Κεφάλαιο 3

Κοινά Στοιχεία στη Μυθολογία

1-3. (α) Γιατί θα πρέπει να μας ενδιαφέρουν οι μύθοι; (β) Τι θα εξετάσουμε σ’ αυτό το κεφάλαιο;

ΓΙΑΤΙ να ασχοληθούμε με μύθους; Δεν είναι αυτοί απλώς φανταστικές αφηγήσεις από το μακρινό παρελθόν; Ενώ αληθεύει ότι πολλοί μύθοι βασίζονται στη φαντασία, υπάρχουν όμως και άλλοι που βασίζονται σε γεγονότα. Πάρτε για παράδειγμα τους μύθους και τους θρύλους που απαντώνται σ’ όλο τον κόσμο και που βασίζονται στον παγκόσμιο Κατακλυσμό, γεγονός το οποίο εξιστορείται στην Αγία Γραφή.

² Ένας λόγος για τον οποίο αξίζει να ασχοληθούμε με μύθους είναι ότι αυτοί αποτελούν θεμέλιο δοξασιών και τελετών που εξακολουθούν να υπάρχουν σήμερα σε διάφορες θρησκείες. Για παράδειγμα, η δοξασία της αθανασίας της ψυχής μπορεί να εντοπιστεί σε αρχαίους ασσυροβαβυλωνιακούς μύθους, έπειτα στην αιγυπτιακή, στην ελληνική και στη ρωμαϊκή μυθολογία και από εκεί στο Χριστιανικό κόσμο, στη θεολογία του οποίου έχει γίνει βασικό δόγμα. Οι μύθοι αποδεικνύουν ότι ο αρχαίος άνθρωπος έψαχνε να βρει κάποιους θεούς, καθώς και νόημα στη ζωή. Σ’ αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουμε με συντομία ορισμένα από τα κοινά θέματα που εμφανίζονται στους μύθους των σημαντικότερων πολιτισμών του κόσμου. Καθώς θα ανασκοπούμε αυτές τις μυθολογίες, θα παρατηρήσουμε πώς η δημιουργία, ο Κατακλυσμός, οι ψεύτικοι θεοί και ημίθεοι, η αθανασία της ψυχής και η λατρεία του ήλιου κάνουν συχνά την εμφάνισή τους ως κοινά στοιχεία στο μωσαϊκό της μυθολογίας. Αλλά γιατί θα πρέπει να συμβαίνει αυτό;

³ Πολύ συχνά υπάρχει ένας πυρήνας που αποτελείται από  ιστορικά στοιχεία, όπως λόγου χάρη από κάποιο άτομο ή γεγονός που αργότερα μεγαλοποιήθηκε ή παραποιήθηκε, φτιάχνοντας έτσι το μύθο. Ένα απ’ αυτά τα ιστορικά στοιχεία είναι η αφήγηση της Αγίας Γραφής για τη δημιουργία. *

Γεγονότα και Φανταστικές Αφηγήσεις Σχετικά με τη Δημιουργία

4, 5. Ποιες ήταν μερικές από τις δοξασίες της ελληνικής μυθολογίας;

⁴ Οι μύθοι για τη δημιουργία είναι άφθονοι, αλλά κανένας τους δεν έχει την απλή λογική που έχει η αφήγηση της Αγίας Γραφής που αναφέρεται στη δημιουργία. (Γένεσις, κεφάλαια 1, 2) Για παράδειγμα, η αφήγηση που υπάρχει στην ελληνική μυθολογία έχει βάρβαρα χαρακτηριστικά. Ο πρώτος Έλληνας που κατέγραψε μύθους με συστηματικό τρόπο ήταν ο Ησίοδος, ο οποίος έγραψε τη Θεογονία του τον όγδοο αιώνα Π.Κ.Χ. Αυτός εξηγεί με ποιον τρόπο άρχισαν να υπάρχουν οι θεοί και ο κόσμος. Ξεκινάει αναφέροντας τη Γαία (Γη), η οποία γεννάει τον Ουρανό. Ο λόγιος Τζάσπερ Γκρίφιν, στην Ιστορία του Κλασικού Κόσμου, Έκδοση Οξφόρδης (The  Oxford History of the Classical World), εξηγεί τι συμβαίνει στη συνέχεια:

⁵ «Ο Ησίοδος αφηγείται τη γνωστή στον Όμηρο ιστορία της διαδοχής των ουράνιων θεών. Στην αρχή ο Ουρανός ήταν ο υπέρτατος θεός, αλλά αυτός καταπίεζε τα παιδιά του και η Γαία παρότρυνε το γιο του τον Κρόνο να τον ευνουχίσει. Έπειτα, ο Κρόνος καταβρόχθιζε τα ίδια του τα παιδιά, μέχρι που η γυναίκα του η Ρέα του έδωσε να φάει μια πέτρα αντί για τον Δία· ο Δίας ανατράφηκε στην Κρήτη, ανάγκασε τον πατέρα του να εξεμέσει τα αδέλφια του, και μαζί τους, καθώς και με τη βοήθεια άλλων, νίκησε τον Κρόνο και τους Τιτάνες του και τους έριξε στον Τάρταρο».

6. Σύμφωνα με τον Τζάσπερ Γκρίφιν, ποια είναι η προφανής πηγή πολλών ελληνικών μύθων;

⁶ Από ποια πηγή άντλησαν οι Έλληνες αυτούς τους παράξενους μύθους; Ο ίδιος συγγραφέας απαντάει: «Η αρχική προέλευσή τους φαίνεται ότι ήταν βασικά σουμεριακή. Σ’ αυτές τις ιστορίες της ανατολής βρίσκουμε μια διαδοχή θεών καθώς και αναφορές σε ευνουχισμό, σε καταβρόχθιση και στην ύπαρξη κάποιας πέτρας, οι οποίες επαναλαμβάνονται με τρόπους που, αν και ποικίλλουν, δείχνουν ότι η ομοιότητα με τον Ησίοδο δεν είναι σύμπτωση». Πρέπει να στραφούμε στην αρχαία Μεσοποταμία και στην αρχαία Βαβυλώνα ως την πηγή πολλών μύθων που εισχώρησαν σε άλλους πολιτισμούς.

7. (α) Γιατί δεν είναι εύκολο να βρούμε πληροφορίες για αρχαίους κινεζικούς μύθους; (β) Πώς εξηγεί ένας κινεζικός μύθος τη δημιουργία της γης και του ανθρώπου; (Παράβαλε Γένεσις 1:27· 2:7.)

⁷ Η αρχαία μυθολογία της παραδοσιακής κινεζικής θρησκείας δεν είναι πάντα εύκολο να καθοριστεί, επειδή πολλά γραπτά αρχεία καταστράφηκαν στην περίοδο 213-191 Π.Κ.Χ. * Ωστόσο, μερικοί μύθοι διασώθηκαν, όπως αυτός που περιγράφει πώς σχηματίστηκε η γη. Ο Άντονι Κρίστι, καθηγητής της ανατολικής τέχνης, γράφει: «Μαθαίνουμε  ότι το Χάος ήταν σαν το αβγό μιας κότας. Δεν υπήρχε ούτε ο Ουρανός ούτε η Γη. Από το αβγό γεννήθηκε ο Παν-κου, ενώ από τα βαριά στοιχεία του έγινε η Γη και από τα ελαφριά στοιχεία ο Ουρανός. Ο Παν-κου παριστάνεται ως νάνος, φορώντας δέρμα αρκούδας ή μανδύα από φύλλα. Επί 18.000 χρόνια η απόσταση ανάμεσα στη Γη και στον Ουρανό μεγάλωνε κατά τρία μέτρα κάθε μέρα, και ανάλογα μεγάλωνε και ο Παν-κου έτσι ώστε το σώμα του γέμισε το κενό που δημιουργήθηκε. Όταν πέθανε, τα διάφορα μέρη του σώματός του έγιναν στοιχεία της φύσης. . . . Από τους ψύλλους που είχε στο σώμα του έγινε η ανθρώπινη φυλή».

8. Σύμφωνα με τη μυθολογία των Ίνκα, πώς ήρθαν σε ύπαρξη οι γλώσσες;

⁸ Από τη Νότια Αμερική μάς έρχεται ένας μύθος των Ίνκα που εξηγεί πώς κάποιος μυθικός δημιουργός έδωσε την  ικανότητα ομιλίας στο κάθε έθνος. «Στο κάθε έθνος έδωσε τη γλώσσα που θα μιλούσε στο εξής . . . Έδωσε στο καθένα ύπαρξη και ψυχή καθώς και τους άντρες και τις γυναίκες και διέταξε το κάθε έθνος να βυθιστεί κάτω από τη γη. Γι’ αυτό, όλα τα έθνη μπήκαν μέσα στη γη και βγήκαν από τους τόπους στους οποίους αυτός τα διόρισε να μένουν». (Οι Μύθοι και οι Τελετές των Ίνκα [The Fables and Rites of the Ynkas], του Κριστόμπαλ ντε Μολίνια του Κούζο, που παρατίθεται στο Μυθολογία της Νότιας Αμερικής [South American Mythology]) Σ’ αυτή την περίπτωση φαίνεται ότι η αφήγηση της Αγίας Γραφής για τη σύγχυση των γλωσσών που έγινε στη Βαβέλ είναι ο πυρήνας των ιστορικών στοιχείων που υπάρχει σ’ αυτόν το μύθο των Ίνκα. (Γένεσις 11:1-9) Όμως τώρα ας στρέψουμε την προσοχή μας στον Κατακλυσμό, τον οποίο περιγράφει η Αγία Γραφή στα εδάφια Γένεσις 7:17-24.

