου του Ισραήλ το 740 Π.Κ.Χ. και αυτών που πήγαν εκεί οι Ασσύριοι εκείνη την εποχή. Οι Σαμαρείτες ανέμειξαν τη λατρεία του Ισραήλ με τη λατρεία των δικών τους ειδωλολατρικών θεών, και δέχονταν την Πεντάτευχο. Υπάρχει η γνώμη ότι έκαναν τη μεταγραφή της Πεντατεύχου γύρω στον 4ο αιώνα Π.Κ.Χ., αν και μερικοί λόγιοι λέγουν ότι μπορεί να την έκαναν πολύ αργότερα, το 2ο αιώνα Π.Κ.Χ. Όταν διάβαζαν το κείμενό της, πρόφεραν, στην πραγματικότητα, εβραϊκούς φθόγγους. Μολονότι το κείμενο αυτό περιέχει περίπου 6.000 παραλλαγές από το Εβραϊκό κείμενο, πολλές απ’ αυτές είναι μικρές λεπτομέρειες. Λίγα από τα υπάρχοντα χειρόγραφα αντίγραφα είναι προγενέστερα του 13ου αιώνα Κ.Χ. Μερικές φορές τη Σαμαρειτική Πεντάτευχο την αναφέρουν οι υποσημειώσεις της Μετάφρασης Νέου Κόσμου. *

11. Τι είναι τα Ταργκούμ, και ποια ωφέλεια παρέχουν σχετικά με το κείμενο των Εβραϊκών Γραφών;

¹¹ Τα Αραμαϊκά Ταργκούμ. Η αραμαϊκή λέξη ταργκούμ σημαίνει «ερμηνεία» ή «παράφραση». Από τον καιρό του Νεεμία και μετά, η αραμαϊκή έφτασε να είναι η κοινή γλώσσα πολλών Ιουδαίων που κατοικούσαν στην περιοχή της Περσίας, και γι’ αυτό ήταν απαραίτητο να συνοδεύεται η ανάγνωση των Εβραϊκών Γραφών από μεταφράσεις σ’ εκείνη τη γλώσσα. Κατά πάσα πιθανότητα, αυτά πήραν την τωρινή τους τελική μορφή το νωρίτερο γύρω στον 5ο αιώνα Κ.Χ. Μολονότι είναι απλώς ελεύθερες παραφράσεις του Εβραϊκού κειμένου, και όχι ακριβείς μεταφράσεις, δίνουν πολλά στοιχεία για το κείμενο και βοηθούν στην αποσαφήνιση μερικών δύσκολων περικοπών. Τα Ταργκούμ τα αναφέρουν συχνά οι υποσημειώσεις της Μετάφρασης Νέου Κόσμου. *

12. Τι είναι η Μετάφραση των Εβδομήκοντα, και γιατί είναι τόσο σπουδαία;

¹² Η Ελληνική Μετάφραση των Εβδομήκοντα. Η σπουδαιότερη από τις πρώτες μεταφράσεις των Εβραϊκών Γραφών και η πρώτη, στην ουσία, γραπτή μετάφραση από την εβραϊκή γλώσσα είναι η ελληνική Μετάφραση των Εβδομήκοντα. Η μετάφραση αυτή άρχισε το 280 Π.Κ.Χ. περίπου, κατά την παράδοση, από 72 Ιουδαίους λόγιους της Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο. Αργότερα και άγνωστο γιατί, καθιερώθηκε ο αριθμός 70, κι έτσι προέκυψε η ονομασία Μετάφραση των Εβδομήκοντα. Προφανώς, αυτή ολοκληρώθηκε μέσα στο 2ο αιώνα Π.Κ.Χ. Αποτέλεσε τη Γραφή που είχαν οι ελληνόφωνοι Ιουδαίοι και χρησιμοποιούνταν ευρέως τον καιρό του Ιησού και των αποστόλων του. Στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές, οι περισσότερες από τις 320 κατά λέξη παραθέσεις και από το σύνολο των περίπου 890 παραθέσεων και αναφορών στις Εβραϊκές Γραφές βασίζονται στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα.

13. Ποια πολύτιμα αποσπάσματα της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα, και πόση αξία έχουν αυτά;

¹³ Εξακολουθεί να υπάρχει διαθέσιμος για μελέτη σήμερα σημαντικός αριθμός αποσπασμάτων της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα, τα οποία είναι γραμμένα σε πάπυρο. Αυτά είναι πολύτιμα, επειδή ανήκουν στους πρώτους Χριστιανικούς χρόνους και, μολονότι συχνά είναι μόνο λίγα εδάφια ή κεφάλαια, βοηθούν να καθοριστεί τι ακριβώς έλεγε το κείμενο της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα. Η συλλογή των Πάπυρων Φουάντ (Αρ. 266 στον Κατάλογο Χειρογράφων) ανακαλύφθηκε στην Αίγυπτο το 1939 και έχει διαπιστωθεί ότι είναι του 1ου αιώνα Π.Κ.Χ. Περιέχει τμήματα των βιβλίων Γένεσις και Δευτερονόμιον. Στα αποσπάσματα του βιβλίου Γένεσις δεν εμφανίζεται το θείο όνομα, λόγω ατελούς διαφύλαξης. Αλλά, στο βιβλίο Δευτερονόμιον εμφανίζεται σε  διάφορα μέρη, γραμμένο με τετράγωνους εβραϊκούς χαρακτήρες μέσα στο ελληνικό κείμενο. * Άλλοι πάπυροι τοποθετούνται χρονολογικά στον 4ο αιώνα Κ.Χ. περίπου, τότε που άρχισε να χρησιμοποιείται ως υλικό για τα χειρόγραφα η πιο ανθεκτική περγαμηνή βέλουμ (vellum), που ήταν εξαίρετης ποιότητας και φτιαχνόταν συνήθως από δέρμα μοσχαριού, αρνιού ή κατσικιού.

