Μετάβαση στο περιεχόμενο

Μετάβαση στον πίνακα περιεχομένων

«Θα σας Δούμε στον Παράδεισο!»

«Θα σας Δούμε στον Παράδεισο!»

«Θα είσαι μαζί μου στον Παράδεισο».​—ΛΟΥΚ. 23:43.

ΥΜΝΟΙ: 145, 139

1, 2. Ποιες είναι μερικές διαφορετικές απόψεις για τον παράδεισο;

Η ΣΚΗΝΗ ήταν πολύ συγκινητική. Καθώς οι ξένοι εκπρόσωποι έφευγαν από το στάδιο στο τέλος μιας συνέλευσης στη Σεούλ της Κορέας, ντόπιοι Μάρτυρες μαζεύονταν γύρω τους. Πολλοί από αυτούς τους χαιρετούσαν και τους φώναζαν: «Θα σας δούμε στον Παράδεισο!» Σε ποιον παράδεισο πιστεύετε ότι αναφέρονταν;

2 Ο παράδεισος δεν σημαίνει το ίδιο πράγμα για τον καθέναν. Μερικοί λένε ότι η έννοια του παραδείσου ανήκει στη σφαίρα της φαντασίας. Άλλοι λένε ότι παράδεισος είναι οπουδήποτε βρίσκουν χαρά και ικανοποίηση. Ένας πεινασμένος που κάθεται σε συμπόσιο μπορεί να νιώθει ότι είναι στον παράδεισο. Τον 19ο αιώνα, όταν μια γυναίκα επισκέφτηκε κάποια κοιλάδα γεμάτη αγριολούλουδα, είπε με θαυμασμό: «Τι παράδεισος είναι αυτός!» Εκείνη η τοποθεσία λέγεται ακόμα «Παράδεισος», παρότι δέχεται πάνω από 15 μέτρα χιόνι κάθε χρόνο. Τι σημαίνει ο Παράδεισος για εσάς; Είναι κάτι για το οποίο ελπίζετε;

3. Πώς μας βάζει η Γραφή στον νου την ιδέα του παραδείσου;

3 Η Αγία Γραφή μιλάει για έναν παράδεισο που υπήρξε στο παρελθόν αλλά και για έναν μελλοντικό παράδεισο. Την ιδέα του Παραδείσου τη συναντάμε από νωρίς στη Γραφή. Στην Καθολική Μετάφραση Ντουαί (Douay Version), η οποία μεταφράστηκε από τη λατινική, το εδάφιο Γένεση 2:8 έχει αποδοθεί ως εξής: «Ο Κύριος ο Θεός φύτεψε έναν παράδεισο τέρψης από την αρχή: εκεί έβαλε τον [Αδάμ] τον οποίο είχε πλάσει». (Τα πλάγια γράμματα δικά μας.) Το εβραϊκό κείμενο κάνει λόγο για τον κήπο της Εδέμ. Εδέμ σημαίνει «τέρψη», και εκείνος ο κήπος ήταν όντως τερπνός. Πρόσφερε άφθονη τροφή, ένα πανέμορφο τοπίο και απολαυστική συνύπαρξη με πολλά ζώα.​—Γέν. 1:29-31.

4. Γιατί μπορούμε να αναφερόμαστε στον κήπο της Εδέμ ως παράδεισο;

4 Όταν το εβραϊκό κείμενο της Γραφής μεταφράστηκε στην Κοινή ελληνική, η εβραϊκή λέξη που σημαίνει «κήπος» αποδόθηκε με τη λέξη παράδεισος. Η Εγκυκλοπαίδεια (Cyclopædia) των Μακ Κλίντοκ και Στρονγκ λέει για τη λέξη παράδεισος: «Ένα εκτεταμένο, ανοιχτό πάρκο, περιφραγμένο για προστασία από κάθε κίνδυνο, αλλά με τη φυσική του ομορφιά αλώβητη, με επιβλητικά δέντρα του δάσους, πολλά εκ των οποίων καρποφόρα, αρδευόμενο από γάργαρους ποταμούς, στις όχθες των οποίων περιφέρονταν μεγάλες αγέλες από αντιλόπες ή κοπάδια πρόβατα​—αυτό το τοπίο έφερνε η λέξη στον νου του Έλληνα περιηγητή».​—Παράβαλε Γένεση 2:15, 16.

