Κεφάλαιο 8

Σιντοϊσμός—Η Ιαπωνία σε Αναζήτηση του Θεού

«Επειδή ο πατέρας μου ήταν ιερέας του Σιντοϊσμού, είχαμε διδαχτεί να προσφέρουμε στο καμιντάνα [Σιντοϊστικό ιερό του σπιτιού] κάθε πρωί, πριν από το πρόγευμα, ένα ποτήρι νερό και μια κούπα ρύζι ψημένο στον ατμό. Ύστερα απ’ αυτή την πράξη λατρείας, παίρναμε την κούπα και τρώγαμε από το ρύζι. Κάνοντάς το αυτό, ήμουν πεπεισμένος ότι οι θεοί θα μας προστάτευαν.

»Όταν αγοράσαμε ένα σπίτι, βεβαιωθήκαμε προσεκτικά ότι η τοποθεσία του καινούριου σπιτιού ήταν ευνοϊκή σε σχέση με το παλιό μας σπίτι και το κάναμε αυτό προστρέχοντας σ’ ένα σαμάν, δηλαδή σ’ ένα μέντιουμ. Μας επέστησε την προσοχή σε τρεις πύλες δαιμόνων και μας συμβούλεψε να ακολουθούμε τη διαδικασία εξαγνισμού την οποία είχε υποδείξει ο πατέρας μου. Γι’ αυτό εξαγνίζαμε το σπίτι με αλάτι μια φορά το μήνα».—Μαγιούμι Τ.

1. (Συμπεριλάβετε τον πρόλογο.) Πού κυρίως υπάρχει η θρησκεία του Σιντοϊσμού, και τι περιλαμβάνει αυτή για μερικούς από τους πιστούς της;

Ο ΣΙΝΤΟΪΣΜΟΣ είναι βασικά ιαπωνική θρησκεία. Σύμφωνα με τη Νίχον Σούκιο Τζίτεν (Εγκυκλοπαίδεια των Ιαπωνικών Θρησκειών), «η διαμόρφωση του Σιντοϊσμού συμβαδίζει σχεδόν απόλυτα με την εθνική πολιτιστική ανάπτυξη της Ιαπωνίας και αποτελεί ένα θρησκευτικοπολιτιστικό σύστημα που ποτέ δεν υπήρξε ανεξάρτητο απ’ αυτή την εθνική κοινωνία». Αλλά οι ιαπωνικές επιχειρήσεις και πολιτιστικές επιδράσεις είναι τώρα τόσο διαδεδομένες που θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει να μάθουμε ποιοι θρησκευτικοί παράγοντες διέπλασαν την ιστορία της Ιαπωνίας και την προσωπικότητα των Ιαπώνων.

2. Σε ποιο βαθμό επηρεάζει ο Σιντοϊσμός τη ζωή των Ιαπώνων;

 ² Μολονότι υποστηρίζεται ότι τα μέλη του Σιντοϊσμού ξεπερνούν τα 91.000.000 στην Ιαπωνία, αριθμός που ισούται με τα τρία τέταρτα του πληθυσμού της, μια έρευνα αποκαλύπτει ότι μόνο 2.000.000 άνθρωποι, δηλαδή το 3 τοις εκατό του ενήλικου πληθυσμού της, ομολογούν πράγματι ότι πιστεύουν στο Σιντοϊσμό. Ωστόσο, ο Σουγκάτα Μασαάκι, ένας ερευνητής ειδικευμένος στο Σιντοϊσμό, λέει: «Ο Σιντοϊσμός είναι τόσο άρρηκτα συνυφασμένος με την καθημερινή ζωή των Ιαπώνων που οι άνθρωποι ελάχιστα αντιλαμβάνονται την ύπαρξή του. Για τους Ιάπωνες, αυτός δεν είναι τόσο θρησκεία όσο ένα ανεπαίσθητο μέρος του περιβάλλοντος, σαν τον αέρα που αναπνέουν». Ακόμη κι εκείνοι που ισχυρίζονται ότι δεν τους συγκινεί η θρησκεία αγοράζουν Σιντοϊστικά φυλαχτά για οδική προστασία, τελούν τους γάμους τους σύμφωνα με τη Σιντοϊστική παράδοση και συνεισφέρουν χρήματα στις ετήσιες Σιντοϊστικές γιορτές.

Πώς Ξεκίνησε;

3, 4. Πώς πρωτοπήρε η ιαπωνική θρησκεία το όνομα Σιντοϊσμός;

³ Η ονομασία «Σιντοϊσμός» εμφανίστηκε τον έκτο αιώνα Κ.Χ. για να διαχωρίσει την τοπική θρησκεία από το Βουδισμό,  ο οποίος εισχωρούσε στην Ιαπωνία. «Βέβαια, ‘η Θρησκεία των Ιαπώνων’ . . . υπήρχε και πριν από την εισχώρηση του Βουδισμού», εξηγεί ο Σαχίγια Χίρο, ερευνητής των ιαπωνικών θρησκειών, «αλλά ήταν υποσυνείδητη θρησκεία που αποτελούνταν από ‘ήθη και έθιμα’. Όμως με την εισχώρηση του Βουδισμού, οι άνθρωποι αντιλήφθηκαν ότι αυτά τα ήθη και τα έθιμα συνέθεταν μια ιαπωνική θρησκεία που διέφερε από το Βουδισμό, ο οποίος ήταν ξενόφερτη θρησκεία». Πώς εξελίχτηκε αυτή η ιαπωνική θρησκεία;

⁴ Είναι δύσκολο να καθορίσουμε μια χρονολογία κατά την οποία ήρθε σε ύπαρξη ο αρχικός Σιντοϊσμός, ή αλλιώς η «Θρησκεία των Ιαπώνων». Με την εμφάνιση της ρυζοκαλλιέργειας σε υγρότοπους, «καταστάθηκε αναγκαίο να δημιουργηθούν καλά οργανωμένες και σταθερές κοινωνίες», εξηγεί η Εγκυκλοπαίδεια Κοντανσά της Ιαπωνίας, (Kodansha Encyclopedia of Japan) «και αναπτύχθηκαν αγροτικές τελετουργίες, οι οποίες αργότερα έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στο Σιντοϊσμό». Εκείνοι οι αρχαίοι άνθρωποι πίστευαν και απέδιδαν θρησκευτική ευλάβεια σε πολλούς θεούς της φύσης.

