Νάρκες Ξηράς​—Σταθμίζοντας το Κόστος

Στις 26 Δεκεμβρίου 1993, ο εξάχρονος Αουγκούστο περπατούσε σε ένα χωράφι κοντά στη Λουάντα, πρωτεύουσα της Ανγκόλας. Ξαφνικά, πρόσεξε ένα γυαλιστερό αντικείμενο στο έδαφος. Γεμάτος περιέργεια, αποφάσισε να το πιάσει. Η επόμενη κίνησή του πυροδότησε μια νάρκη ξηράς.

Εξαιτίας της έκρηξης, χρειάστηκε να του ακρωτηριάσουν το δεξί πόδι. Τώρα, σε ηλικία 12 ετών, μένει τον περισσότερο καιρό καθηλωμένος σε αναπηρικό καροτσάκι και είναι τυφλός.

Ο ΑΟΥΓΚΟΥΣΤΟ έχασε το πόδι του από μια νάρκη εναντίον προσωπικού, η οποία ονομάζεται έτσι επειδή έχει ως κύριο στόχο της ανθρώπους και όχι άρματα μάχης ή άλλα στρατιωτικά οχήματα. Υπολογίζεται ότι μέχρι στιγμής έχουν κατασκευαστεί πάνω από 350 τύποι ναρκών εναντίον προσωπικού σε 50 τουλάχιστον χώρες. Πολλές από αυτές είναι σχεδιασμένες για να τραυματίζουν, όχι να σκοτώνουν. Γιατί; Επειδή οι τραυματισμένοι στρατιώτες χρειάζονται βοήθεια, και ο στρατιώτης που έχει ακρωτηριαστεί από νάρκη επιβραδύνει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις​—ακριβώς αυτό που επιθυμεί ο εχθρός. Επιπλέον, οι απεγνωσμένες κραυγές ενός πληγωμένου στρατιώτη σπέρνουν τον τρόμο στην καρδιά των συντρόφων του. Γι’ αυτό, οι νάρκες ξηράς συνήθως θεωρούνται ιδιαίτερα αποτελεσματικές όταν τα θύματα επιζούν​—έστω και μετά βίας.

Όπως αναφέραμε στο προηγούμενο άρθρο, όμως, τα περισσότερα άτομα που πέφτουν θύματα ναρκών είναι άμαχοι, όχι στρατιώτες. Αυτό δεν είναι πάντοτε τυχαίο. Σύμφωνα με το βιβλίο Νάρκες Ξηράς​—Θανάσιμη Κληρονομιά (Landmines​—A Deadly Legacy), ορισμένα εκρηκτικά «είναι σκόπιμα κατασκευασμένα για να πλήττουν αμάχους, ώστε να εκκενώνονται περιοχές, να καταστρέφονται πηγές τροφίμων, να δημιουργούνται κύματα προσφύγων ή απλώς για να σπέρνεται ο τρόμος».

Για να αναφέρουμε ένα παράδειγμα, σε μια σύγκρουση στην Καμπότζη τοποθετήθηκαν νάρκες γύρω από εχθρικά χωριά τα οποία κατόπιν σφυροκοπήθηκαν από το πυροβολικό. Στην προσπάθειά τους να διαφύγουν, οι άμαχοι έτρεξαν κατευθείαν προς τα ναρκοπέδια. Στο μεταξύ, προσπαθώντας να αναγκάσουν την κυβέρνηση να προσέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, μέλη των Κόκκινων Χμερ ναρκοθέτησαν ορυζώνες, σκορπώντας το φόβο στην καρδιά των αγροτών και αναστέλλοντας ουσιαστικά τις αγροτικές καλλιέργειες.

Αυτό που συνέβη το 1988 στη Σομαλία ίσως ήταν ακόμη πιο αποτρόπαιο. Όταν βομβαρδίστηκε η Χαργκέισα, οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να φύγουν. Τότε οι στρατιώτες ναρκοθέτησαν τα εγκαταλειμμένα σπίτια.  Όταν τέλειωσαν οι μάχες, οι πρόσφυγες επέστρεψαν, απλώς και μόνο για να ακρωτηριαστούν ή να σκοτωθούν από τα κρυμμένα εκρηκτικά.

Αλλά οι νάρκες δεν απειλούν μόνο τη ζωή και τη σωματική ακεραιότητα των ανθρώπων. Αναλογιστείτε και μερικές άλλες συνέπειες αυτών των καταστροφικών όπλων.