14. (α) Τι πιστοποιεί ο Ωριγένης όσον αφορά τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα; (β) Πότε και πώς παραποιήθηκε η Μετάφραση των Εβδομήκοντα; (γ) Ποια μαρτυρία θα πρέπει να έδιναν οι πρώτοι Χριστιανοί χρησιμοποιώντας τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα;

¹⁴ Είναι ενδιαφέρον ότι το θείο όνομα, στη μορφή του Τετραγράμματου, εμφανίζεται και στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα την οποία περιέχει το εξάστηλο έργο του Ωριγένη Εξαπλά, που ολοκληρώθηκε γύρω στο 245 Κ.Χ. Ο Ωριγένης, σχολιάζοντας το εδάφιο Ψαλμός 2:2, έγραψε για τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα: «Στα πιο ακριβή χειρόγραφα ΤΟ ΟΝΟΜΑ εμφανίζεται με εβραϊκούς χαρακτήρες, όχι όμως με σημερινούς εβραϊκούς [χαρακτήρες], αλλά με τους πιο αρχαίους». * Οι αποδείξεις δείχνουν αναμφισβήτητα ότι η Μετάφραση των Εβδομήκοντα παραποιήθηκε αρκετά νωρίς, κι έτσι το Τετραγράμματο αντικαταστάθηκε από τις λέξεις Κύριος και Θεός. Εφόσον οι πρώτοι Χριστιανοί χρησιμοποιούσαν χειρόγραφα που περιείχαν το θείο όνομα, δεν μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτοί, ακολουθώντας την Ιουδαϊκή παράδοση, παρέλειπαν να προφέρουν «ΤΟ ΟΝΟΜΑ» όταν επιτελούσαν τη διακονία τους. Θα πρέπει να μπορούσαν να δίνουν μαρτυρία για το όνομα του Ιεχωβά απευθείας από την ελληνική Μετάφραση των Εβδομήκοντα.

15. (α) Χρησιμοποιώντας τον πίνακα της σελίδας 314, περιγράψτε τα χειρόγραφα της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα που υπάρχουν σε διάφορα είδη περγαμηνής. (β) Πού τα αναφέρει αυτά η Μετάφραση Νέου Κόσμου;

¹⁵ Σήμερα υπάρχουν εκατοντάδες χειρόγραφα της ελληνικής Μετάφρασης των Εβδομήκοντα σε περγαμηνή βέλουμ, καθώς και σε άλλα είδη περγαμηνής. Μερικά απ’ αυτά, που γράφτηκαν μεταξύ του 4ου και του 9ου αιώνα Κ.Χ., είναι σημαντικά, επειδή καλύπτουν μεγάλα τμήματα των Εβραϊκών Γραφών. Είναι γνωστά ως μεγαλογράμματα, γιατί είναι γραμμένα μόνο με μεγάλα κεφαλαία γράμματα που δεν ενώνονται μεταξύ τους. Τα υπόλοιπα λέγονται μικρογράμματα, γιατί είναι γραμμένα με μικρότερους χαρακτήρες επισεσυρμένης γραφής. Τα μικρογράμματα χειρόγραφα προτιμούνταν από τον 9ο αιώνα ως τότε που εφευρέθηκε η τυπογραφία. Τα σημαντικότερα μεγαλογράμματα χειρόγραφα του 4ου και 5ου αιώνα, δηλαδή το Βατικανό Αρ. 1209, το Σιναϊτικό και το Αλεξανδρινό, περιέχουν όλα την ελληνική Μετάφραση των Εβδομήκοντα με μερικές μικροπαραλλαγές. Τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα την αναφέρουν συχνά οι υποσημειώσεις και τα σχόλια της Μετάφρασης Νέου Κόσμου. *

16. (α) Τι είναι η λατινική Βουλγάτα, και γιατί είναι τόσο πολύτιμη; (β) Δώστε ένα παράδειγμα αναφοράς σ’ αυτήν από τη Μετάφραση Νέου Κόσμου.

¹⁶ Η Λατινική Βουλγάτα. Αυτή η μετάφραση υπήρξε το βασικό κείμενο που χρησιμοποιήθηκε από ένα πλήθος Καθολικών μεταφραστών για την παραγωγή άλλων μεταφράσεων στις πολλές γλώσσες του Δυτικού Χριστιανικού κόσμου. Πώς ήρθε σε ύπαρξη η Βουλγάτα; Η λατινική λέξη βουλγκάτους (vulgatus) σημαίνει «κοινός, λαϊκός». Όταν πρωτοπαρουσιάστηκε, η Βουλγάτα ήταν στην κοινή ή λαϊκή λατινική της εποχής της, γι’ αυτό και μπορούσε να την καταλάβει εύκολα ο κοινός λαός της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο λόγιος Ιερώνυμος, που έκανε αυτή τη μετάφραση, είχε κάνει προηγουμένως 2 αναθεωρήσεις του βιβλίου Ψαλμοί από την Παλαιά Λατινική, συγκρίνοντάς το με την ελληνική Μετάφραση των Εβδομήκοντα. Όμως, τη Βουλγάτα την μετέφρασε απευθείας από τις πρωτότυπες γλώσσες, εβραϊκή και ελληνική, και συνεπώς δεν ήταν μετάφραση μετάφρασης. Ο Ιερώνυμος ασχολήθηκε με τη λατινική του μετάφραση από την εβραϊκή περίπου από το 390 Κ.Χ. ως το 405 Κ.Χ. Μολονότι το πλήρες έργο περιλάμβανε και τα Απόκρυφα, που περιέχονταν τότε στα αντίγραφα της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα, ο Ιερώνυμος έκανε σαφή διάκριση μεταξύ των κανονικών και των μη κανονικών βιβλίων. Η Μετάφραση Νέου Κόσμου αναφέρει πολλές φορές τη Βουλγάτα του Ιερώνυμου στις υποσημειώσεις της. *

ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΕΒΡΑΪΚΗ

17. Ποιοι ήταν οι γραμματείς ή Σοφερείμ, και για ποιο λόγο τους κατέκρινε ο Ιησούς;

¹⁷ Οι Σοφερείμ. Αυτοί που αντέγραφαν τις Εβραϊκές Γραφές από τις μέρες του Έσδρα μέχρι τον καιρό του Ιησού ονομάζονταν γραμματείς ή Σοφερείμ. Με τον καιρό αυτοί άρχισαν να ελευθεριάζουν, κάνοντας αλλαγές στο κείμενο. Μάλιστα ο ίδιος ο Ιησούς κατέκρινε έντονα αυτούς τους δήθεν φύλακες του Νόμου επειδή έπαιρναν αρμοδιότητες που δεν τους ανήκαν.—Ματθ. 23:2, 14.

18. (α) Ποιοι ήταν οι Μασορίτες, και ποια πολύτιμα σχόλια έχουν κάνει στο Εβραϊκό κείμενο; (β) Ποια είναι μερικά παραδείγματα των διορθώσεων που έκαναν αυτοί, όπως σημειώνονται στη Μετάφραση Νέου Κόσμου;