5, 6. Πώς χάθηκε ο Παράδεισος, και ποιο ερώτημα προκύπτει;

5 Ο Θεός έβαλε τον Αδάμ και την Εύα σε έναν τέτοιον παράδεισο, αλλά αυτοί δεν παρέμειναν εκεί. Γιατί; Έχασαν αυτό το δικαίωμα όταν παρήκουσαν τον Θεό. Ως αποτέλεσμα, ο Παράδεισος χάθηκε τόσο για τους ίδιους όσο και για τους απογόνους τους. (Γέν. 3:23, 24) Αν και χωρίς ανθρώπινους κατοίκους, εκείνος ο κήπος προφανώς εξακολούθησε να υπάρχει ως τον Κατακλυσμό των ημερών του Νώε.

6 Μερικοί ίσως αναρωτιούνται: “Θα μπορέσει ποτέ κάποιος άντρας, γυναίκα ή παιδί να ζήσει στον Παράδεισο στη γη;” Τι δείχνουν τα στοιχεία; Αν ελπίζετε να ζήσετε με τα αγαπημένα σας πρόσωπα στον Παράδεισο, έχει στερεή βάση η ελπίδα σας; Μπορείτε να εξηγήσετε γιατί είναι βέβαιο ότι θα έρθει ο Παράδεισος;

ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ

7, 8. (α) Ποια υπόσχεση έδωσε ο Θεός στον Αβραάμ; (β) Τι μπορεί να σκέφτηκε ο Αβραάμ όταν άκουσε την υπόσχεση του Θεού;

7 Οι απαντήσεις είναι λογικό να βρίσκονται στο βιβλίο τη συγγραφή του οποίου ενέπνευσε ο Δημιουργός του αρχικού Παραδείσου. Εξετάστε τι είπε ο Θεός στον φίλο του τον Αβραάμ. Ο Θεός είπε ότι επρόκειτο να πληθύνει τον απόγονο του Αβραάμ «σαν τους κόκκους της άμμου στην ακρογιαλιά». Επίσης, ο Ιεχωβά έδωσε μια υπόσχεση με βαθιά σημασία: «Μέσω του απογόνου σου όλα τα έθνη της γης θα αποκτήσουν ευλογία για τον εαυτό τους επειδή εσύ άκουσες τη φωνή μου». (Γέν. 22:17, 18) Ο Θεός επανέλαβε αυτή τη βασική υπόσχεση στον γιο και στον εγγονό του Αβραάμ.​—Διαβάστε Γένεση 26:4· 28:14.

8 Στη Γραφή δεν υπάρχει τίποτα που να υποδηλώνει ότι ο Αβραάμ πίστευε πως οι άνθρωποι θα λάβουν μια τελική ανταμοιβή σε έναν ουράνιο παράδεισο. Όταν λοιπόν ο Θεός είπε πως «όλα τα έθνη της γης» θα ευλογηθούν, ο Αβραάμ λογικά θα σκεφτόταν ευλογίες πάνω στη γη. Η υπόσχεση δόθηκε από τον Θεό, άρα υποδήλωνε καλύτερες συνθήκες για «όλα τα έθνη της γης». Υπάρχουν άλλα στοιχεία από την ιστορία του λαού του Θεού που να υποστηρίζουν αυτή την άποψη;

9, 10. Ποιες μεταγενέστερες υποσχέσεις παρείχαν μια βάση για να αναμένουν οι άνθρωποι μελλοντικές ευλογίες;

9 Ένας απόγονος του Αβραάμ, ο Δαβίδ, έστρεψε την προσοχή σε κάποιον μελλοντικό καιρό κατά τον οποίο “οι κακοί άνθρωποι” και “εκείνοι που αδικοπραγούν” θα αφανιστούν. Ποιο θα είναι το αποτέλεσμα; «Οι πονηροί δεν θα υπάρχουν πια». (Ψαλμ. 37:1, 2, 10) Αντιθέτως, «οι πράοι . . . θα γίνουν κάτοχοι της γης και θα βρίσκουν εξαιρετική ευχαρίστηση στην αφθονία της ειρήνης». Ο Δαβίδ προφήτευσε επίσης υπό θεϊκή έμπνευση: «Οι δίκαιοι θα γίνουν κάτοχοι της γης και θα ζουν για πάντα σε αυτήν». (Ψαλμ. 37:11, 29· 2 Σαμ. 23:2) Πώς πιστεύετε ότι επηρέασαν αυτές οι διαβεβαιώσεις εκείνους που ήθελαν να κάνουν το θέλημα του Θεού; Αυτοί θα είχαν μια βάση να αναμένουν ότι, εφόσον θα ζούσαν στη γη μόνο δίκαιοι άνθρωποι, κάποια στιγμή επρόκειτο να αποκατασταθεί ένας παράδεισος σαν τον κήπο της Εδέμ.