5. (α) Ποια άποψη έχουν οι Σιντοϊστές για τους νεκρούς; (β) Πώς παραβάλλεται η άποψη που έχουν οι Σιντοϊστές για τους νεκρούς μ’ αυτήν της Αγίας Γραφής;

⁵ Εκτός απ’ αυτού του είδους την ευλάβεια, ο φόβος για τις απελθούσες ψυχές οδήγησε σε τελετουργίες που είχαν σκοπό να τις κατευνάσουν. Αυτός ο φόβος εξελίχτηκε αργότερα σε λατρεία των προγονικών πνευμάτων. Όπως πιστεύουν οι Σιντοϊστές, η «απελθούσα» ψυχή εξακολουθεί να διατηρεί την προσωπικότητά της και κηλιδώνεται με τη μόλυνση του θανάτου αμέσως μετά το θάνατο. Όταν η οικογένεια του νεκρού κάνει επιμνημόσυνες τελετές, τότε η ψυχή εξαγνίζεται μέχρι που τελικά απαλλάσσεται από κάθε κακία, και αποκτάει έναν ειρηνικό και φιλάγαθο χαρακτήρα. Με τον καιρό, το προγονικό πνεύμα λαβαίνει τη θέση  προγονικής ή προστάτιδας θεότητας. Έτσι λοιπόν, διαπιστώνουμε ότι η δοξασία της αθανασίας της ψυχής είναι θεμελιώδης για άλλη μια θρησκεία και ρυθμίζει τη στάση και τις ενέργειες των πιστών.—Ψαλμός 146:4· Εκκλησιαστής 9:5, 6, 10.

6, 7. (α) Πώς θεωρούσαν τους θεούς τους οι Σιντοϊστές; (β) Τι είναι το σιντάι και γιατί κατέχει σημαντική θέση στο Σιντοϊσμό; (Παράβαλε Έξοδος 20:4, 5· Λευιτικόν 26:1· 1 Κορινθίους 8:5, 6.)

⁶ Οι θεοί της φύσης και οι προγονικοί θεοί θεωρούνταν ότι ήταν πνεύματα που γέμιζαν τον αέρα και «έπλεαν» μέσα σ’ αυτόν. Στη διάρκεια των γιορτών, οι άνθρωποι καλούσαν τους θεούς να κατεβούν στους συγκεκριμένους χώρους που είχαν καθαγιαστεί για την περίσταση. Οι θεοί πιστευόταν ότι κατοικούσαν προσωρινά σε σιντάι, που ήταν αντικείμενα λατρείας όπως δέντρα, πέτρες, καθρέφτες και σπαθιά. Οι σαμάν, δηλαδή τα μέντιουμ, πρωτοστατούσαν σε τελετουργίες επίκλησης των θεών.

⁷ Σταδιακά, οι χώροι όπου «κατέβαιναν» οι θεοί, και οι οποίοι εξαγνίζονταν προσωρινά για τις γιορτές, προσέλαβαν πιο μόνιμη μορφή. Οι άνθρωποι οικοδόμησαν ιερά για τους φιλάγαθους θεούς, που φαίνονταν ότι τους ευλογούσαν. Στην αρχή δεν έφτιαχναν λαξευτές απεικονίσεις των θεών, αλλά  λάτρευαν τα σιντάι στα οποία λεγόταν ότι κατοικούσαν τα πνεύματα των θεών. Ακόμα κι ένα ολόκληρο βουνό, όπως το Φούτζι, μπορούσε να χρησιμεύσει για σιντάι. Με την πάροδο του χρόνου οι θεοί έγιναν τόσο πολλοί που οι Ιάπωνες έβγαλαν την έκφραση γιαογιοροζού-νο-καμί, που σημαίνει κατά γράμμα «οχτώ εκατομμύρια θεοί» («καμί» σημαίνει «θεοί» ή «θεότητες»). Σήμερα η έκφραση χρησιμοποιείται για να δηλώσει «αμέτρητους θεούς», επειδή ο αριθμός των θεοτήτων της Σιντοϊστικής θρησκείας αυξάνεται διαρκώς.

8. (α) Σύμφωνα με κάποιο Σιντοϊστικό μύθο, πώς πλάστηκε και πώς αναγκάστηκε να εκπέμψει το φως της η Αματερασού Ομικαμί; (β) Πώς έγινε εθνική θεότητα η Αματερασού Ομικαμί, και πώς συνδέθηκαν μ’ αυτήν οι αυτοκράτορες;

 ⁸ Αφού οι Σιντοϊστικές τελετουργίες επικεντρώνονταν γύρω από τα ιερά, η κάθε οικογένεια κατασκεύασε ένα ιερό για τη δική της προστάτιδα θεότητα. Όταν όμως η αυτοκρατορική οικογένεια ενοποίησε το έθνος τον έβδομο αιώνα Κ.Χ., εξύψωσε τη δική της θεά του ήλιου, την Αματερασού Ομικαμί, στη θέση της εθνικής θεότητας και του κεντρικού προσώπου των Σιντοϊστικών θεών. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 191.) Αργότερα προωθήθηκε ο μύθος ότι ο αυτοκράτορας καταγόταν απευθείας από τη θεά του ήλιου. Για να στηριχτεί αυτή η δοξασία, συντάχτηκαν δυο βασικά Σιντοϊστικά συγγράμματα, το Κοτζιικί και το Νίχον σοκί, τον όγδοο αιώνα Κ.Χ. Εφόσον αυτά τα βιβλία περιλάμβαναν μύθους που εξύψωναν την αυτοκρατορική οικογένεια αποκαλώντας τους απογόνους των θεών, συντέλεσαν στην εδραίωση της κυριαρχίας των αυτοκρατόρων.

Μια Θρησκεία Γιορτών και Τελετουργιών

9. (α) Γιατί αποκαλεί κάποιος λόγιος το Σιντοϊσμό θρησκεία που αποτελείται από πολλά «καθόλου»; (β) Πόσο αυστηρός είναι ο Σιντοϊσμός όσον αφορά τις διδασκαλίες; (Παράβαλε Ιωάννης 4:22-24.)