¹⁸ Η Μασόρα Αποκαλύπτει Αλλαγές. Οι διάδοχοι των Σοφερείμ στο έργο της αντιγραφής, στους αιώνες μετά τον Χριστό, έγιναν γνωστοί ως Μασορίτες. Αυτοί επισήμαιναν τις αλλαγές που είχαν κάνει οι προγενέστεροι Σοφερείμ, καταγράφοντάς τες στο περιθώριο ή στο τέλος του Εβραϊκού κειμένου. Αυτές οι περιθωριακές σημειώσεις έγιναν γνωστές ως Μασόρα. Η Μασόρα περιείχε τα 15 ιδιαίτερα στίγματα των Σοφερείμ, δηλαδή τις 15 λέξεις ή φράσεις του Εβραϊκού κειμένου που ήταν σημειωμένες με τελείες ή γραμμές. Μερικά απ’ αυτά τα στίγματα δεν επηρεάζουν τη μετάφραση ή την ερμηνεία στην ελληνική, άλλα όμως την επηρεάζουν και είναι ουσιώδη. * Οι Σοφερείμ άφησαν το δεισιδαιμονικό τους φόβο για την προφορά του ονόματος Ιεχωβά να τους παγιδεύσει, κι έτσι άλλαξαν αυτό το όνομα  και το έκαναν Αδωνάι (Κύριος) σε 134 μέρη και Ελοχίμ (Θεός) σε μερικές περιπτώσεις. Η Μασόρα καταγράφει αυτές τις αλλαγές. * Επίσης, οι Σοφερείμ ή οι πρώτοι γραμματείς φέρουν την ευθύνη για 18 τουλάχιστον τροποποιήσεις (διορθώσεις), σύμφωνα με μια σημείωση στη Μασόρα, αν και προφανώς υπήρχαν ακόμη περισσότερες. * Αυτές οι τροποποιήσεις πολύ πιθανόν να έγιναν με καλές προθέσεις, επειδή η αρχική περικοπή φαινόταν να δείχνει είτε ανευλάβεια για τον Θεό είτε έλλειψη σεβασμού για τους επίγειους αντιπροσώπους του.

19. Τι είναι το συμφωνικό Εβραϊκό κείμενο, και πότε σταθεροποιήθηκε η μορφή του;

¹⁹ Το Συμφωνικό Κείμενο. Το εβραϊκό αλφάβητο αποτελείται από 22 σύμφωνα και δεν έχει φωνήεντα. Αρχικά, ο αναγνώστης έπρεπε να προσθέτει τους ήχους των φωνηέντων, πράγμα που έκανε επειδή ήξερε τη γλώσσα. Όταν έγραφε κανείς στην εβραϊκή ήταν σαν να έγραφε συντομογραφίες. Ακόμη και στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα υπάρχουν πολλές πάγιες συντομογραφίες που χρησιμοποιεί ο κόσμος και περιέχουν μόνο σύμφωνα. Για παράδειγμα, υπάρχει το δρχ. που είναι συντομογραφία της λέξης «δραχμές». Παρόμοια, η εβραϊκή γλώσσα αποτελούνταν από λέξεις που είχαν μόνο σύμφωνα. Έτσι, με τη φράση «συμφωνικό κείμενο» εννοούμε το Εβραϊκό κείμενο που δεν έχει κανένα σημάδι που να προσδιορίζει τα φωνήεντα. Η μορφή του συμφωνικού κειμένου των χειρογράφων των Εβραϊκών Γραφών σταθεροποιήθηκε μεταξύ του 1ου και του 2ου αιώνα Κ.Χ., αν και συνέχισαν να κυκλοφορούν για κάποιο διάστημα χειρόγραφα με κάποιες παραλλαγές στο κείμενο. Δεν γίνονταν πλέον αλλαγές στο κείμενο, σε αντίθεση με την προγενέστερη περίοδο των Σοφερείμ.

20. Τι έκαναν οι Μασορίτες σε σχέση με το Εβραϊκό κείμενο;

²⁰ Το Μασοριτικό Κείμενο. Μετά τα μέσα της πρώτης χιλιετίας Κ.Χ., οι Μασορίτες (στην εβραϊκή, μπααλέι χαμασοράχ, που σημαίνει «οι Δάσκαλοι της Παράδοσης») καθιέρωσαν ένα σύστημα με σημάδια που προσδιόριζαν τα φωνήεντα και τον τονισμό. Αυτά τα γραπτά σημάδια βοηθούσαν στην ανάγνωση και στην προφορά των φθόγγων των φωνηέντων, ενώ προηγουμένως η προφορά μεταδιδόταν μέσω παράδοσης από στόμα σε στόμα. Οι Μασορίτες δεν έκαναν καθόλου αλλαγές στα κείμενα που αντέγραφαν, αλλά έκαναν περιθωριακές σημειώσεις στη Μασόρα όπως αυτοί έκριναν κατάλληλο. Πρόσεχαν πολύ να μην ελευθεριάσουν καθόλου στο κείμενο. Επιπρόσθετα, στη Μασόρα τους, εφιστούσαν την προσοχή σε ιδιομορφίες του κειμένου και έδιναν το σωστό τρόπο ανάγνωσης όπου το θεωρούσαν αναγκαίο.

21. Τι είναι το Μασοριτικό κείμενο;

²¹ Τρεις σχολές Μασοριτών ασχολήθηκαν με την ανάπτυξη κάποιου συστήματος για το φωνηεντισμό και τον τονισμό του συμφωνικού κειμένου, συγκεκριμένα η Βαβυλωνιακή, η Παλαιστινιακή και αυτή της Τιβεριάδας. Το Εβραϊκό κείμενο που υπάρχει τώρα στις εβραϊκές εκδόσεις της Αγίας Γραφής λέγεται Μασοριτικό κείμενο και χρησιμοποιεί το σύστημα που επινόησαν οι Μασορίτες της σχολής της Τιβεριάδας, μιας πόλης στη δυτική όχθη της Θάλασσας της Γαλιλαίας. Οι υποσημειώσεις στη Μετάφραση Νέου Κόσμου αναφέρουν πολλές φορές το Μασοριτικό κείμενο (με το σύμβολο M) και τις περιθωριακές του σημειώσεις, τη Μασόρα (με το σύμβολο M^margin). *

22. Από την οικογένεια των κειμένων της Βαβυλωνιακής σχολής, ποιο χειρόγραφο είναι διαθέσιμο, και τι δείχνει η σύγκριση αυτού του χειρογράφου με το κείμενο της σχολής της Τιβεριάδας;

²² Η Παλαιστινιακή σχολή έβαζε τα σημάδια για τα φωνήεντα πάνω από τα σύμφωνα. Μόνο ένας μικρός αριθμός τέτοιων χειρογράφων έχει φτάσει ως εμάς, και αυτά δείχνουν ότι το σύστημα που ακολουθούσαν ήταν ατελές. Παρόμοια, και στο σύστημα της Βαβυλωνιακής σχολής τα σημάδια για τα φωνήεντα έμπαιναν πάνω από την κάθε γραμμή. Ένα χειρόγραφο που δείχνει το σύστημα της Βαβυλωνιακής σχολής είναι ο Προφητικός Κώδικας της Πετρούπολης, του 916 Κ.Χ., που φυλάσσεται στη Δημόσια Βιβλιοθήκη του Λένινγκραντ, στην Ε.Σ.Σ.Δ. Αυτός ο κώδικας περιέχει τα βιβλία Ησαΐας, Ιερεμίας, Ιεζεκιήλ και τους «μικρούς» προφήτες, με περιθωριακές σημειώσεις (Μασόρα). Οι λόγιοι έχουν εξετάσει με μεγάλο ενδιαφέρον αυτό το χειρόγραφο και το έχουν συγκρίνει με το κείμενο της σχολής της Τιβεριάδας. Μολονότι αυτό το χειρόγραφο ακολουθεί σύστημα με σημάδια πάνω από τη γραμμή του κειμένου, στην ουσία ακολουθεί το κείμενο της σχολής της Τιβεριάδας σε ό,τι αφορά το συμφωνικό κείμενό του, τα φωνήεντά του και τη Μασόρα. Το Βρετανικό Μουσείο έχει ένα αντίγραφο του κειμένου της Πεντατεύχου που είναι προϊόν της Βαβυλωνιακής σχολής και το οποίο, όπως διαπιστώθηκε, στην ουσία συμφωνεί με το κείμενο της σχολής της Τιβεριάδας.