Οικονομικό και Κοινωνικό Κόστος

Ο Κόφι Ανάν, γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, σχολιάζει: «Η ύπαρξη​—ακόμη και ο φόβος ύπαρξης—​μιας και μόνο νάρκης ξηράς μπορεί να παρεμποδίσει την καλλιέργεια ενός ολόκληρου χωραφιού, να στερήσει από όλους τους κατοίκους ενός χωριού τα αναγκαία για τη ζωή, να προσθέσει ένα ακόμη εμπόδιο στην προσπάθεια μιας χώρας για ανασυγκρότηση και ανάπτυξη». Ως εκ τούτου, στο Αφγανιστάν και στην Καμπότζη οι αγρότες θα μπορούσαν να καλλιεργήσουν περίπου 35 τοις εκατό περισσότερη γη αν δεν φοβούνταν να πατήσουν στο έδαφος. Μερικοί το διακινδυνεύουν. «Τρέμω τις νάρκες», λέει ένας Καμποτζιανός αγρότης. «Αλλά αν δεν πάω να κόψω χόρτο και μπαμπού, δεν θα μπορέσουμε να ζήσουμε».

Συχνά, οι επιζώντες από τις εκρήξεις ναρκών αντιμετωπίζουν ένα συντριπτικό οικονομικό βάρος. Για παράδειγμα, σε κάποια αναπτυσσόμενη χώρα, ένα παιδί που χάνει το πόδι του σε ηλικία δέκα ετών ίσως χρειαστεί μέχρι και 15 τεχνητά πόδια σε όλη του τη ζωή, το καθένα από τα οποία κοστίζει κατά μέσο όρο 125 δολάρια (περ. 37.500 δρχ.). Είναι αλήθεια ότι μερικοί μπορεί να μη θεωρούν μεγάλο αυτό το ποσό. Αλλά για τους περισσότερους κατοίκους της Ανγκόλας, αυτά τα χρήματα αντιπροσωπεύουν μισθούς τριών και πλέον μηνών!

Αναλογιστείτε, επίσης, το επώδυνο κοινωνικό κόστος. Παραδείγματος χάρη, οι πολίτες μιας ασιατικής χώρας αποφεύγουν να συναναστρέφονται με ακρωτηριασμένα άτομα επειδή φοβούνται ότι αυτό θα τους φέρει γρουσουζιά. Ο γάμος ίσως αποτελεί άπιαστο όνειρο για ένα ακρωτηριασμένο άτομο. «Δεν σκοπεύω να παντρευτώ», λέει με λύπη ένας άντρας από την Ανγκόλα, του οποίου το πόδι χρειάστηκε να ακρωτηριαστεί όταν τραυματίστηκε από νάρκη. «Οι γυναίκες θέλουν έναν άντρα που να μπορεί να εργάζεται».

Εύλογα, πολλά θύματα υποφέρουν από αισθήματα χαμηλής αυτοεκτίμησης. «Δεν μπορώ πια να τρέφω την οικογένειά μου», λέει ένας Καμποτζιανός, «και αυτό με κάνει να ντρέπομαι». Μερικές φορές, τέτοια αισθήματα μπορεί να είναι ακόμη πιο εξουθενωτικά και από τον ακρωτηριασμό. «Πιστεύω ότι η μεγαλύτερη ζημιά που έπαθα ήταν συναισθηματική», λέει ο Αρτούρ, ένα θύμα από τη Μοζαμβίκη. «Πολλές φορές εκνευριζόμουν απλώς και μόνο όταν με κοίταζε κάποιος. Νόμιζα ότι κανείς δεν με σεβόταν πια, και ότι ποτέ δεν θα ξαναζούσα φυσιολογική ζωή». a

 Τι θα Πούμε για την Εξουδετέρωση των Ναρκών;

Τα πρόσφατα χρόνια έχουν καταβληθεί έντονες προσπάθειες προκειμένου να υποκινηθούν τα κράτη να απαγορεύσουν τη χρήση ναρκών ξηράς. Επιπρόσθετα, ορισμένες κυβερνήσεις έχουν ξεκινήσει το επικίνδυνο έργο της εξουδετέρωσης των ναρκών που έχουν ήδη τοποθετηθεί. Αλλά αντιμετωπίζουν αρκετά εμπόδια. Ένα από αυτά σχετίζεται με το χρόνο. Η εξουδετέρωση των ναρκών είναι απελπιστικά αργή. Μάλιστα οι ναρκοσυλλέκτες υπολογίζουν ότι, κατά μέσο όρο, ο χρόνος εξουδετέρωσης μιας νάρκης είναι εκατονταπλάσιος του χρόνου τοποθέτησής της. Ένα άλλο εμπόδιο είναι το κόστος. Μία νάρκη κοστίζει από 3 ως 15 δολάρια (περ. 900 ως 4.500 δρχ.), ενώ η εξουδετέρωσή της κοστίζει μέχρι και 1.000 δολάρια (περ. 300.000 δρχ.).