⁹ Ωστόσο, αυτά τα δυο βιβλία Σιντοϊστικής μυθολογίας δεν θεωρούνταν θεόπνευστες γραφές. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Σιντοϊσμός δεν έχει κάποιο συγκεκριμένο ιδρυτή ή μια Αγία Γραφή. «Ο Σιντοϊσμός είναι θρησκεία που αποτελείται από πολλά ‘καθόλου’», όπως εξηγεί ο Σουίτσι Σαέκι, ένας Σιντοϊστής μελετητής. «Δεν έχει καθόλου καθορισμένα δόγματα και καθόλου εκτενή θεολογία. Στην ουσία δεν έχει καθόλου ηθικά εντάλματα που να πρέπει να τηρούνται. . . . Μολονότι ανατράφηκα μέσα σε μια οικογένεια που από παράδοση ήταν προσκολλημένη στο Σιντοϊσμό, δεν θυμάμαι να έλαβα σοβαρή θρησκευτική εκπαίδευση». (Τα πλάγια γράμματα δικά μας.) Για τους Σιντοϊστές, τα δόγματα, τα ηθικά εντάλματα, και μερικές φορές ακόμη και το αντικείμενο της λατρείας τους δεν έχουν σημασία. Ένας Σιντοϊστής ερευνητής λέει ότι «ακόμα και στο ίδιο ιερό, ο τιμώμενος θεός αντικαθιστούνταν συχνά από έναν άλλον, και μερικές φορές οι άνθρωποι που λάτρευαν  αυτούς τους θεούς και που απηύθυναν τις προσευχές τους σ’ αυτούς δεν πληροφορούνταν γι’ αυτή την αντικατάσταση».

10. Τι έχει ζωτική σημασία για τους Σιντοϊστές;

¹⁰ Ποιο πράγμα έχει, λοιπόν, ζωτική σημασία για τους Σιντοϊστές; «Αρχικά», λέει ένα βιβλίο που ασχολείται με την ιαπωνική πολιτιστική παράδοση, «ο Σιντοϊσμός θεωρούσε  ‘καλές’ τις πράξεις που προήγαν την αρμονία και τη διαβίωση μιας μικρής κοινότητας και ‘κακές’ τις πράξεις εκείνες που εμπόδιζαν αυτά τα πράγματα». Η αρμονία με τους θεούς, με τη φύση και με την κοινότητα θεωρούνταν πρωταρχικής αξίας. Οτιδήποτε διατάρασσε τη γαλήνια αρμονία της κοινότητας ήταν κακό, άσχετα με την ηθική του αξία.

11. Ποιο ρόλο παίζουν οι γιορτές στη Σιντοϊστική λατρεία και στην καθημερινή ζωή;

¹¹ Εφόσον ο Σιντοϊσμός δεν έχει επίσημα δόγματα ή διδασκαλίες, προάγει την αρμονία στην κοινότητα χρησιμοποιώντας τελετουργίες και γιορτές. «Στο Σιντοϊσμό, το πιο σημαντικό πράγμα», εξηγεί η εγκυκλοπαίδεια Νίχον Σούκιο Τζίτεν, «είναι το κατά πόσο συμμετέχουμε στις γιορτές». (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 193.) Τα συμπόσια που γίνονταν στη διάρκεια των γιορτών γύρω από τους προγονικούς θεούς συνέβαλλαν στην ανάπτυξη ενός συνεργατικού πνεύματος ανάμεσα στους ανθρώπους της ρυζοπαραγωγικής κοινότητας. Οι κυριότερες γιορτές σχετίζονταν κι εξακολουθούν να σχετίζονται με τη ρυζοκαλλιέργεια. Την άνοιξη, οι χωρικοί καλούν το «θεό των ορυζώνων» να κατεβεί στο χωριό τους και προσεύχονται για να έχουν καλή σοδειά. Το φθινόπωρο, ευχαριστούν τους θεούς τους για τη συγκομιδή. Στη διάρκεια των γιορτών, περιφέρουν τους θεούς τους πάνω σ’ ένα μικοσί, που είναι φορητό ιερό, πίνουν κρασί από ρύζι (σακέ) και τρώνε φαγητά, προσφέροντας και στους θεούς τους.

12. Τι είδους τελετές εξαγνισμού γίνονται στο Σιντοϊσμό, και για ποιο σκοπό;

¹² Ωστόσο, οι Σιντοϊστές πιστεύουν ότι για να βρίσκονται σε ενότητα με τους θεούς, πρέπει να καθαρίζονται και να εξαγνίζονται από κάθε ηθική ακαθαρσία και αμαρτία. Σ’ αυτό χρησιμεύουν οι τελετουργίες. Υπάρχουν δυο τρόποι για να εξαγνιστεί ένας άνθρωπος ή ένα αντικείμενο. Ο ένας είναι το οχαράι και ο άλλος το μισογκί. Στο οχαράι, ο Σιντοϊστής ιερέας κουνάει πέρα-δώθε ένα κλαδί από το αειθαλές δέντρο σακακί, στου οποίου την άκρη είναι δεμένο ένα κομμάτι χαρτί ή λινάρι, για να εξαγνίσει κάποιο αντικείμενο ή έναν άνθρωπο, ενώ στο μισογκί χρησιμοποιείται νερό. Αυτές οι τελετουργίες εξαγνισμού  είναι τόσο ζωτικές για τη Σιντοϊστική θρησκεία ώστε ένας Ιάπωνας, ειδικός σ’ αυτά τα θέματα, δηλώνει: «Μπορούμε να πούμε ανεπιφύλακτα ότι χωρίς αυτές τις τελετουργίες ο Σιντοϊσμός δεν μπορεί να σταθεί [ως θρησκεία]».

Η Προσαρμοστικότητα του Σιντοϊσμού

13, 14. Πώς επηρεάστηκε ο Σιντοϊσμός από τις άλλες θρησκείες;

¹³ Οι γιορτές και οι τελετουργίες έχουν επιζήσει στο Σιντοϊσμό, παρά τις αλλαγές που υπέστη η Σιντοϊστική θρησκεία με το πέρασμα του χρόνου. Ποιες αλλαγές; Ένας Σιντοϊστής ερευνητής παρομοιάζει τις μεταβολές που γνώρισε ο Σιντοϊσμός με μια κούκλα που μπορείς να της αλλάξεις ντύσιμο. Όταν εισάχθηκε ο Βουδισμός, ο Σιντοϊσμός ενδύθηκε με τις Βουδιστικές διδασκαλίες. Όταν οι άνθρωποι χρειάζονταν ηθικούς κανόνες, φόρεσε τον Κομφουκιανισμό. Ο Σιντοϊσμός υπήρξε υπερβολικά ευπροσάρμοστος.

¹⁴ Ο συγκρητισμός, δηλαδή η συγχώνευση στοιχείων από τη μια θρησκεία στην άλλη, έλαβε χώρα πολύ νωρίς στην ιστορία του Σιντοϊσμού. Μολονότι ο Κομφουκιανισμός και ο Ταοϊσμός,  που στην Ιαπωνία είναι γνωστοί με το όνομα η «Οδός του γιν και του γιανγκ», είχαν διεισδύσει στη Σιντοϊστική θρησκεία, ο Βουδισμός αποτέλεσε το κύριο στοιχείο που αναμείχτηκε με το Σιντοϊσμό.