Ο Κατακλυσμός—Γεγονός ή Μύθος;

9. (α) Τι μας λέει η Αγία Γραφή για τις συνθήκες που επικρατούσαν στη γη πριν από τον Κατακλυσμό; (β) Τι έπρεπε να κάνει ο Νώε και η οικογένειά του για να σωθούν από τον Κατακλυσμό;

⁹ Πηγαίνοντάς μας πίσω κάπου 4.500 χρόνια, περίπου στο 2.500 Π.Κ.Χ., η Αγία Γραφή μάς λέει ότι ορισμένοι στασιαστικοί πνευματικοί γιοι του Θεού υλοποιήθηκαν παίρνοντας ανθρώπινη μορφή και «έλαβον εις εαυτούς γυναίκας». Αυτή η αφύσικη διασταύρωση παρήγαγε τους βίαιους Νεφιλείμ, που ήταν «οι δυνατοί, οι έκπαλαι άνδρες ονομαστοί». Η άνομη διαγωγή τους επηρέασε τον προκατακλυσμιαίο κόσμο σε τέτοιο βαθμό που ο Ιεχωβά είπε: ‘Θέλω εξαλείψει τον άνθρωπον, τον οποίον εποίησα, από προσώπου της γης· . . . επειδή μετεμελήθην ότι εποίησα αυτούς. Ο δε Νώε εύρε χάριν ενώπιον Ιεχωβά’. Κατόπιν η αφήγηση συνεχίζει αναφέροντας τα συγκεκριμένα και πρακτικά βήματα που έπρεπε να κάνει ο Νώε για να σώσει από τον Κατακλυσμό τον εαυτό του, καθώς επίσης και την οικογένειά του και διάφορα είδη ζώων.—Γένεσις 6:1-8, 13–8:22· 1 Πέτρου 3:19, 20· 2 Πέτρου 2:4· Ιούδα 6.

10. Γιατί δεν θα πρέπει να θεωρείται μύθος η αφήγηση της Αγίας Γραφής για τον Κατακλυσμό;

 ¹⁰ Οι σύγχρονοι κριτικοί έχουν χαρακτηρίσει μύθο την αφήγηση της Γένεσης σχετικά με τα προκατακλυσμιαία γεγονότα. Παρ’ όλα αυτά, την ιστορία για τον Νώε την αποδέχονταν και την πίστευαν πιστοί άντρες, όπως ο Ησαΐας, ο Ιεζεκιήλ, ο Ιησούς Χριστός και οι απόστολοι Πέτρος και Παύλος. Επίσης υποστηρίζεται και από το γεγονός ότι αντανακλάται σε πάρα πολλές μυθολογικές αφηγήσεις σ’ όλο τον κόσμο,  περιλαμβανομένου του αρχαίου Έπους του Γιλγαμές καθώς και των μύθων της Κίνας, των Αζτέκων, των Ίνκα και των Μάγια. Έχοντας υπόψη την αφήγηση της Αγίας Γραφής, ας εξετάσουμε τώρα την ασσυροβαβυλωνιακή μυθολογία καθώς και τι αναφέρει αυτή για κάποιον κατακλυσμό. *—Ησαΐας 54:9· Ιεζεκιήλ 14:20· Ματθαίος 24:37· Εβραίους 11:7.

Ο Κατακλυσμός και ο Θεάνθρωπος Γιλγαμές

11. Σε τι βασίζονται αυτά που γνωρίζουμε για το Έπος του Γιλγαμές;

¹¹ Αν κάνουμε μια ιστορική αναδρομή περίπου 4.000 χρόνων, συναντούμε το φημισμένο ακκαδικό μύθο που λέγεται Έπος του Γιλγαμές. Ό,τι γνωρίζουμε γι’ αυτό βασίζεται κυρίως σ’ ένα κείμενο σφηνοειδούς γραφής που προέρχεται από τη βιβλιοθήκη του Ασουρμπανιπάλ, ο οποίος βασίλεψε στην αρχαία Νινευή.

12. Ποιος ήταν ο Γιλγαμές και γιατί δεν ήταν δημοφιλής; (Παράβαλε Γένεσις 6:1, 2.)

¹² Πρόκειται για την εξιστόρηση των άθλων του Γιλγαμές, ο οποίος περιγράφεται ως δύο τρίτα θεός και ένα τρίτο άνθρωπος, δηλαδή ως ημίθεος. Μια μετάφραση αυτού του έπους λέει: «Στην Ουρούκ έχτισε τείχη, ένα μεγάλο οχυρό, και τον πανάγιο ναό Εανά για το θεό του στερεώματος τον Ανού και για την Ιστάρ, τη θεά του έρωτα . . . , τη δέσποινά μας του έρωτα και του πολέμου». (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 45, όπου υπάρχει κατάλογος ασσυροβαβυλωνιακών θεών και θεαινών.) Όμως ο Γιλγαμές δεν ήταν και τόσο ευχάριστο άτομο. Οι κάτοικοι της Ουρούκ παραπονέθηκαν στους θεούς: «Με τη λαγνεία που έχει δεν αφήνει καμιά παρθένα στον αγαπημένο της, ούτε κόρη πολεμιστή ούτε και γυναίκα ευγενούς».

13. (α) Πώς αντέδρασαν οι θεοί, και τι έκανε ο Γιλγαμές; (β) Ποιος ήταν ο Ουτναπιστίμ;

¹³ Πώς αντέδρασαν οι θεοί όταν άκουσαν τις διαμαρτυρίες των ανθρώπων; Η θεά Αρούρου δημιούργησε τον Ενκίντου με  σκοπό να είναι ο άνθρωπος που θα αντιμετώπιζε τον Γιλγαμές. Αυτοί όμως, αντί να είναι εχθροί, έγιναν στενοί φίλοι. Το έπος λέει αργότερα ότι ο Ενκίντου πέθανε. Συντετριμμένος ο Γιλγαμές αναφώνησε: «Όταν πεθάνω, δεν θα γίνω κι εγώ όπως κι ο Ενκίντου; Συμφορά έχει μπει στα σωθικά μου. Φοβούμενος το θάνατο, περιπλανιέμαι στη στέπα». Αυτός ήθελε να μάθει το μυστικό της αθανασίας κι έτσι ξεκίνησε για να βρει τον Ουτναπιστίμ, που είχε επιζήσει από τον κατακλυσμό και είχε λάβει αθανασία σαν εκείνη των θεών.

14. (α) Ποιες οδηγίες δόθηκαν στον Ουτναπιστίμ; (Παράβαλε Γένεσις 6:13-16.) (β) Ποια ήταν η κατάληξη της επικής περιήγησης του Γιλγαμές;

¹⁴ Τελικά ο Γιλγαμές βρίσκει τον Ουτναπιστίμ, ο οποίος του λέει την ιστορία του κατακλυσμού. Όπως αναφέρεται στην πινακίδα ΙΑ΄ του Έπους, που είναι γνωστή ως Πινακίδα του Κατακλυσμού, ο Ουτναπιστίμ αφηγείται τις οδηγίες που του δόθηκαν για τον κατακλυσμό: «Γκρέμισε (αυτό) το σπίτι, φτιάξε ένα πλοίο! Παράτησε τα υπάρχοντά σου, προσπάθησε να σώσεις τη ζωή σου. . . . Στο πλοίο να πάρεις μαζί σου το σπέρμα όλων των ζωντανών πραγμάτων». Δεν σας φαίνεται αυτό κάπως παρόμοιο μ’ εκείνα που αναφέρει η Αγία Γραφή για τον Νώε και τον Κατακλυσμό; Αλλά ο Ουτναπιστίμ δεν μπορεί να χορηγήσει αθανασία στον Γιλγαμές. Ο Γιλγαμές επιστρέφει απογοητευμένος στην Ουρούκ. Η αφήγηση τελειώνει με το θάνατό του. Το γενικό μήνυμα του έπους είναι η λύπη και η απόγνωση που φέρνει ο θάνατος και η μεταθανάτια κατάσταση. Εκείνοι οι αρχαίοι λαοί δεν βρήκαν τον Θεό της αλήθειας και της ελπίδας. Ωστόσο, η σχέση του έπους με την απλή αφήγηση της Αγίας Γραφής που αναφέρεται στην προκατακλυσμιαία περίοδο είναι ολοφάνερη. Ας εξετάσουμε τώρα την αφήγηση του Κατακλυσμού όπως εμφανίζεται σε άλλους μύθους.