23. Ποια σειρά χειρογράφων στην εβραϊκή έχει βρεθεί κοντά στη Νεκρά Θάλασσα;

²³ Ρόλοι της Νεκράς Θαλάσσης. Το έτος 1947 ανοίχτηκε ένα καινούριο και συναρπαστικό κεφάλαιο στην ιστορία των χειρογράφων των Εβραϊκών Γραφών. Σ’ ένα σπήλαιο στο Ουάντι Κουμράν (Ναχάλ Κουμεράν), στην περιοχή της Νεκράς Θαλάσσης, ανακαλύφθηκε ο πρώτος Ρόλος του Ησαΐα, μαζί με άλλους ρόλους Βιβλικών και μη Βιβλικών κειμένων. Ύστερα από λίγο καιρό δημοσιεύθηκε ένα πλήρες φωτοαντίγραφο αυτού του καλοδιατηρημένου Ρόλου του Ησαΐα (1QIs^a) για να μελετηθεί από τους λόγιους. Πιστεύεται ότι ο ρόλος πρέπει να τοποθετηθεί χρονολογικά προς το τέλος του 2ου αιώνα Π.Κ.Χ. Πραγματικά μια απίστευτη ανακάλυψη—ένα χειρόγραφο στην εβραϊκή περίπου 1.000 έτη αρχαιότερο από το παλιότερο υπάρχον χειρόγραφο με το αποδεκτό Μασοριτικό κείμενο του βιβλίου του Ησαΐα! * Από άλλα σπήλαια στο Κουμράν ήρθαν στο φως αποσπάσματα 170 και πλέον ρόλων που είχαν μέρη όλων των βιβλίων των Εβραϊκών Γραφών εκτός του βιβλίου Εσθήρ. Οι μελέτες αυτών των ρόλων συνεχίζονται ακόμη.

24. Τι δείχνει η σύγκριση αυτών των χειρογράφων με το Μασοριτικό κείμενο, και πώς τα χρησιμοποιεί αυτά η Μετάφραση Νέου Κόσμου;

²⁴ Ένας λόγιος αναφέρει ότι η έρευνα που έκανε για το  μακροσκελή Ψαλμό 119, σ’ ένα σημαντικό Ρόλο της Νεκράς Θαλάσσης, το Ρόλο των Ψαλμών (11QPs^a), δείχνει πως αυτός ο Ψαλμός βρίσκεται σε πλήρη σχεδόν λεκτική συμφωνία με το Μασοριτικό κείμενο του Ψαλμού 119. Σχετικά με το Ρόλο των Ψαλμών, ο καθηγητής Τζ. Α. Σάντερς παρατήρησε τα εξής: «Οι περισσότερες από [τις παραλλαγές] είναι ορθογραφικές και έχουν σημασία μόνο για εκείνους τους λόγιους που ενδιαφέρονται να βρουν στοιχεία για την προφορά της εβραϊκής γλώσσας κατά την αρχαιότητα και για παρόμοια θέματα». * Και άλλα δείγματα αυτών των αξιόλογων αρχαίων χειρογράφων δεν δείχνουν μεγάλες παραλλαγές, στις περισσότερες περιπτώσεις. Ο Ρόλος του Ησαΐα, μολονότι παρουσιάζει μερικές διαφορές στην ορθογραφία και στο συντακτικό, δεν διαφέρει νοηματικά. Αυτός ο δημοσιευμένος Ρόλος του Ησαΐα εξετάστηκε ως προς τις παραλλαγές του κατά την προετοιμασία της Μετάφρασης Νέου Κόσμου, και γίνονται ορισμένες αναφορές σ’ αυτόν. *

25. Ποια εβραϊκά κείμενα έχουμε εξετάσει, και ποια διαβεβαίωση μας παρέχει η μελέτη τους;

²⁵ Έχουμε εξετάσει, λοιπόν, τους κύριους τρόπους με τους οποίους μεταβιβάστηκαν οι Εβραϊκές Γραφές. Κυρίως, η μεταβίβαση έγινε μέσω της Σαμαρειτικής Πεντατεύχου, των Αραμαϊκών Ταργκούμ, της ελληνικής Μετάφρασης των Εβδομήκοντα, του Εβραϊκού κειμένου της σχολής της Τιβεριάδας, του Εβραϊκού κειμένου της Παλαιστινιακής σχολής, του Εβραϊκού κειμένου της Βαβυλωνιακής σχολής και του Εβραϊκού κειμένου των Ρόλων της Νεκράς Θαλάσσης. Ως αποτέλεσμα της μελέτης και της σύγκρισης των κειμένων αυτών, είμαστε βέβαιοι ότι οι Εβραϊκές Γραφές έφτασαν σ’ εμάς σήμερα ουσιαστικά όπως ήταν όταν τις κατέγραψαν αρχικά οι εμπνευσμένοι δούλοι του Θεού.

ΤΟ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

26. (α) Πότε άρχισε η κριτική μελέτη του εβραϊκού κειμένου, και ποια είναι μερικά κριτικά κείμενα που έχουν τυπωθεί; (β) Πώς έχει χρησιμοποιηθεί το κείμενο του Γκίνσμπουργκ;

