Μετάβαση στο περιεχόμενο

Μετάβαση στον πίνακα περιεχομένων

Ποιος Διαπλάθει τον Τρόπο Σκέψης Σας;

Ποιος Διαπλάθει τον Τρόπο Σκέψης Σας;

«Μη διαπλάθεστε από αυτό το σύστημα πραγμάτων».​—ΡΩΜ. 12:2.

ΥΜΝΟΙ: 88, 45

1, 2. (α) Πώς αποκρίθηκε ο Ιησούς στη συμβουλή του Πέτρου να λυπηθεί τον εαυτό του; (Βλέπε εικόνα στην αρχή του άρθρου.) (β) Γιατί αποκρίθηκε έτσι ο Ιησούς;

ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ του Ιησού δεν πίστευαν στα αφτιά τους. Ο Ιησούς, εκείνος που ανέμεναν ότι θα αποκαθιστούσε τη βασιλεία στον Ισραήλ, είπε ότι σύντομα επρόκειτο να υποφέρει και να πεθάνει. Ο απόστολος Πέτρος έσπευσε να πει: «Λυπήσου τον εαυτό σου, Κύριε· δεν πρόκειται να σου συμβεί κάτι τέτοιο». Ο Ιησούς ανταπάντησε: «Πήγαινε πίσω μου, Σατανά! Μου είσαι εμπόδιο, επειδή δεν σκέφτεσαι τις σκέψεις του Θεού, αλλά των ανθρώπων».​—Ματθ. 16:21-23· Πράξ. 1:6.

2 Με εκείνα τα λόγια, ο Ιησούς έδειξε ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις σκέψεις που προέρχονται από τον Θεό και στις σκέψεις που προέρχονται από αυτόν τον κόσμο, ο οποίος είναι υπό τον έλεγχο του Σατανά. (1 Ιωάν. 5:19) Τα λόγια του Πέτρου απηχούσαν την ιδιοτελή στάση του κόσμου. Αλλά ο Ιησούς ήξερε ότι ο τρόπος σκέψης του Πατέρα του διέφερε. Ήξερε ότι ο Θεός ήθελε από εκείνον να προετοιμάσει τον εαυτό του για τα βάσανα και τον θάνατο που επρόκειτο να υποστεί. Με την απάντησή του στον Πέτρο, ο Ιησούς απέρριψε ρητά τον τρόπο σκέψης του κόσμου, επιλέγοντας τον τρόπο σκέψης του Ιεχωβά.

3. Γιατί είναι δύσκολο να απορρίπτουμε τον τρόπο σκέψης του κόσμου και να επιλέγουμε τον τρόπο σκέψης του Ιεχωβά;

3 Τι θα πούμε για εμάς; Σκεφτόμαστε τις σκέψεις του Θεού ή αυτού του κόσμου; Ομολογουμένως, έχουμε πιθανότατα συμμορφώσει τη διαγωγή μας με τις απαιτήσεις του Θεού. Τι γίνεται όμως με τον τρόπο σκέψης μας; Ευθυγραμμίζουμε τις σκέψεις και τις απόψεις μας με εκείνες του Ιεχωβά; Αυτό προϋποθέτει συνειδητή προσπάθεια. Από την άλλη πλευρά, για να απορροφήσει κανείς τον τρόπο σκέψης του κόσμου, χρειάζεται ελάχιστη ή καθόλου προσπάθεια. Αυτό συμβαίνει επειδή το πνεύμα του κόσμου είναι παντού ολόγυρά μας. (Εφεσ. 2:2) Επιπρόσθετα, ο τρόπος σκέψης του κόσμου μπορεί να είναι δελεαστικός επειδή συνήθως κάνει έκκληση στην ιδιοτέλεια. Ναι, είναι δύσκολο να σκεφτόμαστε όπως ο Ιεχωβά και πανεύκολο να σκεφτόμαστε όπως ο κόσμος.

