Κεφάλαιο Ένα

Τι Μπορεί να Προσδώσει Νόημα στη Ζωή Σας;

ΕΧΕΤΕ ονειρευτεί ποτέ μια καλύτερη ζωή, είτε στον τόπο σας είτε σε έναν τροπικό παράδεισο; Οι περισσότεροι το έχουμε κάνει αυτό κάποια στιγμή της ζωής μας.

Το 1891, ο Γάλλος καλλιτέχνης Πολ Γκογκέν πήγε να βρει μια καλύτερη ζωή στη Γαλλική Πολυνησία. Αλλά γρήγορα ήρθε αντιμέτωπος με την πραγματικότητα. Εξαιτίας των καταχρήσεων που είχε κάνει στο παρελθόν, αρρώστησε και πέρασε πολλά βάσανα τόσο ο ίδιος όσο και άλλοι. Καθώς ένιωθε το θάνατο να καταφθάνει, ζωγράφισε έναν πίνακα που έχει χαρακτηριστεί ως «η ύστατη έκφραση της καλλιτεχνικής δύναμης». Το βιβλίο Πολ Γκογκέν 1848-1903—Ο Πριμιτιβιστής Διανοούμενος (Paul Gauguin 1848-1903—The Primitive Sophisticate) λέει: «Το φάσμα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που εμπερικλείει αυτός ο πίνακας καλύπτει ολόκληρη τη ζωή, από τη γέννηση ως το θάνατο . . . [Ο ζωγράφος] αναπαρέστησε τη ζωή ως ένα μεγάλο μυστήριο».

Ο Γκογκέν ονόμασε αυτόν τον πίνακα «Από Πού Ερχόμαστε; Τι Είμαστε; Πού Πάμε;» *

Αυτά τα ερωτήματα μπορεί να ακούγονται γνωστά. Τα θέτουν πολλοί σκεπτόμενοι άνθρωποι. Ένας συντάκτης της εφημερίδας Δε Γουόλ Στριτ Τζέρναλ (The Wall Street Journal), αφού επισήμανε την επιστημονική και τεχνική πρόοδο του ανθρώπου, έγραψε: «Όταν αναλογιζόμαστε τον ίδιο τον άνθρωπο, τα διλήμματά του, τη θέση του μέσα σε αυτό το σύμπαν, έχουμε σημειώσει ελάχιστη πρόοδο από τότε που ξεκίνησε ο χρόνος. Παραμένουν ακόμη αναπάντητες οι ερωτήσεις για το ποιοι είμαστε, γιατί υπάρχουμε και πού κατευθυνόμαστε».

Είναι αλήθεια πως μερικοί είναι απορροφημένοι στη φροντίδα της οικογένειάς τους, στην εξοικονόμηση των προς  το ζην, στα ταξίδια ή σε άλλα προσωπικά ενδιαφέροντα επειδή δεν έχουν βρει κάποιο διαφορετικό νόημα στη ζωή. Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν είπε κάποτε: «Ο άνθρωπος που θεωρεί τη ζωή του άνευ νοήματος δεν είναι απλώς δυστυχής, αλλά μάλλον ανίκανος να ζει». Συμφωνώντας με αυτό το σκεπτικό, μερικοί επιζητούν να δώσουν νόημα στη ζωή τους ενασχολούμενοι με τις τέχνες, με την επιστημονική έρευνα ή με τις ανθρωπιστικές δραστηριότητες που αποσκοπούν στον περιορισμό των παθημάτων. Γνωρίζετε εσείς τέτοια άτομα;

Δεν είναι παράξενο που ανακύπτουν θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με το νόημα της ζωής. Πόσοι γονείς δεν αναρωτιούνται όταν βλέπουν ένα παιδί να πεθαίνει από ελονοσία ή από κάποια άλλη ασθένεια: Γιατί να υπάρχουν αυτά τα παθήματα; Έχουν νόημα όλα αυτά; Παρόμοια ερωτήματα βασανίζουν πολλούς νεαρούς, άντρες και γυναίκες, που παρατηρούν τη φτώχεια, τις ασθένειες και την αδικία. Οι θηριώδεις  πόλεμοι συχνά κάνουν τους ανθρώπους να απορούν αν μπορεί να έχει νόημα η ζωή.

Ακόμη και αν δεν έχετε υποστεί εσείς οι ίδιοι τέτοια δεινά, ίσως να συμφωνείτε με τον καθηγητή Φρίμαν Ντάισον ο οποίος είπε: «Όπως πολλά αξιόλογα άτομα, έτσι και εμένα με απασχολούν τα ερωτήματα που έκανε ο Ιώβ [της Αγίας Γραφής]. Γιατί υποφέρουμε; Γιατί είναι τόσο άδικος ο κόσμος; Τι σκοπό εξυπηρετούν ο πόνος και οι τραγωδίες;» Ίσως και εσείς να αναζητάτε τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα.

