Αθήνα​—Λαμπρό Παρελθόν, Μέλλον Γεμάτο Προκλήσεις

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΤΟ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟ κάνει την τελευταία στροφή προτού προσγειωθεί στο Διεθνές Αεροδρόμιο της Αθήνας. Έπειτα από απουσία δύο ετών, επιστρέφω στο μέρος όπου έζησα δύο δεκαετίες. Από τα βιβλία της ιστορίας γνωρίζω πως πολλοί θεωρούν την πόλη που απλώνεται κάτω από τα πόδια μου λίκνο της δημοκρατίας.

Πατώντας πια στο έδαφος, διαπιστώνω ότι, εκτός από την ιστορία, την τέχνη και τα μνημεία, η φημισμένη πρωτεύουσα που σφύζει από ζωή είναι γεμάτη από δραστήριους και αισιόδοξους ανθρώπους. Συνειδητοποιώ επίσης ότι οι φιλικοί και χαμογελαστοί κάτοικοί της μοχθούν για να κάνουν την πόλη τους να πετύχει​—και ιδιαίτερα τώρα που προετοιμάζεται να φιλοξενήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004.

Λαμπρό Παρελθόν

Η Αθήνα, που έχει πάρει το όνομά της από τη θεά Αθηνά, έχει τις ρίζες της στον 20ό αιώνα προ Χριστού. Εδώ μπορείτε να περπατήσετε στους δρόμους όπου περπάτησε ο Σωκράτης, να κάνετε μια βόλτα στη σχολή όπου δίδαξε ο Αριστοτέλης και να απολαύσετε τραγωδίες ή κωμωδίες που αγγίζουν βαθιά τον άνθρωπο, στον τόπο όπου ανέβαζαν τα έργα τους ο Σοφοκλής και ο Αριστοφάνης.

Η Αθήνα ήταν μια από τις πρώτες ελληνικές πόλεις-κράτη και γνώρισε το χρυσό αιώνα της, τη μεγαλύτερη δόξα της, τον πέμπτο αιώνα Π.Κ.Χ. Στη διάρκεια εκείνης της περιόδου, η δημοκρατική Αθήνα έπαιξε σημαντικό ρόλο στις ελληνικές νίκες εναντίον της Περσίας, και έγινε το κέντρο των γραμμάτων και των τεχνών στην Ελλάδα. Αρκετά από τα ξακουστά αρχιτεκτονικά μνημεία της ανεγέρθηκαν περίπου την ίδια εκείνη περίοδο​—με γνωστότερο το μεγαλόπρεπο Παρθενώνα.

Μολονότι οι Αθηναίοι απέφυγαν τον περσικό ζυγό, αργότερα υπέκυψαν στις σφοδρότατες επιθέσεις ενός προαιώνιου και πιο κοντινού εχθρού​—της Σπάρτης. Στους μετέπειτα αιώνες, η Αθήνα ήταν μια καθυποταγμένη πόλη που κυβερνήθηκε διαδοχικά από τη Μακεδονία, τη Ρώμη, τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες της Κωνσταντινούπολης, τους Φράγκους ηγεμόνες των Σταυροφοριών και τους Τούρκους. Όταν οι Έλληνες κέρδισαν την ανεξαρτησία τους το 1829, η Αθήνα είχε μετατραπεί σε μια μικρή επαρχιακή πόλη μόλις λίγων χιλιάδων κατοίκων.

 Η Σύγχρονη Πραγματικότητα

Από το 1834 και έπειτα, όταν η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα της Ελλάδας, αναπτύχθηκε με ταχύτατους ρυθμούς. Τώρα καλύπτει έκταση περίπου 450 τετραγωνικών χιλιομέτρων και απλώνεται στο λεκανοπέδιο της Αττικής. Τα προάστιά της φτάνουν μέχρι τις πλαγιές της Πάρνηθας, του Πεντελικού και του Υμηττού. Στην περιοχή της πρωτεύουσας κατοικούν πάνω από 4,5 εκατομμύρια άνθρωποι​—σχεδόν το 45 τοις εκατό του πληθυσμού της Ελλάδας. Στο μεγαλύτερο μέρος της έχει κατασκευαστεί χωρίς πολεοδομικό και χωροταξικό σχεδιασμό. Σύμφωνα με κάποιον υπολογισμό, το ένα τρίτο και πλέον των σπιτιών χτίστηκαν παράνομα, και σήμερα μόνο ένα μικρό μέρος της Αθήνας δεν έχει καλυφτεί από μπετόν.