15, 16. (α) Πώς αντέδρασαν οι Σιντοϊστές στην εμφάνιση του Βουδισμού; (β) Πώς πραγματοποιήθηκε η συγχώνευση του Σιντοϊσμού και του Βουδισμού;

¹⁵ Όταν εισάχθηκε ο Βουδισμός μέσω της Κίνας και της Κορέας, οι Ιάπωνες επονόμασαν τις παραδοσιακές θρησκευτικές τους πράξεις Σιντοϊσμό, δηλαδή «οδό των θεών». Με την εμφάνιση όμως της καινούριας θρησκείας, οι Ιάπωνες διχάστηκαν όσον αφορά το αν έπρεπε να αποδεχτούν το Βουδισμό ή όχι. Εκείνοι που υποστήριζαν το Βουδισμό πρόβαλλαν με επιμονή το επιχείρημα: ‘Όλες οι γειτονικές χώρες λατρεύουν αυτή την οδό. Γιατί να διαφέρει η Ιαπωνία;’ Η αντιβουδιστική παράταξη αντέκρουε με το εξής σκεπτικό: ‘Αν λατρέψουμε τους γειτονικούς θεούς, θα εξοργίσουμε τους δικούς μας θεούς’. Ύστερα από αρκετές δεκαετίες διαφωνίας, οι υποστηρικτές του Βουδισμού αναδείχτηκαν νικητές. Στα τέλη του έκτου αιώνα Κ.Χ., όταν ο Πρίγκιπας Σότοκου ασπάστηκε το Βουδισμό, η καινούρια θρησκεία είχε πλέον ριζώσει.

¹⁶ Καθώς εξαπλωνόταν ο Βουδισμός στις αγροτικές κοινότητες, ήρθε αντιμέτωπος με τις τοπικές Σιντοϊστικές θεότητες των οποίων η ύπαρξη ήταν έντονα χαραγμένη στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Για να συνυπάρξουν οι δυο θρησκείες, έπρεπε να συμβιβαστούν. Οι Βουδιστές μοναχοί που ασκούσαν αυτοπειθαρχία στα βουνά συνέβαλαν στη συγχώνευση των δυο  θρησκειών. Αφού τα βουνά θεωρούνταν κατοικητήρια των θεοτήτων του Σιντοϊσμού, οι ασκητικές πράξεις με τις οποίες ασχολούνταν οι μοναχοί στα βουνά έδωσαν την ιδέα της ανάμειξης του Βουδισμού με το Σιντοϊσμό, πράγμα που οδήγησε επίσης στην οικοδόμηση των ζιινγκουζί, που είναι «ναοί-ιερά». * Σταδιακά, επήλθε η συγχώνευση των δυο θρησκειών, καθώς ο Βουδισμός πήρε την πρωτοβουλία όσον αφορά τη διαμόρφωση θρησκευτικών θεωριών.

17. (α) Τι σημαίνει ο όρος καμικάζε; (β) Πώς συνδέθηκε το καμικάζε με την πεποίθηση ότι η Ιαπωνία είναι θεϊκό έθνος;

¹⁷ Στο μεταξύ, άρχισε να ριζώνει η πεποίθηση ότι η Ιαπωνία ήταν θεϊκό έθνος. Όταν οι Μογγόλοι επιτέθηκαν στην Ιαπωνία το 13ο αιώνα, δημιουργήθηκε η δοξασία του καμικάζε, που σημαίνει κατά γράμμα «θεϊκός άνεμος». Οι Μογγόλοι επιχείρησαν δυο επιδρομές εναντίον του νησιού Κιουσού με στόλο  μεγαλύτερο των Ιαπώνων, αλλά και τις δυο φορές αναχαιτίστηκαν από θύελλες. Οι Ιάπωνες απέδωσαν αυτές τις θύελλες, ή αλλιώς τους ανέμους (κάζε), στους Σιντοϊστικούς θεούς τους (καμί) και αυτό ανέβασε πάρα πολύ την υπόληψη των θεών τους.

18. Πώς συναγωνίστηκε διάφορες άλλες θρησκείες ο Σιντοϊσμός;

¹⁸ Καθώς αυξανόταν η εμπιστοσύνη στις θεότητες του Σιντοϊσμού, αυτές θεωρήθηκαν ως οι αυθεντικές, ενώ οι Βούδες («οι φωτισμένοι») και οι μποντισάτβα (επίδοξοι Βούδες που βοηθούν κι άλλους να πετύχουν τη φώτιση· βλέπε σελίδες 136-138, 145-146) θεωρήθηκαν απλώς ως προσωρινές και τοπικές εκφάνσεις της θεϊκής υπόστασης. Ως αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης του Σιντοϊσμού με το Βουδισμό, αναπτύχθηκαν διάφορες Σιντοϊστικές σχολές. Μερικές σχολές έδιναν έμφαση στο Βουδισμό, άλλες εξύψωναν το Σιντοϊστικό πάνθεο και κάποιες άλλες χρησιμοποιούσαν μια μεταγενέστερη μορφή Κομφουκιανισμού για να στολίσουν τις διδασκαλίες τους.

Λατρεία του Αυτοκράτορα και Κρατικός Σιντοϊσμός

19. (α) Ποιος ήταν ο στόχος των οπαδών του Ανορθωτικού Σιντοϊσμού; (β) Σε ποιον τρόπο σκέψης οδήγησαν οι διδασκαλίες του Νορινάγκα Μοτοόρι; (γ) Τι μας καλεί ο Θεός να κάνουμε;

¹⁹ Έπειτα από πολλά χρόνια συμβιβασμών, οι Σιντοϊστές θεολόγοι αποφάσισαν ότι η θρησκεία τους είχε μολυνθεί από τον τρόπο σκέψης των κινεζικών θρησκειών. Γι’ αυτό επέμεναν ότι έπρεπε να επιστρέψουν στην αρχαία ιαπωνική οδό. Μια νέα Σιντοϊστική σχολή, γνωστή ως Ανορθωτικός Σιντοϊσμός, ήρθε στο προσκήνιο, κι ένας από τους επιφανέστερους θεολόγους της ήταν ο Νορινάγκα Μοτοόρι, λόγιος του 18ου αιώνα.  Ψάχνοντας για να βρει την προέλευση του ιαπωνικού πολιτισμού, ο Μοτοόρι μελέτησε τα κλασικά κείμενα, ειδικά τα Σιντοϊστικά συγγράμματα που ονομάζονται Κοτζιικί. Αυτός δίδαξε την ανωτερότητα της θεάς του ήλιου Αματερασού Ομικαμί, όμως απέδωσε αόριστα την αιτία για τα φυσικά φαινόμενα στους θεούς. Ακόμη, σύμφωνα με τη διδασκαλία του, τη θεϊκή πρόνοια δεν μπορεί να την προβλέψει κανείς και αποτελεί εκδήλωση ασέβειας το να προσπαθούν οι άνθρωποι να τη συλλάβουν. Η άποψή του ήταν: Να μη ρωτάς τίποτα και να υποτάσσεσαι στη θεϊκή πρόνοια.—Ησαΐας 1:18, ΜΝΚ.