Η εξεύρεση ικανοποιητικών απαντήσεων είναι βέβαιο ότι θα άλλαζε πολλά πράγματα. Ένας καθηγητής που υπέμεινε τις φρικαλεότητες του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Άουσβιτς παρατήρησε: «Τίποτα στον κόσμο . . . δεν θα μπορούσε να βοηθήσει τόσο αποτελεσματικά κάποιον να επιζήσει ακόμη και στις χειρότερες συνθήκες όσο το να γνωρίζει πως η ζωή του έχει νόημα». Αυτός ο καθηγητής πίστευε ότι ακόμη και η διανοητική υγεία κάποιου συνδέεται με αυτή την αναζήτηση νοήματος.

Ανά τους αιώνες, πολλοί έχουν προσπαθήσει να βρουν απαντήσεις μέσω της θρησκείας. Ο Γκαουτάμα (Βούδας), αφού είδε έναν άρρωστο, έναν γέρο και έναν νεκρό, προσπάθησε να βρει φώτιση, ή αλλιώς νόημα, μέσω της θρησκείας, αλλά χωρίς να πιστεύει σε έναν προσωπικό Θεό. Άλλοι έχουν στραφεί στην εκκλησία τους.

Τι θα πούμε, όμως, για τους ανθρώπους σήμερα; Πολλοί συγκεντρώνουν την προσοχή τους στην επιστήμη και απορρίπτουν τη θρησκεία και τον «Θεό», κρίνοντας ότι δεν έχουν να αποκομίσουν τίποτα. «Όσο περισσότερο προοδεύει η επιστήμη», σχολιάζει το βιβλίο Θρησκεία και Αθεϊσμός (Religion and Atheism), «τόσο λιγότερος χώρος φαίνεται να μένει για τον Θεό. Ο Θεός έχει εκτοπιστεί».

Απόρριψη του Δημιουργού—Γιατί;

Στην πραγματικότητα, η τάση για απόρριψη της θρησκείας ή του Θεού έχει τις ρίζες της στις φιλοσοφίες ανθρώπων οι οποίοι έδιναν έμφαση στην αμιγή λογική. Ο Κάρολος  Δαρβίνος πίστευε ότι η «φυσική επιλογή» εξηγεί τον υλικό κόσμο καλύτερα από ό,τι η ύπαρξη Δημιουργού. Ο Ζίγκμουντ Φρόιντ δίδασκε πως ο Θεός είναι αυταπάτη. Και η άποψη ότι “ο Θεός είναι νεκρός” ξεκινάει από τον καιρό του Φρίντριχ Νίτσε και φτάνει ως τις ημέρες μας. Οι Ανατολικές φιλοσοφίες είναι παρόμοιες. Οι δάσκαλοι του Βουδισμού υποστηρίζουν ότι δεν χρειάζεται να έχει κανείς γνώση για τον Θεό. Όσον αφορά το Σιντοϊσμό, ο καθηγητής Τετσούο Γιαμαόρι δήλωσε ότι «οι θεοί δεν είναι τίποτα παραπάνω από άνθρωποι».

Μολονότι ο σκεπτικισμός σχετικά με την ύπαρξη Δημιουργού αφθονεί, είναι άραγε δικαιολογημένος; Προφανώς θα γνωρίζετε παραδείγματα “επιστημονικών γεγονότων” που ήταν παραδεκτά στο παρελθόν αλλά αργότερα αποδείχτηκαν εντελώς εσφαλμένα. Απόψεις όπως “Η γη είναι επίπεδη” και “Ολόκληρο το σύμπαν περιστρέφεται γύρω από τη γη” ήταν παραδεκτές επί αιώνες, αλλά τώρα γνωρίζουμε ότι ήταν εσφαλμένες.

Τι θα πούμε για μεταγενέστερες επιστημονικές ιδέες; Παραδείγματος χάρη, ο φιλόσοφος του 18ου αιώνα Ντέιβιντ Χιουμ—μη δεχόμενος την ύπαρξη Δημιουργού—δεν μπορούσε να εξηγήσει τον περίπλοκο βιολογικό σχεδιασμό που υπάρχει στη γη. Η θεωρία του Δαρβίνου παρουσίαζε μια εκδοχή για το πώς εξελίχθηκαν οι διάφορες μορφές ζωής, αλλά δεν εξηγούσε πώς ξεκίνησε η ζωή ή τι νόημα έχει αυτή για εμάς.