10 Με τον καιρό, οι περισσότεροι Ισραηλίτες που ισχυρίζονταν ότι υπηρετούσαν τον Ιεχωβά έστρεψαν τα νώτα τους σε εκείνον και στην αληθινή λατρεία. Γι’ αυτό, ο Θεός επέτρεψε στους Βαβυλωνίους να κατακτήσουν τον λαό του, να ερημώσουν τη γη του και να οδηγήσουν πολλούς Ισραηλίτες στην εξορία. (2 Χρον. 36:15-21· Ιερ. 4:22-27) Ωστόσο, οι προφήτες του Θεού προείπαν ότι έπειτα από 70 χρόνια ο λαός του θα επέστρεφε στην πατρίδα του. Εκείνες οι προφητείες εκπληρώθηκαν. Αλλά έχουν σημασία και για εμάς. Καθώς θα εξετάζουμε κάποιες από αυτές, να έχετε κατά νου το θέμα μας​—τον επερχόμενο παράδεισο στη γη.

11. Ποια εκπλήρωση είχαν τα εδάφια Ησαΐας 11:6-9, αλλά ποιο ερώτημα παραμένει;

11 Διαβάστε Ησαΐας 11:6-9. Ο Θεός προείπε μέσω του Ησαΐα ότι, όταν ο λαός Του θα επέστρεφε στην πατρίδα του, δεν θα χρειαζόταν να παλεύουν με άγρια και επικίνδυνα στοιχεία της φύσης ούτε θα υπήρχε λόγος να φοβούνται επιθέσεις από ζώα ή θηριώδεις ανθρώπους. Νέοι και ηλικιωμένοι θα ήταν ασφαλείς. Δεν σας φέρνει αυτό στο μυαλό τις συνθήκες που είχε φροντίσει ο Θεός να υπάρχουν στον κήπο της Εδέμ; (Ησ. 51:3) Εκείνη η προφητεία μέσω του Ησαΐα έλεγε επίσης ότι ολόκληρη η γη​—όχι μόνο το έθνος του Ισραήλ—​επρόκειτο να «γεμίσει από τη γνώση του Ιεχωβά όπως τα νερά σκεπάζουν τη θάλασσα». Πότε θα συμβεί αυτό;

12. (α) Ποιες ευλογίες γεύτηκαν εκείνοι που επέστρεψαν από τη βαβυλωνιακή εξορία; (β) Τι δείχνει ότι τα εδάφια Ησαΐας 35:5-10 έχουν και άλλη εκπλήρωση;

12 Διαβάστε Ησαΐας 35:5-10. Ο Ησαΐας τόνισε ξανά ότι οι επαναπατρισμένοι εξόριστοι δεν θα απειλούνταν από ανθρώπους ή ζώα. Η γη τους θα καρποφορούσε πλουσιοπάροχα χάρη στα άφθονα νερά, όπως συνέβαινε και με τον καλοποτισμένο κήπο της Εδέμ. (Γέν. 2:10-14· Ιερ. 31:12) Θα ήταν αυτή η μόνη εκπλήρωση; Δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι εκείνοι που επέστρεψαν από την εξορία θεραπεύτηκαν θαυματουργικά. Για παράδειγμα, οι τυφλοί δεν ξαναβρήκαν την όρασή τους. Επομένως, ο Θεός έδειχνε ότι κυριολεκτικές θεραπείες επρόκειτο να συμβούν στο μέλλον.

13, 14. Πώς γεύτηκαν οι πρώην εξόριστοι την εκπλήρωση των εδαφίων Ησαΐας 65:21-23, αλλά ποιο μέρος της προφητείας δεν έχει εκπληρωθεί ακόμα; (Βλέπε εικόνα στην αρχή του άρθρου.)