²⁶ Ως το 19ο αιώνα, η πρότυπη έντυπη έκδοση της Εβραϊκής Βίβλου ήταν η Δεύτερη Ραβινική Βίβλος του Ιακώβ μπεν Χαγίμ, η οποία εκδόθηκε το 1524-1525. Μόνο από το 18ο αιώνα κι έπειτα οι λόγιοι άρχισαν την κριτική μελέτη του Εβραϊκού κειμένου. Στα έτη 1776 ως 1780, στην Οξφόρδη, ο Μπέντζαμιν Κένικοτ δημοσίευσε τις διαφορετικές αναγνώσεις του κειμένου από 600 και πλέον χειρόγραφα των Εβραϊκών Γραφών. Κατόπιν, στα έτη 1784 ως 1798, στην Πάρμα, ο Ιταλός λόγιος Τζ. Μπ. ντε Ρόσι δημοσίευσε τις διαφορετικές αναγνώσεις από 800 και πλέον άλλα χειρόγραφα. Ο Εβραίος λόγιος Σ. Μπάερ, από τη Γερμανία, δημοσίευσε κι αυτός ένα κριτικό κείμενο. Στα πιο πρόσφατα χρόνια, ο Κ. Ντ. Γκίνσμπουργκ αφιέρωσε πολλά έτη για να ετοιμάσει ένα κριτικό κείμενο της Εβραϊκής Βίβλου. Αυτό πρωτοκυκλοφόρησε το 1894, και μια τελική αναθεώρηση έγινε το 1926. * Ο Ιωσήφ Ρόδερχαμ χρησιμοποίησε την έκδοση του 1894 αυτού του κειμένου στη δική του μετάφραση στην αγγλική, την Εμφατική Βίβλο (The Emphasised Bible), την οποία εξέδωσε το 1902, και ο καθηγητής Μαξ Λ. Μαργκόλις και οι συνεργάτες του χρησιμοποίησαν τα κείμενα του Γκίνσμπουργκ και του Μπάερ στη δική τους μετάφραση των Εβραϊκών Γραφών, την οποία εξέδωσαν το 1917.

27, 28. (α) Τι είναι η Μπίμπλια Χεμπράικα, και ποια η εξέλιξή της; (β) Πώς χρησιμοποίησε αυτό το κείμενο η Μετάφραση Νέου Κόσμου;

²⁷ Το 1906 ο Εβραίος λόγιος Ρούντολφ Κίτελ εξέδωσε στη Γερμανία την πρώτη έκδοση (και αργότερα τη δεύτερη έκδοση) του επεξεργασμένου Εβραϊκού κειμένου του με τον τίτλο Μπίμπλια Χεμπράικα (Biblia Hebraica), δηλαδή «Η Εβραϊκή Βίβλος». Σ’ αυτό το βιβλίο, ο Κίτελ παρουσίασε σε ξεχωριστό τμήμα εκτενείς υποσημειώσεις, στις οποίες σύγκρινε ή παρέβαλε τα πολλά εβραϊκά χειρόγραφα του Μασοριτικού κειμένου που υπήρχαν τότε. Χρησιμοποίησε για βασικό κείμενο το γενικά αποδεκτό κείμενο του Ιακώβ μπεν Χαγίμ. Όταν εμφανίστηκαν τα πολύ αρχαιότερα και ανώτερα Μασοριτικά κείμενα του Μπεν Ασίρ, τα οποία είχαν πάρει την τελική τους μορφή γύρω στο 10ο αιώνα Κ.Χ., ο Κίτελ άρχισε να ετοιμάζει μια εντελώς διαφορετική τρίτη έκδοση της Μπίμπλια Χεμπράικα. Αυτό το έργο το τελείωσαν οι συνεργάτες του μετά το θάνατό του.

²⁸ Η Μπίμπλια Χεμπράικα του Κίτελ, 7η, 8η και 9η έκδοση (1951-1955), αποτέλεσε το βασικό κείμενο που χρησιμοποιήθηκε για το τμήμα των Εβραϊκών Γραφών στη Μετάφραση Νέου Κόσμου, στην αγγλική. Μια καινούρια έκδοση του Εβραϊκού κειμένου, η Μπίμπλια Χεμπράικα Στουτγκαρτένσια (Biblia Hebraica Stuttgartensia), του 1977, χρησιμοποιήθηκε για τον εμπλουτισμό και τη βελτίωση των πληροφοριών που παρουσιάζονται στις υποσημειώσεις της Μετάφρασης Νέου Κόσμου που εκδόθηκε το 1984.

29. Ποιο χαρακτηριστικό της Μπίμπλια Χεμπράικα είχε ιδιαίτερη αξία για την αποκατάσταση του θείου ονόματος;

²⁹ Η ενέργεια του Κίτελ να παρουσιάσει το περιθωριακό κείμενο της Μασόρας, που επισημαίνει πολλές από τις αλλαγές που έκαναν στο κείμενο οι γραμματείς της προχριστιανικής εποχής, έχει συμβάλει στις ακριβείς αποδόσεις της Μετάφρασης Νέου Κόσμου, περιλαμβανομένων και περιπτώσεων αποκατάστασης του θείου ονόματος Ιεχωβά. Η Μετάφραση Νέου Κόσμου συνεχίζει να ενημερώνει το κοινό για το ολοένα επεκτεινόμενο πεδίο της λόγιας ανάλυσης της Αγίας Γραφής.

30. (α) Χρησιμοποιώντας τον πίνακα της σελίδας 308, ο οποίος δείχνει τις πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το τμήμα των Εβραϊκών Γραφών στο κείμενο της Μετάφρασης Νέου Κόσμου, αναφέρετε την ιστορία του Εβραϊκού κειμένου ως την Μπίμπλια Χεμπράικα, που υπήρξε η κύρια πηγή για τη Μετάφραση Νέου Κόσμου. (β) Ποιες είναι μερικές από τις άλλες πηγές στις οποίες ανέτρεξε η Επιτροπή Μετάφρασης Νέου Κόσμου της Αγίας Γραφής;

³⁰ Η μελέτη αυτή συνοδεύεται από έναν πίνακα που παρουσιάζει τις πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το κείμενο των Εβραϊκών Γραφών στη Μετάφραση Νέου Κόσμου. Αυτός ο πίνακας δείχνει συνοπτικά την εξέλιξη του Εβραϊκού κειμένου, που οδήγησε στην Μπίμπλια Χεμπράικα του Κίτελ, η οποία ήταν η κύρια πηγή που χρησιμοποιήθηκε. Οι δευτερεύουσες πηγές τις οποίες έλαβε υπόψη της η Επιτροπή Μετάφρασης Νέου Κόσμου της Αγίας Γραφής φαίνονται  από τις άσπρες διακεκομμένες γραμμές. Αυτό δεν θέλει να δείξει ότι, στην περίπτωση μεταφράσεων όπως η λατινική Βουλγάτα και η ελληνική Μετάφραση των Εβδομήκοντα, χρησιμοποιήθηκαν τα πρωτότυπα έργα. Όπως συμβαίνει και με τα θεόπνευστα συγγράμματα των Εβραϊκών Γραφών, έτσι και τα πρωτότυπα αυτών των μεταφράσεων δεν υπάρχουν σήμερα. Σ’ αυτές τις πηγές η Επιτροπή ανέτρεξε μέσω αξιόπιστων εκδόσεων των κειμένων τους ή μέσω αξιόπιστων αρχαίων μεταφράσεων και κριτικών σχολιολογίων. Ανατρέχοντας στις διάφορες αυτές πηγές, η Επιτροπή Μετάφρασης Νέου Κόσμου της Αγίας Γραφής μπόρεσε να παρουσιάσει μια έγκυρη και αξιόπιστη μετάφραση του πρωτότυπου κειμένου των θεόπνευστων Εβραϊκών Γραφών. Όλες αυτές οι πηγές εμφανίζονται στις υποσημειώσεις της Μετάφρασης Νέου Κόσμου.