Ο Μύθος του Κατακλυσμού σε Άλλους Πολιτισμούς

15. Γιατί μας ενδιαφέρει ο σουμεριακός μύθος περί κατακλυσμού;

¹⁵ Ακόμα πιο παλιός από την αφήγηση που περιλαμβάνεται στο Έπος του Γιλγαμές είναι ο σουμεριακός μύθος που μιλάει για τον «Ζιουσούδρα, ο οποίος αντιστοιχεί με τον Νώε της Αγίας Γραφής, και περιγράφεται ως ευλαβής, θεοφοβούμενος  βασιλιάς που πάντοτε αναζητούσε να βρει θεϊκές αποκαλύψεις σε όνειρα ή σε ξόρκια». (Αρχαία Κείμενα της Εγγύς Ανατολής που Σχετίζονται με την Παλαιά Διαθήκη [Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament]) Σύμφωνα με την ίδια πηγή, αυτός ο μύθος «αποτελεί τη χαρακτηριστικότερη περίπτωση ανευρεθέντος κειμένου της σουμεριακής λογοτεχνίας που προσεγγίζει τη Βιβλική αφήγηση». Ο βαβυλωνιακός και ο ασσυριακός πολιτισμός, οι οποίοι ήταν μεταγενέστεροι, επηρεάστηκαν από το σουμεριακό.

16. Από ποια πηγή θα μπορούσαν να προέρχονται οι κινεζικοί μύθοι για τον κατακλυσμό;

¹⁶ Το βιβλίο Κίνα—Μια Ιστορία Τέχνης [China—A History in Art] μάς λέει ότι ένας από τους αρχαίους κυβερνήτες της Κίνας ήταν ο Γιου, «ο νικητής του Μεγάλου Κατακλυσμού. Ο Γιου διοχέτευσε τα νερά του κατακλυσμού σε ποτάμια και θάλασσες για να μπορέσει να επανεγκατασταθεί ο λαός του». Ο Τζόζεφ Κάμπελ, ειδικός σε θέματα μυθολογίας, έγραψε τα εξής σχετικά με μια περίοδο της ιστορίας της Κίνας, την «Περίοδο των Μεγάλων Δέκα»: «Η αρχαία μυθολογία της εποχής των Τσου  αναφέρει δέκα αυτοκράτορες σ’ αυτή τη σημαντική περίοδο που τερματίζεται με έναν Κατακλυσμό. Επομένως, φαίνεται ότι αυτό που έχουμε εδώ ίσως είναι μια τοπική εκδοχή του καταλόγου που περιέχει τη διαδοχή των αρχαίων Σουμέριων βασιλιάδων». Ο Κάμπελ παρέθεσε στη συνέχεια κι άλλα παραδείγματα κινεζικών μύθων τα οποία «ενίσχυαν το επιχείρημα που θεωρεί τη Μεσοποταμία ως την πηγή των μύθων». Αυτό μας επαναφέρει στην ίδια βασική πηγή πολλών μύθων. Ωστόσο, η ιστορία του Κατακλυσμού εμφανίζεται επίσης και στην ήπειρο της Αμερικής, για παράδειγμα στο Μεξικό κατά την περίοδο των Αζτέκων το 15ο και 16ο αιώνα Κ.Χ.

17. Ποιους μύθους για τον κατακλυσμό είχαν ο Αζτέκοι;

¹⁷ Η μυθολογία των Αζτέκων ανέφερε τέσσερις προγενέστερες εποχές, στην πρώτη από τις οποίες οι κάτοικοι της γης ήταν γίγαντες. (Αυτό μας θυμίζει και πάλι τους Νεφιλείμ, τους γίγαντες που αναφέρονται στην Αγία Γραφή στο εδάφιο Γένεσις 6:4.) Αυτή η μυθολογία περιλάμβανε έναν πρωτόγονο μύθο για τον κατακλυσμό, σύμφωνα με τον οποίο «τα πάνω νερά συγχωνεύτηκαν με τα κάτω νερά, εξαφανίζοντας τους ορίζοντες και μετατρέποντας τα πάντα σ’ έναν ατέρμονα παγκόσμιο ωκεανό». Ο θεός που έλεγχε τη βροχή και τα νερά ήταν ο Τλάλοκ. Η βροχή του όμως ήταν ακριβή, «με αντάλλαγμα το αίμα των θυσιασμένων θυμάτων των οποίων τα δάκρυα που έπεφταν παρίσταναν και προκαλούσαν τις βροχοπτώσεις». (Μυθολογία—Μια Εικονογραφημένη Εγκυκλοπαίδεια [Mythology—An Illustrated Encyclopedia]). Ένας άλλος μύθος λέει ότι στην τέταρτη εποχή κυβερνούσε η Τσαλτσιγουιτλίκουε, η θεά του νερού, της οποίας ο κόσμος εξολοθρεύτηκε από έναν κατακλυσμό. Οι άνθρωποι διασώθηκαν με το να γίνουν ψάρια!

18. Ποιες αφηγήσεις επικρατούν στη μυθολογία της Νότιας Αμερικής; (Παράβαλε Γένεσις 6:7, 8· 2 Πέτρου 2:5.)

¹⁸ Και οι Ίνκα, παρόμοια, είχαν τους μύθους τους περί Κατακλυσμού. Ο Βρετανός συγγραφέας Χάρολντ Όσμπορν δηλώνει: «Τα πιο συχνά χαρακτηριστικά στους μύθους της Νότιας Αμερικής είναι ίσως οι ιστορίες σχετικά με κάποιον κατακλυσμό . . . Οι μύθοι σχετικά με κάποιον κατακλυσμό είναι πολύ διαδεδομένοι και στους ορεσίβιους λαούς και στις  φυλές των πεδινών τροπικών περιοχών. Ο κατακλυσμός συνδέεται συνήθως με τη δημιουργία και με κάποια φανέρωση του δημιουργού-θεού. . . . Μερικές φορές θεωρείται ότι είναι αποτέλεσμα της θεϊκής τιμωρίας που αφανίζει την υπάρχουσα ανθρωπότητα προκειμένου να εμφανιστεί ένα καινούριο γένος».

19. Περιγράψτε το μύθο των Μάγια σχετικά με τον κατακλυσμό.

¹⁹ Και οι Μάγια, στο Μεξικό και στην Κεντρική Αμερική, είχαν κι αυτοί τους μύθους τους που περιλάμβαναν έναν παγκόσμιο κατακλυσμό, ή χαϊγιοκοκάμπ, που σημαίνει «νερό πάνω από τη γη». Ο Καθολικός επίσκοπος Λας Κάσας έγραψε ότι οι Ινδιάνοι της Γουατεμάλας «το έλεγαν αυτό Μπούτικ, μια λέξη που σημαίνει κατακλυσμό με πολλά νερά καθώς και την τελική κρίση, γι’ αυτό και πιστεύουν ότι πρόκειται να συμβεί ένα άλλο Μπούτικ, ένας άλλος κατακλυσμός και μια άλλη κρίση, όχι με νερό, αλλά με φωτιά». Κι άλλοι πολλοί μύθοι σχετικά με τον κατακλυσμό υπάρχουν σ’ όλο τον κόσμο, αλλά οι λίγοι που παρατέθηκαν εδώ αρκούν για να επιβεβαιώσουν τον πυρήνα των μύθων, το ιστορικό γεγονός που αναφέρεται στο βιβλίο της Γένεσης.

Η Ευρύτατα Διαδεδομένη Δοξασία της Αθανασίας της Ψυχής

20. Τι έλεγε η ασσυροβαβυλωνιακή δοξασία σχετικά με τη μεταθανάτια ζωή;

²⁰ Δεν έχουν όμως όλοι οι μύθοι τη βάση τους σε γεγονότα ή στην Αγία Γραφή. Στην αναζήτησή του για τον Θεό, ο άνθρωπος ακολούθησε εσφαλμένη πορεία, εξαπατημένος από την πλάνη της αθανασίας. Όπως θα δούμε στις σελίδες αυτού του βιβλίου, η δοξασία της αθανασίας της ψυχής και οι διάφορες παραλλαγές της είναι μια κληρονομιά χιλιάδων ετών που έχει φτάσει μέχρι εμάς. Οι λαοί του αρχαίου ασσυροβαβυλωνιακού πολιτισμού πίστευαν ότι υπάρχει μεταθανάτια ζωή. Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Λαρούς της Μυθολογίας [New Larousse Encyclopedia of Mythology] εξηγεί: «Κάτω από τη γη και πέρα από την άβυσσο του Απσού [που ήταν γεμάτη γλυκό νερό και περιέβαλλε τη γη], υπήρχαν οι καταχθόνιες κατοικίες στις οποίες κατέβαιναν οι άνθρωποι όταν πέθαιναν. Εκεί ήταν η  ‘Χώρα χωρίς γυρισμό’ . . . Οι ψυχές των νεκρών—οι εντιμού—‘φορώντας, σαν τα πουλιά, ένα ένδυμα από φτερά’, βρίσκονται η μια πάνω στην άλλη, σ’ αυτή την περιοχή του αιώνιου σκότους». Σύμφωνα με το μύθο, αυτόν τον καταχθόνιο κόσμο τον κυβερνούσε η θεά Ερεσκίγκαλ, η «Πριγκίπισσα της μεγάλης γης».