13 Διαβάστε Ησαΐας 65:21-23. Οι Ιουδαίοι δεν επέστρεψαν σε άνετα σπίτια ούτε βρήκαν καλλιεργημένους αγρούς και αμπέλια. Αλλά αυτή η κατάσταση θα άλλαζε καθώς ο Θεός θα τους ευλογούσε. Τι χαρά θα ήταν να χτίσουν σπίτια και να κατοικούν σε αυτά! Θα μπορούσαν να καλλιεργούν τη γη και να απολαμβάνουν τους υγιεινούς καρπούς που θα απέδιδε.

14 Προσέξτε μια σημαντική λεπτομέρεια εκείνης της προφητείας. Θα έρθει άραγε ο καιρός κατά τον οποίο οι ημέρες μας «θα είναι σαν τις ημέρες του δέντρου»; Μερικά δέντρα ζουν χιλιάδες χρόνια. Οι άνθρωποι θα έπρεπε να είναι υγιείς για να έχουν τόσο μεγάλη διάρκεια ζωής. Αν μπορούσαν να ζήσουν στις συνθήκες που προείπε ο Ησαΐας, αυτό θα ήταν ένα όνειρο που θα έβγαινε αληθινό, ένας παράδεισος! Αυτή η προφητεία όντως θα εκπληρωθεί!

Πώς θα εκπληρωθεί η υπόσχεση του Ιησού για τον Παράδεισο; (Βλέπε παραγράφους 15, 16)

15. Πώς θα συνοψίζατε μερικές από τις ευλογίες που αναφέρονται στο βιβλίο του Ησαΐα;

15 Σκεφτείτε πώς οι υποσχέσεις που μόλις εξετάσαμε στρέφουν την προσοχή σε έναν μελλοντικό παράδεισο: Άνθρωποι σε όλη τη γη θα ευλογούνται από τον Θεό. Κανείς δεν θα κινδυνεύει από ζώα ή από θηριώδεις ανθρώπους. Οι τυφλοί, οι κουφοί και οι κουτσοί θα θεραπευτούν. Οι άνθρωποι θα μπορούν να χτίσουν το δικό τους σπίτι και να καλλιεργούν τη γη ώστε να παράγει υγιεινή τροφή. Θα ζουν περισσότερο από τα δέντρα. Ναι, στη Γραφή βρίσκουμε ενδείξεις ότι μπροστά μας υπάρχει ένα τέτοιο μέλλον. Εντούτοις, κάποιοι ίσως ισχυριστούν ότι λέμε περισσότερα πράγματα από ό,τι δικαιολογούν αυτές οι προφητείες. Πώς θα απαντούσατε; Ποιον βάσιμο λόγο έχετε να αποβλέπετε σε έναν αληθινό παράδεισο στη γη; Ο μεγαλύτερος άνθρωπος που έζησε ποτέ έδωσε έναν βάσιμο λόγο για αυτό.

ΘΑ ΕΙΣΑΙ ΣΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ!

16, 17. Σε ποια περίπτωση μίλησε ο Ιησούς για τον Παράδεισο;

16 Μολονότι ο Ιησούς ήταν αθώος, τον καταδίκασαν και τον κρέμασαν στο ξύλο για να πεθάνει, ανάμεσα σε δύο Ιουδαίους εγκληματίες. Ο ένας από αυτούς, προτού πεθάνει, αναγνώρισε ότι ο Ιησούς ήταν βασιλιάς και τον παρακάλεσε: «Ιησού, θυμήσου με όταν έρθεις στη Βασιλεία σου». (Λουκ. 23:39-42) Η απάντηση του Ιησού, η οποία έχει καταγραφεί στο εδάφιο Λουκάς 23:43, αφορά το μέλλον σας. Μερικοί σύγχρονοι λόγιοι δίνουν την εξής κατά λέξη απόδοση: «Αληθινά σου λέω, σήμερα θα είσαι μαζί μου στον Παράδεισο». Προσέξτε τη λέξη «σήμερα». Τι εννοούσε ο Ιησούς; Υπάρχουν διάφορες απόψεις.

