Αναίμακτη Ιατρική και Χειρουργική​—Κερδίζει Συνεχώς Έδαφος

«Όλοι όσοι έχουν να κάνουν με το αίμα και νοσηλεύουν ασθενείς που πρέπει να χειρουργηθούν οφείλουν να εξετάσουν την αναίμακτη χειρουργική».​—Δρ Γιοάκιμ Μπολτ, καθηγητής αναισθησιολογίας, Λούντβιγκσχαφεν, Γερμανία.

Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ του AIDS ανάγκασε τους επιστήμονες και τους γιατρούς να κάνουν περαιτέρω βήματα με σκοπό να καταστήσουν το χειρουργείο ασφαλέστερο μέρος. Προφανώς, αυτό απαιτούσε αυστηρότερα τεστ για το αίμα. Αλλά οι ειδικοί λένε ότι ακόμα και αυτά τα μέτρα δεν μπορούν να κάνουν τις μεταγγίσεις εντελώς ακίνδυνες. «Ακόμη και τώρα που η κοινωνία ξοδεύει μεγάλα ποσά για να κάνει το απόθεμα αίματος ασφαλέστερο παρά ποτέ», λέει το περιοδικό Μετάγγιση (Transfusion), «πιστεύουμε ότι οι ασθενείς θα εξακολουθήσουν να αποφεύγουν τις μεταγγίσεις αλλογενούς αίματος [αίματος από δότες] απλώς και μόνο επειδή το απόθεμα αίματος ποτέ δεν μπορεί να είναι απολύτως ασφαλές».

Εύλογα, πολλοί γιατροί γίνονται επιφυλακτικοί  ως προς τη χορήγηση αίματος. «Οι μεταγγίσεις αίματος βασικά δεν είναι καλές, και προσπαθούμε πάση θυσία να τις αποφεύγουμε σε κάθε περίπτωση», λέει ο Δρ Άλεξ Ζαπολάνσκι, από το Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνιας.

Το ευρύ κοινό ενημερώνεται και αυτό για τους κινδύνους των μεταγγίσεων. Μάλιστα μια δημοσκόπηση που έγινε το 1996 έδειξε ότι το 89 τοις εκατό των Καναδών θα προτιμούσαν κάποια εναλλακτική λύση αντί του αίματος από δότες. «Δεν απορρίπτουν όλοι οι ασθενείς τη μετάγγιση ομόλογου αίματος, όπως κάνουν οι Μάρτυρες του Ιεχωβά», δηλώνει το Περιοδικό Αγγειοχειρουργικής (Journal of Vascular Surgery). «Ωστόσο, οι κίνδυνοι μετάδοσης ασθενειών και ανοσοτροποποιητικών επιδράσεων αποδεικνύουν ξεκάθαρα ότι πρέπει να βρούμε εναλλακτικές λύσεις για όλους τους ασθενείς μας».

Προτιμότερη Μέθοδος

Ευτυχώς, υπάρχει εναλλακτική λύση​—η αναίμακτη ιατρική και χειρουργική. Πολλοί ασθενείς εύλογα τη βλέπουν, όχι ως την τελευταία λύση, αλλά ως προτιμότερη μέθοδο θεραπείας. Ο Βρετανός χειρουργός Στίβεν Τζέφρι Πόλαρντ επισημαίνει ότι τα ποσοστά νοσηρότητας και θνησιμότητας στους ασθενείς που κάνουν αναίμακτες επεμβάσεις «κυμαίνονται ουσιαστικά στα ίδια επίπεδα με τους ασθενείς που κάνουν μετάγγιση, και σε πολλές περιπτώσεις η πρώτη κατηγορία ασθενών γλιτώνει τις μετεγχειρητικές λοιμώξεις και επιπλοκές οι οποίες συχνά αποδίδονται στο αίμα».