20, 21. (α) Πώς προσπάθησε κάποιος Σιντοϊστής θεολόγος να απαλλάξει το Σιντοϊσμό από την «κινεζική» επιρροή; (β) Στην εδραίωση ποιας κίνησης οδήγησε η φιλοσοφία του Χιράτα;

²⁰ Ένας από τους ακολούθους του, ο Ατσουτάνε Χιράτα, ασχολήθηκε εκτενέστερα με την άποψη του Νορινάγκα και προσπάθησε να εξαγνίσει το Σιντοϊσμό, να τον απαλλάξει από κάθε «κινεζική» επιρροή. Τι έκανε ο Χιράτα; Συγχώνεψε το Σιντοϊσμό με την αποστατική «Χριστιανική» θεολογία! Παρομοίασε τον Αμενομινακανούσι-νο-καμί, ένα θεό που μνημονεύεται στο Κοτζιικί, με τον Θεό της «Χριστιανοσύνης» και περιέγραψε αυτόν τον πρωταρχικό θεό του σύμπαντος σαν να είχε δυο υποτελείς θεούς, «το θεό της Μεγάλης Παραγωγής (Τακαμί-μουσουμπί) και το θεό της Θεϊκής Παραγωγής (Καμί-μουσουμπί), οι οποίοι φαίνεται ότι παριστάνουν τις έννοιες του αρσενικού και του θηλυκού». (Οι Θρησκείες στην Ιαπωνία [Religions in Japan]) Ναι, αυτός υιοθέτησε από το Ρωμαιοκαθολικισμό τη διδασκαλία του τριαδικού θεού, μολονότι αυτή δεν έγινε ποτέ η πρωταρχική διδασκαλία του Σιντοϊσμού. Ωστόσο, η ανάμειξη της λεγόμενης Χριστιανοσύνης με το Σιντοϊσμό, την οποία επιχείρησε ο Χιράτα, εντύπωσε τελικά στις διάνοιες των Σιντοϊστών τη μορφή του μονοθεϊσμού που προβάλλει ο Χριστιανικός κόσμος.—Ησαΐας 40:25, 26.

²¹ Η θεολογία του Χιράτα αποτέλεσε τη βάση της κίνησης ‘Ευλάβεια προς τον Αυτοκράτορα’, η οποία οδήγησε στην ανατροπή των στρατιωτικών φεουδαρχών και δικτατόρων, των σογκούν, και στην ανόρθωση της αυτοκρατορικής  εξουσίας το 1868. Με την εδραίωση της αυτοκρατορικής κυβέρνησης, οι μαθητές του Χιράτα διορίστηκαν κυβερνητικοί επίτροποι της Σιντοϊστικής λατρείας και προώθησαν μια κίνηση που στόχευε να καταστήσει το Σιντοϊσμό θρησκεία του Κράτους. Σύμφωνα με το νέο σύνταγμα που τέθηκε σε ισχύ τότε, ο αυτοκράτορας, που πιστευόταν ότι ήταν άμεσος απόγονος της θεάς του ήλιου Αματερασού Ομικαμί, θεωρήθηκε ότι κατέχει «ιερή και απαραβίαστη» θέση. Έτσι έγινε ο υπέρτατος θεός του Κρατικού Σιντοϊσμού.—Ψαλμός 146:3-5.

Τα «Ιερά Συγγράμματα» του Σιντοϊσμού

22, 23. (α) Ποια δυο διατάγματα εξέδωσε ο αυτοκράτορας; (β) Γιατί θεωρήθηκαν ιερά αυτά τα διατάγματα;

²² Μολονότι ο Σιντοϊσμός είχε αρχαία υπομνήματα, τελετουργίες και προσευχές που περιλαμβάνονταν στα συγγράμματα Κοτζιικί, Νιχονγκί και Γιενγκισικί, ο Κρατικός Σιντοϊσμός χρειαζόταν ένα ιερό βιβλίο. Το 1882 ο Αυτοκράτορας Μεϊτζί εξέδωσε το Αυτοκρατορικό Διάγγελμα προς τους Στρατιώτες και τους Ναύτες. Επειδή προερχόταν απευθείας από τον αυτοκράτορα, οι Ιάπωνες το θεώρησαν ως ιερό σύγγραμμα και αυτό το κείμενο έγινε η βασική πηγή καθημερινού στοχασμού για τους άντρες των ένοπλων δυνάμεων. Το διάγγελμα τόνιζε ότι το καθήκον που είχε ένας άνθρωπος να εκπληρώνει τις οφειλές και τις υποχρεώσεις του προς το θεό-αυτοκράτορα ήταν ανώτερο από οποιοδήποτε άλλο καθήκον του απέναντι σε κάποιο άλλο άτομο.

