Στίγματα Μπροστά στα Μάτια Σας;

Πιθανώς τα έχετε δει και εσείς​—μικρά σκούρα στίγματα που αιωρούνται θολά μπροστά στα μάτια σας. Ίσως τα βλέπετε όταν διαβάζετε ή όταν κοιτάζετε έναν ανοιχτόχρωμο τοίχο ή τον ανέφελο ουρανό.

ΑΝ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΑΤΕ ποτέ να εστιάσετε το βλέμμα σας σε ένα από αυτά τα στίγματα, τότε γνωρίζετε πως αυτό είναι αδύνατον. Η παραμικρή κίνηση των ματιών σας τα κάνει να απομακρύνονται ταχύτατα. Ακόμη και αν ένα από αυτά βρεθεί ακριβώς μπροστά στο οπτικό σας πεδίο, και πάλι δεν μπορείτε να διακρίνετε τι είναι.

Τι είναι αυτά τα στίγματα; Βρίσκονται στην επιφάνεια του οφθαλμικού βολβού ή στο εσωτερικό του; Ανοιγοκλείστε τα βλέφαρά σας χωρίς να κινήσετε τα μάτια σας. Αν τα στίγματα αλλάξουν κατεύθυνση ή εξαφανιστούν, τότε βρίσκονται στην επιφάνεια και δεν είναι αυτά που εξετάζουμε στο συγκεκριμένο άρθρο.

Αλλά αν η αλλαγή είναι μικρή ή και ανύπαρκτη, τότε βρίσκονται στο εσωτερικό, αιωρούμενα στο υαλώδες σώμα, δηλαδή στο υγρό που γεμίζει το εσωτερικό του οφθαλμικού βολβού. Επειδή βρίσκονται πίσω από το φακό του ματιού, παραμένουν θολά. Και επειδή το υαλώδες σώμα είναι ένα παχύρρευστο υγρό όχι πολύ πυκνότερο από το νερό, μπορούν να κινούνται και να απομακρύνονται όταν προσπαθείτε να εστιάσετε το βλέμμα σας σε κάποιο από αυτά, γεγονός στο οποίο οφείλεται η ιατρική λατινική τους ονομασία​—μούσκε βολιτάντες (muscae volitantes)—​που σημαίνει «ιπτάμενες μύγες».

Τι τα Προκαλεί;

Τι προκαλεί αυτά τα στίγματα; Μερικά είναι υπολείμματα από διεργασίες που έλαβαν χώρα προτού γεννηθείτε. Στα αρχικά στάδια της ανάπτυξης του βρέφους, το εσωτερικό του ματιού είναι σε μεγάλο βαθμό ινώδες. Τον καιρό της γέννησης, αυτές οι ίνες και άλλα κύτταρα έχουν μετατραπεί και έχουν γίνει το υαλώδες σώμα. Ωστόσο, μερικά κύτταρα και ψήγματα ινών ενδέχεται να παραμένουν και να αιωρούνται ελεύθερα. Υπάρχει, επίσης, ένας σωλήνας που ξεκινάει από το οπτικό νεύρο και καταλήγει στο φακό, και αυτός ο σωλήνας στο έμβρυο περιέχει μια αρτηρία η οποία οδηγεί στο φακό για να τον τρέφει. Αυτή η αρτηρία ατροφεί και απορροφάται, συνήθως πριν από τη γέννηση, αλλά μπορεί να μείνουν μικροσκοπικά υπολείμματά της.

Υπάρχουν, όμως, και άλλες αιτίες. Ακόμη και σε ενηλίκους, το υαλώδες σώμα δεν είναι όλο παχύρρευστο. Περικλείεται από τον ευαίσθητο υαλοειδή υμένα. Αυτός είναι κολλημένος πάνω στον αμφιβληστροειδή χιτώνα, δηλαδή το λεπτό φωτοευαίσθητο ιστό που επενδύει το μεγαλύτερο μέρος του εσωτερικού του ματιού σας και συλλαμβάνει αυτά που βλέπετε. Ο υαλοειδής υμένας εφάπτεται με τον αμφιβληστροειδή σε ολόκληρο το εμπρόσθιο άκρο του. Από αυτή την ένωση ξεκινούν μικροσκοπικά ινίδια τα οποία εκτείνονται σε όλο το εύρος του υαλώδους σώματος.

