ΑΥΤΑ τα αρχαία λόγια του σοφού βασιλιά Σολομώντα περιγράφουν με ακρίβεια πώς νιώθουν οι άνθρωποι για τη ζωή. Ίσως επειδή η ζωή είναι μικρή και ο θάνατος αναπόφευκτος, οι άνθρωποι ανά τους αιώνες επιδιώκουν διακαώς κάτι καλύτερο. Η ιστορία της ανθρωπότητας περιέχει πολλούς θρύλους αλλά και αληθινές αφηγήσεις για την αναζήτηση του μυστικού της μακροζωίας.

Σκεφτείτε για παράδειγμα τον Γιλγαμές, έναν Σουμέριο βασιλιά. Έχουν ειπωθεί πολλοί ευφάνταστοι μύθοι σε σχέση με τη ζωή του. Ένας από αυτούς, που αναφέρεται στο Έπος του Γιλγαμές, τον παρουσιάζει να κάνει ένα επικίνδυνο ταξίδι για να μάθει πώς θα γλιτώσει από τον θάνατο. Το εγχείρημά του απέτυχε.

Τον τέταρτο αιώνα Π.Κ.Χ., Κινέζοι αλχημιστές προσπάθησαν να βρουν τη συνταγή για κάποιο ελιξήριο το οποίο θεωρούνταν ότι χάριζε μακροζωία. Παρασκεύασαν ένα φίλτρο που περιείχε μικροποσότητες υδραργύρου και αρσενικού. Πιστεύεται ότι αρκετοί Κινέζοι αυτοκράτορες πέθαναν από αυτό το ελιξήριο. Στη μεσαιωνική Ευρώπη, ορισμένοι αλχημιστές επιχείρησαν να δημιουργήσουν μια πόσιμη μορφή χρυσού γιατί πίστευαν ότι οι ιδιότητες που κάνουν τον χρυσό να αντέχει στη διάβρωση θα μπορούσαν να παρατείνουν τη ζωή του ανθρώπου.

Σήμερα, κάποιοι βιολόγοι και γενετιστές προσπαθούν να αποκρυπτογραφήσουν το μυστήριο της γήρανσης. Οι έρευνές τους, όπως και η αναζήτηση για το «ελιξήριο της ζωής» παλιότερα, φανερώνουν πόσο έντονα απασχολεί ακόμη τους ανθρώπους η εξάλειψη των γηρατειών και του θανάτου. Ποια είναι όμως τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών;

Οι επιστήμονες που μελετούν το ανθρώπινο κύτταρο έχουν καταλήξει σε πάνω από 300 θεωρίες για να εξηγήσουν γιατί γερνάμε και πεθαίνουμε. Τα πρόσφατα χρόνια, μοριακοί βιολόγοι κατάφεραν να «χειραγωγήσουν» γονίδια και πρωτεΐνες ώστε να επιβραδύνουν τη διαδικασία της γήρανσης σε πειραματόζωα και σε ανθρώπινα κύτταρα. Τέτοιες εξελίξεις έχουν ωθήσει επιφανείς προσωπικότητες να χρηματοδοτήσουν μελέτες για την επίλυση «του προβλήματος του θανάτου». Σε ποιες κατευθύνσεις έχουν στραφεί αυτές οι έρευνες;

Αναστροφή του βιολογικού ρολογιού. Ορισμένοι βιολόγοι πιστεύουν ότι ένας βασικός παράγοντας γήρανσης κρύβεται στα άκρα των χρωμοσωμάτων μας, τα οποία λέγονται τελομερή. Τα τελομερή προστατεύουν τις γενετικές πληροφορίες των κυττάρων μας καθώς αυτά αναπαράγονται. Κάθε φορά όμως που τα κύτταρα διαιρούνται, τα τελομερή μικραίνουν. Τελικά, τα κύτταρα παύουν να διαιρούνται και αρχίζει η γήρανση.

 Η Ελίζαμπεθ Μπλάκμπερν, η οποία τιμήθηκε με Νόμπελ το 2009, και η ομάδα της εντόπισαν ένα ένζυμο που επιβραδύνει τη σμίκρυνση των τελομερών και, κατά συνέπεια, τη γήρανση του κυττάρου. Ωστόσο, στην έκθεσή τους αναγνωρίζουν ότι τα τελομερή «δεν επιμηκύνουν ως διά μαγείας τη ζωή​—δεν μας επιτρέπουν να υπερβούμε τη φυσιολογική διάρκεια ζωής όπως τη γνωρίζουμε».

Ο κυτταρικός επαναπρογραμματισμός είναι μια άλλη προσέγγιση στο ζήτημα της καταστολής της γήρανσης. Όταν τα κύτταρά μας γερνούν και δεν μπορούν πλέον να αντιγραφούν, μπορεί να στείλουν εσφαλμένα σήματα σε κοντινά ανοσολογικά κύτταρα, προκαλώντας έτσι φλεγμονές, χρόνιο πόνο και ασθένειες. Πρόσφατα, επιστήμονες στη Γαλλία επαναπρογραμμάτισαν κύτταρα που είχαν ληφθεί από ηλικιωμένους, μερικοί από τους οποίους ήταν πάνω από 100 χρονών. Ο επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας, ο καθηγητής Ζαν-Μαρκ Λεμέτρ, δήλωσε ότι η εργασία τους απέδειξε «τη δυνατότητα αντιστροφής της γήρανσης» στα κύτταρα.

Δεν πιστεύουν όλοι οι επιστήμονες ότι οι αντιγηραντικές θεραπείες μπορούν να παρατείνουν τη ζωή πολύ παραπάνω από όσο ζούμε σήμερα. Είναι αλήθεια ότι το προσδόκιμο ζωής του ανθρώπου αυξάνεται συνεχώς από τον 19ο αιώνα και έπειτα. Αυτό όμως οφείλεται κυρίως στην καλύτερη υγιεινή, στα αποτελεσματικά μέτρα κατά των μεταδοτικών ασθενειών και στη χρήση αντιβιοτικών και εμβολίων. Κάποιοι γενετιστές πιστεύουν ότι το μήκος ζωής του ανθρώπου έχει γενικά φτάσει στο φυσικό του όριο.

Πριν από 3.500 χρόνια περίπου, ο Βιβλικός συγγραφέας Μωυσής παραδέχτηκε: «Η ζωή μας διαρκεί 70 χρόνια, ή 80 αν κάποιος έχει γερή κράση. Αλλά είναι γεμάτα βάσανα και λύπες· περνούν γρήγορα, και εμείς πετάμε μακριά». (Ψαλμός 90:10) Παρ’ όλες τις προσπάθειες του ανθρώπου να παρατείνει τη διάρκεια της ζωής του, στην ουσία η ζωή συνεχίζει να είναι όπως την περιέγραψε ο Μωυσής.

Από την άλλη, πλάσματα όπως ο κόκκινος αχινός και η αχιβάδα του είδους Arctica islandica μπορούν να ζήσουν πάνω από 200 χρόνια, και δέντρα όπως η γιγαντιαία σεκόγια μπορούν να ζήσουν χιλιάδες χρόνια. Αν συγκρίνουμε τη διάρκεια της δικής μας ζωής με τη ζωή αυτών και άλλων ζωντανών οργανισμών, δεν αναρωτιόμαστε: “Γιατί να ζει ο άνθρωπος μόνο 70-80 χρόνια;”