Οι περισσότερες από τις σύγχρονες γειτονιές της Αθήνας χαρακτηρίζονται από τις τσιμεντένιες πολυκατοικίες που μοιάζουν με κουτιά. Η πόλη μοιάζει να λιάζεται νωχελικά, ενώ κάποιες αρχαίες στήλες ξεπετάγονται εδώ και εκεί, κατασκονισμένες από τον γκρίζο καπνό των εργοστασίων και των οχημάτων.

Όπως και πολλές άλλες σύγχρονες μεγαλουπόλεις, έτσι και η Αθήνα υποφέρει από την αιθαλομίχλη. Το νέφος κάνει την εμφάνισή του λίγα μέτρα πάνω από το δάσος που σχηματίζουν οι κεραίες των τηλεοράσεων. Η αιθαλομίχλη διαβρώνει τα αρχαία μνημεία με τόση ταχύτητα ώστε οι αρχαιολόγοι σκέφτονταν κάποτε να κατασκευάσουν μια γυάλινη σφαίρα γύρω από την Ακρόπολη. Οι προειδοποιήσεις σχετικά με τη ρύπανση είναι κάτι συνηθισμένο. Όταν, εξαιτίας των καιρικών συνθηκών, η αιθαλομίχλη παγιδεύεται μέσα στα βουνά που περιβάλλουν την Αθήνα, το νέφος μπορεί να αποβεί θανατηφόρο για τους ανθρώπους. Εκείνες τις μέρες απαγορεύεται να κυκλοφορούν ιδιωτικά αυτοκίνητα στο κέντρο της πόλης, τα εργοστάσια μειώνουν την κατανάλωση καυσίμων, συνιστάται στους ηλικιωμένους να μη βγαίνουν έξω, και οι Αθηναίοι παροτρύνονται να αφήνουν τα αυτοκίνητά τους στο σπίτι.

 Οι Αθηναίοι εγκαταλείπουν ομαδικά την πόλη τα σαββατοκύριακα. «Μπείτε στο αυτοκίνητό σας», λέει ο Βασίλης​—που ξέρει καλά την Αθήνα—​καθώς απολαμβάνει ένα μελωμένο μπακλαβά με άφθονα καρύδια και πίνει τον καφέ του σκέτο σε κάποιο ζαχαροπλαστείο. «Σε λίγες μόλις ώρες, θα είστε στο βουνό ή στη θάλασσα». Αυτό που εννοεί είναι ότι, αφού μπείτε στο αυτοκίνητό σας και δαπανήσετε αρκετή ώρα στο δρόμο εξαιτίας της μεγάλης κίνησης, θα φτάσετε επιτέλους στην εξοχή αφήνοντας πίσω σας την πόλη.

Καθαριότητα και Εξωραϊσμός

Ωστόσο, οι Αθηναίοι λένε ότι δεν αστειεύονται όταν μιλάνε για καθαρή Αθήνα, και έχουν πειστικές αποδείξεις για αυτό. Για παράδειγμα, σε ένα μεγάλο τμήμα του εμπορικού κέντρου της πόλης δεν κυκλοφορούν αυτοκίνητα. Προτού πεζοδρομηθούν, αυτοί οι εμπορικοί δρόμοι ήταν από τους πλέον μποτιλιαρισμένους. Τα αυτοκίνητα διένυαν κατά μέσο όρο πέντε χιλιόμετρα την ώρα, όσα και ένας πεζός όταν περπατάει με την ησυχία του. Τώρα οι ουρές των αυτοκινήτων έχουν αντικατασταθεί από δέντρα φυτεμένα σε μεγάλες γλάστρες, και οι συνηθισμένοι ήχοι των κινητήρων που ουρλιάζουν και των μοτοσικλετών που μαρσάρουν έχουν αντικατασταθεί από το κελάηδημα των πουλιών. Η πόλη αμφισβήτησε ακόμη και τον παραδοσιακό μεσογειακό τρόπο ζωής, ζητώντας από τους εργαζομένους να μην επιστρέφουν στο σπίτι τους για το μεσημεριανό τους ύπνο​—μια συνήθεια που προξενούσε άλλες δύο ώρες κυκλοφοριακής αιχμής.

Συγκρατημένη αισιοδοξία επικρατεί στο γραφείο του Νίκου Γιατράκου, αντιδημάρχου της Αθήνας. Όταν του λέω ότι χρειάστηκα δύο ολόκληρες ώρες για να φτάσω στο γραφείο του, εκείνος κουνάει το κεφάλι του με κατανόηση. «Αλλά μην ξεχνάτε», τονίζει αμέσως μετά, «ότι πλησιάζουν οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004. Έχουμε δεσμευτεί να βελτιώσουμε την πόλη, και θα το κάνουμε». Ο Κωνσταντίνος Μπακούρης, διευθύνων σύμβουλος της οργανωτικής επιτροπής των αγώνων, παρατηρεί: «Πρέπει να [τα καταφέρουμε] με τους Αγώνες. Αλλά το όραμά μας περιλαμβάνει και την επόμενη μέρα. . . . Χρειάζεται να κάνουμε έργα που θα μείνουν».