Καθώς μεγαλώνουμε, αυτά τα ινίδια αρχίζουν να συρρικνώνονται. Ως αποτέλεσμα, μερικά ινίδια σπάζουν. Επίσης, το υαλώδες σώμα γίνεται ακόμη πιο υγρό, και γι’ αυτό τα θραύσματα των ινών μπορούν να αιωρούνται στο εσωτερικό του πιο ελεύθερα. Το υαλώδες σώμα, επίσης, συρρικνώνεται ελάχιστα και αρχίζει να απομακρύνεται από τον αμφιβληστροειδή, αφήνοντας ίσως πίσω του άλλα κυτταρικά υπολείμματα. Ως αποτέλεσμα, καθώς περνάει η ηλικία, βλέπετε περισσότερες από αυτές τις «ιπτάμενες μύγες» να κινούνται  και να περιστρέφονται μέσα στο οπτικό σας πεδίο.

Μια άλλη αιτία τέτοιων αιωρούμενων στιγμάτων μπορεί να είναι τα αιμοφόρα αγγεία του αμφιβληστροειδούς. Ένα χτύπημα στο κεφάλι ή οποιαδήποτε υπερβολική πίεση στον οφθαλμικό βολβό μπορεί να κάνει ένα μικρό αγγείο να απελευθερώσει μερικά ερυθρά αιμοσφαίρια. Τα ερυθρά αιμοσφαίρια είναι κολλώδη, και γι’ αυτό τείνουν να σχηματίζουν μια συστάδα ή αλυσίδα. Μεμονωμένα αιμοσφαίρια ή συστάδες μπορεί να μεταναστεύσουν στο υαλώδες σώμα και, αν παραμείνουν κοντά στον αμφιβληστροειδή, ενδέχεται να είναι ορατά. Τα ερυθρά αιμοσφαίρια μπορούν να απορροφηθούν και πάλι από το σώμα, και έτσι τελικά εξαφανίζονται. Από τεχνική άποψη, όμως, αυτά δεν είναι «ιπτάμενες μύγες», εφόσον δημιουργήθηκαν από μικρά τραύματα.

Μήπως η παρουσία αυτών των «ιπτάμενων μυγών» σημαίνει πως υπάρχει κάποιο πρόβλημα; Συνήθως όχι. Άνθρωποι με φυσιολογική όραση, ακόμη και νέοι, τις βλέπουν και σταδιακά μαθαίνουν να τις αγνοούν. Αλλά μερικές καταστάσεις μπορούν να φανερώνουν την ύπαρξη κινδύνου.

Όταν Υπάρχει Κίνδυνος

Αν παρατηρήσετε ξαφνικά πολύ περισσότερα στίγματα από ό,τι προηγουμένως, ίσως συμβαίνει κάτι αφύσικο. Αυτό αληθεύει κυρίως αν βλέπετε και λάμψεις μέσα από τα μάτια σας. Αυτά τα φαινόμενα προέρχονται από τον αμφιβληστροειδή, όπου το φως μετατρέπεται σε νευρικές διεγέρσεις. Αν βλέπετε πολλά τέτοια αιωρούμενα στίγματα και λάμψεις αυτό οφείλεται συνήθως σε κάποια αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς. Πώς συμβαίνει αυτό;

Ο αμφιβληστροειδής έχει την ίδια συνοχή και πυκνότητα με ένα κομμάτι υγρό χαρτομάντιλο και είναι περίπου το ίδιο ευαίσθητος. Η φωτοευαίσθητη στοιβάδα του συνδέεται με τη στοιβάδα που βρίσκεται πίσω της και με το υαλώδες σώμα μόνο στο εμπρόσθιο άκρο του και στο οπτικό νεύρο, ενώ έχει και μια ασθενέστερη σύνδεση με το κεντρικό βοθρίο του αμφιβληστροειδούς. Το υαλώδες σώμα συγκρατεί το υπόλοιπο τμήμα  του αμφιβληστροειδούς στη θέση του. Το μάτι είναι τόσο ανθεκτικό ώστε ακόμη και τα χτυπήματα συνήθως δεν αρκούν για να σχιστεί ή να αποκολληθεί ο αμφιβληστροειδής από τη βάση του.