Γι’ αυτό, η περισυλλογή όλων των ναρκών φαίνεται ουσιαστικά ανέφικτη. Για να εξουδετερωθούν όλες οι νάρκες στην Καμπότζη, λόγου χάρη, κάθε κάτοικος της χώρας θα έπρεπε να διαθέτει ολόκληρο το εισόδημά του για αυτή την εργασία επί αρκετά χρόνια. Υπολογίζεται ότι, ακόμη και αν υπήρχαν οι οικονομικοί πόροι, η εξουδετέρωση όλων των ναρκών σε αυτή τη χώρα θα απαιτούσε έναν αιώνα. Η παγκόσμια εικόνα είναι ακόμη πιο απογοητευτική. Υπολογίζεται ότι με τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας η εξουδετέρωση των ναρκών σε όλο τον πλανήτη θα κόστιζε 33 δισεκατομμύρια δολάρια (περ. 10 τρισ. δρχ.) και θα απαιτούσε πάνω από χίλια χρόνια!

Είναι αλήθεια ότι έχουν προταθεί προηγμένες μέθοδοι για την εξουδετέρωση ναρκών​—από τη χρήση γενετικά τροποποιημένων μυγών (δροσόφιλων) για τον εντοπισμό εκρηκτικών μέχρι και τη χρήση γιγάντιων τηλεκατευθυνόμενων οχημάτων που θα μπορούσαν να εξουδετερώνουν τις νάρκες με ρυθμό είκοσι στρέμματα ανά ώρα. Ίσως περάσει κάποιος χρόνος, όμως, προτού χρησιμοποιηθούν αυτές οι μέθοδοι σε ευρεία κλίμακα, και ενδέχεται να είναι διαθέσιμες μόνο στις πλουσιότερες χώρες.

Στα περισσότερα μέρη, λοιπόν, η εξουδετέρωση ναρκών γίνεται με τον παραδοσιακό τρόπο. Ένας άντρας σέρνεται με την κοιλιά ανιχνεύοντας πόντο πόντο το έδαφος μπροστά του με ένα ραβδί, και καλύπτοντας 20 ως 50 τετραγωνικά μέτρα την ημέρα. Είναι επικίνδυνο αυτό; Οπωσδήποτε! Για κάθε 5.000 νάρκες που εξουδετερώνονται, σκοτώνεται ένας ναρκοσυλλέκτης και τραυματίζονται δύο.

Προσπάθειες για Ενωμένη Δράση Κατά των Ναρκών Ξηράς

Το Δεκέμβριο του 1997, εκπρόσωποι από αρκετές χώρες υπέγραψαν τη Σύμβαση για την Απαγόρευση Χρήσης, Αποθήκευσης, Παραγωγής και Μεταφοράς Ναρκών Εναντίον Προσωπικού, και για την Καταστροφή Τους​—γνωστή και ως συνθήκη της Οτάβας. «Αυτό είναι ένα πρωτοφανές και απαράμιλλο επίτευγμα τόσο για το διεθνή αφοπλισμό όσο και για το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο», λέει ο Ζαν Κρετιέν, πρωθυπουργός του Καναδά. b Εντούτοις, σχεδόν 60 χώρες​—στις οποίες συγκαταλέγονται μερικές από αυτές που κατασκευάζουν τις περισσότερες νάρκες παγκοσμίως—​δεν έχουν υπογράψει ακόμη τη συνθήκη.