²³ Το Αυτοκρατορικό Διάγγελμα για την Εκπαίδευση, που εξέδωσε ο αυτοκράτορας στις 30 Οκτωβρίου του 1890, αποτέλεσε προσθήκη στα ιερά συγγράμματα του Σιντοϊσμού. Αυτό «όχι μόνο έθετε τις θεμελιώδεις αρχές για τη σχολική εκπαίδευση, αλλά στην ουσία έγινε το ιερό κείμενο του Κρατικού Σιντοϊσμού», εξηγεί ο Σιγκεγιόσι Μουρακαμί, ερευνητής που ασχολείται με τον Κρατικό Σιντοϊσμό. Το διάγγελμα διασαφήνιζε ότι η «ιστορική» σχέση που υπήρχε ανάμεσα στους μυθικούς προγόνους των αυτοκρατόρων και στους υπηκόους τους αποτελούσε τη βάση της εκπαίδευσης. Πώς είδαν οι Ιάπωνες αυτά τα διατάγματα;

24. (α) Δώστε ένα παράδειγμα σχετικά με το πώς έβλεπαν οι άνθρωποι τα αυτοκρατορικά διαγγέλματα. (β) Πώς οδήγησε ο Κρατικός Σιντοϊσμός στη λατρεία του αυτοκράτορα;

 ²⁴ «Όταν ήμουν μικρή, ο υποδιευθυντής [του σχολείου] κρατούσε στα προταγμένα χέρια του ένα ξύλινο κουτί και το ανέβαζε ευλαβικά στο βήμα», αναπολεί η Ασάνο Κοσίνο. «Ο διευθυντής έπαιρνε το κουτί και έβγαζε από μέσα το ρόλο στον οποίο ήταν γραμμένο το Αυτοκρατορικό Διάγγελμα για την Εκπαίδευση. Ενόσω διαβαζόταν το διάγγελμα, εμείς έπρεπε να κρατάμε τα κεφάλια μας σκυμμένα, μέχρι να ακούσουμε τα τελευταία λόγια ‘Το Όνομα της Αυτού Μεγαλειότητας και η Σφραγίδα Του’. Το ακούσαμε τόσες φορές που μάθαμε τα λόγια απέξω». Μέχρι το 1945 και μέσω ενός εκπαιδευτικού συστήματος που βασιζόταν στη μυθολογία, ολόκληρο το έθνος είχε διαπλαστεί έτσι ώστε να είναι αφιερωμένο στον αυτοκράτορα. Ο Κρατικός Σιντοϊσμός θεωρούνταν η υπέρτατη θρησκεία και οι άλλες 13 Σιντοϊστικές αιρέσεις που δίδασκαν διαφορετικές δοξασίες υποβαθμίστηκαν, λαβαίνοντας το χαρακτηρισμό Αιρετικός Σιντοϊσμός.

Η Θρησκευτική Αποστολή της Ιαπωνίας—Η Κατάκτηση του Κόσμου

25. Ποια άποψη είχαν οι Ιάπωνες για τον αυτοκράτορά τους;

²⁵ Ο Κρατικός Σιντοϊσμός απέκτησε επίσης και το είδωλό του. «Κάθε πρωί, χτυπούσα τα χέρια μου προς τη μεριά του ήλιου, που ήταν το σύμβολο της θεάς Αματερασού Ομικαμί, κι έπειτα στρεφόμουν προς την ανατολή, προς το Αυτοκρατορικό Ανάκτορο, και λάτρευα τον αυτοκράτορα», θυμάται ο Μασάτο, ένας ηλικιωμένος Ιάπωνας. Ο αυτοκράτορας λατρευόταν από τους υπηκόους του σαν θεός. Γι’ αυτούς κατείχε την υπέρτατη πολιτική και θρησκευτική θέση, λόγω της καταγωγής του από τη θεά του ήλιου. Ένας Ιάπωνας καθηγητής δήλωσε: «Ο Αυτοκράτορας είναι θεός που έχει αποκαλυφτεί στους ανθρώπους. Είναι φανερωμένη Θεότητα».

26. Ποια διδασκαλία ανέκυψε από το λατρευτικό σεβασμό που αποδιδόταν στον αυτοκράτορα;

²⁶ Σαν αποτέλεσμα, αναπτύχθηκε η διδασκαλία ότι «το κέντρο αυτού του τεράστιου κόσμου είναι η χώρα του Μικάδο [Αυτοκράτορα]. Απ’ αυτό το κέντρο πρέπει να επεκτείνουμε  αυτό το Μεγάλο Πνεύμα σ’ όλο τον κόσμο. . . . Η επέκταση της Μεγάλης Ιαπωνίας σ’ όλο τον κόσμο και η εξύψωση ολόκληρου του κόσμου στο επίπεδο της γης των Θεών είναι τώρα το έργο που επείγει να γίνει και, ακόμα, είναι ο αιώνιος και αναλλοίωτος αντικειμενικός σκοπός μας». (Η Πολιτική Φιλοσοφία του Σύγχρονου Σιντοϊσμού [The Political Philosophy of Modern Shinto], του Ντ. Σ. Χόλτομ) Δεν υπήρξε κανένας απολύτως διαχωρισμός Εκκλησίας και Κράτους!

27. Πώς χρησιμοποίησαν οι μιλιταριστές τη λατρεία του Ιάπωνα αυτοκράτορα;

²⁷ Στο βιβλίο του Θρησκείες του Ανθρώπου (Man’s Religions), ο Τζον Μπ. Νος σχολιάζει: «Οι Ιάπωνες στρατιωτικοί δεν άργησαν να επωφεληθούν απ’ αυτόν τον τρόπο σκέψης. Τον υιοθέτησαν στις πολεμικές τους συζητήσεις λέγοντας ότι η ιερή αποστολή της Ιαπωνίας ήταν η νίκη. Ασφαλώς μπορούμε να διακρίνουμε σε τέτοιου είδους λόγια πού μπορεί να καταλήξει λογικά ο εθνικισμός που εμποτίζεται με όλες τις αξίες της θρησκείας». Πόσο τραγικά ήταν τα αποτελέσματα για τους Ιάπωνες και για άλλους λαούς, κυρίως εξαιτίας του Σιντοϊστικού μύθου για τη θεϊκή ιδιότητα του αυτοκράτορα καθώς και της ανάμειξης της θρησκείας με τον εθνικισμό!

28. Ποιο ρόλο έπαιξε ο Σιντοϊσμός στις πολεμικές επιχειρήσεις της Ιαπωνίας;

²⁸ Γενικά, οι Ιάπωνες δεν είχαν άλλη εκλογή από το να λατρεύουν τον αυτοκράτορα όπως υπαγόρευε ο Κρατικός Σιντοϊσμός και το αυτοκρατορικό του σύστημα. Η διδασκαλία του Νορινάγκα Μοτοόρι ‘να μη ρωτάς τίποτα και να υποτάσσεσαι στη θεία πρόνοια’ διακατείχε και έλεγχε τον ιαπωνικό τρόπο σκέψης. Ως το 1941 ολόκληρο το έθνος είχε κινητοποιηθεί κάτω από το λάβαρο του Κρατικού Σιντοϊσμού για να συμμετάσχει στις πολεμικές επιχειρήσεις του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, δείχνοντας αφοσίωση στο «ζωντανό θεάνθρωπο». ‘Η Ιαπωνία είναι θεϊκό έθνος’, σκέφτονταν οι άνθρωποι, ‘και ο καμικάζε, ο θεϊκός άνεμος, θα φυσήξει όταν παρουσιαστεί κάποια κρίση’. Οι στρατιώτες και οι οικογένειές τους παρακαλούσαν τους προστάτες θεούς τους για να έχουν επιτυχίες στον πόλεμο.