Ωστόσο, ένα χτύπημα μπορεί να προκαλέσει βλάβη η οποία εξασθενίζει κάποια περιοχή του αμφιβληστροειδούς ή προκαλεί μια μικρή ρωγμή ή τρύπα. Μια τέτοια τρύπα μπορεί επίσης να προκληθεί και από τη συγκόλληση του υαλώδους σώματος και του αμφιβληστροειδούς: Μια ξαφνική κίνηση ή ένα τραύμα κάνει το υαλώδες σώμα να τραβήξει τον αμφιβληστροειδή, δημιουργώντας μια μικρή ρωγμή. Τότε μπορεί να διαρρεύσει υγρό από το υαλώδες σώμα στην περιοχή πίσω από τον αμφιβληστροειδή, σηκώνοντάς τον από τη βάση του. Αυτή η διαταραχή προκαλεί τη διέγερση των φωτοευαίσθητων νευρικών κυττάρων, πράγμα που εκλαμβάνεται ως λάμψη.

Ενίοτε μια τέτοια αποκόλληση συνοδεύεται από αιμορραγίες, μικρές ή μεγάλες, διότι η εσωτερική επιφάνεια του αμφιβληστροειδούς έχει το δικό της δίκτυο αιμοφόρων αγγείων. Αιμοσφαίρια εισχωρούν στο υαλώδες σώμα και παίρνουν τη μορφή ενός ξαφνικού καταιγισμού αιωρούμενων στιγμάτων. Σε λίγο, καθώς αποκολλάται ο αμφιβληστροειδής, χάνεται η όραση, σαν να μπαίνει μπροστά ένα πέπλο ή μια κουρτίνα.

Γι’ αυτό, αν παρατηρήσετε ποτέ ότι αυξήθηκε ξαφνικά ο αριθμός των στιγμάτων, ιδιαίτερα δε αν αυτό συνοδεύεται από λάμψεις, τότε πηγαίνετε αμέσως στον οφθαλμίατρο ή στο νοσοκομείο! Μπορεί να έχει αποκολληθεί ο αμφιβληστροειδής και, αν αυτή η αποκόλληση επεκταθεί πολύ, ίσως να μην μπορεί να διορθωθεί η βλάβη.

Μήπως βλέπετε στίγματα μπροστά στα μάτια σας εδώ και χρόνια, αλλά χωρίς λάμψεις; Τότε μάλλον δεν πρέπει να ανησυχείτε. Σχεδόν όλοι βλέπουν τέτοια στίγματα. Αν τα αγνοήσετε, δεν θα χαθούν, αλλά ο εγκέφαλος μαθαίνει να βάζει στο περιθώριο αυτές τις εικόνες καθώς εσείς ενασχολείστε με τις καθημερινές σας δραστηριότητες. Το γεγονός ότι μπορούν να υφίστανται χωρίς να παρεμποδίζουν ουσιαστικά την όραση πιστοποιεί πόσο ανθεκτικά είναι σχεδιασμένο το μάτι και πόσο προσαρμοστικός είναι ο εγκέφαλος.

Εντούτοις, τα άτομα που βλέπουν αιωρούμενα στίγματα, προτού συμπεράνουν με βεβαιότητα ότι δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας, πρέπει να εξεταστούν από οφθαλμίατρο ή από κάποιον ειδικό στην οπτομετρία.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 25]

Πώς Άρχισε η Σύγχρονη Χρήση Διορθωτικών Φακών

Αν φοράτε γυαλιά ή φακούς επαφής, από μια άποψη το οφείλετε σε αυτές τις «ιπτάμενες μύγες». Η περιέργεια για αυτές έκανε τον Φρανς Κορνέλις Ντόντερς, φημισμένο Ολλανδό γιατρό του 19ου αιώνα, να ξεκινήσει την επιστημονική έρευνα για τη φυσιολογία και την παθολογία του ματιού. Ο Ντόντερς, όχι μόνο προσδιόρισε μερικές από τις αιτίες αυτών των στιγμάτων, αλλά ανακάλυψε ότι η πρεσβυωπία οφείλεται στη σμίκρυνση του οφθαλμικού βολβού και ότι η θολή όραση που προκαλεί ο αστιγματισμός οφείλεται στις ανώμαλες επιφάνειες του κερατοειδούς χιτώνα και του φακού. Οι μελέτες του κατέστησαν δυνατή την κατασκευή των σύγχρονων γυαλιών.

[Εικόνα]

Ο Ντόντερς

[Ευχαριστίες]

Ευγενής παραχώρηση από National Library of Medicine

[Διάγραμμα στη σελίδα 24]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς

Ερυθρά αιμοσφαίρια

Ρωγμή στον αμφιβληστροειδή

Υαλοειδής υμένας

Φακός

Κόρη

Ίριδα

Ακτινωτό σώμα

Υαλώδες σώμα

Αιμοφόρα αγγεία

Οπτικό νεύρο που οδηγεί στον εγκέφαλο