Ένα Μοναδικό Ρολόι στην Πράγα

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΤΣΕΧΙΑ

Πλανόδιοι πωλητές πασχίζουν να προσελκύσουν την προσοχή των περαστικών τουριστών. Η πλατεία είναι γεμάτη γέλια, φλυαρίες σε διάφορες γλώσσες και εκκωφαντική μουσική. Για σταθείτε, όμως! Γιατί ησυχάζει το πλήθος; Η ώρα πλησιάζει ακριβώς, και όλα τα μάτια είναι καρφωμένα σε δύο μπλε παράθυρα στον πύργο του δημαρχείου. Ξαφνικά τα παράθυρα ανοίγουν και εμφανίζονται κάποιες φιγούρες που αναπαριστούν τους αποστόλους του Χριστού. Μπροστά από όλους βρίσκεται ο Πέτρος, που κρατάει ένα μεγάλο κλειδί. Καθώς οι 12 φιγούρες εμφανίζονται ανά ζεύγη στα παράθυρα, φαίνεται σαν να επιθεωρούν το πλήθος που βρίσκεται κάτω.

ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΟΥΜΕ ένα μοναδικό θέαμα​—το αστρονομικό ρολόι του Παλιού Δημαρχείου της Πράγας, στην Τσεχία. Κάθε ώρα ακριβώς, από τις οχτώ το πρωί ως τις οχτώ το βράδυ, αυτός ο καταπληκτικός μηχανισμός ζωντανεύει. Εκτός από το μηχανισμό με τους αποστόλους, υπάρχουν και άλλες κινούμενες φιγούρες στο εξωτερικό του ρολογιού. Αυτές απεικονίζουν τα πράγματα που φοβούνταν περισσότερο  οι κάτοικοι της Πράγας. Στη μια πλευρά στέκεται ο Τσιγκούνης ο οποίος ζυγίζει το πουγκί που κρατάει στο χέρι του​—σύμβολο της απληστίας. Κοντά του βρίσκεται ο Ματαιόδοξος​—ένας άντρας που θαυμάζει τον εαυτό του στον καθρέφτη. Τόσο ο Τσιγκούνης όσο και ο Ματαιόδοξος κουνάνε το κεφάλι τους ευχαριστημένοι με τον εαυτό τους. Στην άλλη πλευρά του ρολογιού στέκεται ο σκελετός​—ο Θάνατος—​που με το ένα κοκαλιάρικο χέρι του χτυπάει μια καμπάνα ενώ με το άλλο γυρνάει μια κλεψύδρα. Ο σκελετός ανοιγοκλείνει διαρκώς τα γεμάτα δόντια σαγόνια του και γνέφει με το κεφάλι προς τον Τούρκο, ο οποίος στέκεται δίπλα του και συμβολίζει την εισβολή. Ο Τούρκος κουνάει το κεφάλι αρνούμενος να τον ακολουθήσει.

Μια ιστορία λέει ότι ένα σπουργίτι μπήκε στο στόμα του σκελετού την ώρα που έκλεινε για τελευταία φορά στη διάρκεια της παράστασης. Το άτυχο σπουργίτι έμεινε φυλακισμένο εκεί μία ώρα μέχρι να ξανανοίξει ο σκελετός το στόμα του! Αν σήμερα, στην εποχή των κομπιούτερ, οι άνθρωποι γοητεύονται από αυτό το εξ ολοκλήρου μηχανικό θαύμα, μπορείτε να φανταστείτε τι εντύπωση έκανε σε εκείνους που ζούσαν πριν από εκατοντάδες χρόνια;