29. Τι οδήγησε στην απώλεια της πίστης πολλών ανθρώπων μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο;

 ²⁹ Όταν ηττήθηκε το «θεϊκό» έθνος το 1945, μετά τον αφανισμό που προκλήθηκε από τις δυο ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και σε μεγάλο μέρος του Ναγκασάκι, ο Σιντοϊσμός αντιμετώπισε σοβαρή κρίση. Μέσα σε μια νύχτα, ο δήθεν ανίκητος θεϊκός κυβερνήτης Χιροχίτο έγινε απλώς ο ηττημένος ανθρώπινος αυτοκράτορας. Η πίστη των Ιαπώνων συντρίφτηκε. Ο καμικάζε είχε διαψεύσει τις προσδοκίες του έθνους. Η εγκυκλοπαίδεια Νίχον Σόκιο Τζίτεν δηλώνει: «Ένας από τους λόγους ήταν η απογοήτευση του έθνους, που αισθανόταν ότι είχε προδοθεί. . . . Ακόμη χειρότερα, το πρότυπο του Σιντοϊστικού κόσμου δεν παρείχε από θρησκευτικής πλευράς καμιά κατάλληλη εξήγηση για τις αμφιβολίες τις οποίες δημιούργησε η [ήττα]. Έτσι, η γενική τάση των ανθρώπων ήταν να υιοθετήσουν τη θρησκευτικά ανώριμη στάση ότι ‘δεν υπάρχει ούτε θεός ούτε Βούδας’».

Η Οδός της Αληθινής Αρμονίας

30. (α) Ποιο μάθημα μπορούμε να πάρουμε από την εμπειρία του Σιντοϊσμού στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο; (β) Γιατί είναι ουσιώδες να χρησιμοποιήσουμε τη δύναμη της λογικής μας αναφορικά με τη λατρεία μας;

³⁰ Η πορεία την οποία ακολούθησε ο Κρατικός Σιντοϊσμός  τονίζει ότι είναι αναγκαίο να ερευνήσει ο καθένας ατομικά τις παραδοσιακές δοξασίες στις οποίες προσκολλάται. Οι Σιντοϊστές μπορεί να επιδίωξαν μια οδό αρμονίας με τους Ιάπωνες γείτονές τους υποστηρίζοντας το μιλιταρισμό. Φυσικά, αυτό δεν συνέβαλε στην παγκόσμια αρμονία, κι αν λάβουμε υπόψη τους οικογενειάρχες και τους νεαρούς που έπεσαν στη μάχη, δεν έφερε αρμονία ούτε στον οικογενειακό κύκλο. Πριν αφιερώσουμε τη ζωή μας σε κάποιον, πρέπει να βεβαιωθούμε σε ποιον προσφέρουμε τον εαυτό μας και για ποιο σκοπό το κάνουμε αυτό. «Σας παρακαλώ», είπε κάποιος Χριστιανός δάσκαλος σε ορισμένους Ρωμαίους που προηγουμένως επιδίδονταν στη λατρεία του αυτοκράτορα, «να παραστήσητε τα σώματά σας θυσίαν ζώσαν, αγίαν, ευάρεστον εις τον Θεόν, ήτις είναι η λογική σας λατρεία [ιερή υπηρεσία με τη δύναμη της λογικής σας, ΜΝΚ]». Όπως ακριβώς οι Ρωμαίοι Χριστιανοί έπρεπε να χρησιμοποιήσουν τη δύναμη της λογικής τους για να διαλέξουν σε ποιον θα αφιερώνονταν, έτσι κι εμείς είναι ουσιώδες να χρησιμοποιήσουμε τη δύναμη της λογικής μας για να αποφασίσουμε ποιον θα λατρεύουμε.—Ρωμαίους 12:1, 2.

31. (α) Τι ήταν αρκετό για τους περισσότερους πιστούς του Σιντοϊσμού; (β) Ποια ερώτηση χρειάζεται μια απάντηση;

³¹ Για τους Σιντοϊστές γενικά, ο σημαντικός παράγοντας στη θρησκεία τους δεν ήταν ο προσδιορισμός ενός συγκεκριμένου θεού. «Για τον απλό λαό», λέει ο Χιντενόρι Τσουτζί, εκπαιδευτικός ειδικευμένος σε θέματα ιαπωνικής θρησκευτικής ιστορίας, «οι θεοί ή οι Βούδες δεν είχαν καμιά σημασία. Είτε θεοί ήταν είτε Βούδες, εφόσον εισάκουαν τις δεήσεις για καλή σοδειά, για εξαφάνιση κάποιας αρρώστιας και για προστασία της οικογένειας, αυτό ήταν αρκετό για τους ανθρώπους». Τους οδήγησε όμως αυτό στον αληθινό Θεό και στην ευλογία του; Η απάντηση της ιστορίας είναι ξεκάθαρη.

32. Τι θα εξετάσουμε στο επόμενο κεφάλαιό μας;

³² Καθώς οι Σιντοϊστές έψαχναν να βρουν κάποιο θεό βασίζοντας τις δοξασίες τους στη μυθολογία, μετέτρεψαν σε θεό έναν απλό άνθρωπο, τον αυτοκράτορά τους, τον δήθεν απόγονο της θεάς του ήλιου Αματερασού Ομικαμί. Παρ’ όλα αυτά, χιλιάδες χρόνια πριν εμφανιστεί ο Σιντοϊσμός, ο αληθινός Θεός είχε αποκαλυφτεί σε κάποιον πιστό άντρα σημιτικής καταγωγής στη Μεσοποταμία. Στο επόμενο κεφάλαιό μας θα εξετάσουμε αυτό το μνημειώδες γεγονός και το αποτέλεσμά του.