Πώς εξελίχθηκε η αναίμακτη νοσηλεία; Από μια άποψη, το ερώτημα αυτό ακούγεται αρκετά παράξενο, εφόσον η αναίμακτη ιατρική στην πραγματικότητα προηγείται της χρήσης αίματος. Μάλιστα χρειάστηκε να φτάσουμε στις αρχές του 20ού αιώνα για να εξελιχθεί η τεχνολογία των μεταγγίσεων τόσο πολύ ώστε να χρησιμοποιείται κατά συνήθεια. Εντούτοις, στις πρόσφατες δεκαετίες ορισμένοι έκαναν δημοφιλή την αναίμακτη χειρουργική. Λόγου χάρη, στη δεκαετία του 1960, ο διάσημος χειρουργός Ντέντον Κούλεϊ έκανε μερικές από τις πρώτες επεμβάσεις ανοιχτής καρδιάς χωρίς αίμα.

 Καθώς αυξάνονταν τα κρούσματα ηπατίτιδας σε μεταγγιζόμενους ασθενείς στη δεκαετία του 1970, πολλοί γιατροί άρχισαν να αναζητούν εναλλακτικές λύσεις αντί του αίματος. Στη δεκαετία του 1980, αρκετές μεγάλες ιατρικές ομάδες χειρουργούσαν χωρίς αίμα. Κατόπιν, όταν ξέσπασε η επιδημία του AIDS, πολλοί άρχισαν να συμβουλεύονται συχνά αυτές τις ομάδες με σκοπό να υιοθετήσουν τις ίδιες μεθόδους. Στη δεκαετία του 1990, πολλά νοσοκομεία ανέπτυξαν προγράμματα που προσφέρουν στους ασθενείς τους επιλογές για αναίμακτη περίθαλψη.

Οι γιατροί εφαρμόζουν τώρα με επιτυχία αναίμακτες μεθόδους σε επεμβάσεις και σε περιπτώσεις αντιμετώπισης έκτακτων περιστατικών, οι οποίες κατά παράδοση απαιτούσαν μεταγγίσεις. «Σοβαρές καρδιολογικές, αγγειακές, γυναικολογικές και μαιευτικές, ορθοπεδικές και ουρολογικές επεμβάσεις μπορούν τώρα να γίνουν επιτυχημένα χωρίς τη χρήση αίματος ή παραγώγων του», παρατηρεί ο Ντ. Χ. Γ. Γουόνγκ στο Καναδικό Περιοδικό για την Αναισθησία (Canadian Journal of Anaesthesia).

Ένα πλεονέκτημα της αναίμακτης χειρουργικής είναι ότι προάγει την ποιοτικότερη νοσηλεία. «Η επιδεξιότητα του χειρουργού αποτελεί τον πιο σπουδαίο παράγοντα για την αποφυγή της απώλειας αίματος», λέει ο Δρ Μπέντζαμιν Τζ. Ράιχσταϊν, διευθυντής μιας χειρουργικής κλινικής στο Κλίβελαντ του Οχάιο. Ένα νοτιοαφρικανικό νομικό περιοδικό αναφέρει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις οι αναίμακτες επεμβάσεις χωρίς τη χρήση αίματος μπορεί να είναι «ταχύτερες, καθαρότερες και λιγότερο δαπανηρές», και προσθέτει: «Αναμφίβολα, η μετεγχειρητική θεραπεία σε πολλές περιπτώσεις έχει αποδειχτεί φτηνότερη και λιγότερο χρονοβόρα». Αυτοί είναι μόνο λίγοι από τους λόγους για τους οποίους περίπου 180 νοσοκομεία σε όλο τον κόσμο έχουν τώρα ειδικά προγράμματα αναίμακτης ιατρικής και χειρουργικής.