21. Σύμφωνα μ’ αυτά που πίστευαν οι Αιγύπτιοι, τι συνέβαινε στους νεκρούς;

²¹ Και οι Αιγύπτιοι επίσης είχαν τη δική τους άποψη για την αθανασία της ψυχής. Πριν καταλήξει η ψυχή σε κάποιο καταφύγιο ευτυχίας, έπρεπε να ζυγιστεί με αντιστάθμισμα τη Μάατ, τη θεά της αλήθειας και της δικαιοσύνης, της οποίας σύμβολο ήταν το φτερό της αλήθειας. Σ’ αυτή τη διαδικασία συνέβαλλε είτε ο Άνουβις, ο θεός που είχε κεφάλι τσακαλιού, είτε ο Ώρος, το γεράκι. Αν λάβαινε την επιδοκιμασία του Όσιρη, αυτή η ψυχή θα κέρδιζε τη μακαριότητα που έχουν και οι θεοί. (Βλέπε την εικόνα στη σελίδα 50.) Όπως συμβαίνει και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, διακρίνουμε κι εδώ ως κοινό στοιχείο τη βαβυλωνιακή αντίληψη της αθανασίας της ψυχής η οποία διαμορφώνει τη θρησκεία, τη ζωή και τις πράξεις των ανθρώπων.

22. Ποια αντίληψη είχαν οι Κινέζοι για τους νεκρούς και τι έκαναν για να τους βοηθήσουν;

²² Η παλιά κινέζικη μυθολογία περιλάμβανε την πίστη στην επιβίωση μετά το θάνατο και την ανάγκη που ένιωθαν οι άνθρωποι να κρατούν τους προγόνους τους ευτυχισμένους. Οι πρόγονοι «θεωρούνταν ζωντανά και ισχυρά πνεύματα, που ενδιαφέρονταν ζωηρά για την ευημερία των ζωντανών απογόνων τους, αλλά και που μπορούσαν να θυμώσουν και να επιβάλουν τιμωρίες αν τα δυσαρεστούσαν». Έπρεπε να βοηθούν τους νεκρούς με κάθε τρόπο, όπως με το να τους δίνουν συντρόφους όταν πέθαιναν. Έτσι, «μαζί με μερικούς βασιλιάδες της περιόδου των Σανγκ . . . θάφτηκαν από εκατό μέχρι τριακόσιοι άνθρωποι, οι οποίοι θανατώθηκαν για να τους υπηρετούν στον άλλο κόσμο. (Αυτή η συνήθεια συνδέει την αρχαία Κίνα με την Αίγυπτο, την Αφρική, την Ιαπωνία και άλλα μέρη, όπου γίνονταν παρόμοιες θυσίες.)» (Οι Θρησκείες του Ανθρώπου [Man’s Religions], από τον Τζον Μπ. Νος)  Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, η πίστη στην αθανασία της ψυχής οδήγησε σε ανθρωποθυσίες.—Αντιπαράβαλε Εκκλησιαστής 9:5, 10· Ησαΐας 38:18, 19.

23. (α) Στην ελληνική μυθολογία, ποιος και τι ήταν ο Άδης; (β) Τι είναι ο Άδης σύμφωνα με την Αγία Γραφή;

²³ Οι Έλληνες, που είχαν επινοήσει πολλούς θεούς στη μυθολογία τους, ενδιαφέρονταν κι αυτοί για τους νεκρούς και τον προορισμό τους. Σύμφωνα με τους μύθους, υπεύθυνος στο βασίλειο του ζοφερού σκότους ήταν ένας γιος του Κρόνου και αδελφός των θεών Δία και Ποσειδώνα. Το όνομά του ήταν Άδης και το βασίλειό του είχε το ίδιο όνομα μ’ αυτόν. Πώς έφταναν στον Άδη οι ψυχές των νεκρών; *

24. (α) Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, τι συνέβαινε στον κάτω κόσμο; (β) Ποια ομοιότητα με το Έπος του Γιλγαμές υπήρχε στην ελληνική μυθολογία;

²⁴ Η συγγραφέας Έλεν Σουίτσερ εξηγεί: «Υπήρχαν . . . τρομακτικά όντα στον κάτω κόσμο. Υπήρχε ο Χάροντας, ο οποίος οδηγούσε τη βάρκα που μετέφερε από τον κόσμο των ζωντανών στον κάτω κόσμο αυτούς που είχαν πεθάνει πρόσφατα. Ο Χάροντας απαιτούσε να του δίνουν αμοιβή για τη μεταφορά με τη βάρκα του [από τη μια όχθη του ποταμού, ο οποίος λεγόταν Στυξ, στην άλλη] και οι Έλληνες, όταν έθαβαν τους νεκρούς τους, έβαζαν συνήθως ένα νόμισμα κάτω από τη γλώσσα τους για να έχουν εκείνοι τα απαραίτητα ναύλα. Οι πεθαμένες ψυχές που δεν είχαν τη δυνατότητα να πληρώσουν τα ναύλα παρέμεναν στη λάθος όχθη του ποταμού, σ’ ένα είδος ενδιάμεσου σταθμού, και μπορεί να επέστρεφαν για να βασανίσουν τους ζωντανούς». *

25. Ποιοι επηρεάστηκαν από τις ελληνικές ιδέες σχετικά με την ψυχή;

 ²⁵ Οι ελληνικοί μύθοι σχετικά με την ψυχή επηρέασαν κατόπιν τις ρωμαϊκές αντιλήψεις, και οι Έλληνες φιλόσοφοι, όπως ο Πλάτων (περίπου 427-347 Π.Κ.Χ.), επηρέασαν πάρα πολύ τους πρώτους αποστάτες Χριστιανούς στοχαστές, οι οποίοι δέχτηκαν τη διδασκαλία της αθανασίας της ψυχής και την ενσωμάτωσαν στις δοξασίες τους, αν και αυτή δεν είχε καμιά Γραφική βάση.

26, 27. Πώς θεωρούσαν το θάνατο οι Αζτέκοι, οι Ίνκα και οι Μάγια;

²⁶ Οι Αζτέκοι, οι Ίνκα και οι Μάγια πίστευαν κι αυτοί στην αθανασία της ψυχής. Ο θάνατος ήταν γι’ αυτούς ένα μυστήριο, όπως ήταν και για άλλους πολιτισμούς. Είχαν τις δικές τους τελετές και δοξασίες ώστε να μπορούν να συνηθίζουν στην ιδέα του θανάτου. Όπως εξηγεί ο αρχαιολόγος ιστορικός Βίκτορ Γ. φον Χάγκεν στο βιβλίο του Τα Αρχαία Βασίλεια του Ήλιου στην Ήπειρο της Αμερικής [The Ancient Sun Kingdoms of the Americas]: «Στην πραγματικότητα, οι νεκροί ζούσαν: απλώς είχαν περάσει από μια φάση σε κάποια άλλη· ήταν αόρατοι, αψηλάφητοι, άτρωτοι. Οι νεκροί . . . είχαν γίνει τα αόρατα μέλη της φυλής».—Αντιπαράβαλε Κριταί 16:30· Ιεζεκιήλ 18:4, 20.

 ²⁷ Η ίδια πηγή μάς λέει ότι «οι Ινδιάνοι [Ίνκα] πίστευαν στην αθανασία· μάλιστα πίστευαν ότι ο άνθρωπος δεν πεθαίνει ποτέ, . . . απλώς το νεκρό σώμα ζωντάνευε και ερχόταν κάτω από την επήρεια των αόρατων δυνάμεων». Και οι Μάγια πίστευαν στην ψυχή και στην ύπαρξη 13 ουρανών και 9 κολάσεων. Έτσι λοιπόν, όπου κι αν στραφούμε, βλέπουμε ότι οι άνθρωποι δεν ήθελαν να παραδεχτούν την πραγματικότητα του θανάτου, και βρήκαν στήριγμα στην αθανασία της ψυχής.—Ησαΐας 38:18· Πράξεις 3:23.

28. Ποιες είναι μερικές διαδεδομένες δοξασίες στην Αφρική;

²⁸ Παρόμοια, και οι μυθολογίες της Αφρικής αναφέρονται στην ύπαρξη ψυχής που συνεχίζει να ζει. Πολλοί Αφρικανοί νιώθουν δέος απέναντι στις ψυχές των νεκρών. Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Λαρούς της Μυθολογίας δηλώνει: «Αυτή η δοξασία συνδέεται και με την πεποίθηση ότι η ψυχή συνεχίζει να υπάρχει μετά θάνατον. Οι μάγοι μπορούν να επικαλούνται τις ψυχές για να τους βοηθήσουν ώστε να αυξηθούν οι δυνάμεις τους. Οι ψυχές των νεκρών μετενσαρκώνονται πολλές φορές σε σώματα ζώων ή ακόμα μετεμψυχώνονται και σε φυτά». Εξαιτίας αυτού, οι Ζουλού δεν σκοτώνουν ορισμένα φίδια τα οποία πιστεύουν ότι είναι πνεύματα συγγενών.

29. Εξηγήστε ποιοι είναι οι μύθοι μερικών φυλών στη νότια Αφρική. (Παράβαλε Γένεσις 2:15-17· 3:1-5.)