31. (α) Αποτέλεσμα ποιου πράγματος είναι, επομένως, το τμήμα των Εβραϊκών Γραφών στη Μετάφραση Νέου Κόσμου; (β) Τι ευχαριστίες και ποια ελπίδα μπορούμε να εκφράσουμε λοιπόν;

³¹ Συνεπώς, το τμήμα των Εβραϊκών Γραφών στη Μετάφραση Νέου Κόσμου είναι προϊόν μακρόχρονης λόγιας  μελέτης και έρευνας της Αγίας Γραφής. Βασίζεται σ’ ένα κείμενο υψηλής ακεραιότητας, που είναι αποτέλεσμα πιστής μεταβίβασης του κειμένου. Με ρέουσα γλώσσα και ύφος που συναρπάζουν, προσφέρει για σοβαρή μελέτη της Αγίας Γραφής μια μετάφραση που είναι και ειλικρινής και ακριβής ταυτόχρονα. Οι ευχαριστίες ανήκουν στον Ιεχωβά—τον Θεό που μεταδίδει πληροφορίες—για το γεγονός ότι ο Λόγος του ‘είναι ζωντανός και ασκεί δύναμη’ σήμερα! (Εβρ. 4:12, ΜΝΚ) Είθε οι άνθρωποι που έχουν ειλικρινή καρδιά να εξακολουθούν να οικοδομούν πίστη μέσω της μελέτης του πολύτιμου Λόγου του Θεού και να υποκινούνται να πράττουν το θέλημα του Ιεχωβά στη διάρκεια των βαρυσήμαντων αυτών ημερών.—2 Πέτρ. 1:12, 13.

[Υποσημειώσεις]

[Ερωτήσεις Μελέτης]

[Πίνακας στη σελίδα 313]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΜΕΡΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ ΣΕ ΠΑΠΥΡΟ

Των Εβραϊκών Γραφών

Ονομασία Χειρογράφου Πάπυρος Νας

Χρονολογία 2ος ή 1ος αιώνας Π.Κ.Χ.

Γλώσσα Εβραϊκή

Πού βρίσκεται Κέμπριτζ, Αγγλία

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές 24 γραμμές των Δέκα Εντολών και

μερικά εδάφια από Δευτερονόμιον

κεφ. 5, 6

Ονομασία Χειρογράφου Ράιλαντς 458

Σύμβολο 957

Χρονολογία 2ος αιώνας Π.Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Μάντσεστερ, Αγγλία

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Αποσπάσματα από Δευτερονόμιον

κεφ. 23-28

Ονομασία Χειρογράφου Φουάντ 266

Χρονολογία 1ος αιώνας Π.Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Κάιρο, Αίγυπτος

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Τμήματα από Γένεσις και Δευτερονόμιον

Παραδείγματα Χρήσης στη Μετάφραση Νέου Κόσμου με Παραπομπές (βλέπε

υποσημειώσεις στα αναφερόμενα εδάφια)

Δευτ. 18:5· Πράξ. 3:22· παράρτημα 1C

Ονομασία Χειρογράφου Ρόλος της Νεκράς Θαλάσσης, του Λευιτικόν

Σύμβολο 4Q LXX Lev^b

Χρονολογία 1ος αιώνας Π.Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Ιερουσαλήμ, Ισραήλ

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Αποσπάσματα από Λευιτικόν

Παραδείγματα Χρήσης στη Μετάφραση Νέου Κόσμου με Παραπομπές (βλέπε

υποσημειώσεις στα αναφερόμενα εδάφια)

Λευιτ. 3:12· 4:27

Ονομασία Χειρογράφου Τσέστερ Μπίτι 6

Σύμβολο 963

Χρονολογία 2ος αιώνας Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Δουβλίνο, Ιρλανδία, και Αν Άρμπορ,

Μίσιγκαν, Η.Π.Α.

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Τμήματα από Αριθμοί και Δευτερονόμιον

Ονομασία Χειρογράφου Τσέστερ Μπίτι 9, 10

Σύμβολο 967/968

Χρονολογία 3ος αιώνας Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Δουβλίνο, Ιρλανδία και Πρίνστον,

Νιου Τζέρσεϊ, Η.Π.Α.

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Τμήματα από Ιεζεκιήλ, Δανιήλ και Εσθήρ

Των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών

Ονομασία Χειρογράφου Οξύρρυγχου 2

Σύμβολο P¹

Χρονολογία 3ος αιώνας Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Φιλαδέλφεια, Πενσυλβανία, Η.Π.Α.

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Ματθ. 1:1-9, 12, 14-20

Ονομασία Χειρογράφου Οξύρρυγχου 1228

Σύμβολο P²²

Χρονολογία 3ος αιώνας Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Γλασκώβη, Σκωτία

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Αποσπάσματα από Κατά Ιωάννην κεφ. 15, 16

Ονομασία Χειρογράφου Μίσιγκαν 1570

Σύμβολο P³⁷

Χρονολογία 3ος/4ος αιώνας Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Αν Άρμπορ, Μίσιγκαν, Η.Π.Α.

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Ματθ. 26:19-52

Ονομασία Χειρογράφου Τσέστερ Μπίτι 1

Σύμβολο P⁴⁵

Χρονολογία 3ος αιώνας Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Δουβλίνο, Ιρλανδία· Βιέννη, Αυστρία

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Αποσπάσματα από Κατά Ματθαίον, Κατά Μάρκον,

Κατά Λουκάν, Κατά Ιωάννην και Πράξεις

Παραδείγματα Χρήσης στη Μετάφραση Νέου Κόσμου με Παραπομπές (βλέπε

υποσημειώσεις στα αναφερόμενα εδάφια)

Λουκ. 10:42· Ιωάν. 10:18

Ονομασία Χειρογράφου Τσέστερ Μπίτι 2

Σύμβολο P⁴⁶

Χρονολογία περ. 200 Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Δουβλίνο, Ιρλανδία· Αν Άρμπορ, Μίσιγκαν, Η.Π.Α.