Το Αίμα και οι Μάρτυρες του Ιεχωβά

Για λόγους που βασίζονται στην Αγία Γραφή, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά αρνούνται να δεχτούν  μεταγγίσεις αίματος. a Αλλά δέχονται​—και επιζητούν με κάθε τρόπο—​ιατρικές εναλλακτικές λύσεις αντί του αίματος. «Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά αναζητούν επισταμένα την καλύτερη ιατρική περίθαλψη», είπε ο Δρ Ρίτσαρντ Κ. Σπενς, όταν ήταν διευθυντής της χειρουργικής κλινικής σε κάποιο νοσοκομείο της Νέας Υόρκης. «Ως ομάδα, είναι οι πιο ενημερωμένοι ασθενείς που θα συναντήσει ποτέ ο χειρουργός».

Οι γιατροί έχουν τελειοποιήσει πολλές μεθόδους αναίμακτης χειρουργικής κάνοντας επεμβάσεις σε Μάρτυρες του Ιεχωβά. Εξετάστε το παράδειγμα του καρδιαγγειακού χειρουργού Ντέντον Κούλεϊ. Σε μια περίοδο 27 ετών, η ομάδα του έκανε αναίμακτες εγχειρήσεις ανοιχτής καρδιάς σε 663 Μάρτυρες του Ιεχωβά. Τα αποτελέσματα δείχνουν ξεκάθαρα ότι οι εγχειρήσεις καρδιάς μπορούν να γίνουν επιτυχημένα χωρίς τη χρήση αίματος.

Είναι αλήθεια ότι πολλοί επικρίνουν τους Μάρτυρες του Ιεχωβά για την άρνησή τους να δεχτούν αίμα. Αλλά ένας οδηγός που εκδόθηκε από την Ένωση Αναισθησιολόγων Βρετανίας και Ιρλανδίας αποκαλεί τη στάση των Μαρτύρων «ένδειξη σεβασμού για τη ζωή». Στην πραγματικότητα, αυτή η σταθερή τους στάση έχει συμβάλει σημαντικά στο να υπάρξουν ασφαλέστερες μέθοδοι ιατρικής περίθαλψης για όλους. «Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά που χρειάστηκε να χειρουργηθούν έδειξαν το δρόμο και άσκησαν πίεση για να γίνουν βελτιώσεις σε ένα σημαντικό τομέα των υπηρεσιών υγείας στη Νορβηγία», γράφει ο καθηγητής Στάιν Α. Έβενσεν, του Εθνικού Νοσοκομείου της Νορβηγίας.

Για να βοηθήσουν τους γιατρούς στην παροχή περίθαλψης χωρίς αίμα, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά έχουν δημιουργήσει μια χρήσιμη ειδική υπηρεσία. Τώρα, περισσότερες από 1.400 Επιτροπές Νοσοκομείων σε όλο τον κόσμο είναι εφοδιασμένες για να παρέχουν σε γιατρούς και ερευνητές ιατρικά συγγράμματα από μια βάση δεδομένων που περιέχει πάνω από 3.000 άρθρα σχετικά με την αναίμακτη ιατρική και χειρουργική. «Λόγω του έργου που κάνουν οι Επιτροπές Νοσοκομείων των Μαρτύρων, όχι μόνο οι Μάρτυρες του Ιεχωβά, αλλά και οι ασθενείς γενικά, έχουν σήμερα μεγαλύτερες πιθανότητες να αποφύγουν τις μη απαραίτητες μεταγγίσεις αίματος», επισημαίνει ο Δρ Τσαρλς Μπάρον, καθηγητής στη Νομική Σχολή του Κολεγίου της Βοστώνης. b