²⁹ Οι Μασάι στη νοτιοανατολική Αφρική πιστεύουν ότι ο δημιουργός, που τον ονομάζουν ’Νγκ άι, στέλνει σε κάθε άνθρωπο της φυλής Μασάι ένα φύλακα άγγελο για προστασία. Μόλις πεθάνει ο πολεμιστής, ο άγγελος παίρνει την ψυχή του και την πηγαίνει στον άλλο κόσμο. Η Λαρούς, από την οποία παραθέσαμε προηγουμένως, περιέχει ένα μύθο των Ζουλού σχετικά με το θάνατο, ο οποίος μιλάει για τον πρώτο άνθρωπο, τον Ουνκουλουνκούλου, που σ’ αυτόν το μύθο γίνεται το υπέρτατο ον. Αυτός έστειλε το χαμαιλέοντα να πει στο ανθρώπινο γένος: «Οι άνθρωποι δεν θα πεθαίνουν!» Ο χαμαιλέοντας πήγαινε αργά και χασομερούσε στο δρόμο. Γι’ αυτό ο Ουνκουλουνκούλου έστειλε τη σαύρα με ένα άλλο μήνυμα που έλεγε: «Οι άνθρωποι θα πεθαίνουν!» Η σαύρα έφτασε πρώτη, «κι από τότε κανένας άνθρωπος δεν γλίτωσε από το θάνατο». Με  κάποιες παραλλαγές, ο ίδιος μύθος υπάρχει στις φυλές Μπετσουάνα, Μπασότο και Μπαρόνγκα.

30. Σε αυτό το βιβλίο, τι θα διαπιστώσουμε ακόμη περισσότερο σχετικά με την ψυχή;

³⁰ Καθώς θα συνεχίζουμε τη μελέτη γύρω από την αναζήτηση του ανθρώπου για τον Θεό, θα διαπιστώσουμε ακόμη περισσότερο πόσο σημαντικός υπήρξε, κι εξακολουθεί να είναι, για το ανθρώπινο γένος ο μύθος της αθανασίας της ψυχής.

Η Λατρεία του Ήλιου και οι Ανθρωποθυσίες

31. (α) Τι πίστευαν οι Αιγύπτιοι για το θεό-ήλιο Ρα; (β) Πώς αντιπαραβάλλεται αυτό με ό,τι λέει η Αγία Γραφή; (Ψαλμός 19:4-6)

³¹ Η μυθολογία της Αιγύπτου περιλαμβάνει ένα εκτεταμένο πάνθεο από θεούς και θεές. Όπως συνέβηκε και σε πολλές άλλες αρχαίες κοινωνίες, καθώς οι Αιγύπτιοι αναζητούσαν τον Θεό, στράφηκαν προς τη λατρεία αυτού που συντηρούσε την καθημερινή τους ζωή—του ήλιου. Έτσι, δίνοντάς του το όνομα Ρα (Άμων-Ρα), προσκυνούσαν τον υπέρτατο κύριο του ουρανού, ο οποίος κάθε μέρα ταξίδευε με βάρκα από την ανατολή ως τη δύση. Όταν έπεφτε η νύχτα, έπαιρνε έναν επικίνδυνο δρόμο που περνούσε μέσα από τον κάτω κόσμο.

32. Περιγράψτε μια από τις γιορτές του θεού της φωτιάς Σιουτεκούτλι (Γουέιγουεϊτεοτλ).

 ³² Οι ανθρωποθυσίες ήταν κοινό χαρακτηριστικό της λατρείας του ήλιου, χαρακτηριστικό που περιλαμβανόταν στη θρησκεία των Αζτέκων, των Ίνκα και των Μάγια. Οι Αζτέκοι τελούσαν ένα συνεχή κύκλο θρησκευτικών γιορτών, κάνοντας ανθρωποθυσίες για τους διάφορους θεούς τους, ιδιαίτερα στη λατρεία του θεού-ήλιου Τεσκατλιπόκα. Επίσης, στη γιορτή του θεού της φωτιάς Σιουτεκούτλι (Γουέιγουεϊτεοτλ), «οι αιχμάλωτοι χόρευαν μαζί με τους κατακτητές τους και . . . έβαζαν τους αιχμαλώτους να γυρίζουν γύρω από μια εκτυφλωτική φωτιά κι έπειτα τους έριχναν στα κάρβουνα και τους έβγαζαν ενόσω ήταν ακόμη ζωντανοί για να τους κόψουν τις καρδιές τους, που ακόμη πάλλονταν, και να τις προσφέρουν στους θεούς».—Τα Αρχαία Βασίλεια του Ήλιου στην Ήπειρο της Αμερικής.

33. (α) Τι περιλάμβανε η λατρεία των Ίνκα; (β) Τι λέει η Αγία Γραφή για τις ανθρωποθυσίες; (Παράβαλε 2 Βασιλέων 23:5, 11· Ιερεμίας 32:35· Ιεζεκιήλ 8:16.)

³³ Ακόμη πιο νότια, η θρησκεία των Ίνκα είχε τις δικές της θυσίες και τους δικούς της μύθους. Η λατρεία των αρχαίων Ίνκα περιλάμβανε θυσίες παιδιών και ζώων ως προσφορά στο θεό-ήλιο Ίντι και στον Βιρακότσα, το δημιουργό.

Μυθικοί Θεοί και Θεές

34. Ποιοι αποτελούσαν την πιο επιφανή τριάδα των Αιγυπτίων και ποιους ρόλους είχε ο καθένας τους;

³⁴ Η πιο επιφανής από τις τριάδες των Αιγυπτίων είναι αυτή που αποτελείται από την Ίσιδα, η οποία είναι σύμβολο της θεϊκής μητρότητας· από τον Όσιρη, τον αδελφό και σύζυγό της· και τον Ώρο, το γιο τους, που συνήθως παριστάνεται ως γεράκι. Η Ίσις απεικονίζεται σε μερικά αιγυπτιακά αγάλματα προσφέροντας το στήθος της στο γιο της, εικόνα που θυμίζει έντονα τα αγάλματα και τους πίνακες του Χριστιανικού κόσμου που έχουν ως θέμα την παρθένα και το παιδί της και που ήρθαν στο προσκήνιο έπειτα από δυο χιλιάδες και πλέον χρόνια. Με τον καιρό, ο σύζυγος της Ίσιδος, ο Όσιρης, έγινε δημοφιλής ως ο θεός των νεκρών, επειδή πρόσφερε την ελπίδα  αιώνιας ευτυχισμένης ζωής στον άλλο κόσμο για τις ψυχές των νεκρών.

35. Ποια ήταν η Άθωρ και ποια ήταν η κύρια γιορτή που γινόταν προς τιμή της κάθε χρόνο;

³⁵ Η Άθωρ ήταν για τους Αιγυπτίους η θεά του έρωτα και της χαράς, της μουσικής και του χορού. Αυτή έγινε η βασίλισσα των νεκρών, γιατί τους βοηθούσε να φτάσουν στον ουρανό με μια σκάλα. Όπως εξηγεί η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Λαρούς της Μυθολογίας, προς τιμή της γίνονταν μεγάλες γιορτές, «προ πάντων την Πρωτοχρονιά, που ήταν η επέτειος της γέννησής της. Πριν ξημερώσει, οι ιέρειες έβγαζαν έξω στο προαύλιο την εικόνα της Άθωρ για να τη χτυπήσουν οι ακτίνες του ανατέλλοντα ήλιου. Η χαρά που συνόδευε την περίσταση ήταν αφορμή για ένα πραγματικό καρναβάλι, και η μέρα τελείωνε με τραγούδια και μεθύσι». Μήπως άλλαξε καθόλου ο εορτασμός της Πρωτοχρονιάς, χιλιάδες χρόνια αργότερα;

36. (α) Σε ποιο θρησκευτικό πλαίσιο βρέθηκε ο Ισραήλ το 16ο αιώνα Π.Κ.Χ.; (β) Ποια ειδική σημασία είχαν οι Δέκα Πληγές;

³⁶ Οι Αιγύπτιοι είχαν επίσης πολλούς ζωόμορφους θεούς και  θεές στο πάνθεό τους, όπως ο Άπις το βόδι, ο Βαναδέδ ο κριός, η βατραχόμορφη Χεκτ, η Άθωρ η αγελάδα και ο Σεμπέκ ο κροκόδειλος. (Ρωμαίους 1:21-23) Σ’ αυτό το θρησκευτικό πλαίσιο βρέθηκαν υποδουλωμένοι οι Ισραηλίτες το 16ο αιώνα Π.Κ.Χ. Για να τους απελευθερώσει ο Ιεχωβά, ο Θεός του Ισραήλ, από τον πείσμονα ζυγό του Φαραώ, χρειάστηκε να στείλει δέκα διαφορετικές πληγές εναντίον της Αιγύπτου. (Έξοδος 7:14–12:36) Αυτές οι πληγές είχαν σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να ταπεινώσουν τους μυθικούς θεούς της Αιγύπτου.—Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 62.