4. (α) Τι θα συμβεί αν αφήνουμε τον κόσμο να διαπλάθει τον τρόπο σκέψης μας; (β) Πώς θα μας βοηθήσει αυτό το άρθρο;

4 Ωστόσο, αν επιτρέπουμε στον κόσμο να διαπλάθει τον τρόπο σκέψης μας, θα ρέπουμε προς την ιδιοτέλεια και προς την επιθυμία για ηθική ανεξαρτησία. (Μάρκ. 7:21, 22) Επομένως, είναι σημαντικό να καλλιεργούμε «τις σκέψεις του Θεού», όχι «των ανθρώπων». Αυτό το άρθρο θα μας βοηθήσει. Εξετάζει για ποιους λόγους το να ευθυγραμμίζουμε τις σκέψεις μας με εκείνες του Ιεχωβά δεν μας περιορίζει υπερβολικά, αλλά απεναντίας μας ωφελεί. Θα δούμε επίσης πώς μπορούμε να αντιστεκόμαστε ώστε να μη μας διαπλάθει ο τρόπος σκέψης του κόσμου. Στο επόμενο άρθρο θα δούμε πώς μπορούμε να υιοθετήσουμε τον τρόπο σκέψης του Ιεχωβά σε διάφορα ζητήματα και να κάνουμε τις σκέψεις του κτήμα μας.

Ο ΤΡΟΠΟΣ ΣΚΕΨΗΣ ΤΟΥ ΙΕΧΩΒΑ ΕΙΝΑΙ ΩΦΕΛΙΜΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΘΥΜΗΤΟΣ

5. Γιατί αντιδρούν μερικοί στην ιδέα να τους διαπλάθει οποιοσδήποτε;

5 Μερικοί άνθρωποι αντιδρούν στην ιδέα τού να διαπλάθει ή να επηρεάζει τις σκέψεις τους οποιοσδήποτε. «Σκέφτομαι εγώ για λογαριασμό μου», λένε. Πιθανότατα βέβαια εννοούν ότι παίρνουν μόνοι τους τις αποφάσεις τους και ότι αυτό είναι δικαίωμά τους. Δεν τους αρέσει να τους ελέγχει κάποιος άλλος ούτε θέλουν να παραδώσουν την ατομικότητά τους σε ξένα χέρια. *

6. (α) Ποια ελευθερία μάς παραχωρεί ο Ιεχωβά; (β) Είναι απόλυτη αυτή η ελευθερία;

6 Μπορούμε ωστόσο να είμαστε βέβαιοι ότι η εναρμόνιση του τρόπου σκέψης μας με τον τρόπο σκέψης του Ιεχωβά δεν σημαίνει ότι παραιτούμαστε από κάθε ατομική σκέψη ή έκφραση. Όπως δηλώνει το εδάφιο 2 Κορινθίους 3:17, «όπου υπάρχει το πνεύμα του Ιεχωβά, υπάρχει ελευθερία». Είμαστε ελεύθεροι να αναπτύξουμε τη δική μας ξεχωριστή προσωπικότητα. Μπορούμε να έχουμε τις προσωπικές μας προτιμήσεις και να επιλέγουμε τα ενδιαφέροντά μας. Μάλιστα έτσι μας σχεδίασε ο Ιεχωβά. Εντούτοις, δεν μπορούμε να χρησιμοποιούμε την ελευθερία μας χωρίς όρια. (Διαβάστε 1 Πέτρου 2:16) Σε ό,τι αφορά το τι είναι σωστό και τι λάθος, ο Ιεχωβά θέλει να οδηγούμαστε από τον δικό του τρόπο σκέψης όπως αποκαλύπτεται στον Λόγο του. Είναι αυτό υπερβολικά περιοριστικό ή μήπως είναι ωφέλιμο;

7, 8. Γιατί το να καλλιεργούμε την άποψη του Ιεχωβά για τα διάφορα ζητήματα δεν είναι υπερβολικά περιοριστικό; Δώστε παράδειγμα.

7 Σκεφτείτε ένα παράδειγμα. Οι γονείς πασχίζουν να ενσταλάζουν στα παιδιά τους καλές αξίες. Τα διδάσκουν λόγου χάρη να είναι έντιμα, εργατικά και να σκέφτονται τους άλλους. Αυτό δεν είναι υπερβολικά περιοριστικό. Ίσα ίσα, οι γονείς τα προετοιμάζουν για να πετύχουν στη ζωή τους ως ανεξάρτητοι ενήλικοι. Όταν τα παιδιά μεγαλώσουν και φύγουν από το σπίτι, θα είναι ελεύθερα να κάνουν τις δικές τους επιλογές. Αν επιλέξουν να ζουν σύμφωνα με τις αξίες που έμαθαν από τους γονείς τους, θα έχουν περισσότερες πιθανότητες να κάνουν επιλογές για τις οποίες δεν θα μετανιώσουν αργότερα. Ως αποτέλεσμα, θα γλιτώσουν από πολλά προβλήματα και ανησυχίες που θα μπορούσαν να προκαλέσουν στον εαυτό τους.