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές 9 επιστολές του Παύλου

Παραδείγματα Χρήσης στη Μετάφραση Νέου Κόσμου με Παραπομπές (βλέπε

υποσημειώσεις στα αναφερόμενα εδάφια)

Ρωμ. 8:23, 28· 1 Κορ. 2:16

Ονομασία Χειρογράφου Τσέστερ Μπίτι 3

Σύμβολο P⁴⁷

Χρονολογία 3ος αιώνας Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Δουβλίνο, Ιρλανδία

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Αποκ. 9:10–17:2

Παραδείγματα Χρήσης στη Μετάφραση Νέου Κόσμου με Παραπομπές (βλέπε

υποσημειώσεις στα αναφερόμενα εδάφια)

Αποκ. 13:18· 15:3

Ονομασία Χειρογράφου Ράιλαντς 457

Σύμβολο P⁵²

Χρονολογία περ. 125 Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Μάντσεστερ, Αγγλία

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Ιωάν. 18:31-33, 37, 38

Ονομασία Χειρογράφου Μπόντμερ 2

Σύμβολο P⁶⁶

Χρονολογία περ. 200 Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Γενεύη, Ελβετία

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Σχεδόν όλο το Κατά Ιωάννην

Παραδείγματα Χρήσης στη Μετάφραση Νέου Κόσμου με Παραπομπές (βλέπε

υποσημειώσεις στα αναφερόμενα εδάφια)

Ιωάν. 1:18· 19:39

Ονομασία Χειρογράφου Μπόντμερ 7, 8

Σύμβολο P⁷²

Χρονολογία 3ος/4ος αιώνας Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Γενεύη, Ελβετία, και Βιβλιοθήκη του Βατικανού

στη Ρώμη, Ιταλία

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Ιούδα, 1 Πέτρου και 2 Πέτρου

Ονομασία Χειρογράφου Μπόντμερ 14, 15

Σύμβολο P⁷⁵

Χρονολογία 3ος αιώνας Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Γενεύη, Ελβετία

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Σχεδόν όλο το Κατά Λουκάν και Κατά Ιωάννην

Παραδείγματα Χρήσης στη Μετάφραση Νέου Κόσμου με Παραπομπές (βλέπε

υποσημειώσεις στα αναφερόμενα εδάφια)

Λουκ. 8:26· Ιωάν. 1:18

[Πίνακας στη σελίδα 314]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΜΕΡΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ ΣΕ ΠΕΡΓΑΜΗΝΗ

Των Εβραϊκών Γραφών (στην εβραϊκή)

Ονομασία Χειρογράφου Κώδικας του Χαλεπίου

Σύμβολο Al

Χρονολογία 930 Κ.Χ.

Γλώσσα Εβραϊκή

Πού βρίσκεται Παλιότερα στο Χαλέπι, Συρία. Τώρα στο Ισραήλ.

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Μεγάλο μέρος των Εβραϊκών Γραφών (κείμενο

του Μπεν Ασίρ)

Παραδείγματα Χρήσης στη Μετάφραση Νέου Κόσμου με Παραπομπές (βλέπε

υποσημειώσεις στα αναφερόμενα εδάφια)

Ιησ. Ναυή 21:37

Ονομασία Χειρογράφου Κώδικας Or4445 του Βρετανικού Μουσείου

Χρονολογία 10ος αιώνας Κ.Χ.

Γλώσσα Εβραϊκή

Πού βρίσκεται Λονδίνο, Αγγλία

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Σχεδόν όλη η Πεντάτευχος

Ονομασία Χειρογράφου Καραϊτικός Κώδικας του Καΐρου

Σύμβολο Ca

Χρονολογία 895 Κ.Χ.

Γλώσσα Εβραϊκή

Πού βρίσκεται Κάιρο, Αίγυπτος

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Προγενέστεροι και μεταγενέστεροι Προφήτες

Παραδείγματα Χρήσης στη Μετάφραση Νέου Κόσμου με Παραπομπές (βλέπε

υποσημειώσεις στα αναφερόμενα εδάφια)

Ιησ. Ναυή 21:37· 2 Σαμ. 8:3

Ονομασία Χειρογράφου Κώδικας του Λένινγκραντ

Σύμβολο B 19^A

Χρονολογία 1008 Κ.Χ.

Γλώσσα Εβραϊκή

Πού βρίσκεται Λένινγκραντ,

Ε.Σ.Σ.Δ.

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Εβραϊκές Γραφές

Παραδείγματα Χρήσης στη Μετάφραση Νέου Κόσμου με Παραπομπές (βλέπε

υποσημειώσεις στα αναφερόμενα εδάφια)

Ιησ. Ναυή 21:37· 2 Σαμ. 8:3· παράρτημα 1A

Ονομασία Χειρογράφου Προφητικός Κώδικας της Πετρούπολης

Σύμβολο B 3

Χρονολογία 916 Κ.Χ.

Γλώσσα Εβραϊκή

Πού βρίσκεται Λένινγκραντ,

Ε.Σ.Σ.Δ.

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Μεταγενέστεροι Προφήτες

Παραδείγματα Χρήσης στη Μετάφραση Νέου Κόσμου με Παραπομπές (βλέπε

υποσημειώσεις στα αναφερόμενα εδάφια)

παράρτημα 2B

Ονομασία Χειρογράφου Ρόλος της Νεκράς Θαλάσσης, Πρώτος του Ησαΐα

Σύμβολο 1QIs^a

Χρονολογία Τέλος 2ου αιώνα Π.Κ.Χ.

Γλώσσα Εβραϊκή

Πού βρίσκεται Ιερουσαλήμ, Ισραήλ

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Ησαΐας

Παραδείγματα Χρήσης στη Μετάφραση Νέου Κόσμου με Παραπομπές (βλέπε

υποσημειώσεις στα αναφερόμενα εδάφια)

Ησ. 11:1· 18:2· 41:29

Ονομασία Χειρογράφου Ρόλος της Νεκράς Θαλάσσης, των Ψαλμών

Σύμβολο 11QPs^a

Χρονολογία 1ος αιώνας Κ.Χ.

Γλώσσα Εβραϊκή

Πού βρίσκεται Ιερουσαλήμ, Ισραήλ

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Τμήματα 41 Ψαλμών από το τελευταίο τρίτο

αυτού του βιβλίου

Της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα και των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών

Ονομασία Χειρογράφου Σιναϊτικό

Σύμβολο 01( א)

Χρονολογία 4ος αιώνας Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Λονδίνο, Αγγλία

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Μέρος των Εβραϊκών Γραφών και όλες οι Ελληνικές

Γραφές, καθώς και μερικά Απόκρυφα

Παραδείγματα Χρήσης στη Μετάφραση Νέου Κόσμου με Παραπομπές (βλέπε

υποσημειώσεις στα αναφερόμενα εδάφια)

1 Χρον. 12:19· Ιωάν. 5:2· 2 Κορ. 12:4

Ονομασία Χειρογράφου Αλεξανδρινό

Σύμβολο A (02)

Χρονολογία 5ος αιώνας Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Λονδίνο, Αγγλία

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Όλες οι Εβραϊκές και Ελληνικές Γραφές (μερικά