37. (α) Τι χαρακτήρα είχαν μερικοί θεοί των Ρωμαίων; (β) Πώς η διαγωγή των θεών επηρέαζε τους ακολούθους τους; (γ) Τι εμπειρία είχαν στα Λύστρα ο Παύλος και ο Βαρνάβας;

³⁷ Ας προχωρήσουμε τώρα στους θεούς της αρχαίας Ελλάδας και της αρχαίας Ρώμης. Η Ρώμη δανείστηκε από την αρχαία Ελλάδα πολλούς θεούς μαζί με τις αρετές και τις ακολασίες τους. (Βλέπε πλαίσια, σελίδες 43 και 66.) Για παράδειγμα, η Αφροδίτη (Βένους) και η Φλώρα ήταν ασύστολες πόρνες· ο Διόνυσος (Βάκχος) επιδιδόταν σε μεθύσια και σε κραιπάλες· ο Ερμής (Μέρκουρι) ήταν ληστής· και ο Απόλλων αποπλανούσε γυναίκες. Αναφέρεται ότι ο Δίας (Ζούπιτερ), ο πατέρας των θεών, διέπραξε μοιχεία ή αιμομειξία με 59 γυναίκες! (Πόσο μας θυμίζει αυτό τους στασιαστές αγγέλους που συζούσαν με γυναίκες πριν τον Κατακλυσμό!) Εφόσον οι λάτρεις τείνουν να αντανακλούν τη διαγωγή των θεών τους,  μήπως είναι άξιο απορίας το ότι διάφοροι Ρωμαίοι αυτοκράτορες όπως ο Τιβέριος, ο Νέρων και ο Καλιγούλας ζούσαν ακόλαστα ως μοιχοί, πόρνοι και δολοφόνοι;

38. (α) Περιγράψτε τη μορφή της λατρείας που ακολουθούνταν στη Ρώμη. (β) Πώς επηρέαζε η θρησκεία το Ρωμαίο στρατιώτη;

³⁸ Οι Ρωμαίοι ενσωμάτωσαν στη θρησκεία τους θεούς από πολλές παραδόσεις. Για παράδειγμα, δέχτηκαν με ενθουσιασμό τη λατρεία του Μίθρα, που για τους Πέρσες ήταν θεός του φωτός, και τον έκαναν τον θεό-ήλιο τους (βλέπε πλαίσιο, σελίδες 60-61), καθώς και ασπάστηκαν τη θεά Ατάργατις (Ιστάρ) των Συρίων. Μετέτρεψαν την κυνηγό Άρτεμη των Ελλήνων και την ονόμασαν Διάνα, και είχαν τις δικές τους παραλλαγές για την Ίσιδα των Αιγυπτίων. Υιοθέτησαν επίσης τις κελτικές τριάδες που αποτελούνταν από θεές της γονιμότητας.—Πράξεις 19:23-28.

39. (α) Ποιος εξουσίαζε το ρωμαϊκό ιερατείο; (β) Περιγράψτε μια από τις ρωμαϊκές θρησκευτικές τελετές.

³⁹ Για να τελούν τις δημόσιες λατρευτικές τους πράξεις στα ιερά τους και στους ναούς τους, που λειτουργούσαν κατά εκατοντάδες, αυτοί είχαν πολλούς ιερείς, που όλοι τους «υπάγονταν στον Ποντίφεξ Μαξίμους [Ύπατο Ποντίφηκα], ο οποίος ήταν η κεφαλή της θρησκείας του κράτους». (Άτλαντας του Ρωμαϊκού Κόσμου [Atlas of the Roman World]) Αυτό το βιβλίο αναφέρει ότι μια ρωμαϊκή τελετή ήταν και το ταυροβόλιο, στο οποίο «ο λάτρης στεκόταν μέσα σ’ ένα λάκκο και λουζόταν με το αίμα ενός ταύρου ο οποίος θυσιαζόταν από πάνω του. Απ’ αυτή την ιεροτελεστία, ο λάτρης έβγαινε σε μια κατάσταση εξαγνισμένης αθωότητας».

Χριστιανικοί Μύθοι και Θρύλοι;

40. Ποια άποψη έχουν πολλοί λόγιοι για τα γεγονότα που συνέβηκαν στην αρχή της Χριστιανοσύνης;

⁴⁰ Σύμφωνα με μερικούς σύγχρονους κριτικούς, και η Χριστιανοσύνη επίσης περιλαμβάνει μύθους και θρύλους. Συμβαίνει πράγματι κάτι τέτοιο; Πολλοί λόγιοι απορρίπτουν την παρθενική γέννηση του Ιησού, τα θαύματα που έκανε και την ανάστασή του λέγοντας ότι είναι μύθοι. Μερικοί μάλιστα λένε ότι ποτέ δεν υπήρξε ο Ιησούς και ότι ο μύθος σχετικά μ’ αυτόν  είναι κατάλοιπο από αρχαιότερες μυθολογίες και από τη λατρεία του ήλιου. Όπως έγραψε ο Τζόζεφ Κάμπελ, ειδικός στη μυθολογία: «Αρκετοί σχολιαστές, λοιπόν, ισχυρίζονται ότι δεν υπήρξε ποτέ ούτε ο Ιωάννης [ο Βαφτιστής] ούτε ο Ιησούς, αλλά μόνο κάποιος θεός των νερών και κάποιος θεός-ήλιος». Πρέπει όμως να θυμόμαστε ότι πολλοί απ’ αυτούς τους λόγιους είναι άθεοι κι επομένως απορρίπτουν εντελώς οποιαδήποτε πίστη στον Θεό.

41, 42. Ποιες αποδείξεις υποστηρίζουν την ιστορικότητα της πρώτης Χριστιανοσύνης;

⁴¹ Ωστόσο αυτές οι σκεπτικιστικές απόψεις δεν στέκουν αν λάβουμε υπόψη τις ιστορικές αποδείξεις. Για παράδειγμα, ο Ιουδαίος ιστορικός Ιώσηπος (περίπου 37-100 Κ.Χ.) έγραψε: «Μερικοί Ιουδαίοι είδαν την καταστροφή των στρατευμάτων του Ηρώδη ως εκδήλωση θεϊκής εκδίκησης, και ασφαλώς δίκαιης εκδίκησης, για όσα είχε κάνει αυτός στον Ιωάννη, τον επονομαζόμενο Βαφτιστή. Γιατί ο Ηρώδης τον είχε θανατώσει,  παρ’ όλο που εκείνος ήταν καλός άνθρωπος».—Μάρκος 1:14· 6:14-29.

⁴² Ο ίδιος ιστορικός επιβεβαίωσε επίσης την ιστορικότητα της ύπαρξης του Ιησού Χριστού, καθώς έγραψε ότι εμφανίστηκε «κάποιος ονόματι Ιησούς, ένας πανέξυπνος άνθρωπος, αν μπορούμε βέβαια να τον πούμε άνθρωπο . . . τον οποίο οι μαθητές του ονομάζουν γιο Θεού». Στη συνέχεια λέει ότι «ο Πιλάτος τον είχε καταδικάσει . . . Και ακόμη και τώρα, η ομάδα αυτών που καλούνται προς τιμή του ‘Μεσσιανιστές’ δεν έχει εξαλειφτεί». *—Μάρκος 15:1-5, 22-26· Πράξεις 11:26.

43. Σε ποια βάση στηριζόταν ο απόστολος Πέτρος για να πιστεύει στον Χριστό;

⁴³ Έτσι λοιπόν, ο Χριστιανός απόστολος Πέτρος μπορούσε να γράψει με απόλυτη πεποίθηση, ως αυτόπτης μάρτυρας της μεταμόρφωσης του Ιησού, λέγοντας: «Διότι σας εγνωστοποιήσαμεν την δύναμιν και παρουσίαν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ουχί μύθους σοφιστικούς ακολουθήσαντες, αλλ’ αυτόπται γενόμενοι της εκείνου μεγαλειότητος. Διότι έλαβε παρά Θεού Πατρός τιμήν και δόξαν, ότε ήλθεν εις αυτόν τοιαύτη φωνή υπό της μεγαλοπρεπούς δόξης, Ούτος είναι ο Υιός μου ο αγαπητός, εις τον οποίον εγώ ευηρεστήθην· και ταύτην την φωνήν ημείς ηκούσαμεν εξ ουρανού ελθούσαν, όντες μετ’ αυτού εν τω όρει τω αγίω».—2 Πέτρου 1:16-18. *

44. Ποια Γραφική αρχή θα πρέπει να έχει τον πρώτο λόγο σε κάθε σύγκρουση ανάμεσα στη γνώμη του ανθρώπου και στο Λόγο του Θεού;

⁴⁴ Σ’ αυτή την περίπτωση, στην οποία έχουμε τη γνώμη του «ειδήμονα» ανθρώπου να συγκρούεται με το Λόγο του Θεού, πρέπει να εφαρμόσουμε την αρχή που αναφέρθηκε πρωτύτερα: «Διότι τι σημασίαν έχει εάν μερικοί έγιναν άπιστοι; Μήπως η απιστία τους μπορή να καταργήση την αξιοπιστίαν του Θεού; Όχι βέβαια! Ας αναγνωρισθή ότι ο Θεός είναι αληθής, και κάθε άνθρωπος ψεύτης, καθώς είναι γραμμένον, Δια να αποδειχθής δίκαιος εις τα λόγια σου και να νικήσης όταν σε κρίνουν».—Ρωμαίους 3:3, 4, ΚΔΤΚ.