8 Σαν καλός γονέας, ο Ιεχωβά θέλει να βρίσκουν τα παιδιά του τη μέγιστη δυνατή ικανοποίηση στη ζωή. (Ησ. 48:17, 18) Ως εκ τούτου, παρέχει κάποιες βασικές αρχές για την ηθική διαγωγή και για τη συμπεριφορά προς τους άλλους. Σε τέτοια ζητήματα μας προσκαλεί να καλλιεργούμε τον δικό του τρόπο σκέψης και να συμμεριζόμαστε τις αξίες του. Αυτό όχι μόνο δεν μας περιορίζει αλλά απεναντίας αναβαθμίζει, εξυψώνει και διευρύνει την ικανότητα σκέψης μας. (Ψαλμ. 92:5· Παρ. 2:1-5· Ησ. 55:9) Μας βοηθάει να κάνουμε επιλογές που οδηγούν στην ευτυχία ενώ παράλληλα μας αφήνει περιθώρια να αναπτυχθούμε ως άτομα. (Ψαλμ. 1:2, 3) Ναι, το να σκεφτόμαστε όπως ο Ιεχωβά είναι ωφέλιμο και επιθυμητό!

Ο ΤΡΟΠΟΣ ΣΚΕΨΗΣ ΤΟΥ ΙΕΧΩΒΑ ΕΙΝΑΙ ΑΝΩΤΕΡΟΣ

9, 10. Πώς έχει αποδειχτεί ο τρόπος σκέψης του Ιεχωβά ανώτερος από του κόσμου;

9 Ένας άλλος λόγος για τον οποίο οι λάτρεις του Ιεχωβά επιθυμούν να ευθυγραμμίζουν τον τρόπο σκέψης τους με του Θεού είναι ότι ο δικός του τρόπος σκέψης είναι κατά πολύ ανώτερος από του κόσμου. Ο κόσμος δίνει συμβουλές για την ηθική διαγωγή, τις οικογενειακές σχέσεις, την ικανοποίηση στην εργασία και για άλλες πτυχές της ζωής. Πολλές από αυτές τις συμβουλές δεν συμφωνούν με τον τρόπο σκέψης του Ιεχωβά. Για παράδειγμα, πολλές φορές προάγεται η αυτοπροβολή. Το ίδιο συμβαίνει με την ανοχή της σεξουαλικής ανηθικότητας. Ο χωρισμός και το διαζύγιο για ασήμαντους λόγους μερικές φορές συστήνονται ως μέσο για την επίτευξη μεγαλύτερης ευτυχίας. Συμβουλές τέτοιου είδους συγκρούονται με τις Γραφές. Μήπως όμως κάποιες από αυτές είναι πιο πρακτικές για την εποχή μας;

10 «Η σοφία αποδεικνύεται δίκαιη από τα έργα της», είπε ο Ιησούς. (Ματθ. 11:19) Ο κόσμος έχει σημειώσει αξιόλογη πρόοδο στην τεχνολογία. Εντούτοις, δεν έχει καταφέρει να λύσει τα κύρια προβλήματα που στέκονται εμπόδιο στην ευτυχία, όπως είναι ο πόλεμος, ο ρατσισμός και το έγκλημα. Και τι αποτελέσματα έχει φέρει η χαλαρή του άποψη για την ηθική; Πολλοί άνθρωποι αναγνωρίζουν ότι δεν λύνει αλλά επιτείνει προβλήματα όπως η κατάρρευση της οικογένειας, οι αρρώστιες και άλλα. Από την άλλη πλευρά, οι Χριστιανοί που αποδέχονται την άποψη του Θεού απολαμβάνουν βελτιωμένες οικογενειακές σχέσεις, τα οφέλη της ηθικής καθαρότητας στην υγεία τους, καθώς και ειρήνη με τους ομοπίστους τους σε παγκόσμια κλίμακα. (Ησ. 2:4· Πράξ. 10:34, 35· 1 Κορ. 6:9-11) Δεν δείχνει αυτό ότι ο τρόπος σκέψης του Ιεχωβά είναι ανώτερος από του κόσμου;