Οι πληροφορίες που έχουν συλλέξει οι Μάρτυρες του Ιεχωβά αναφορικά με την αναίμακτη ιατρική και χειρουργική έχουν ωφελήσει πολλά μέλη του ιατρικού κλάδου. Παραδείγματος χάρη, όταν ετοίμαζαν την ύλη ενός βιβλίου με τίτλο Αυτομετάγγιση: Θεραπευτικές Αρχές και Τάσεις (Autotransfusion: Therapeutic Principles and Trends), οι συγγραφείς ζήτησαν από τους Μάρτυρες του Ιεχωβά να τους δώσουν πληροφορίες για εναλλακτικές λύσεις αντί της μετάγγισης αίματος. Οι Μάρτυρες ανταποκρίθηκαν με χαρά σε αυτό το αίτημα. Με ευγνωμοσύνη, οι συγγραφείς δήλωσαν αργότερα: «Σε όλη την έρευνα που κάναμε για αυτό το ζήτημα ποτέ δεν συναντήσαμε έναν τόσο περιεκτικό και πλήρη κατάλογο μεθόδων για την αποφυγή της μετάγγισης ομόλογου αίματος».

Η πρόοδος του ιατρικού κλάδου έχει κάνει πολλούς να εξετάσουν την αναίμακτη ιατρική. Πού θα οδηγήσει αυτή η πρόοδος; Ο καθηγητής Λικ Μοντανιέ, που ανακάλυψε τον ιό του AIDS, δηλώνει: «Η αυξανόμενη κατανόησή μας σε αυτόν τον τομέα δείχνει ότι οι μεταγγίσεις αίματος πρέπει να εξαλειφθούν κάποια μέρα». Στο μεταξύ, οι εναλλακτικές λύσεις αντί του αίματος ήδη σώζουν ζωές.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 7]

Τι Λένε Μερικοί Γιατροί

“Η αναίμακτη χειρουργική δεν είναι μόνο για τους Μάρτυρες του Ιεχωβά, αλλά για όλους τους ασθενείς. Πιστεύω ότι κάθε γιατρός πρέπει να ασχοληθεί με αυτήν”.​—Δρ Γιοάκιμ Μπολτ, καθηγητής αναισθησιολογίας, Λούντβιγκσχαφεν, Γερμανία.

«Μολονότι οι μεταγγίσεις αίματος είναι ασφαλέστερες σήμερα από ό,τι στο παρελθόν, εξακολουθούν να ενέχουν κινδύνους, όπως οι ανοσολογικές αντιδράσεις και η μόλυνση από ηπατίτιδα ή σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες».​—Δρ Τέρενς Τζ. Σάκι, κλινικός βοηθός καθηγητής ιατρικής.

«Οι περισσότεροι γιατροί αντιδρούν ενστικτωδώς σε σχέση με τις μεταγγίσεις και τις χορηγούν αφειδώς και αδιακρίτως. Εγώ δεν ενεργώ έτσι».​—Δρ Άλεξ Ζαπολάνσκι, διευθυντής της καρδιοχειρουργικής κλινικής στο Καρδιολογικό Ινστιτούτο του Σαν Φρανσίσκο.

«Πιστεύω πως δεν υπάρχει καμιά συμβατική κοιλιακή χειρουργική επέμβαση σε φυσιολογικό ασθενή για την οποία να έχει καθιερωθεί ότι απαιτείται μετάγγιση αίματος».​—Δρ Γιοχάνες Σάλε, καθηγητής χειρουργικής, Ιένα, Γερμανία.

[Εικόνες]

Δρ Γιοάκιμ Μπολτ

Δρ Τέρενς Τζ. Σάκι

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 8, 9]

Αναίμακτη Ιατρική και Χειρουργική

Μερικές από τις Μεθόδους

Υγρά: Το γαλακτικό διάλυμα Ρίνγκερ, η δεξτράνη, το διάλυμα υδροξυεθυλαμύλου και άλλα υγρά χρησιμοποιούνται για τη διατήρηση του όγκου του αίματος, προλαμβάνοντας έτσι το σοκ που προκαλεί η απώλεια αίματος. Μερικά υγρά που δοκιμάζονται τώρα μπορούν να μεταφέρουν οξυγόνο.