 Κοινά Στοιχεία

45. Ποια είναι μερικά κοινά στοιχεία της μυθολογίας σ’ όλο τον κόσμο;

⁴⁵ Αυτή η σύντομη ανασκόπηση μερικών από τις μυθολογίες που υπάρχουν στον κόσμο κατέδειξε ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, πολλά από τα οποία μπορούν να αναχθούν στη Βαβυλώνα της Μεσοποταμίας, το λίκνο των περισσότερων θρησκειών. Υπάρχουν κοινά στοιχεία, είτε στα γεγονότα που αφορούν τη δημιουργία είτε στις αφηγήσεις για μια περίοδο κατά την οποία ημίθεοι και γίγαντες κατοικούσαν στη γη και ένας κατακλυσμός κατέστρεψε τους ασεβείς είτε στις βασικές θρησκευτικές αντιλήψεις όσον αφορά τη λατρεία του ήλιου και την αθανασία της ψυχής.

46, 47. (α) Ποια Γραφική εξήγηση μπορούμε να προβάλουμε για την κοινή προέλευση και τα κοινά στοιχεία που υπάρχουν στη μυθολογία; (β) Ποιες περαιτέρω πλευρές της αρχαίας λατρείας θα καλύψουμε;

⁴⁶ Βλέποντας τα πράγματα από την άποψη της Αγίας Γραφής, μπορούμε να εξηγήσουμε αυτά τα κοινά στοιχεία αν θυμηθούμε ότι μετά τον Κατακλυσμό, με εντολή του Θεού οι άνθρωποι διασκορπίστηκαν από τη Βαβέλ της Μεσοποταμίας, πριν από 4.200 χρόνια και πλέον. Αν και ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους, σχηματίζοντας οικογένειες και φυλές που μιλούσαν διαφορετικές γλώσσες, στο ξεκίνημά τους κατανοούσαν με τον ίδιο βασικό τρόπο την προηγούμενη ιστορία και τις θρησκευτικές αντιλήψεις. (Γένεσις 11:1-9) Καθώς περνούσαν οι αιώνες, αυτή η κατανόηση παραποιήθηκε και καλλωπίστηκε στον κάθε πολιτισμό, με αποτέλεσμα την εμφάνιση πολλών φανταστικών αφηγήσεων, θρύλων και μύθων που έχουν φτάσει σ’ εμάς σήμερα. Αυτοί οι μύθοι που είχαν αποκοπεί από την αλήθεια της Αγίας Γραφής δεν έφεραν τον άνθρωπο πιο κοντά στον αληθινό Θεό.

⁴⁷ Όμως ο άνθρωπος έχει εκφράσει τα θρησκευτικά του συναισθήματα και με διάφορους άλλους τρόπους—με τον πνευματισμό, το σαμανισμό, τη μαγεία, την προγονολατρία κτλ. Μας λένε τίποτε αυτά σχετικά με την αναζήτηση του ανθρώπου για τον Θεό;

[Υποσημειώσεις]

[Ερωτήσεις Μελέτης]

 [Πλαίσιο στη σελίδα 43]

Ελληνικές και Ρωμαϊκές Θεότητες

Πολλοί θεοί και θεές της ελληνικής μυθολογίας κατείχαν παρόμοιες θέσεις και στη ρωμαϊκή μυθολογία. Ο πίνακας που ακολουθεί περιέχει μερικές από αυτές τις θεότητες.

Ελληνικές Ρωμαϊκές Η Θέση τους

Αθηνά Μινέρβα Θεά των τεχνών, του πολέμου και της σοφίας

Απόλλων Απόλλων Θεός του φωτός, της ιατρικής και της ποίησης

Άρης Μαρς Θεός του πολέμου

Άρτεμη Διάνα Θεά του κυνηγιού και της τεκνοποίησης

Ασκληπιός Ασκληπιός Θεός της θεραπείας

Αφροδίτη Βένους Θεά του έρωτα

Γαία Τέρα Σύμβολο της γης και μητέρα και σύζυγος του Ουρανού

Δήμητρα Σερές Θεά της καλλιέργειας

Δίας Ζούπιτερ Άρχοντας των θεών

Διόνυσος Βάκχος Θεός του κρασιού, της γονιμότητας και

της οργιώδους συμπεριφοράς

Ερμής Μέρκουρι Αγγελιοφόρος των θεών· θεός του εμπορίου

και της επιστήμης· και προστάτης των ταξιδιωτών,

των κλεφτών και των περιπλανώμενων

Έρως Κούπιντ Θεός του έρωτα

Εστία Βέστα Θεά της εστίας Προστάτιδα του γάμου και των γυναικών.

Ήρα Ζούνον Στην ελληνική μυθολογία, αδελφή και σύζυγος του Δία·

στη ρωμαϊκή μυθολογία, σύζυγος του Ζούπιτερ

Ήφαιστος Βούλκαν Σιδηρουργός των θεών και θεός

της φωτιάς και της μεταλλουργικής

Κρόνος Σατούρνος Στην ελληνική μυθολογία, άρχοντας των Τιτάνων και

πατέρας του Δία. Στη ρωμαϊκή μυθολογία,

ήταν και θεός της γεωργίας

Ουρανός Ουρανός Γιος και σύζυγος της Γαίας και πατέρας

των Τιτάνων

Πλούτων, Πλούτων Θεός του κάτω κόσμου

Άδης

Ποσειδών Νεπτούνους Θεός της θάλασσας. Στην ελληνική μυθολογία,

είναι και θεός των σεισμών και των αλόγων

Ρέα Οπς Σύζυγος και αδελφή του Κρόνου

Ύπνος Σόμνους Θεός του ύπνου

Πηγή: Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (The World Book Encyclopedia), 1987, Τόμος 13.

[Πλαίσιο στη σελίδα 45]

Ασσυροβαβυλωνιακοί Θεοί και Θεές

Ανού—ο υπέρτατος θεός, άρχοντας των ουρανών· πατέρας της Ιστάρ

Ασσούρ—εθνικός θεός-πολεμιστής των Ασσυρίων· και θεός της γονιμότητας

Έα—θεός των νερών. Πατέρας του Μαρντούκ. Προειδοποίησε τον Ουτναπιστίμ για τον κατακλυσμό

Ενλίλ (Βηλ)—κύριος του αέρα· το μεταγενέστερο αντίστοιχό του στην ελληνική μυθολογία είναι ο Δίας. Οι Βαβυλώνιοι τον εξομοίωσαν με τον Μαρντούκ (Βηλ)

Ιστάρ—θεϊκή προσωποποίηση του πλανήτη Αφροδίτη· η ιεροδουλία ήταν μέρος της λατρείας της. Στη Φοινίκη ονομαζόταν Αστάρτη, στη Συρία Ατάργατις, στην Αγία Γραφή Ασταρώθ (1 Σαμουήλ 31:10), στην Ελλάδα Αφροδίτη και στη Ρώμη Βένους

Μαρντούκ—ο πρώτος των βαβυλωνιακών θεών· «όλοι οι άλλοι θεοί και όλες οι διάφορες δραστηριότητές τους αφομοιώθηκαν στο πρόσωπό του». Οι Ισραηλίτες τον έλεγαν Μερωδάχ

Σαμάς—ο θεός-ήλιος, που συνδεόταν με το φως και τη δικαιοσύνη. Προάγγελος του Απόλλωνα των Ελλήνων

Σιν—ο θεός-σελήνη, μέλος της τριάδας που περιλάμβανε τον Σαμάς (τον ήλιο) και την Ιστάρ (τον πλανήτη Αφροδίτη)

Ταμμούζ (Τουμούγι)—ο θεός της συγκομιδής. Εραστής της Ιστάρ

(Πηγή: Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Λαρούς της Μυθολογίας)

 [Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 60, 61]

Θεοί του Ρωμαίου Στρατιώτη

Η Ρώμη φημιζόταν για τον πειθαρχημένο στρατό της. Η συνοχή της αυτοκρατορίας εξαρτιόταν από το ηθικό και την αποτελεσματικότητα των πολεμικών λεγεώνων. Έπαιζε η θρησκεία κάποιο ρόλο σ’ αυτό το θέμα; Ναι, και ευτυχώς για εμάς, οι Ρωμαίοι άφησαν καθαρά ίχνη της κατοχής τους με τη μορφή οδών, οχυρών, υδραγωγείων, στάδιων και ναών. Για παράδειγμα, στη Νορθουμβρία, που βρίσκεται στο βόρειο μέρος της Αγγλίας, υπάρχει το περίφημο Αδριάνειο Τείχος που χτίστηκε περίπου το 122 Κ.Χ. Τι έχουν αποκαλύψει οι ανασκαφές για τις ασχολίες στις ρωμαϊκές φρουρές και για το ρόλο της θρησκείας;

Στο Μουσείο Χάουστεντς, που βρίσκεται κοντά στα ερείπια μιας ρωμαϊκής φρουράς στο Αδριάνειο Τείχος, υπάρχει ένα έκθεμα του οποίου η επιγραφή δηλώνει: «Η θρησκευτική ζωή του Ρωμαίου στρατιώτη χωριζόταν σε τρία μέρη. Πρώτα . . . ήταν η λατρεία των Θεοποιημένων Αυτοκρατόρων και των προστατών θεών της Ρώμης, όπως του Ζούπιτερ, του Βίκτωρ και του Μαρς. Κάθε χρόνο αφιερωνόταν στο προαύλιο κάθε οχυρού ένας βωμός στον Ζούπιτερ. Όλοι οι στρατιώτες υποχρεώνονταν να συμμετέχουν στις γιορτές που γίνονταν για τα γενέθλια, τη στέψη και τις νίκες των Θεοποιημένων Αυτοκρατόρων». Πόσο μοιάζουν αυτά με τα έθιμα των σημερινών στρατών, όπου οι ιερείς, οι βωμοί και οι σημαίες είναι τακτικό μέρος της στρατιωτικής λατρείας.