Συνεπώς, πολλοί επιστήμονες, καθώς και απλοί άνθρωποι, νιώθουν ότι κάτι λείπει. Διάφορες επιστημονικές θεωρίες ίσως προσπαθούν να εξηγήσουν το πώς, αλλά τα βασικά ερωτήματα επικεντρώνονται στο γιατί. Ακόμη και άτομα που μεγάλωσαν σε περιβάλλον όπου υπάρχει η πίστη σε έναν Δημιουργό επηρεάζονται. Μια νεαρή Ευρωπαία φοιτήτρια που σπούδαζε ιστορία είπε: «Για εμένα, ο Θεός είναι νεκρός. Αν υπήρχε πράγματι, δεν θα επικρατούσε τέτοιο χάος στον κόσμο: Αθώοι άνθρωποι λιμοκτονούν· είδη ζώων εξαφανίζονται . . . Η ιδέα περί Δημιουργού είναι ανοησία». Αναλογιζόμενοι τις συνθήκες που υπάρχουν στη γη, πολλοί δεν μπορούν να καταλάβουν γιατί ο Δημιουργός—αν δεχτούμε πως υπάρχει—δεν αλλάζει τα πράγματα προς το καλύτερο.

 Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να παραδεχτούμε ότι ο λόγος για τον οποίο πολλοί απορρίπτουν την ύπαρξη Δημιουργού είναι πως δεν θέλουν να πιστέψουν. «Ακόμη και αν μου έλεγε ο Θεός προσωπικά ότι έπρεπε να αλλάξω τη ζωή μου», είπε κάποιος Ευρωπαίος βιομήχανος σε έναν υπάλληλο, «και πάλι δεν θα την άλλαζα. Θέλω να ζω τη ζωή μου όπως μου αρέσει». Χωρίς αμφιβολία, μερικοί αισθάνονται πως το να αναγνωρίσουν την εξουσία ενός Δημιουργού θα ερχόταν σε σύγκρουση με την ελευθερία τους ή με τον τρόπο ζωής που προτιμούν. Ίσως δηλώνουν: “Πιστεύω μόνο ό,τι βλέπω, και δεν βλέπω κανέναν αόρατο Δημιουργό”.

Ανεξάρτητα από το γιατί ορισμένα άτομα έχουν απορρίψει τον Δημιουργό, τα ερωτήματα σχετικά με τη ζωή και το νόημά της εξακολουθούν να υφίστανται. Την επομένη της ημέρας που πάτησε ο άνθρωπος στη σελήνη, ο θεολόγος Καρλ Μπαρθ ρωτήθηκε για αυτόν τον τεχνολογικό θρίαμβο. Είπε: «Αυτό δεν λύνει κανένα από τα προβλήματα που με κρατάνε ξάγρυπνο τη νύχτα». Σήμερα ο άνθρωπος πετάει στο διάστημα και κάνει άλματα στον κυβερνοχώρο. Ωστόσο, τα σκεπτόμενα άτομα διακρίνουν την ανάγκη για σκοπό, για κάτι που να δίνει νόημα στη ζωή τους.

Καλούμε όλους όσους έχουν ανοιχτό μυαλό να εξετάσουν αυτό το ζήτημα. Το βιβλίο Πίστη στον Θεό και Εντιμότητα Σκέψης (Belief in God and Intellectual Honesty) παρατηρεί ότι το άτομο που έχει «εντιμότητα σκέψης» είναι «πρόθυμο να επανεξετάσει όσα πιστεύει ότι αληθεύουν» καθώς και «να δώσει επαρκή προσοχή σε άλλες διαθέσιμες αποδείξεις».

Σε ό,τι αφορά το ζήτημα που πραγματευόμαστε, τέτοιες «διαθέσιμες αποδείξεις» μπορούν να μας βοηθήσουν να δούμε αν υπάρχει Δημιουργός από τον οποίο προέρχεται η ζωή και το σύμπαν. Και αν υπάρχει, τι είδους Δημιουργός θα μπορούσε να είναι Αυτός; Θα μπορούσε να έχει ο Δημιουργός μια προσωπικότητα που να σχετίζεται με τη ζωή μας; Εξετάζοντάς το αυτό, μπορούμε να ρίξουμε φως στο πώς είναι δυνατόν να αποκτήσει η ζωή μας περισσότερο νόημα και ουσία.

[Υποσημείωση]

 [Ολοσέλιδη εικόνα στη σελίδα 4]

[Εικόνα στη σελίδα 6]

Αυτός ο πίνακας του Γκογκέν ήγειρε ερωτήματα σχετικά με το νόημα της ζωής