Φάρμακα: Πρωτεΐνες που παράγονται με τη βοήθεια της γενετικής μηχανικής μπορούν να διεγείρουν την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων (ερυθροποιητίνη), αιμοπεταλίων (ιντερλευκίνη-11) και διαφόρων λευκών αιμοσφαιρίων (GM-CSF, G-CSF). Άλλα φάρμακα μειώνουν σημαντικά την απώλεια αίματος στη διάρκεια της επέμβασης (απροτινίνη, αντιινωδολυτικοί παράγοντες) ή βοηθούν στη μείωση της οξείας αιμορραγίας (δεσμοπρεσίνη).

Βιολογικά αιμοστατικά: Επίδεσμοι με κολλαγόνο και κυτταρίνη τοποθετούνται ακριβώς πάνω στο επίμαχο σημείο για να σταματήσει η αιμορραγία. Κόλλες ινώδους μπορούν να κλείσουν τα τραύματα ή να καλύψουν μεγάλες επιφάνειες αιμορραγούντος ιστού.

Συλλογή αίματος: Ειδικά μηχανήματα συλλέγουν το αίμα που χάνεται στην επέμβαση ή εξαιτίας χειρουργικού τραύματος. Το αίμα καθαρίζεται και επαναχορηγείται στον ασθενή μέσω κλειστού κυκλώματος. Σε ακραίες περιπτώσεις, μπορούν να συλλεχθούν αρκετά λίτρα αίμα με ένα τέτοιο σύστημα.

Χειρουργικά εργαλεία: Μερικές συσκευές κόβουν και κλείνουν τα αιμοφόρα αγγεία ταυτόχρονα. Άλλες συσκευές μπορούν να σταματούν την αιμορραγία σε μεγάλες επιφάνειες ιστού. Τα όργανα λαπαροσκόπησης και ελάχιστης επέμβασης δίνουν τη δυνατότητα να γίνονται επεμβάσεις χωρίς την απώλεια αίματος που προκαλείται από μεγάλες τομές.

Χειρουργικές μέθοδοι: Ο ενδελεχής χειρουργικός σχεδιασμός, περιλαμβανομένης και της ανταλλαγής απόψεων με έμπειρους γιατρούς, βοηθάει τη χειρουργική ομάδα να αποφεύγει τις επιπλοκές. Οι άμεσες ενέργειες για να σταματήσει η αιμορραγία είναι ζωτικής σημασίας. Καθυστερήσεις μεγαλύτερες των 24 ωρών αυξάνουν την πιθανότητα θανάτου του ασθενούς. Ο επιμερισμός των εκτεταμένων επεμβάσεων σε αρκετές μικρότερες μειώνει την ολική απώλεια αίματος.

 [Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 10]

Αναίμακτη Ιατρική​—Ο Νέος «Κανόνας στην Περίθαλψη»;

ΤΟ ΞΥΠΝΑ! συζήτησε τα οφέλη της αναίμακτης ιατρικής και χειρουργικής με τέσσερις ειδήμονες σε αυτόν τον τομέα.

Εκτός από ασθενείς που αρνούνται να δεχτούν μεταγγίσεις αίματος για θρησκευτικούς λόγους, ποιοι άλλοι ενδιαφέρονται για την αναίμακτη ιατρική;

Δρ Σπαν: Στο κέντρο μας εκείνοι που ζητούν αναίμακτη περίθαλψη είναι συνήθως πολύ καλά πληροφορημένοι ασθενείς.

Δρ Σάντερ: Το 1998 οι ασθενείς που αρνήθηκαν να δεχτούν αίμα για προσωπικούς λόγους ήταν περισσότεροι από εκείνους που αρνήθηκαν να δεχτούν αίμα για θρησκευτικούς λόγους.

Δρ Μπόιντ: Υπάρχουν, λόγου χάρη, καρκινοπαθείς. Έχει φανεί πολλές φορές ότι, αν δεν τους χορηγηθεί αίμα, έχουν καλύτερη εξέλιξη και μικρότερο ποσοστό επανεμφάνισης της ασθένειας.