Μια Προσεκτικότερη Ματιά στο Ρολόι

Όπως είναι αναμενόμενο, οι τουρίστες προσέχουν κυρίως τις κινούμενες φιγούρες, οι οποίες προστέθηκαν τους αιώνες που πέρασαν από τότε που τοποθετήθηκε για πρώτη φορά το ρολόι. Αλλά το πιο παλιό και πιο πρωτότυπο στοιχείο του ρολογιού είναι η αστρονομική πλάκα. Ποιες ενδείξεις μάς δίνει; Πρώτα πρώτα, την ώρα. Πάνω στο μαύρο εξωτερικό δακτύλιο έχουν αποτυπωθεί με χρυσό γοτθικοί αριθμοί, σε αρμονία με το παλιό τσεχικό σύστημα που διαιρούσε την ημέρα σε 24 ώρες αρχίζοντας από τη δύση του ήλιου. Αυτός ο δακτύλιος περιστρέφεται με τέτοιον τρόπο ώστε η 24η ώρα να συμπίπτει πάντοτε με τη δύση, άσχετα με την εποχή. Στο εσωτερικό του εξωτερικού δακτυλίου υπάρχουν ρωμαϊκοί αριθμοί που διαιρούν την ημέρα σε δύο 12ωρες περιόδους, με το μεσημέρι στην κορυφή και τα μεσάνυχτα στο κάτω μέρος. Τα δάχτυλα ενός χρυσού χεριού δείχνουν την ώρα.

Επίσης, πάνω στην αστρονομική πλάκα, η κίνηση ενός μεγάλου χρυσού δίσκου απεικονίζει την τροχιά του ήλιου, ενώ μια μικρή σφαίρα δείχνει τις φάσεις της σελήνης. Η φαινομενική κίνηση του έναστρου ουρανού γύρω από τη γη απεικονίζεται με έναν μικρότερο, έκκεντρο δακτύλιο ο οποίος φέρει τα σύμβολα των αστερισμών. Στο μέσο της πλάκας βρίσκεται η γη, μαζί με τους μεσημβρινούς, τους παραλλήλους και τους πόλους, και με την Πράγα στο κέντρο. Πάνω στην πλάκα υπάρχουν και τρεις κύκλοι που συμβολίζουν τον ισημερινό, τον Τροπικό του Καρκίνου και τον Τροπικό του Αιγόκερω. Έτσι η πλάκα δείχνει τις σχετικές θέσεις της γης, της σελήνης, του ήλιου και των άστρων καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Κάτω από την αστρονομική πλάκα, βρίσκεται ο ημερολογιακός δίσκος, πάνω στον οποίο έχουν ζωγραφιστεί σκηνές της  υπαίθρου που απεικονίζουν κάθε μήνα του έτους. Ο ημερολογιακός δίσκος δείχνει την ημερομηνία προχωρώντας κάθε βράδυ, τα μεσάνυχτα, στο επόμενο από τα 365 βήματα, με εξαίρεση μία νύχτα όταν το έτος είναι δίσεκτο.

Αν ρίξετε μια ματιά στο εσωτερικό του μηχανισμού του ρολογιού θα ζαλιστείτε από τους πολυάριθμους μεγάλους και μικρούς τροχούς. Τη φροντίδα αυτής της περίπλοκης συσκευής έχει αναλάβει ένας μηχανικός, ο οποίος την ελέγχει εξονυχιστικά κάθε εβδομάδα.

Η Ιστορία του Αστρονομικού Ρολογιού

Υπάρχουν πολλοί θρύλοι γύρω από το αστρονομικό ρολόι της Πράγας. Ένας από αυτούς λέει ότι το κατασκεύασε κάποιος αρχιτεχνίτης ονόματι Χανούς. Αυτό το αριστούργημα ήταν τόσο ξεχωριστό ώστε οι αρχές της πόλης φοβήθηκαν μήπως κατασκευάσει παρόμοια ρολόγια σε άλλα μέρη, πράγμα που θα μείωνε την αίγλη της Πράγας. Για να αποτρέψουν κάτι τέτοιο, πλήρωσαν κάποιους άντρες για να επιτεθούν στον αρχιτεχνίτη Χανούς και να τον τυφλώσουν. Ο θρύλος καταλήγει λέγοντας ότι ο Χανούς κατάφερε να φτάσει ετοιμοθάνατος στους τροχούς του ρολογιού και να το καταστρέψει.