Θα καταφέρει η συνθήκη της Οτάβας να εξαλείψει τη μάστιγα των ναρκών ξηράς; Ίσως, σε κάποιο βαθμό. Αλλά πολλοί διατηρούν τις επιφυλάξεις τους. «Ακόμη και αν όλες οι χώρες του κόσμου τηρούσαν τις αποφάσεις της Οτάβας», τονίζει ο Κλοντ Σιμονό, ένας από τους υπευθύνους της Διεθνούς  Ένωσης Αναπήρων στη Γαλλία, «αυτό θα αποτελούσε ένα μόνο βήμα για την απαλλαγή του πλανήτη μας από την απειλή των ναρκών». Γιατί; «Εκατομμύρια νάρκες παραμένουν θαμμένες στο έδαφος, περιμένοντας υπομονετικά για μελλοντικά θύματα», λέει ο Σιμονό.

Ο στρατιωτικός ιστορικός Τζον Κίγκαν φέρνει στο προσκήνιο έναν ακόμη παράγοντα. Ο πόλεμος, λέει, «φτάνει στα κατάβαθα της ανθρώπινης καρδιάς, . . . εκεί όπου βασιλεύει η υπερηφάνεια, όπου κυριαρχούν τα συναισθήματα και όπου επικρατεί το ένστικτο». Οι συμφωνίες δεν μπορούν να εξουδετερώσουν βαθιά ριζωμένα ανθρώπινα χαρακτηριστικά όπως το μίσος και η απληστία. Αλλά μήπως αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι θα παραμένουν για πάντα αβοήθητα θύματα των ναρκών ξηράς;

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 6]

Κερδίζουν Διπλά;

Ένας βασικός κανόνας του εμπορίου ορίζει ότι οι εταιρίες φέρουν ευθύνη όταν τα προϊόντα τους αποδεικνύονται επιβλαβή. Γι’ αυτό, ο Λου Μακ Γκραθ, μέλος της Συμβουλευτικής Ομάδας για τις Νάρκες, υποστηρίζει ότι οι εταιρίες που έχουν αποκομίσει κέρδη από την κατασκευή ναρκών ξηράς πρέπει να υποχρεώνονται να καταβάλλουν αποζημιώσεις. Η ειρωνεία, όμως, είναι ότι πολλές από τις ίδιες εταιρίες αποκομίζουν κέρδη και από την εξουδετέρωση των ναρκών. Λόγου χάρη, λέγεται ότι μια γερμανική εταιρία που παλιότερα κατασκεύαζε νάρκες υπέγραψε με το Κουβέιτ σύμβαση ύψους 100 εκατομμυρίων δολαρίων (περ. 30 δισ. δρχ.) για την εξουδετέρωση ναρκών. Και στη Μοζαμβίκη, υπογράφηκε σύμβαση ύψους 7,5 εκατομμυρίων δολαρίων (περ. 2,25 δισ. δρχ.) για την εξουδετέρωση ναρκών στο βασικό οδικό δίκτυο με μια κοινοπραξία τριών εταιριών​—δύο από τις οποίες κατασκεύαζαν νάρκες.

Ορισμένοι πιστεύουν ότι είναι χονδροειδώς ανήθικο να κερδίζουν χρήματα από την εξουδετέρωση ναρκών οι εταιρίες που τις κατασκευάζουν. Από μια άποψη, όπως ισχυρίζονται, οι κατασκευαστές ναρκών κερδίζουν διπλά. Ούτως ή άλλως, και η κατασκευή και η εξουδετέρωση ναρκών ξηράς εξακολουθούν να αποτελούν ακμάζουσες επιχειρήσεις.

[Διάγραμμα στη σελίδα 5]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Ο μέσος αριθμός ναρκών ξηράς ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο στις εννιά πιο ναρκοθετημένες χώρες

ΒΟΣΝΙΑ-ΕΡΖΕΓΟΒΙΝΗ 61

ΚΑΜΠΟΤΖΗ 57

ΚΡΟΑΤΙΑ 55

ΑΙΓΥΠΤΟΣ 24

ΙΡΑΚ 24

ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ 16

ΑΝΓΚΟΛΑ 12

ΙΡΑΝ 10

ΡΟΥΑΝΤΑ 10

[Ευχαριστίες]

Πηγή: United Nations Department of Humanitarian Affairs, 1996

[Εικόνες στη σελίδα 7]

Στην Καμπότζη, αφίσες και ταμπέλες προειδοποιούν για νάρκες ξηράς

Για κάθε 5.000 νάρκες που εξουδετερώνονται, σκοτώνεται ένας ναρκοσυλλέκτης και τραυματίζονται δύο

[Ευχαριστίες]

Φόντο: © ICRC/Paul Grabhorn

© ICRC/Till Mayer

© ICRC/Philippe Dutoit