μικρά τμήματα χάθηκαν ή υπέστησαν ζημιές),

καθώς και μερικά Απόκρυφα

Παραδείγματα Χρήσης στη Μετάφραση Νέου Κόσμου με Παραπομπές (βλέπε

υποσημειώσεις στα αναφερόμενα εδάφια)

1 Βασ. 14:2· Λουκ. 5:39· Πράξ. 13:20· Εβρ. 3:6

Ονομασία Χειρογράφου Βατικανό 1209

Σύμβολο B (03)

Χρονολογία 4ος αιώνας Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Βιβλιοθήκη του Βατικανού στη Ρώμη, Ιταλία

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Αρχικά όλη η Αγία Γραφή. Τώρα λείπουν:

Γέν. 1:1–46:28· Ψαλμ. 106-137· Εβραίους

μετά το 9:14· 2 Τιμόθεον· Τίτον·

Φιλήμονα· Αποκάλυψις

Παραδείγματα Χρήσης στη Μετάφραση Νέου Κόσμου με Παραπομπές (βλέπε

υποσημειώσεις στα αναφερόμενα εδάφια)

Μάρκ. 6:14· Ιωάν. 1:18· 7:53–8:11

Ονομασία Χειρογράφου Παλίμψηστο του Εφραΐμ του Σύρου

Σύμβολο C (04)

Χρονολογία 5ος αιώνας Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική

Πού βρίσκεται Παρίσι, Γαλλία

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Μέρη των Εβραϊκών Γραφών (64 φύλλα)

και των Ελληνικών Γραφών (145 φύλλα)

Παραδείγματα Χρήσης στη Μετάφραση Νέου Κόσμου με Παραπομπές (βλέπε

υποσημειώσεις στα αναφερόμενα εδάφια)

Πράξ. 9:12· Ρωμ. 8:23, 28, 34

Ονομασία Χειρογράφου Κώδικας του Βέζα ή Κανταβρύγιος

Σύμβολο D^ea (05)

Χρονολογία 5ος αιώνας Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική-Λατινική

Πού βρίσκεται Κέμπριτζ,Αγγλία

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Σχεδόν όλα τα 4 Ευαγγέλια και Πράξεις,

λίγα εδάφια της 3 Ιωάννου

Παραδείγματα Χρήσης στη Μετάφραση Νέου Κόσμου με Παραπομπές (βλέπε

υποσημειώσεις στα αναφερόμενα εδάφια)

Ματθ. 24:36· Μάρκ. 7:16· Λουκ.

15:21 (στην παραπομπή αναφέρεται μόνο

με το σύμβολο «D»)

Ονομασία Χειρογράφου Κλαρομοντάνιος Κώδικας

Σύμβολο D^p (06)

Χρονολογία 6ος αιώνας Κ.Χ.

Γλώσσα Ελληνική-Λατινική

Πού βρίσκεται Παρίσι, Γαλλία

Περιεχόμενα σε Γενικές Γραμμές Οι επιστολές του Παύλου (περιλαμβανομένης

της Προς Εβραίους)

Παραδείγματα Χρήσης στη Μετάφραση Νέου Κόσμου με Παραπομπές (βλέπε

υποσημειώσεις στα αναφερόμενα εδάφια)

Γαλ. 5:12 (στην παραπομπή αναφέρεται μόνο

με το σύμβολο «D»)

 [Διάγραμμα στη σελίδα 308]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Πηγές για το Κείμενο της Μετάφρασης Νέου Κόσμου—Εβραϊκές Γραφές

Πρωτότυπα Εβραϊκά Συγγράμματα και Πρώτα Αντίγραφα

Αραμαϊκά Ταργκούμ

Ρόλοι της Νεκράς Θαλάσσης

Σαμαρειτική Πεντάτευχος

Ελληνική Μετάφραση των Εβδομήκοντα

Παλαιά Λατινική

Κοπτική, Αιθιοπική, Αρμενική

Συμφωνικό Εβραϊκό Κείμενο

Λατινική Βουλγάτα

Ελληνικές Μεταφράσεις—Ακύλα, Θεοδοτίωνα, Συμμάχου

Συριακή Πεσίτα

Μασοριτικό Κείμενο

Κώδικας του Καΐρου

Προφητικός Κώδικας της Πετρούπολης

Κώδικας του Χαλεπίου

Εβραϊκό Κείμενο του Γκίνσμπουργκ

Κώδικας του Λένινγκραντ B 19^A

Μπίμπλια Χεμπράικα (BHK), Μπίμπλια Χεμπράικα

Στουτγκαρτένσια (BHS)

Μετάφραση Νέου Κόσμου

Εβραϊκές Γραφές—στην Αγγλική· Από την Αγγλική σε Πολλές Άλλες Σύγχρονες Γλώσσες

 [Διάγραμμα στη σελίδα 309]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Πηγές για το Κείμενο της Μετάφρασης Νέου Κόσμου—Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές

Πρωτότυπα Ελληνικά Συγγράμματα και Πρώτα Αντίγραφα

Αρμενική Μετάφραση

Κοπτικές Μεταφράσεις

Συριακές Μεταφράσεις—Κουρετόνια, Φιλοξένια, Χάρκλεια,

Παλαιστινιακή, Σιναϊτική, Πεσίτα

Παλαιά Λατινική

Λατινική Βουλγάτα

Σήξτειο και Κλημέντειο (Αναθεωρημένα Λατινικά Κείμενα)

Ελληνικά Μικρογράμματα Χειρ/φα

Κείμενο του Έρασμου

Κείμενο του Στέφανου

Τέξτους Ρεσέπτους

Ελληνικό Κείμενο του Γκρίσμπαχ

Εμφατικό Δίγλωττο

Πάπυροι (π.χ. Τσέστερ Μπίτι P⁴⁵, P⁴⁶, P^47· Μπόντμερ P⁶⁶, P⁷⁴, P⁷⁵)

Πρώτα Ελληνικά Μεγαλογράμματα Χειρ/φα—Βατικανό 1209 (B), Σιναϊτικό (א),

Αλεξανδρινό (A), Παλίμψηστο του Εφραΐμ του Σύρου (C), του Βέζα (D)

Ελληνικό Κείμενο των Γουέστκοτ και Χορτ

Ελληνικό Κείμενο του Μπόβερ

Ελληνικό Κείμενο του Μερκ

Ελληνικό Κείμενο των Νέστλε-Άλαντ

Ελληνικό Κείμενο των Ενωμένων Βιβλικών Εταιριών

23 Εβραϊκές Μεταφράσεις (14ος-20ός αιώνας), μεταφρασμένες είτε

από την ελληνική, είτε από τη λατινική Βουλγάτα, οι οποίες

χρησιμοποιούν το Τετραγράμματο στη θέση του θείου ονόματος

Μετάφραση Νέου Κόσμου

Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές—στην Αγγλική· Από την Αγγλική σε Πολλές Άλλες Σύγχρονες Γλώσσες