11. Τίνος ο τρόπος σκέψης καθοδηγούσε τον Μωυσή, και ποιο ήταν το αποτέλεσμα;

11 Οι αληθινοί λάτρεις που αναφέρονται στη Γραφή αναγνώριζαν την ανωτερότητα των σκέψεων του Ιεχωβά. Για παράδειγμα, παρότι ο Μωυσής διδάχτηκε «όλη τη σοφία των Αιγυπτίων», απέβλεπε στον Θεό για να έχει «σοφή καρδιά». (Πράξ. 7:22· Ψαλμ. 90:12) Επίσης, ικέτευσε τον Ιεχωβά: «Κάνε με να γνωρίσω τις οδούς σου». (Έξοδ. 33:13) Καθοδηγούμενος από τις σκέψεις του Ιεχωβά, είχε ουσιαστική συμμετοχή στην επεξεργασία του σκοπού Του και αναφέρεται τιμητικά στις Γραφές ως άνθρωπος εξαιρετικής πίστης.​—Εβρ. 11:24-27.

12. Σε τι στήριζε τους συλλογισμούς του ο απόστολος Παύλος;

12 Ο απόστολος Παύλος ήταν ευφυής και μορφωμένος άνθρωπος και μάλιστα γνώριζε τουλάχιστον δύο γλώσσες. (Πράξ. 5:34· 21:37, 39· 22:2, 3) Αλλά σε ζητήματα αρχών, απέρριπτε την κοσμική σοφία. Αντίθετα, στήριζε τους συλλογισμούς του στις Γραφές. (Διαβάστε Πράξεις 17:2· 1 Κορινθίους 2:6, 7, 13) Ως αποτέλεσμα, ο Παύλος είχε επιτυχία στη διακονία του και μπορούσε να αποβλέπει σε μια αιώνια ανταμοιβή.​—2 Τιμ. 4:8.

13. Ποιος έχει την ευθύνη να ευθυγραμμίσει τον τρόπο σκέψης μας με του Ιεχωβά;

13 Ασφαλώς, ο τρόπος σκέψης του Θεού είναι ανώτερος από του σημερινού κόσμου. Αν ζούμε σύμφωνα με τις σκέψεις του Θεού, αυτό θα μας φέρει τη μέγιστη ευτυχία και επιτυχία. Αλλά ο Ιεχωβά δεν πρόκειται να μας επιβάλει τον τρόπο σκέψης του. «Ο πιστός και φρόνιμος δούλος» δεν ελέγχει τις σκέψεις των ατόμων. Ούτε οι πρεσβύτεροι κάνουν κάτι τέτοιο. (Ματθ. 24:45· 2 Κορ. 1:24) Ο κάθε Χριστιανός έχει την προσωπική ευθύνη να εναρμονίσει τον τρόπο σκέψης του με του Θεού. Πώς μπορούμε να το κάνουμε αυτό;

ΜΗ ΔΙΑΠΛΑΘΕΣΤΕ ΑΠΟ ΑΥΤΟ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

14, 15. (α) Τι πρέπει να στοχαζόμαστε προκειμένου να σκεφτόμαστε όπως ο Ιεχωβά; (β) Στο φως του εδαφίου Ρωμαίους 12:2, γιατί δεν πρέπει να τρέφουμε τον νου μας με τις αντιλήψεις του κόσμου; Δώστε παράδειγμα.

14 Στο εδάφιο Ρωμαίους 12:2 μας δίνεται η συμβουλή: «Μη διαπλάθεστε από αυτό το σύστημα πραγμάτων, αλλά να μεταμορφώνεστε ανακαινίζοντας τον νου σας, ώστε να αποδεικνύετε στον εαυτό σας το καλό και ευπρόσδεκτο και τέλειο θέλημα του Θεού». Εκείνα τα θεόπνευστα λόγια δείχνουν πως, ό,τι και αν διέπλαθε τον τρόπο σκέψης μας προτού γνωρίσουμε την αλήθεια, μπορούμε να εναρμονίσουμε τις σκέψεις μας ακόμα περισσότερο με του Θεού. Είναι αλήθεια ότι ο τρόπος σκέψης μας έχει επηρεαστεί ως έναν βαθμό από κληρονομικούς παράγοντες και παλιά βιώματα. Αλλά ο νους μας είναι ευπροσάρμοστος και έχει τη δυνατότητα να αλλάζει. Αυτές οι αλλαγές θα εξαρτηθούν σε μεγάλο βαθμό από το τι επιτρέπουμε να μπει στον νου μας και τι επιλέγουμε να συλλογιζόμαστε. Αν κάνουμε στοχασμούς γύρω από τον τρόπο σκέψης του Ιεχωβά, μπορούμε να αποδεικνύουμε στον εαυτό μας ότι οι απόψεις του είναι σωστές. Ως φυσικό επακόλουθο, θα θέλουμε να ευθυγραμμίζουμε τις σκέψεις μας με τις δικές του.