[Υποσημείωση]

[Ερωτήσεις Μελέτης]

[Πλαίσιο στη σελίδα 191]

Η Θεά του Ήλιου στη Σιντοϊστική Μυθολογία

Ένας Σιντοϊστικός μύθος λέει ότι στα πολύ παλιά χρόνια, ο θεός Ιζανάγκι «έπλυνε το αριστερό του μάτι κι έτσι γεννήθηκε η μεγάλη θεά Αματερασού, η θεά του Ήλιου». Αργότερα, ο Σουσανοό, ο θεός των θαλάσσιων πεδιάδων, τρόμαξε τόσο πολύ την Αματερασού που αυτή «κρύφτηκε σε μια σπηλιά του Ουρανού, που σχηματιζόταν από βράχους, κι έφραξε την είσοδο με μια μεγάλη κοτρώνα. Ο κόσμος βυθίστηκε στο σκοτάδι». Γι’ αυτό οι θεοί επινόησαν ένα σχέδιο για να βγάλουν την Αματερασού από τη σπηλιά. Μάζεψαν κόκορες που αναγγέλλουν την αυγή κι έφτιαξαν ένα μεγάλο καθρέφτη. Στα δέντρα σακακί κρέμασαν κοσμήματα και πάνινες ταινίες. Έπειτα, η θεά Αμά νο Ουζούμε άρχισε να χορεύει και να χτυπάει τα πόδια της πάνω σε έναν κάδο. Εκεί που χόρευε ξέφρενα, πέταξε τα ρούχα της και οι θεοί ξέσπασαν σε γέλια. Όλη αυτή η φασαρία κέντρισε την περιέργεια της Αματερασού, η οποία κοίταξε έξω και είδε τον εαυτό της στον καθρέφτη. Ο αντικατοπτρισμός την έκανε να βγει από τη σπηλιά, και τότε ο θεός της Δύναμης την άρπαξε από το χέρι και την τράβηξε έξω. «Ο κόσμος φωτίστηκε και πάλι από τις ακτίνες της θεάς του Ήλιου».—Νέα Εγκυκλοπαίδεια Λαρούς της Μυθολογίας (New Larousse Encyclopedia of Mythology).—Παράβαλε Γένεσις 1:3-5, 14-19· Ψαλμός 74:16, 17· 104:19-23.

[Πλαίσιο στη σελίδα 193]

Σιντοϊσμός—Μια Θρησκεία Γεμάτη Γιορτές

Το ιαπωνικό έτος είναι γεμάτο θρησκευτικές γιορτές, που λέγονται ματσούρι. Ακολουθούν μερικές από τις κυριότερες:

▪ Σο-γκάτσου, ή αλλιώς η Γιορτή της Πρωτοχρονιάς, 1-3 Ιανουαρίου.

▪ Σετσουμπούν, κατά την οποία οι άνθρωποι πετούν μέσα και έξω από τα σπίτια τους φασόλια και φωνάζουν: «Έξω οι διάβολοι, μέσα η καλοτυχία»· 3 Φεβρουαρίου.

▪ Χίνα Ματσούρι, ή αλλιώς η Γιορτή με τις Κούκλες, για τα κορίτσια, που γίνεται στις 3 Μαρτίου. Σε μια εξέδρα βάζουν κούκλες, οι οποίες αναπαριστάνουν έναν αρχαίο αυτοκρατορικό οίκο.

▪ Γιορτή των Αγοριών, στις 5 Μαΐου· Κόι-νομπόρι (ταινίες που συμβολίζουν δύναμη) ανεμίζουν πάνω σε κοντάρια.

▪ Τσουκίμι, που γίνεται προς τιμή της πανσέληνου η οποία εμφανίζεται στα μέσα του φθινοπώρου, και περιλαμβάνει προσφορές μικρών στρόγγυλων ρυζόψωμων και πρωτογεννημάτων.

▪ Κανάμε-σάι, ή αλλιώς η προσφορά των πρωτογεννημάτων από τη νέα σοδειά ρυζιού, την οποία προσφορά κάνει ο αυτοκράτορας τον Οκτώβριο.

▪ Νιινάμε-σάι, που γιορτάζεται από την αυτοκρατορική οικογένεια το Νοέμβριο, όταν ο αυτοκράτορας, ο οποίος κατέχει την ύψιστη θέση του αρχιερέα του Αυτοκρατορικού Σιντοϊσμού, δοκιμάζει το ρύζι από την καινούρια σοδειά.

▪ Σίτσι-γκο-σαν, που σημαίνει «εφτά-πέντε-τρία» και γιορτάζεται από τις Σιντοϊστικές οικογένειες στις 15 Νοεμβρίου. Το έβδομο, το πέμπτο και το τρίτο θεωρούνται σπουδαία μεταβατικά έτη· τα παιδιά, φορώντας πολύχρωμα κιμονό, επισκέπτονται το οικογενειακό ιερό.

▪ Επίσης γιορτάζονται πολλές Βουδιστικές γιορτές, περιλαμβανομένων και των γενεθλίων του Βούδα, στις 8 Απριλίου, και της Γιορτής Όμπον, στις 15 Ιουλίου, η οποία τερματίζεται με την τοποθέτηση φαναριών πάνω στη θάλασσα ή σε ποτάμια «για να οδηγούν τα πνεύματα των προγόνων πίσω στον άλλο κόσμο».

[Εικόνα στη σελίδα 188]

Σιντοΐστρια πιστή που ζητάει χάρες από τους θεούς

[Εικόνα στη σελίδα 189]

Σιντοϊσμός, ‘Οδός των Θεών’

[Εικόνα στη σελίδα 190]

Ένα ολόκληρο βουνό, όπως το Φούτζι, θεωρείται μερικές φορές ως σιντάι, δηλαδή αντικείμενο λατρείας

[Εικόνες στη σελίδα 195]

Σιντοϊστές που κρατούν ένα μικοσί, που είναι φορητό ιερό, και πάνω, που φορούν φύλλα δενδρομολόχας (αόι), στη διάρκεια της Γιορτής Αόι, στο Κιότο

[Εικόνα στη σελίδα 196]

Κουνώντας ένα κομμάτι χαρτί ή λινάρι, που είναι δεμένο σ’ ένα κλαδί αειθαλούς δέντρου, νομίζουν ότι εξαγνίζονται οι άνθρωποι και τα αντικείμενα, και ότι αυτό τους εξασφαλίζει προστασία

[Εικόνες στη σελίδα 197]

Οι Ιάπωνες δεν αισθάνονται ότι ενεργούν αντιφατικά όταν προσεύχονται και σ’ ένα Σιντοϊστικό ιερό, αριστερά, και σ’ ένα Βουδιστικό βωμό

[Εικόνα στη σελίδα 198]

Ο Αυτοκράτορας Χιροχίτο (στην εξέδρα) λατρευόταν ως απόγονος της θεάς του ήλιου

[Εικόνα στη σελίδα 203]

Μια νεαρή αποθέτει στο ιερό ένα εμά, δηλαδή μια ξύλινη πλάκα προσευχών την οποία έχει αγοράσει