Ευτυχώς, όλα αυτά δεν είναι παρά ένα παραμύθι. Αλλά ο Χανούς ήταν υπαρκτό πρόσωπο, ένας ωρολογοποιός που έζησε στην Πράγα από το 1475 ως το 1497. Επί πολλά χρόνια οι ειδικοί πίστευαν ότι αυτός κατασκεύασε το αστρονομικό ρολόι. Εντούτοις, πρόσφατες έρευνες αποκάλυψαν ότι ο Μίκουλας του Καντάν κατασκεύασε το ρολόι παλιότερα, το 1410. Ο Χανούς το ανακατασκεύασε το 1490. Από το 16ο αιώνα, ο μηχανισμός χρονομέτρησης έχει επισκευαστεί και ανακατασκευαστεί αρκετές φορές. Ωστόσο, αφότου ανακατασκευάστηκε το 1865, τα περισσότερα εξαρτήματά του έχουν παραμείνει τα ίδια.

Στο τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, οι ναζιστικές δυνάμεις πυρπόλησαν το Παλιό Δημαρχείο κατά την αποχώρησή τους από την Πράγα. Το αστρονομικό ρολόι υπέστη σοβαρές ζημιές. Μετά τον πόλεμο εξετάστηκαν δύο βασικές προτάσεις για την αποκατάσταση του ρολογιού​—να επανέλθει στην αρχική του μορφή ή να εφοδιαστεί με καινούριους δίσκους και φιγούρες που θα είχαν εντελώς διαφορετικούς συμβολισμούς. Στην Πράγα ανθούσε ο αθεϊσμός, και οι μορφές των αποστόλων δεν άρεσαν ιδιαίτερα στις κομμουνιστικές αρχές. Προτού αλλάξει το σχέδιο, όμως, τρεις εξέχοντες ωρολογοποιοί έδειξαν ότι το ρολόι μπορούσε να επισκευαστεί, και έτσι αποκαταστάθηκε παίρνοντας και πάλι τη μορφή που είχε προπολεμικά. Σήμερα, λοιπόν, εξακολουθούμε να βλέπουμε έναν τσιγκούνη, ένα σκελετό, έναν Τούρκο και τους αποστόλους, αντί να βλέπουμε, λόγου χάρη, έναν ξυλουργό, ένα χτίστη, ένα ράφτη και μια πλύστρα.

Τελικά ο Κόκορας Κράζει

Οι δώδεκα απόστολοι παρελαύνουν στο αστρονομικό ρολόι, αλλά μερικές λεπτομέρειες δεν είναι πράγματι Γραφικές. Ο Ιούδας ο Ισκαριώτης και ο Ιάκωβος, ο γιος του Αλφαίου, έχουν αντικατασταθεί από τον Παύλο και τον Βαρνάβα, οι οποίοι δεν συγκαταλέγονται στους 12 σύμφωνα με την Αγία Γραφή. (Πράξεις 1:12-26) Γύρω από το κεφάλι κάθε αποστόλου υπάρχει ένα φωτοστέφανο​—ένα ειδωλολατρικό σύμβολο που δεν χρησιμοποιούσαν οι πρώτοι Χριστιανοί.

Αφού εμφανιστεί και η τελευταία αποστολική μορφή, αρχίζει να κράζει ένας επιχρυσωμένος κόκορας που κουρνιάζει πάνω από τα παράθυρα. Η καμπάνα χτυπάει την ώρα, τα παράθυρα κλείνουν και το πλήθος αρχίζει να διαλύεται. Θα θέλατε να τα ξαναδείτε όλα αυτά; Δεν έχουμε παρά να περιμένουμε άλλη μια ώρα. Στο μεταξύ, μπορούμε να μελετήσουμε την πλάκα αυτού του ρολογιού, που προσελκύει τους επισκέπτες στο Παλιό Δημαρχείο της Πράγας εδώ και σχεδόν 600 χρόνια.

[Διάγραμμα/Εικόνα στη σελίδα 17]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Η ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΗ ΠΛΑΚΑ

Τρέχουσα ώρα 12:57 μ.μ.

Δύση στις 5:21 μ.μ.

[Διάγραμμα/Εικόνα στη σελίδα 18]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Ο ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑΚΟΣ ΔΙΣΚΟΣ

Τρέχουσα ημερομηνία 1 Ιανουαρίου

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Ο Ματαιόδοξος και ο Τσιγκούνης

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Ο Θάνατος και ο Τούρκος