15 Προσέξτε όμως ότι, για να προσαρμόσουμε τον νου μας στον τρόπο σκέψης του Ιεχωβά, χρειάζεται να “μη διαπλαθόμαστε από αυτό το σύστημα”. Πρέπει να πάψουμε να βάζουμε στον νου μας αντιλήψεις ή απόψεις που συγκρούονται με εκείνες του Θεού. Για να δούμε πόσο σημαντικό είναι αυτό το πρώτο βήμα, ας σκεφτούμε το παράδειγμα της διατροφής. Ένα άτομο ίσως προσπαθεί να βελτιώσει την υγεία του τρώγοντας θρεπτικές τροφές. Αλλά πόση αξία θα έχει αυτό αν παράλληλα τρέφεται σε τακτική βάση και με μολυσμένη τροφή; Παρόμοια, δεν θα ωφεληθούμε και πολύ αν τρεφόμαστε με τις σκέψεις του Ιεχωβά αλλά παράλληλα διαφθείρουμε τον νου μας με κοσμικές αντιλήψεις.

16. Από τι χρειάζεται να προστατευόμαστε;

16 Μπορούμε να αποφύγουμε και την παραμικρή επαφή με τον τρόπο σκέψης του κόσμου; Όχι, δεν μπορούμε να βγούμε από τον κόσμο με κυριολεκτική έννοια. Ως έναν βαθμό είναι αναπόφευκτο ότι θα είμαστε εκτεθειμένοι στις αντιλήψεις του. (1 Κορ. 5:9, 10) Το ίδιο το έργο κηρύγματος μας φέρνει σε επαφή με εσφαλμένες πεποιθήσεις. Ωστόσο, ακόμα και όταν η επαφή με ασεβείς απόψεις είναι αναπόφευκτη, ασφαλώς δεν είμαστε υποχρεωμένοι να τις σκεφτόμαστε συνεχώς ή να τις αποδεχόμαστε. Όπως ο Ιησούς, έτσι και εμείς πρέπει να απορρίπτουμε γρήγορα τις σκέψεις που εξυπηρετούν τον σκοπό του Σατανά. Επιπρόσθετα, μπορούμε να προστατευόμαστε από την περιττή έκθεση στον τρόπο σκέψης του κόσμου.​—Διαβάστε Παροιμίες 4:23.

17. Ποιοι είναι μερικοί τρόποι για να αποφεύγουμε την περιττή έκθεση στον τρόπο σκέψης του κόσμου;

17 Για παράδειγμα, πρέπει να επιλέγουμε προσεκτικά τους στενούς μας φίλους. Η Γραφή προειδοποιεί ότι, αν κάνουμε στενή παρέα με άτομα που δεν λατρεύουν τον Ιεχωβά, ο τρόπος σκέψης τους θα μας επηρεάσει. (Παρ. 13:20· 1 Κορ. 15:12, 32, 33) Μπορούμε επίσης να είμαστε εκλεκτικοί όσον αφορά την ψυχαγωγία. Αν απορρίπτουμε την ψυχαγωγία που προωθεί τη θεωρία της εξέλιξης, τη βία ή την ανηθικότητα, δεν δηλητηριάζουμε τον τρόπο σκέψης μας με αντιλήψεις που είναι «εναντίον της γνώσης του Θεού».​—2 Κορ. 10:5.