Δρ Σπαν: Συχνά νοσηλεύουμε καθηγητές πανεπιστημίου και τις οικογένειές τους χωρίς να χρησιμοποιήσουμε αίμα. Ακόμη και οι χειρουργοί μάς ζητούν να αποφεύγουμε τις μεταγγίσεις! Ένας χειρουργός, για παράδειγμα, μας επισκέφτηκε επειδή έπρεπε να χειρουργηθεί η σύζυγός του και είπε: «Θέλω να φροντίσετε για ένα πράγμα​—να μην της κάνετε μετάγγιση αίματος!»

Δρ Σάντερ: Τα μέλη του αναισθησιολογικού τμήματος στο οποίο εργάζομαι είπαν: “Οι ασθενείς που δεν βάζουν αίμα τα πάνε εξίσου καλά, ίσως και καλύτερα. Γιατί να έχουμε δύο κανόνες στην περίθαλψη που προσφέρουμε; Αν αυτή είναι η καλύτερη περίθαλψη, τότε πρέπει να την εφαρμόζουμε σε όλους”. Τώρα, λοιπόν, καταβάλλουμε προσπάθειες με σκοπό να γίνει η αναίμακτη ιατρική ο κανόνας στην ιατρική περίθαλψη.

Κος Έρνσο: Είναι αλήθεια ότι η αναίμακτη χειρουργική σχετίζεται κυρίως με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά. Ωστόσο, αυτή την περίθαλψη θέλουμε να την εφαρμόζουμε σε όλους.

Είναι ακριβότερη ή φτηνότερη η αναίμακτη περίθαλψη;

Κος Έρνσο: Έχει μικρότερο κόστος.

Δρ Σάντερ: Το κόστος μειώνεται κατά 25 τοις εκατό με την αναίμακτη ιατρική.

Δρ Μπόιντ: Έστω και αν ήταν μόνο αυτός ο λόγος, πρέπει να την εφαρμόζουμε.

Πόση πρόοδο έχουμε σημειώσει στην εφαρμογή αναίμακτων νοσηλευτικών μεθόδων;

Δρ Μπόιντ: Πιστεύω πως έχουμε σημειώσει μεγάλη πρόοδο. Φυσικά δεν έχουμε εξαντλήσει όλα τα περιθώρια. Διαρκώς βρίσκουμε καινούριους βάσιμους λόγους για να μη χρησιμοποιούμε αίμα.

[Εικόνες]

Δρ Ντονάτ Ρ. Σπαν καθηγητής αναισθησιολογίας, Ζυρίχη, Ελβετία

Δρ Άριε Σάντερ κλινικός βοηθός καθηγητής αναισθησιολογίας, Ηνωμένες Πολιτείες

Κος Πίτερ Έρνσο, FRCS, ορθοπεδικός χειρουργός, Λονδίνο, Αγγλία

Δρ Μαρκ Ε. Μπόιντ καθηγητής μαιευτικής και γυναικολογίας, Καναδάς

[Πλαίσιο στη σελίδα 11]

Ο Ρόλος του Ασθενούς

▪ Μιλήστε στο γιατρό σας για τις αναίμακτες εναλλακτικές λύσεις προτού παραστεί ανάγκη για νοσηλεία. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τις εγκύους, τους γονείς μικρών παιδιών και τους ηλικιωμένους.

▪ Εκφράστε τις επιθυμίες σας γραπτώς, κυρίως όταν υπάρχει νομικό έγγραφο γι’ αυτόν το σκοπό.

▪ Αν ο γιατρός σας δεν είναι διατεθειμένος να σας νοσηλεύσει χωρίς αίμα, αναζητήστε κάποιον άλλον που θα σεβαστεί τις επιθυμίες σας.

▪ Επειδή μερικές εναλλακτικές λύσεις αντί του αίματος απαιτούν χρόνο για να φέρουν αποτελέσματα, μην αναβάλλετε τη νοσηλεία αν γνωρίζετε ότι χρειάζεται να χειρουργηθείτε.