Το γεγονός ότι η Αθήνα θα φιλοξενήσει την Ολυμπιάδα του 2004 έχει δημιουργήσει ένα κύμα πρωτοφανούς δραστηριότητας και ανάπτυξης. Παντού υπάρχουν μηχανήματα που σκάβουν για να βελτιώσουν την τεχνική υποδομή της πόλης και να κατασκευάσουν δρόμους και εγκαταστάσεις για τους αγώνες. Μια καινούρια επέκταση του υπόγειου σιδηρόδρομου, η οποία έχει μήκος 18 χιλιόμετρα, είναι σχεδόν έτοιμη. Αν όλα πάνε σύμφωνα με το πρόγραμμα, το Μάρτιο του 2001 θα προσγειωθεί το πρώτο αεροσκάφος στο νέο διεθνές αεροδρόμιο της Αθήνας, ένα αεροδρόμιο που έχει χαρακτηριστεί το πιο σύγχρονο της Ευρώπης.

 Επιπλέον, μέχρι το έτος 2001, θα είναι έτοιμοι νέοι αυτοκινητόδρομοι συνολικού μήκους 72 χιλιομέτρων. Αυτοί θα διοχετεύουν την κυκλοφορία έξω από το κέντρο της Αθήνας, γεγονός που θα ενθαρρύνει τη χρήση των δημόσιων μέσων μεταφοράς. Πιστεύεται ότι αυτό θα μειώσει κατά 250.000 και πλέον τα αυτοκίνητα που μπαίνουν στο κέντρο της πόλης κάθε μέρα, καθώς επίσης την ατμοσφαιρική ρύπανση κατά 35 τοις εκατό. Το νέο πρόγραμμα βιολογικού καθαρισμού των λυμάτων της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας υπόσχεται να βελτιώσει τις θάλασσες που περιβάλλουν την πρωτεύουσα. Ο φιλόδοξος στόχος είναι, μέσα σε μερικά χρόνια, να μεταμορφωθεί η Αθήνα σε μια εντελώς καινούρια πόλη, με βελτιωμένο σύστημα συγκοινωνιών, περισσότερους πνεύμονες πρασίνου και πιο καθαρό περιβάλλον.

Μια Γωνιά της Παλιάς Αθήνας

Για πολλούς, παρά τα καινούρια κτίρια γραφείων, τις ανακαινισμένες λεωφόρους και τα σιντριβάνια, τις μπουτίκ και τους πολυσύχναστους δρόμους, η Αθήνα θα είναι πάντα ένα χωριό​—αυθόρμητη και όχι πειθαρχημένη, κατακερματισμένη και όχι εύτακτη. Η παραδοσιακή πλευρά της Αθήνας βρίσκεται σε εκείνα τα μέρη της πόλης όπου τα σπίτια έχουν ακόμα στέγες με κεραμίδια, μπαλκόνια με σιδερένια κάγκελα και γλάστρες με γεράνια.

Για να βρω αυτή την Αθήνα, πηγαίνω στην Πλάκα, την παλιότερη γειτονιά της πόλης, που βρίσκεται στις βόρειες πλαγιές της Ακρόπολης. Εκεί συναντώ ένα δαίδαλο από στενούς, ανηφορικούς και ελικοειδείς δρόμους, ετοιμόρροπα σπίτια, οινοπωλεία, αδέσποτες γάτες και σκύλους, ταβέρνες και καροτσάκια πλανόδιων πωλητών. Η περιοχή διατηρεί ακόμα το θορυβώδη, γιορταστικό χαρακτήρα του παρελθόντος που ελκύει τους τουρίστες. «Κουτσά» τραπέζια με χαμηλές καρέκλες γεμίζουν τα πεζοδρόμια. Οι σερβιτόροι με τους καταλόγους ανοιχτούς προσπαθούν να ελκύσουν τους πελάτες.

 Ο θόρυβος από τα μηχανάκια πνίγει τη μουσική της λατέρνας. Ολόκληρες σειρές από δερμάτινα πορτοφόλια κρέμονται μπροστά από τα καταστήματα τουριστικών ειδών. Αμέτρητα μαρμάρινα πιόνια σκακιού με τη μορφή των θεών του Ολύμπου περιμένουν σε σχηματισμό μάχης, μαριονέτες χορεύουν παραδοσιακούς χορούς και κεραμικοί ανεμόμυλοι γυρίζουν. Είναι φανερό ότι αυτή η γωνιά της πόλης αντιστέκεται με πάθος σε οποιαδήποτε προσπάθεια εκσυγχρονισμού.