Ποιο ήταν όμως το δεύτερο χαρακτηριστικό στη θρησκευτική ζωή του Ρωμαίου στρατιώτη; Ήταν η λατρεία των προστατών θεών και του πνεύματος που φύλαγε τη δική του μονάδα, «καθώς και των θεών που έφερνε από την πατρίδα του».

«Τελικά, υπήρχαν και οι θεοί τους οποίους λάτρευε ο καθένας προσωπικά. Εφόσον ο στρατιώτης εκπλήρωνε τις υποχρεώσεις του προς την επίσημη λατρεία, ήταν ελεύθερος να λατρεύει όποιο θεό ήθελε». Από αυτό φαίνεται ότι επικρατούσε μεγάλη ελευθερία λατρείας, αλλά «εξαιρέσεις ήταν εκείνες οι θρησκείες, όπως ο Δρυϊδισμός, των οποίων οι συνήθειες θεωρούνταν απάνθρωπες και εκείνες για τις οποίες υπήρχαν υποψίες όσον αφορά την οσιότητά τους στο Κράτος, λόγου χάρη η Χριστιανοσύνη».—Παράβαλε Λουκάς 20:21-25· 23:1, 2· Πράξεις 10:1, 2, 22.

Είναι ενδιαφέρον ότι το 1949  ανακαλύφτηκε ένας ναός του Μίθρα σ’ ένα βάλτο στο Κάροουμπεργκ, πολύ κοντά στο Αδριάνειο Τείχος. (Βλέπε φωτογραφία.) Οι αρχαιολόγοι υπολογίζουν ότι χτίστηκε γύρω στο 205 Κ.Χ. Περιέχει μια εικόνα του θεού-ήλιου, βωμούς και μια λατινική επιγραφή που λέει, σε κάποιο σημείο της: «Στον ακατανίκητο θεό Μίθρα».

 [Πλαίσιο στη σελίδα 62]

Οι Θεοί της Αιγύπτου και οι Δέκα Πληγές

Ο Ιεχωβά εξετέλεσε την κρίση του κατά των ανίσχυρων θεών της Αιγύπτου μέσω των Δέκα Πληγών.—Έξοδος 7:14–12:32.

Πληγή Περιγραφή

1 Ο Νείλος και άλλα νερά μετατράπηκαν σε αίμα.

Καταισχύνθηκε ο Χαπί, ο θεός του Νείλου

2 Βατράχια. Η βατραχόμορφη θεά Χεκτ δεν είχε τη δύναμη

να εμποδίσει αυτή την πληγή

3 Το χώμα μετατράπηκε σε σκνίπες. Ο Θωθ, ο κύριος της

μαγείας, δεν μπόρεσε να βοηθήσει τους Αιγύπτιους μάγους

4 Αλογόμυγες σ’ όλη την Αίγυπτο εκτός από τη Γεσέν, όπου

διέμενε ο Ισραήλ. Κανένας θεός δεν ήταν σε θέση να

εμποδίσει αυτή την πληγή—ούτε και ο Φθα, ο

δημιουργός του σύμπαντος, ή ο Θωθ, ο κύριος της μαγείας

5 Επιδημία στα κτήνη. Ούτε η θεά της ιερής αγελάδας, η

Άθωρ, ούτε και ο Άπις, το βόδι, μπόρεσαν να

εμποδίσουν αυτή την πληγή

6 Ελκώδη εξανθήματα. Ο Θωθ, η Ίσις και ο Φθα, θεότητες

που θεράπευαν, δεν ήταν σε θέση να βοηθήσουν

7 Βροντές και χαλάζι. Αυτή η πληγή έδειξε πόσο ανίσχυρος

ήταν ο Ρεσπού, που έλεγχε τους κεραυνούς, και ο Θωθ, ο

θεός της βροχής και των βροντών

8 Ακρίδες. Αυτό ήταν πλήγμα για τον Μην, το θεό της

γονιμότητας που προστάτευε τις σοδειές

9 Τρεις μέρες σκότους. Καταισχύνθηκε ο Ρα, ο επιφανής

θεός-ήλιος, και ο Ώρος, ένας θεός του ήλιου

10 Θάνατος των πρωτοτόκων, περιλαμβανομένου και του

πρωτότοκου του Φαραώ, που θεωρούνταν ενσαρκωμένος θεός.

Ο Ρα (Άμων-Ρα), ο θεός-ήλιος που μερικές φορές

απεικονιζόταν ως τράγος, ήταν ανίκανος να εμποδίσει

αυτή την πληγή

[Πλαίσιο στη σελίδα 66]

Η Μυθολογία και η Χριστιανοσύνη

Η λατρεία των μυθικών θεών της αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης ήταν ευρύτατα διαδεδομένη τον καιρό που εμφανίστηκε στο προσκήνιο η Χριστιανοσύνη σχεδόν πριν από δυο χιλιάδες χρόνια. Στη Μικρά Ασία εξακολουθούσαν να επικρατούν τα ελληνικά ονόματα, κάτι που εξηγεί το γιατί οι άνθρωποι στα Λύστρα (που σήμερα βρίσκονται στην Τουρκία) αποκάλεσαν ‘θεούς’ τους Χριστιανούς Παύλο και Βαρνάβα, που είχαν κάνει ένα θαύμα θεραπείας, ονομάζοντας τον ένα Ερμή και τον άλλο Δία αντίστοιχα, αντί να χρησιμοποιήσουν τα ρωμαϊκά ονόματα Μέρκουρι και Ζούπιτερ. Η αφήγηση λέει ότι «ο ιερεύς του Διός, του όντος έμπροσθεν της πόλεως αυτών, έφερε ταύρους και στέμματα εις τας πύλας μετά του όχλου και ήθελε να προσφέρη θυσίαν». (Πράξεις 14:8-18) Με δυσκολία κατάφεραν ο Παύλος και ο Βαρνάβας να πείσουν τον όχλο να μην προσφέρει θυσία προς τιμή τους. Αυτό δείχνει παραστατικά πόσο στα σοβαρά έπαιρναν αυτοί οι άνθρωποι τη μυθολογία τους εκείνη την εποχή.

[Εικόνα στη σελίδα 42]

Το όρος Όλυμπος στην Ελλάδα, όπου υποτίθεται ότι έμεναν οι θεοί

[Εικόνα στη σελίδα 47]

Πήλινη πινακίδα σφηνοειδούς γραφής, που περιέχει μέρος του Έπους του Γιλγαμές

[Εικόνα στη σελίδα 50]

Ο Άνουβις, ο θεός με κεφάλι τσακαλιού, ζυγίζει μια καρδιόσχημη ψυχή, στο αριστερό σκέλος της πλάστιγγας, με αντιστάθμισμα τη Μάατ, τη θεά της αλήθειας και της δικαιοσύνης, της οποίας σύμβολο είναι το φτερό· ο Θωθ γράφει το αποτέλεσμα σε μια πινακίδα πριν το ανακοινώσει στον Όσιρη

[Εικόνες στη σελίδα 55]

Η Τσαλτσιγουιτλίκουε, η θεά των γλυκών νερών, την οποία λάτρευαν οι Αζτέκοι· αγγείο σε σχήμα κουκουβάγιας με μια κοιλότητα, όπου πιστεύεται ότι τοποθετούνταν οι καρδιές θυσιασμένων ανθρώπων

[Εικόνα στη σελίδα 57]

Η αιγυπτιακή τριάδα: από αριστερά, Ώρος, Όσιρης και Ίσις

 [Εικόνες στη σελίδα 58]

Οι Ίνκα ασκούσαν τη λατρεία του ήλιου στο Μάτσου Πίτσου του Περού

Το Ιντιχουατάνα, στην ένθετη φωτογραφία, ο στύλος όπου ‘έδεναν’ τον ήλιο, που ίσως χρησιμοποιούνταν σε συνδυασμό με τη λατρεία του ήλιου στο Μάτσου Πίτσου

[Εικόνες στη σελίδα 63]

Αναπαραστάσεις του γερακόμορφου Ώρου, του βοϊδόμορφου Άπη και της βατραχόμορφης Χεκτ. Οι θεοί της Αιγύπτου ήταν ανίκανοι να εμποδίσουν τις πληγές τις οποίες έστειλε ο Ιεχωβά, περιλαμβανομένης και της μετατροπής του Νείλου σε αίμα

[Εικόνες στη σελίδα 64]

Θεότητες των Ελλήνων, από αριστερά, η Αφροδίτη· ο Δίας, που κρατάει τον Γανυμήδη, τον οινοχόο των θεών· και η Άρτεμη