17 Σε πολλές σύγχρονες γλώσσες χρησιμοποιούνται κόμματα για να μεταδώσουν ή να διευκρινίσουν το νόημα μιας πρότασης. Αλλά στα παλαιότερα σωζόμενα χειρόγραφα του κειμένου των ελληνικών Γραφών ως επί το πλείστον δεν υπάρχουν σημεία στίξης. Επομένως, εγείρεται το ερώτημα: Είπε ο Ιησούς: «Σου λέω, σήμερα θα είσαι μαζί μου στον Παράδεισο»; Ή μήπως είπε: «Σου λέω σήμερα, θα είσαι μαζί μου στον Παράδεισο»; Οι μεταφραστές μπορεί να βάλουν κόμμα ανάλογα με το τι πιστεύουν ότι εννοούσε ο Ιησούς, και ως εκ τούτου μπορείτε να βρείτε και τις δύο αποδόσεις στις διαδεδομένες μεταφράσεις της Γραφής.

18, 19. Ποιους λογικούς συλλογισμούς μπορούμε να κάνουμε όσον αφορά το τι πρέπει να εννοούσε ο Ιησούς;

18 Ωστόσο, θυμηθείτε τι είχε πει ο Ιησούς νωρίτερα στους ακολούθους του: «Ο Γιος του ανθρώπου θα είναι στην καρδιά της γης τρεις ημέρες και τρεις νύχτες». Επίσης είπε: «Ο Γιος του ανθρώπου πρόκειται να παραδοθεί με προδοσία σε χέρια ανθρώπων, και θα τον θανατώσουν, και την τρίτη ημέρα θα αναστηθεί». (Ματθ. 12:40· 16:21· 17:22, 23· Μάρκ. 10:34) Ο απόστολος Πέτρος αναφέρει ότι αυτό συνέβη. (Πράξ. 10:39, 40) Άρα λοιπόν, ο Ιησούς δεν πήγε σε κανέναν Παράδεισο την ημέρα που ο ίδιος και εκείνος ο εγκληματίας πέθαναν. Ο Ιησούς βρισκόταν «στον Τάφο [ή αλλιώς «Άδη»]» για κάποιες ημέρες, ωσότου τον ανέστησε ο Θεός.​—Πράξ. 2:31, 32· υποσ. *

19 Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι ο Ιησούς εισήγαγε την υπόσχεσή του στον εγκληματία ως εξής: «Αληθινά σου λέω σήμερα». Αυτός ο τρόπος έκφρασης συνηθιζόταν ήδη από την εποχή του Μωυσή. Εκείνος είπε: «Αυτά τα λόγια τα οποία σε προστάζω σήμερα πρέπει να είναι στην καρδιά σου».​—Δευτ. 6:6· 7:11· 8:1, 19· 30:15.

20. Τι υποστηρίζει την κατανόησή μας για αυτό που είπε ο Ιησούς;

20 Ένας Βιβλικός μεταφραστής από τη Μέση Ανατολή είπε για την απάντηση του Ιησού: «Στο εν λόγω κείμενο, η έμφαση δίνεται στη λέξη “σήμερα” και πρέπει να διαβάζεται: “Αληθινά σου λέω σήμερα, θα είσαι μαζί μου στον Παράδεισο”. Η υπόσχεση δόθηκε εκείνη την ημέρα και επρόκειτο να εκπληρωθεί αργότερα. Αυτό είναι χαρακτηριστικό του τρόπου ομιλίας της Ανατολής το οποίο υποδηλώνει ότι κάποια υπόσχεση δόθηκε μια συγκεκριμένη ημέρα και ήταν βέβαιο ότι θα τηρούνταν». Αντίστοιχα, μια συριακή μετάφραση του πέμπτου αιώνα αποδίδει ως εξής την απάντηση του Ιησού: «Αμήν, σου λέω σήμερα ότι μαζί μου θα είσαι στον Κήπο της Εδέμ». Όλοι μας πρέπει να αντλούμε ενθάρρυνση από αυτή την υπόσχεση.