Βοηθάμε τα παιδιά μας να απορρίπτουν την επιβλαβή ψυχαγωγία; (Βλέπε παραγράφους 18, 19)

18, 19. (α) Γιατί πρέπει να φυλαγόμαστε από κοσμικές απόψεις που προωθούνται έμμεσα; (β) Τι πρέπει να αναρωτηθούμε, και γιατί;

18 Είναι επίσης καλό να εντοπίζουμε και να απορρίπτουμε τον κοσμικό τρόπο σκέψης όταν παρουσιάζεται με λιγότερο εμφανείς τρόπους. Για παράδειγμα, μια είδηση μπορεί να παρουσιαστεί από τέτοια οπτική γωνία ώστε να ευνοεί συγκεκριμένες πολιτικές αντιλήψεις. Μια ιστορία με ανθρώπινο ενδιαφέρον μπορεί να προωθεί την άποψη του κόσμου για τους στόχους και τα επιτεύγματα. Ορισμένες ταινίες και βιβλία προάγουν τις φιλοσοφίες «πρώτα εγώ» και «πρώτα η οικογένειά μου», κάνοντάς τες να φαίνονται ελκυστικές ή ακόμα και σωστές. Αυτές οι αντιλήψεις παραβλέπουν τη Γραφική άποψη ότι οι οικογένειές μας ευημερούν και η αυτοεκτίμησή μας ανθεί όταν αγαπάμε τον Ιεχωβά πάνω από όλα. (Ματθ. 22:36-39) Επίσης, μερικές παιδικές ιστορίες, αν και κατά τα άλλα είναι αποδεκτές, μπορεί να θέτουν έμμεσα τη βάση ώστε τα παιδιά να αποδεχτούν την ανήθικη συμπεριφορά.

19 Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι κακό να απολαμβάνουμε ωφέλιμη ψυχαγωγία. Ωστόσο, είναι καλό να αναρωτηθούμε: “Διακρίνουμε τις διδασκαλίες του κόσμου ακόμα και όταν προωθούνται έμμεσα; Περιορίζουμε την έκθεση των παιδιών μας​—ακόμα και τη δική μας—​σε συγκεκριμένα προγράμματα ή αναγνώσματα; Όταν τα παιδιά μας ακούν ή βλέπουν κοσμικές αντιλήψεις, τις αντικρούουμε με την άποψη του Ιεχωβά για τα διάφορα ζητήματα;” Αν αναγνωρίζουμε τη διαφορά ανάμεσα στον τρόπο σκέψης του Θεού και σε εκείνον του κόσμου, δεν θα “διαπλαθόμαστε από αυτό το σύστημα πραγμάτων”.

ΠΟΙΟΣ ΣΑΣ ΔΙΑΠΛΑΘΕΙ ΤΩΡΑ;

20. Από τι θα εξαρτηθεί το αν επηρεαζόμαστε από τον τρόπο σκέψης του Θεού ή του κόσμου;

20 Να θυμάστε ότι υπάρχουν βασικά δύο πηγές πληροφοριών​—ο Ιεχωβά και ο κόσμος υπό τον έλεγχο του Σατανά. Ποια πηγή μάς διαπλάθει; Η απάντηση είναι: Η πηγή από την οποία παίρνουμε πληροφορίες. Αν βάζουμε στον νου μας τις αντιλήψεις του κόσμου, αυτές θα διαπλάθουν τον τρόπο σκέψης μας, με αποτέλεσμα να ρέπουμε προς σαρκικές απόψεις και διαγωγή. Να γιατί είναι απαραίτητο να προσέχουμε τι επιτρέπουμε στον νου μας να συλλογίζεται.

21. Ποιο σημαντικό ζήτημα θα εξετάσουμε στο επόμενο άρθρο;

21 Όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, για να σκεφτόμαστε όπως ο Ιεχωβά δεν αρκεί να κρατάμε τον νου μας καθαρό από φθοροποιές επιρροές. Χρειάζεται και να τρεφόμαστε με τις σκέψεις του Θεού με στόχο να τις κάνουμε κτήμα μας. Το επόμενο άρθρο θα εξηγήσει εκτενέστερα πώς μπορούμε να το κάνουμε αυτό.

^ παρ. 5 Στην πραγματικότητα, ακόμα και οι άνθρωποι με την πιο ανεξάρτητη σκέψη αναπόφευκτα δέχονται κάποιες επιρροές. Είτε σκέφτονται ένα βαθύ ζήτημα όπως η προέλευση της ζωής είτε απλώς αποφασίζουν τι θα φορέσουν, οι άνθρωποι επηρεάζονται ως έναν βαθμό από τους άλλους. Μπορούμε όμως να επιλέξουμε σε ποιον θα επιτρέψουμε να μας επηρεάσει.