Νυχτερινή Αθήνα​—Εικόνες και Ήχοι

Μια επίσκεψη στην Αθήνα δεν είναι ολοκληρωμένη αν δεν πάρει κανείς μια γεύση από τον πολιτιστικό πλούτο της πόλης. Απόψε αποφάσισα να παρακολουθήσω μια συναυλία μαζί με τη σύζυγό μου στο Ηρώδειο, ένα αναστηλωμένο ρωμαϊκό θέατρο το οποίο βρίσκεται στη νότια πλαγιά της Ακρόπολης. Οι σκούρες σιλουέτες των πεύκων ρίχνουν τη σκιά τους στον ήσυχο και αμυδρά φωτισμένο πεζόδρομο που οδηγεί στο θέατρο. Η φωτισμένη πρόσοψη με τις κιτρινωπές πέτρες υψώνεται επιβλητική ανάμεσα στα δέντρα. Αγοράσαμε εισιτήρια για τις πάνω θέσεις· έτσι σκαρφαλώνουμε στα μαρμάρινα σκαλοπάτια και έπειτα μπαίνουμε στο θέατρο μέσα από μια ρωμαϊκή πύλη.

Στεκόμαστε ένα λεπτό για να απολαύσουμε τη στιγμή​—ο μαύρος βελούδινος ουρανός με το σχεδόν ολόγιομο φεγγάρι μισοκρυμμένο πίσω από λευκά συννεφάκια, και το φως των προβολέων που μετατρέπει το εσωτερικό του απότομου αυτού ημικύκλιου σε λαμπρό σκηνικό. Εκατοντάδες άνθρωποι​—οι οποίοι φαίνονται μικροί και απόμακροι μέσα στην απεραντοσύνη αυτού του θεάτρου, χωρητικότητας 5.000 θέσεων—​προχωρούν πάνω στις ομόκεντρες κερκίδες από λευκό μάρμαρο για να βρουν τις θέσεις τους. Αυτές οι μαρμάρινες κερκίδες που εδώ και χιλιετίες αντηχούν το δράμα και τη μουσική, τα γέλια και τα χειροκροτήματα είναι ακόμα ζεστές από τον ήλιο.

Κάτι άλλο που πρέπει οπωσδήποτε να δείτε είναι τα διάφορα μουσεία της πόλης. Το πιο σημαντικό είναι το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, που παρουσιάζει μια εντυπωσιακή και λεπτομερή σύνοψη της ελληνικής τέχνης ανά τους αιώνες. Άλλα μουσεία που αξίζει να επισκεφτεί κανείς είναι το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και το Βυζαντινό Μουσείο. Από το 1991, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών​—ένα μεγαλοπρεπές μαρμάρινο οικοδόμημα με εξαιρετική ακουστική—​προσφέρει όλο το χρόνο ένα χώρο όπου φιλοξενούνται όπερες, μπαλέτο και κλασική μουσική. Και, ασφαλώς, μπορείτε να απολαύσετε ελληνική λαϊκή μουσική σε πολλές από τις παραδοσιακές ταβέρνες.

Είστε Ευπρόσδεκτοι!

Η σύγχρονη Αθήνα με το λαμπρό παρελθόν αντιμετωπίζει τις πιέσεις ενός γεμάτου προκλήσεις μέλλοντος. Αλλά οι κάτοικοί της έχουν μάθει να προσαρμόζονται όσο καλύτερα μπορούν με χιούμορ, εφευρετικότητα και φιλότιμο​—μια λέξη που κατά γράμμα σημαίνει την έντονη συναίσθηση της προσωπικής αξιοπρέπειας. Για τους περισσότερους τουρίστες η Αθήνα παραμένει μια γοητευτική πόλη με πλούσιο πολιτισμό.

[Χάρτης στη σελίδα 13]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Αθήνα

[Εικόνα στη σελίδα 14]

Ο Παρθενώνας, αρχαίος ναός που έχει χρησιμοποιηθεί ως εκκλησία και ως τζαμί

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Στην Αθήνα κατοικούν πάνω από τεσσεράμισι εκατομμύρια άνθρωποι

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Ταβέρνα στην Πλάκα, την παλιότερη γειτονιά στην Αθήνα

[Ευχαριστίες]

M. Burgess/H. Armstrong Roberts

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Μπαλκόνια κρέμονται πάνω από μερικά καταστήματα με τουριστικά είδη

[Ευχαριστίες]

H. Sutton/H. Armstrong Roberts