21. Τι δεν συνέβη με τον εγκληματία, και γιατί;

21 Εκείνος ο ετοιμοθάνατος εγκληματίας δεν ήξερε ότι ο Ιησούς είχε κάνει διαθήκη με τους πιστούς αποστόλους του ώστε εκείνοι να είναι μαζί του στην ουράνια Βασιλεία. (Λουκ. 22:29) Επιπρόσθετα, δεν είχε καν βαφτιστεί. (Ιωάν. 3:3-6, 12) Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι αυτό που υποσχέθηκε ο Ιησούς πρέπει να είναι ένας επίγειος παράδεισος. Χρόνια αργότερα, ο απόστολος Παύλος αναφέρθηκε στο όραμα ενός ανθρώπου «ο οποίος αρπάχθηκε στον παράδεισο». (2 Κορ. 12:1-4) Ανόμοια με τον ετοιμοθάνατο εγκληματία, ο Παύλος και οι άλλοι πιστοί απόστολοι επιλέχθηκαν να πάνε στον ουρανό για να συμμετάσχουν με τον Ιησού στη Βασιλεία. Ωστόσο, ο Παύλος έστρεφε την προσοχή σε κάτι μελλοντικό​—έναν μελλοντικό «παράδεισο». * Περιλαμβάνει αυτό τη γη; Και μπορείτε να είστε εσείς εκεί;

ΤΙ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΑΝΑΜΕΝΕΤΕ

22, 23. Σε τι μπορείτε να ελπίζετε;

22 Θυμηθείτε ότι ο Δαβίδ προείδε τον καιρό κατά τον οποίο «οι δίκαιοι θα γίνουν κάτοχοι της γης». (Ψαλμ. 37:29· 2 Πέτρ. 3:13) Ο Δαβίδ αναφερόταν σε έναν καιρό κατά τον οποίο οι άνθρωποι στη γη θα ζουν σύμφωνα με τις δίκαιες οδούς του Θεού. Η προφητεία στο εδάφιο Ησαΐας 65:22 αναφέρει: «Οι ημέρες του λαού μου θα είναι σαν τις ημέρες του δέντρου». Αυτό υπονοεί ότι οι άνθρωποι θα ζουν χιλιάδες χρόνια. Μπορείτε να το αναμένετε αυτό; Ναι, επειδή, σύμφωνα με τα εδάφια Αποκάλυψη 21:1-4, ο Θεός θα στρέψει την προσοχή του στην ανθρωπότητα, και μία από τις υποσχεμένες ευλογίες είναι ότι «ο θάνατος δεν θα υπάρχει πια» για τους ανθρώπους που θα υπηρετούν τον Θεό στον δίκαιο νέο κόσμο του.

23 Επομένως, η εικόνα είναι ξεκάθαρη. Ο Αδάμ και η Εύα έχασαν τον Παράδεισο τότε στην Εδέμ, αλλά αυτός δεν χάθηκε για πάντα. Όπως υποσχέθηκε ο Θεός, οι άνθρωποι στη γη πρόκειται να ευλογηθούν. Υπό θεϊκή έμπνευση, ο Δαβίδ είπε ότι οι πράοι και οι δίκαιοι θα κληρονομήσουν τη γη και θα ζουν για πάντα σε αυτήν. Οι προφητείες του Ησαΐα πρέπει να μας ανοίγουν την όρεξη για τις υπέροχες συνθήκες που θα επικρατούν. Πότε θα γίνει αυτό; Όταν εκπληρωθεί η υπόσχεση που έδωσε ο Ιησούς στον Ιουδαίο εγκληματία. Μπορείτε να είστε σε εκείνον τον Παράδεισο. Τότε θα γίνουν πραγματικότητα τα λόγια που άκουσαν εκείνοι οι εκπρόσωποι στην Κορέα: «Θα σας δούμε στον Παράδεισο!»

^ παρ. 18 Ο καθηγητής Μάρβιν Πέιτ έγραψε: «Κατά παράδοση, η λέξη “σήμερα” κατανοείται ως χρονολογική αναφορά σε μια εικοσιτετράωρη περίοδο. Η δυσκολία που παρουσιάζει αυτή η άποψη είναι η εμφανής σύγκρουσή της με τη βιβλική διδασκαλία που υπάρχει σε άλλα σημεία και δείχνει ότι ο Ιησούς πρώτα “κατέβηκε” στον άδη μετά τον θάνατό Του (Ματθ. 12:40· Πράξ. 2:31· Ρωμ. 10:7) και κατόπιν ανέβηκε στον ουρανό».

^ παρ. 21 Βλέπε «Ερωτήσεις από Αναγνώστες» σε αυτό το τεύχος.